Nghiên cứu mối quan hệ giữa quản trị công ty và hành vi điều chỉnh lợi nhuận của các công ty niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán TPHCM

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH


GIÁP TH LIÊN

NGHIÊN CU MI QUAN H GIA QUN TR
CỌNG TY VÀ HÀNH VI IU CHNH LI
NHUN CA CÁC CÔNG TY NIÊM YT TRÊN
S GIAO DCH CHNG KHOÁN TP.HCM

Chuyên ngành: K toán
Mã s: 60340301


LUNăVNăTHCăSăKINHăT


NGIăHNG DN KHOA HC:
PGS.TS.ăVõăVnăNh


Tp. H Chí Minh ậ Nmă2014

LI CAM OAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi.
Các s liu, kt qu nêu trong lun vn là trung thc và cha tng đc ai
công b trong bt k công trình nào khác.

MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC T VIT TT
DANH SÁCH CÁC BNG BIU
DANH SÁCH CÁC BIU , HÌNH V
PHN M U 1
1. Tính cp thit ca đ tài 1
2. Mc tiêu nghiên cu 2
3. i tng và phm vi nghiên cu 2

4. Phng pháp nghiên cu 2
5. Nhng đóng góp ca lun vn 2
6. Kt cu ca lun vn 3
CHNG 1. TNG QUAN CÁC NGHIểN CU LIểN
QUAN 4
1.1 Các nghiên cu quc t 4
1.2 Các nghiên cu trong nc 7
CHNG 2. C S Lụ THUYT 10
2.1 HƠnh vi điu chnh li nhun 10
2.1.1 Các lý thuyt nn tng 10
2.1.1.1 Lý thuytăđi din (agency theory) 10
2.1.1.2 Lý thuyt các bên có liên quan (stakeholder theory) 11
2.1.1.3 Lý thuyt tín hiu (signaling theory) 12

2.1.2 nh ngha hành vi điu chnh li nhun 12
2.1.3 Th thut điu chnh li nhun 13
2.1.3.1 Th thutăđiu chnh li nhunăthôngăquaăcácăxétăđoánăk toán
13
2.1.3.2 Th thutăđiu chnh li nhun thông qua cu trúc các nghip
v kinh t 15
2.1.4 ng c ca hành vi điu chnh li nhun 16
2.1.4.1 ngăcăhpăđng biăthng qun lý 16
2.1.4.2 ngăcăgiaoăc n 17
2.1.4.3 ngăcăth trng vn 17
2.1.4.4 ngăcăphápălỦ 18
2.1.5 Hu qu ca hành vi điu chnh li nhun 18
2.1.6 Mô hình nhn din hành vi điu chnh li nhun trong thc
nghim 19
2.2 Qun tr công ty 22
2.2.1 nh ngha v qun tr công ty (Corporate governance) 22

2.2.2 Vai trò ca qun tr công ty 23
2.2.3 Các đc đim c bn ca qun tr công ty 24
2.2.3.1 Hiăđng qun tr 24
2.2.3.2 y ban kim toán 25
CHNG 3. PHNG PHÁP NGHIểN CU 28
3.1 Phát trin gi thuyt nghiên cu 28
3.1.1 Tách vai trò ca Ch tch Hi đng qun tr và Tng giám đc . 28

3.1.2 Thành viên Hi đng qun tr không điu hành 28
3.1.3 Thành viên Hi đng qun tr đc lp 29
3.1.4 Quy mô Hi đng qun tr 30
3.1.5 Tính đc lp ca Ban kim soát 30
3.1.6 Chuyên môn ca Ban kim soát. 31
3.1.7 S hu c phn ca các thành viên 32
3.2 Thit k nghiên cu 33
3.2.1 D liu nghiên cu 33
3.2.2 Mô hình nghiên cu 35
3.3 Phng pháp nghiên cu 38
3.3.1 Phân tích thng kê mô t 38
3.3.2 Phân tích tng quan 38
3.3.3 Phân tích hi quy 39
3.3.3.1 călng mô hình 39
3.3.3.2 Phngăphápăkimăđnh các h s hi quy và s phù hp ca
mô hình 40
CHNG 4. KT QU NGHIểN CU VÀ THO LUN 43
4.1 Kt qu hi quy mô hình nhn din hƠnh vi điu chnh li nhun .
43
4.2 Kt qu phân tích mi quan h gia qun tr công ty và hành vi
điu chnh li nhun. 47
4.2.1 Phân tích thng kê mô t 47

4.2.2 Phân tích tng quan 50

4.2.1 Phân tích hi quy 54
CHNG 5. KT LUN VÀ KIN NGH 64
5.1 Kt lun 64
5.2 Kin ngh 65
5.3 Hn ch bài nghiên cu vƠ đnh hng nghiên cu trong tng lai
71
5.3.1 Hn ch bài nghiên cu 71
5.3.2 nh hng nghiên cu trong tng lai 71
TÀI LIU THAM KHO 74
Tài liu ting Vit 74
Tài liu ting Anh 75
PH LC











DANH MC T VIT TT
BCTC Báo cáo tài chính
CTCP Công ty c phn
EPS Li nhun tính trên mt c phiu
FEM Môăhìnhătácăđng c đnh

GLS Phngăphápăbìnhăphngăti thiu tng quát
HKDă Hotăđng kinh doanh
HNX S giao dch Chng khoán Hà Ni
HOSE S giao dch Chng khoán Thành ph H Chí Minh
IFC T chc Tài Chính Quc T
OECD T Chc Hp Tác Và Phát Trin Kinh T
Pooled OLS Phngăphápăbìnhăphngăti thiu kt hp tt c các quan sát
REM Môăhìnhătácăđng ngu nhiên
SEC y ban Chng khoán và HiăđoáiăM
TNDN Thu nhp doanh nghip
TP.HCM Thành ph H Chí Minh
TTCK Th Trng Chng Khoán
UBCKNN y ban ChngăkhoánăNhƠănc





DANH MC CÁC BNG BIU
S
hiu
Tên bng
3.1
Bng trình bày quá trình thu thp mu d liu
4.1
Bng ma trnătngăquanăgia các bin trong mô hình (*)
4.2
Bng kt qu hiăquyămôăhìnhăPooledăOLS,ăFEM,ăREMăgiaiăđon 1
4.3
Bng kt qu călngămôăhìnhăGLSăgiaiăđon 1

4.4
Bng thng kê mô t cho bin liên tc trong mô hình (**)
4.5
Bng thng kê mô t cho bin không liên tc trong mô hình (**)
4.6
Bng ma trnătngăquanăgia các bin trong mô hình (**)
4.7
Bng kt qu hiăquyămôăhìnhăPooledăOLS,ăFEM,ăREMăgiaiăđon 2
4.8
Bng kt qu hiăquyămôăhìnhăGLSăgiaiăđon 2
4.9
Bng kt qu kimăđnh các gi thuyt trong nghiên cu.

















DANH MC CÁC BIU , HÌNH V

S
hiu
Tên biuăđ
4.1
Biuăđ phân phi ca phnădăcaămôăhìnhăFEMăgiaiăđon 1
4.2
Biuăđ phân phi ca phnădăcaămôăhìnhăFEMăgiaiăđon 2




















1

PHN M U
1. Tính cp thit ca đ tài
Li nhun là mt ch tiêu quan trngă đc trình bày trên báo cáo tài
chính. Tuy nhiên, các công ty liăcóăxuăhngăđiu chnh li nhun sao cho có
li nht cho công ty. Theo thng kê mi nht ca Vietstock, tínhăđn ht ngày
08/04/2014 trong 500 doanh nghipă đưăphátă hƠnhă báoăcáoă tƠiăchínhă hp nht
kimătoánănmă2013ăthìăcóăđn 80% doanh nghip phiăđiu chnh li ch tiêu li
nhun sau thu. Thông tin này gây hoang mang choăcácănhƠăđuătăvƠăđt ra mt
nghi vn v tính trung thc hp lý ca báo cáo tài chính. Mt s btăđi xng
thông tin  đơyăs gây bt liăchoănhƠăđuătăkhiăquytăđnhăđuătăvƠoăcácăcôngă
ty. Ri ro xy ra khi các doanh nghipăđiu chnh li nhun s gây nhăhng
lnăđnănhƠăđuătăvìăcácănhƠ đuătăcóăxuăhngăđuătăvƠoănhng công ty làm
năcóăhiu qu và có trin vngătngătrng cao. Các công ty niêm yt có xu
hngăđiu chnhătngăli nhunăđ thuăhútănhƠăđuătă(Phm Th Minh Trang,
2012). Tuy nhiên, mcăđ điu chnh li nhun s tngăđng viănguyăcăpháă
sn (VõăVnăNh & Hoàng Cm Trang, 2013). Qun tr công ty liu có th làm
gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca các công ty hay không. Theo nghiên cu
ca Vo & Phan (2012) thì các yu thuc qun tr công ty có mi quan h vi
hiu qu hotăđng ca công ty. Qun tr công ty tt cho phép tiăđaăhóaăgiáătr
doanh nghip, và minh bch trong công b thông tin ( Gupta & Sharma, 2014).
Qun tr công ty không tt dn đn hu qu xu, thm chí phá sn công ty. S
spăđ ca nhng tpăđoƠnăncăngoƠiănhăEnron,ăWorldcomăhayăca các tp
đoƠnăln ca ncătaănhăVinashin,ăVinalinesăđu có nguyên nhân sâu xa t vic
thc hin qun tr công ty không tt. Vi mong mun tìm ra các yu t thuc
qun tr công ty giúp làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun  cácăcôngătyăđi
chúng, tác gi thc hin bài vităắnghiên cu mi quan h gia qun tr công
ty vƠ hƠnh vi điu chnh li nhun ca các công ty niêm yt trên s giao
dch chng khoán TP.HCM”.
2

2. Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu ca nghiên cu là xem xét mi quan h gia qun tr công ty và
hƠnhăviă điu chnh li nhun ca các công ty niêm yt trên S giao dch Chng
khoán Thành Ph H Chí Minh đng thiăđ xut mt s gii pháp góp phn làm
gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun đó.
3. i tng và phm vi nghiên cu
iătng nghiên cu ca lunăvnă lƠălỦă lun và thc tin v vnăđ mi
quan h gia qun tr công ty và hƠnhăviăđiu chnh li nhun tiăcácăcôngătyăđi
chúng.
Phm vi nghiên cu ca lunăvnăgii hn vi mu gm 101 công ty c phn
niêm yt trên S giao dch Chng khoán Thành Ph H Chí Minh trong 5 nmăt
2009 - 2013.
4. Phng pháp nghiên cu
V mt lý lun: Tng hp các lý thuyt có liênăquanăđnăđ tài nghiên cu.
V mt thc tin:
 Thu thp tài liu t các nghiên cu khoa hc, chun mc k toán, các
thôngătăvƠăcácăbƠiăbáoăliênăquanăđnăđ tài nghiên cu.
 Thu thp d liu t các công ty c phn niêm yt trên S giao dch
Chng khoán Thành Ph H ChíăMinhăgiaiăđon 2009 - 2013. D liu thu
thpăđc tng hp thành dng bngă(panelădata)ăđ phc v cho vic nghiên
cu.
 Da vào tài liu và d liu thu thp, tin hành tng hp d liu, phân tích
vƠă đánhăgiá.ă aă raă cácăkin ngh nhm làm gimă hƠnhăviă điu chnh li
nhun ti các công ty c phn niêm yt trên S giao dch Chng khoán
Thành Ph H Chí Minh.
5. Nhng đóng góp ca lun vn
V mt lý lun: trình bày các lý thuyt v hƠnhăviăđiu chnh li nhun và lý

thuyt v qun tr công ty.
3



V mt thc tin: Tìm ra mi quan h gia qun tr côngătyăvƠăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun là vic tách vai trò Ch tch Hiăđng qun tr vi Tng giám
đc,ătngăt l thành viên Hiăđng qun tr khôngăđiu hành và thành viên Hi
đng qun tr đc lp s làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Tngăt l s
hu c phn caăBanăgiámăđc cng làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Các
công ty có luăchuyn tin thun t hotăđng kinh doanh càng ln thì càng ít
hƠnhăviăđiu chnh li nhun.
6. Kt cu ca lun vn
Ngoài phn m đu, lunăvnăđc trình bày gmă5ăchng:
Chng 1: Tng quan các nghiên cuăliênăquan:ăchngănƠyătácăgi trình
bày các nghiên cuăliênăquanătrcăđơyăđưănghiênăcu v hƠnhăviăđiu chnh li
nhun ti Vit Nam và quc t.
Chng 2: Căs lý thuyt:ăchngănƠyătrìnhăbƠyăcácălỦăthuyt v hành vi
điu chnh li nhun và qun tr công ty.
Chng 3:ăPhngăphápănghiênăcu:ăchngănƠyătácăgi phát trin các gi
thuyt nghiên cuă trongă bƠi,ă đaăraămôăhìnhănghiênăcu v mi quan h gia
qun tr công ty viăhƠnhăviăđiu chnh li nhunăvƠătrìnhăbƠyăphngăphápăthuă
thp d liu,ăphngăphápăphơnătíchăd liu.
Chng 4: Kt qu nghiên cu và tho lun: chngănƠyătrìnhăbƠyăkt qu
hiăquyăquaă2ăgiaiăđon và tho lun v mi quan h gia qun tr công ty và
hƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Chng 5: Kt Lun ậ Kin ngh:ăChngănƠyătácăgi trình bày kt lun ca
bài nghiên cu, hn ch bài nghiên cuăvƠăđ xutăđnhăhng nghiên cu trong
tngălai.ă
4

CHNG 1. TNG QUAN CÁC NGHIÊN CU LIÊN
QUAN
1.1 Các nghiên cu quc t
Nghiên cu ắBoad monitoring and Earnings managerment: Do outside
directors influence abnormal accruals?” ca Peasnell & các cng s (2000)ăđưăs
dng mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Dechow & các cng s
(1995) ậ Modified Jones vi mt mu gm 1271ăquanăsátăcácăcôngătyăAnhăgiaiăđon
1993 ậ 1995. Nghiên cu cho thy s giaătngăt l các thành viên Hiăđng qun
tr bên ngoài làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun và s hin din ca mt y ban
kim toán s h tr vai trò giám sát ca Hiăđng qun tr. Nghiên cuăcngătìmă
thyăcácăcôngătyăcóăluăchuyn tin thun t HKDăcƠngătngăthìăcƠngălƠmăgim
hƠnhăviăđiu chnh li nhun. Tuy nhiên, nghiên cu không tìm thy mi quan h
gia quy mô Hiăđng qun tr và tn s cuc hp ca Hiăđng qun tr vi hành
viăđiu chnh li nhun.
Nghiên cu ắCorporate governance and Earnings managerment” ca
Chtourou & các cng s (2001)ăđưăs dng mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiuăđnh li
nhun ca Jones (1991) vi mt mu gm 3947 công ty M trênăCompustatănmă
1996. Kt qu cho thy rng t l thành viên y ban kimătoánălƠăthƠnhăviênăđc lp
khôngăđiu hành và không phi là qun lý caăcácăcôngătyăkhácăcngănh mc bi
thng bng quyn chn mua c phiu và chuyên môn ca y ban kim toán thì
nhăhngăđnăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Nghiên cuăcngăchoăthyătngăt l
các thành viên Hiăđng qun tr đc lp khôngăđiu hành và tách vai trò Ch tch
Hiăđng qun tr và Tngăgiámăđc thì không nhăhngăđnăhƠnhăviăđiu chnh
li nhun.
Nghiên cu ắEarnings managerment and Corporate governance: The roles of
the board and the audit commmitee” ca Xie & các cng s (2003) đưăs dng mô
hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Dechow & các cng s (1995) ậ

Modified Jones vi mt mu gm 282 quan sát các công ty M trongănmă1992,ă
1994 và 1996. Kt qu nghiên cu cho thy rng mt quy mô Hiăđng qun tr ln,
5



mt y ban kim toán có chuyên môn v tài chính và tngătn s cuc hp ca y
ban kim toán s làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Nghiên cuăkhôngăcóăđ
bng chngăđ kt lun tn s cuc hp ca Hiăđng qun tr và t l các thành
viên Hiăđng qun tr bên ngoài có liên quan tiăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Nghiên cu ắBoard composition and earnings management in Canada” Park
& Shin (2004) đưăs dng mô hình nhn dinăhƠnhă viă điu chnh li nhun ca
Dechow & các cng s (1995) ậ Modified Jones vi mt mu gm 539 quan sát các
côngătyăCanadaăgiaiăđon 1991-1997. Th nht, nghiên cu cho thy s hin din
ca thành viên Hiăđng qun tr đn t các trung gian tài chính và s hin din ca
c đôngălƠăt chc thì làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Th hai,ătngăt l
thành viên Hiăđng qun tr bênăngoƠiălƠmătngăhƠnhăviăđiu chnh li nhun, kt
qu nƠyătráiăngc vi quan đim cho rngătngăt l thành viên Hiăđng qun tr
bên ngoài s giúp Hiăđng qun tr tngătínhăđc lp, gii quytăxungăđt li ích
gia c đôngănh và c đôngăln. Lý gii cho kt qu này, Park & Shin lp lun
rng các thành viên Hiăđng qun tr bên ngoài  các công ty Canada thiu s tinh
t trongălnhăvc tài chính hay thiu s truy cp thông tin đ phát hinăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun,ăthêmăvƠoăđóăcóăth các thành viên bên ngoài thiuăquanătơmăđn
hotăđng công ty vì h thiu quyn s hu, hoc là do h thiu s đc lp thc s
và thiu quyn lcăđ thc hin vic giám sát.
Nghiên cu ắBoard, audit committee, culture and earnings management:
Malaysian evidence” ca Rahmană&ăAliă(2006)ăđưăs dng mô hình nhn din hành
viăđiuăđnh li nhun ca Jones (1991) vi mt mu gm 97 công ty niêm yt 
Malaysiaăgiaiăđon 2002-2003. Kt qu ca nghiên cu cho thy rng mt Hiăđng
qun tr vi quy mô nh s phátăhuyăvaiătròăgiámăsátăhnălƠămt Hiăđng qun tr

ln. Kt qu nƠyătráiăngc vi kt qu nghiên cu ca Xie & các cng s (2003).
Nghiên cuăkhôngăcóăđ bng chngăđ kt lun, vic tách vai trò ca Ch tch Hi
đng qun tr vi Tngăgiámăđc, t l thành viên Hiăđng qun tr đc lp không
điuăhƠnhăcngăt l thành viên y ban kimătoánăđc lpăkhôngăđiu hành có liên
quanăđnăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
6



Nghiên cu ắEarnings Management And Corporate Governance In The UK:
The Role Of The Board Of Directors And Audit Committee” caăLeiă(2006)ăđưăs
dng mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Dechow & các cng s
(1995) ậ Modified Jones vi mt mu gm 344 công ty niêm yt  Anhăgiaiăđon
2000-2002. Nghiên cu cho thy vic tách vai trò ca Ch tch Hiăđng qun tr
vi Tngăgiámăđc,ătngăt l thành viên Hiăđng qun tr bên ngoài s tácăđng
làm gimăhƠnhăviăđiu chnhătngăli nhun. Còn vic tngătn s cuc hp ca y
ban kim toán s tácăđng làm gimăhƠnhăviăđiu chnh gim li nhun. Nghiên cu
không tìm thy mi quan h gia t l thƠnhăviênăđc lp ca y ban kim toán
cngănhăchuyênămônăv tài chính ậ k toán ậ kim toán ca các thành viên y ban
kim toán viăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Nghiên cu ắGood Corporate Governance And Earnings Management
Practices: An Indonesian Cases” ca Muhardiă(2010)ăđưăs dng mô hình nhn din
hƠnhă viă điu chnh li nhun ca Jones (1991) vi mt mu gm 128 công ty
Indonesiaăgiaiăđon 2005-2007. Kt qu nghiên cu cho thy s tách bit vai trò
Ch tch Hiăđng qun tr vi Tngăgiámăđc và t l s hu ca c đôngăkim
soát ln hnă51%ăthìătácăđng làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun. Nghiên cu
cho thy không có mi quan h gia t l thành viên Hiă đng qun tr đc lp
khôngăđiu hành và t l thƠnhăviênăđc lp trong y ban kimătoánăcngănhăs
hin din ca chuyên gia phân tích tài chính ậ s dng n viăhƠnhăviăđiu chnh li
nhun.

Nghiên cu ắCorporate Governance Characteristics and Earnings
Management: Empirical Evidence from Chinese Listed Firms” ca Gulzar & Wang
(2011) đưăs dng mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Jones (1991)
vi mt mu gm 1009 công ty Trung qucă trongăgiaiăđon 2002-2006. Kt qu
nghiên cu cho thy rng s tách bit vai trò Ch tch Hiăđng qun tr vi Tng
giámăđc, tngăt l thành viên n trong Hiăđng qun tr vƠătngătn s cuc hp
ca Hiăđng qun tr và tp trung s hu thì làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
7



Nghiên cu không tìm thy mi quan h gia quy mô Hiăđng qun tr, t l thành
viên Hiăđng qun tr đc lp viăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Nghiên cu ắEarnings Management and Board Characteristics in Thai Listed
Companies” ca Sukeecheep & các cng s (2013) đưăs dng mô hình nhn din
hƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Dechow & các cng s (1995) ậ Modified Jones
vi mt mu gm 550 công ty niêm yt  TháiăLanătrongăgiaiăđon 2006-2010. Th
nht, nghiên cu tìm ra rng tngăt l thành viên Hiăđng qun tr tham gia Hi
đng qun tr ca các công ty khác thì làm làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun
vƠăcácă côngă tyă cóă luă chuyn tin thun t HKDăcƠngă tng thì càng làm gim
hƠnhăviăđiu chnh li nhun. Th hai, nghiên cu tìm thy thành viên Hiăđng
qun tr đc lp khôngăđiu hành thì lƠmătng hƠnhăviăđiu chnh li nhun. Kt qu
này phù hp vi kt qu nghiên cu ca Park & Shin (2004), Sukeecheep & các
cng s gii thích cho kt qu này là do thành viên Hiăđng qun tr đc lp ti các
công ty niêm yt ca Thái Lan thiu s đc lp tht s và thiu quyn lcăđ điu
tra hành vi sai trái ca Ban qun lý. Cui cùng nghiên cu không tìm ra mi quan
h gia s tách bit vai trò ca Ch tch Hiăđng qun tr vi Tngăgiámăđc, quy
mô Hiăđng qun tr và tn s cuc hp ca Hiăđng qun tr viăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun.
1.2 Các nghiên cu trong nc

Nghiên cu ắMô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca các doanh
nghip niêm yt  S giao dch Chng khoán TP.HCM” ca Phm Th Bích Vân
(2012) s dng mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca Dechow & các
cng s (1995) - Modified Jones vi mt mu nghiên cu gm 54 doanh nghip
niêm yt trên S giao dch ChngăkhoánăTP.HCMă(HOSE)ătrongănmă2010.ă Kt
qu nghiên cu cho thy mô hình Modified Jones không hiu qu trong vic nhn
dinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca các doanh nghip niêm yt trên HOSE. Và tác
gi Phm Th Bíchăđ ngh mt mô hình khácăđ nhn din hƠnhăviăđiu chnh li
nhun cho các doanh nghip Vit Nam. Tuyănhiên,ătheoătácăgiătrongănghiênăcuă
caătácăgiăPhmăThăBíchăVơnăthìătácăgiăPhmăThăBíchăVơnăsădngămôăhìnhăcaă
8



Dechowă&ăcácăcngăsă(1995)ănhngăli tipăcnădaătrênăkhonădoanhăthuăvƠănă
phiăthuăthayăvìăkhonăthayăđiătrongădoanhăthuăvƠăkhonăthayăđiătrongănăphiăthuă
nhăDechowă&ăcácăcngăsă(1995).ă
Nghiên cu ắVn dng mô hình caăDeAngleloăvƠăFriedlanăđ nhn dng
hƠnhă đngă điu chnh li nhun ca nhà qun tr” ca Nguyn Th Minh Trang
(2012) đưăsădngămôăhìnhăđiuăchnhăliănhunăcaăDeAngelo (1986)ăvƠăFriedlan
(1994) nghiên cu vi mu là 20 doanh nghip thuc 4 loi hình doanh nghipălƠă
doanhă nghipă nhƠă nc,ă côngă tyă că phn,ă doanhă nghipă tă nhơn,ă côngă tyă tráchă
nhimăhuăhn.ăKt qu nghiên cu cho thy các công ty c phnăcóăxuăhngăđiu
chnhătngă li nhun nhm thu hút vnăđuătăt bên ngoài. Các loi hình doanh
nghip còn liăcóăxuăhngăđiu chnh gim li nhun nhm tit kim chi phí thu
thu nhp doanh nghip phi np.
Nghiên cu ắNghiên cuăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ca các công ty c
phnătrongănmăđu niêm yt trên th trng chng khoán Vit Nam” ca Hunh
Th Vân (2012) cngă s dngă đng thi mô hình DeAngelo (1986) và mô hình
Friedlan (1994) nghiên cu vi mt mu gm 43 công ty c phn trongănmăđu

niêm yt trên S giao dch Chng khoán TP.HCM (HOSE) và S giao dch Chng
khoán Hà Ni (HNX) giaiăđon 2008-2010. Nghiên cu cho thy phn ln các công
tyăđiu chnhătngăli nhunătrongănmăđu niêm yt.ăThêmăvƠoăđóănghiênăcuăcngă
tìm thy vnăđ uăđưiăthu thu nhp doanh nghipătrongănmăđu niêm ytătácăđng
lƠmătngăhƠnhăviăđiu chnh li nhun.
Nghiên cu ắHƠnhăviăđiu chnh li nhunăvƠănguyăcăpháăsn ca các công
ty niêm yt trên S giao dch Chng khoán TP.HCM” ca VõăVnăNh & Hoàng
Cm Trang (2013) đưăxemăxétămi quan h giaăhƠnhăviăđiu chnh li nhun và
nguyăcăpháăsn ca 85 công ty niêm yt trên HOSE niênăđ k toán 2011 thông
qua vic s dng mô hình ca Leuz & cng s (2003)ă đ xácăđnhăhƠnhăviă điu
chnh li nhun và s dng ch s Z caăAltmană(2000)ăđ xácăđnhănguyăcăpháăsn
công ty. Kt qu nghiên cu cho thy mcăđ điu chnh li nhunăthìătngăđng
viănguyăcăpháăsn.
9



Nhăvy, các nghiên cu  Vit Nam v hƠnhăviăđiu chnh li nhun mi
ch dng li  vic nghiên cu v mô hình nhn din hƠnhăviăđiu chnh li nhun
(Phm Th Bích Vân, 2012), đngăcăcaăhƠnhăviăđiu chnh li nhun (Nguyn Th
Minh Trang, 2012; Hunh Th Vân, 2012) và ri ro hay hu qu caăhƠnhăviăđiu
chnh li nhună(VõăVnăNh & Hoàng Cm Trang, 2013). Chaăcóănghiênăcu nào
nghiên cu v yu t giám sát thuc qun tr công ty giúp làm gimăhƠnhăviăđiu
chnh li nhun. Các nghiên cu quc t nghiên cu v yu t giám sát thuc qun
tr côngătyăđ làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun thì kt qu nghiên cu là khác
nhau gia các nghiên cu.ăDoăđó,ănghiênăcu này s nghiên cu mi quan h gia
qun tr côngătyăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun nhm tìm ra các yu t giám sát
giúp làm gimăhƠnhăviăđiu chnh li nhun cho các công ty ti Vit Nam.
Kt lun
Tác gi đưătrìnhăbƠyătng quan các nghiên cu quc t và nghiên cu trong

nc liên quan ti vnăđ nghiên cuătrongăchngă nƠy.ăToƠnăb các công trình
nghiên cu quc t đu là nhng công trình nghiên cu v mi quan h gia qun
tr côngătyăvƠăhƠnhăviăđiu chnh li nhun ti các quc gia khác nhau trong nhng
thiăđim khác nhau. Các công trình nghiên cuătrongănc đc trình bày là nhng
công trình nghiên cuăđưănghiênăcu v mô hình nhn dinăhƠnhăviăđiu chnh li
nhun,ăđngăcăcaăhƠnhăviăđiu chnh li nhun và ri ro caăhƠnhăviăđiu chnh li
nhun.









10



CHNG 2. C S LÝ THUYT
2.1 HƠnh vi điu chnh li nhun
2.1.1 Các lý thuyt nn tng
2.1.1.1 Lý thuytăđi din (agency theory)
Ngay t th k 18,ăAdamăSmithăđưăđ cpăđn vnăđ tăli cá nhân rng
trong doanh nghip, các c đôngă(bênăy quyn) không nên k vngăvƠătinătng
rngăngi qun lý công ty (bên đi din) s hƠnhăđngănhăh mun, bi l ngi
qun lý công ty luôn có xu hng thiuăsiêngănng,ămn cán và li dng v trí ca
mìnhăđ tìm kim li ích cá nhân cho chính h hnălƠăchoăcácăc đôngăvƠăcôngătyăvƠă
vnăđ nàyăđcăđ cp sâu sc trong lý thuytăđi din.

Lý thuytăđi dinăđc hiu là mt mi quan h hpăđng gia mt hoc
nhiuăngi (bên y quyn-principals) vi mtăngiăkhácă(bênăđi din- agency)
đ thc hin mt s công vic,ăvƠădoăđóăđưăchuyn quyn ra các quytăđnh cho
ngiăđi din (Jensen & Meckling, 1976). Mi quan h gia bên y quyn và bên
đi din xut hină trongă côngă tyă đi chúng là gia ch s hu và nhà qun lý
(Mitnick, 1973).
Lý thuytăđi din cho rng nhà qun lý có th đaăraăcácăquytăđnh nhm
mcăđíchătiăđaăhóaăli ích cá nhân ca mình thay vì tiăđaăhóaăgiáătr doanh nghip.
Lý thuyt này cho rng trong th trng vn và th trngălaoăđng không hoàn ho,
nhà qun lý s c gng tiăđaăhóaătiêuădùngăcáănhơnăbng chi phí phi gánh chu bi
c đông.ăBênăđi din có kh nngăđiu hành hotăđng ca doanh nghip da trên
li ích cá nhân ca h thay vì li ích ca c đôngăbi vì có s btăđi xng thông tin
(thí d, nhà qun lý có s hiu bit nhiuăhnăc đôngăv kh nngăh đtăđc mc
tiêu) và nhngăđiu không chc chc (ví d, vô s các yu t cu thành nên kt qu
cui cùng, và không có bng chng là có phiăbênăđi dinăđưătrc tip chi phi kt
qu đtăđc,ătheoăhng tích cc hoc t l nghch).ăHƠnhăviătăli cá nhân ca
nhà qun lý còn bao gm c vic tiêu th mt s ngun lc ca doanh nghipădi
hình thc bng lc và tránh các nguyăcăriăro,ătheoăđóăcácănhƠăqun lý s ri ro s
11



b quaăcácăcăhi mang li li nhunămƠătrongăđóăcácăc đôngăca công ty s thích
h đuăt.
Nhăvy,ăhƠnhăviătăli xy ra khi có s tách bit v quyn s hu và quyn
kim soát hay chính là do mu thun li ích gia nhà qun lý và các c đông.ă
gim thiu hành vi này các c đôngănênăgn kt nhà qun lý vi li ích chung ca
c đôngă vƠădoanhănghip. Hay các c đôngănênăgánhăchuăthêmăchiă phíăđi din
(agencyăcost)ănhălƠăthng cho nhà qun lý. Các hình thcăthng cho nhà qun lý
nhăthng bng tin mt và c phiu da trên kt qu hotăđng kinh doanh dài

hn (long-termăbonus),ăthng bng quyn chn mua c phiu (stock options grant)
hocă thng da trên kt qu hotă đngă kinhă doanhă đtă đc (performance unit
grant),ăvƠăthng c phiuăcóăđiu kin (restricted stock grant). Tuy nhiên, vnăđ
chiăphíăđi dinănhălng,ăthng có th lƠăconădaoăhaiăli. Khi các c đôngăgánhă
chuăchiăphíăđi din da trên kt qu hotăđng kinh doanh thì các nhà qun lý s
c gngăđtăđc kt qu kinh doanh tt vi mong mun nhnăđc li ích t đó.ă
Nu không th điu hành tt có th nhà qun lý s s dng các th thutăđ đtăđc
mong mun cá nhân.
2.1.1.2 Lý thuyt các bên có liên quan (stakeholder theory)
Lý thuyt các bên liên quan là mt lý thuyt v qun lý t chcăvƠăđoăđc
kinh doanh trong vic qun lý mt t chc.ăBanăđuănóăđc chi tit bi Edward
(1984) vi cách tip cn nhm gii quytăắnguyênătc ai hay cái gì cn quan tâm
nht” (principle of who or what really counts).
Trongăquanăđim truyn thng ca mt công ty, các c đôngăch xem ch s
hu hoc các c đôngăca công ty là quan trng, và công ty có mt nhim v y
thác rng bucăđ đt nhu cu ca h lên trcătiênăvƠăđ tngăgiáătr cho h. Thay
vƠoăđóălý thuyt các bên liên quan lp lun rng có nhng bên có liên quan, bao
gm nhân viên, khách hàng, nhà cung cp, các nhà tài chính, cngăđng,ăcácăcă
quan chính ph, các nhóm chính tr, các hip hiăthngămi và t chcăcôngăđoƠn.ă
Ngay c đi th cnh tranhăđôiăkhiăđc tính là các bên liên quan - tình trng ca h
đc bt ngun t kh nngănhăhngăđn các công ty và các bên liên quan.
12



Theoăđó,ănhƠăqun lý viătăcáchălƠăngiăđi din cho c đôngăphiăđaăraă
các quytăđnh kinh t đm bo s tn ti, phát trin ca doanh nhip,ăđng thi bo
v li ích ca các bên liên quan.
2.1.1.3 Lý thuyt tín hiu (signaling theory)
Lý thuyt tín hiu lnă đuă tiênă đc nhcă đn trong nghiên cu ca

G.A.Akerlof (1970) (Lê An Khang, 2007, trang 22), sauăđóătip tcăđc phát trin
bi M.Spence (1973) và J.Sigtiz (1975) (Lê An Khang, 2007, trang 23). Lý thuyt
nƠyă đ cpă đn s tn ti ca thông tin bt cân xng (information asymmetry).
Thông tin bt cân xng trên xy ra khi mtăbênăđi tác nm gi thông tin còn bên
khác thì không bit đíchăthc mcăđ thông tin  mcănƠoăđó.ăHu qu ca thông
tin bt cân xng là gây ra la chn bt li khi thông tin b cheăđyătrc khi kí kt
hpăđng và xut hin tâm lý  li sau khi kí kt hpăđng.
Trong doanh nghip thông tin bt cân xng xut hin trong quan h nhà qun
lý vi các c đôngăvƠădoanhănghip vi nhƠăđuăt.ăDoanhănghip không phát tín
hiu hoc phát tín hiu không chính xác s gây bt liăchoănhƠăđuăt.ăHayănhƠăqun
lỦălƠăngi trc tipăđiu hành s nm rõ thông tin doanh nghipănhngăc tình che
đy gây ra la chn bt li cho các c đôngăvƠătơmălỦă li ca nhà qun lý.
2.1.2 nh ngha hành vi điu chnh li nhun
HƠnhăviăđiu chnh li nhun đưătr thành mtălnhăvcăđc nghiên cu sâu
rng trên th gii. Tuy nhiên, hin nay vnăchaăcóămtăđnhănghaăthng nht v
hƠnhă viă điu chnh li nhun. Các nhà nghiên cuă thng phát trină đnhă nghaă
riêng ca h v hƠnhă viăđiu chnh li nhun đ phù hp vi mcăđíchă ca h (
Noronha, et al., 2008).
Trong nghiên cu này tác gi xinătrìnhăbƠyăđnhănghaăv hƠnhăviăđiu chnh
li nhun ca Healy & Wahlen (1999) nhăsau:
ắHƠnhăviăđiu chnh li nhun xut hin khi các nhà qun lý s dng các xét
đoánătrongăbáoăcáoătƠiăchínhăvƠătrongăcu trúc các nghip v kinh t đ thayăđi báo
cáo tài chính nhmăđánhăla các bên có liên quan v kt qu hotăđng kinh doanh
13



tim n ca doanh nghip, hoc nhmătácăđngăđn các kt qu ca hpăđng mà
chúng ph thuc vào s liu k toánăđcăbáoăcáo”.ă
Theoăđnhănghaătrênătaăcóăth hiu nhà qun lý có hai th thutăđ tácăđng

điu chnh li nhun theo mong mun ch quan. Hai th thutăđiu chnh li nhun
s đc tác gi trình bày trong phn 2.1.3
2.1.3 Th thut điu chnh li nhun
2.1.3.1 Th thutăđiu chnh li nhunăthôngăquaăcácăxétăđoánăk
toán
Xét đoán k toán đi vi hàng tn kho
Chun mc k toán cho phép nhà qun lý la chnăphngăphápăđánhăgiáă
hàng tnăkhoăkhácănhauănhăphngăphápănhpătrc ậ xutătrc, bình quân gia
quyn hay thc t đíchădanh.ăPhngăphápăđánhăgiáăhƠngătn kho khác nhau s tác
đng làm giá tr hàng tn kho cui k khác nhau và giá vn hàng bán khác nhau nh
hngăđn li nhun k toán. Ví d, trong thi kì lm phát viăgiáămuaăhƠngătngă
cao thì vic la chnă chínhă sáchăđánhă giáăhƠngă tnă khoătheoă phngă phápănhp
trc ậ xut trc s lƠmătngăgiáătr hàng tn kho cui kì và làm gim giá vn hàng
bán hnăso viăphngăphápăbìnhăquơnăgiaăquyn,ădoăđóăs lƠmătngăli nhunăhnă
so vi vic s dngăphngăphápăbìnhăquơnăgiaăquyn.
Chun mc k toán cng yêu cu hàng tn kho phi trình bày theo giá thp
hnăgia giá gc và giá tr thun có th thc hinăđc. Khi giá tr thun có th thc
hinăđc nh hnăgiáăgc hàng tn kho thì doanh nghip cn lp d phòng gim
giá hàng tn kho. Khon mc d phòng gim giá hàng tn kho mang tính xétăđoánă
cao vì vy các nhà qunălỦăthng thao tác nhmătácăđngăđn li nhun theo mong
mun. Nhà qun lý có th lp d phòng nhiuăhnă (hoc thpă hn)ămc thc t
nhmălƠmătngă(hoc gim) giá vnăhƠngăbánăđ làm gim (hocătng)ăli nhun.
Xét đoán k toán đi vi lp d phòng n phi thu khó đòi
Khi doanh nghip cung cp cho khách hàng mt hn mc tín dng thì doanh
nghip s phát sinh khon n phi thu. Chun mc k toánăquyăđnh n phi thu
phi đcăđc trình bày theo giá tr thun có th thc hin đc. Cóănghaădoanhă
14

nghip cn phiăc tính khon n phiăthuăkhóăđòiăđ lp d phòng. Cnăc lp d
phòng là phi có nhng bng chngăđángătinăcy nhăn phi thu quá hn ghi trong
hpăđng kinh t, kh că vayầ,ădoanhănghipăđưălƠmăth tcăđòiăn nhiu ln
nhngăvnăchaăthuăhiăđc. Nhăvy, doanh nghip có th thao tác tui n đ lp
d phòngălƠmătngă(hoc gim) chi phí và gim (hocătng) li nhun.ăTrng hp
th hai phi lp d phòng là khi doanh nghipăcóăđ bng chng v mt khon n
chaăđn hnănhngăkháchăhƠngălơmăvƠoătìnhătrng phá sn hoc tn tht ln mt
kh nngăthanhătoán,ătrng hp này doanh nghip phiăc tính t l n không th
thu hiăđ lp d phòng. Doanh nghip có th c tính t l cao (hoc thpăhn)ăđ
gim (hocătng)ăli nhun.
Xét đoán k toán đi vi tài sn c đnh
Chun mc k toán cho phép nhà qun lý la chnăphngăphápăkhu hao
khácănhauănhăphngăphápăkhu hao đng thng, khu hao theo s dăgim dn
hay khu hao theo s lng sn phm.ăPhngă phápăkhu hao khác nhau s tác
đng làm chi phí khu hao khác nhau nên li nhun s khác nhau. Ví d, nhà qun
lý mun gim li nhun trong nhngănmăđu khi mua tài sn thì s chnăphngă
pháp khu hao theo s dăgim dn thay vì khuăhaoătheoăđng thng.
Nhà qunălỦăcng thao tác li nhun thông qua vicăc tính thi gian s
dng hu ích ca tài sn. VicăcătínhănƠyămangătínhăxétăđoánănênănhƠăqun lý có
th cătínhătngăthi gian s dng hu ích ca tài snăđ làm gim chi phi phí khu
haoăvƠătngăli nhun hocăngc li.
Ngoài ra, nhà qunălỦăcngăcóăth tácăđngăđn vic vn hóa chi phí trong
sa cha ln tài sn c đnhăđ tngăli nhun.
Các khon mang tính cht xét đoán khác
Ngoài la chn nhng chính sách k toán v hàng tn kho, tài sn c đnh và
n phi thuăkhóăđòiăthìăcácăkhon mc mang tính chtăcătínhăkhácăcngăđc nhà
qun lý s dngătrongăđiu chnh li nhunănhăc tính d phòngăđuătăngn hn,
dài hn, chi phí boăhƠnh,ăchiăphíălngăhu,ăt l hoàn thành hpăđng dài hn
15

2.1.3.2 Th thută điu chnh li nhun thông qua cu trúc các
nghip v kinh t
Ct gim chi phí hu ích
Doanh nghip có th ct gim các chi phí huăíchănhăchiăphíănghiênăcu và
phát trin, chi phí qung cáo, chi phí duy tu boădng thit b đ tránh l hay duy
trì mc li nhun kì vng.
Hot đng bán hàng
Doanh nghip có th tngădoanhăthuăvƠăli nhun thông qua vic thc hin
giao dch vào cui k k toán vi khách hàng mà không yêu cu khách hàng thanh
toán ngay. Giao dchănƠyăđc tha nhnănhălƠăbánăhƠngătr chm, ch không phi
lƠăbánăhƠngăquaăđi lý và s lƠmătngădoanhăs và li nhun ca doanh nghip trong
k. Th thut này chính là vic chuyn doanh thu và li nhun ca k sau sang k
báo cáo.
Doanh nghip cngă cóă th s dng chính sách giá buc khách hàng t
nguynătngădoanh s trong k bng vic thông báo s tngăgiáăvƠoăđuănmăsau.ă
Khách hàng s phn ng li bng vic sn sàng mua sn phm ca doanh nghip đ
ch tngăgiá.ăHay doanh nghip sn sàng ni lng hn mc tín dngăđ tngăkích
thíchă muaă hƠngălƠmătngă snălng. Vic ni lng hn mc tín dng có th đy
doanh nghip vào tình th khóăkhnăkhiăcóăquáănhiu khon n phi thu và có th s
làm phát sinh nhiu khon n phiăthuăkhóăđòiăgơyăthit hi cho doanh nghip.
Hot đng sn xut
Trongăđiu kinăthôngăthng, mi doanh nghipăthngăxácăđnh mt mc
công sut sn xut tiă u,ătùyăthucă vƠoănngă lc ni tiăcngă nhăđiu kin th
trng.ăTuyănhiên,ătrongătrng hp cn phiătngăli nhun, công ty có th quyt
đnh sn xutăvt mc công sut tiău.ăiu này cho phép công ty gim giá thành
đnăv sn phm nh tn dng chi phí c đnh. Mt trái ca bin pháp này là máy
móc thit b phi làm vic quá mc, nhăhng tiêu cc tiănngăsutăvƠăđ bn.
Ngoài ra, sn phm làm ra nhiu, nuăkhôngăbánăđc, s phát sinh chi phí bo qun

và hàng tn kho lâu ngày s b gim giá tr.
16



Hot đng thanh lý tài sn
Doanh nghip có th la chn thiăđim thanh lý tài snăđ điu chnh li
nhun vì lãi/l t thanh lý tài sn s đc ghi nhn vào báo cáo kt qu HKD.ăVí
d, nu vic thanh lý tài sn gây ra mt khon l trong khi doanh nghipăđangămongă
munătngăli nhun thì có th doanh nghip s trì hoãn vic thanh lý tài snăđó.ă
Hot đng đu t tƠi chính
Doanh nghip có th s trì hoãn vic bán các khonăđuătăkhôngăhiu qu đ
tránh l trong kì báo cáo. Mc dù, có th tránh l trongăkìăbáoăcáoănhngăvic tip
tc nm gi các khonăđuătăkhôngăhiu qu này có th s càng gây nhiu tn tht
cho doanh nghipătrongătngălai.ă
Hay doanh nghip s bán ngay các khonăđuătăhiu qu đ tngăli nhun
trong kì báo cáo,ăđngătháiănƠyăthngăđcăvíănhăvic gt lúa non, vì côngătyăđưă
t b qua timănngăsinhăli ln t các khonăđuătănƠyătrongănhngănmătip theo.
Mtăđng thái khác doanh nghip có th s dngălƠătácăđngăđn vic mua c
phiu qu vi hi vngălƠmătngăEPS.ă
2.1.4 ng c ca hành vi điu chnh li nhun
Vic thc hinăhƠnhăviăđiu chnh li nhun là nhmăthuăđc nhng li ích
nhtăđnh cho doanh nghip hay cho nhà qunălỦ,ăcngăcóăth là nhm boăđm các
hpăđng mà cóăcácăđiu khon rng buc da trên thông tin k toán.ăTheoăđó,ăcóă
bnăđngăcăchínhăcaăhƠnhăviăđiu chnh li nhunăđưăđc nhcăđn nhiu trong các
nghiên cuălƠăđngăcăhpăđng biăthng qunălỦ,ăđngăcăgiaoăc n,ăđngăcăth
trng vnăvƠăđngăc pháp lý.
2.1.4.1 ngăcăhpăđng biăthng qun lý
Nhà qunălỦăcóăxuăhngăhƠnhăđngăđ tiăđaăhóaăli ích caămình.ăơyăchínhălƠă
hƠnhăviătăliăđưăđc nhcăđn trong lý thuytăđi din. Khi hpăđng biăthng qun lý

da trên kt qu hotăđng kinh doanh ca doanh nghipănhăch s li nhun hoc doanh
thu thì các nhà qun lý s cóăđngăcăđ thc hinăhƠnhăviătăli. Watts & Zimmerman
(1990) cho rng các nhà qunălỦăcóăđng lcăđ thúcăđy báo cáo li nhun t tngă
laiăđn k k toán hin hành khi mt k hoch giiăthng tn ti da trên li nhun.