Luận văn thạc sĩ Nghiên cứu các nhân tố tác động đến ý định sử dụng ví điện tử tại Việt Nam

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH







NGUYN TH LINHăPHNG



NGHIÊN CU CÁC NHÂN T TỄCăNG
NăụăNH S DNGăVệăIN T
TI VIT NAM



LUNăVNăTHCăSăKINHăT







TP. H Chí Minh - Nmă2013

B GIÁO DCăVĨăĨOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH






NGUYN TH LINHăPHNG



NGHIÊN CU CÁC NHÂN T TỄCăNG
NăụăNH S DNGăVệăIN T
TI VIT NAM

Chuyên ngành: Qun tr kinh doanh
Mã s: 60340102

LUNăVNăTHCăSăKINHăT



NGI HNG DN KHOA HC:
GS.TS. OÀN TH HNG VÂN

TP. H Chí Minh - Nmă2013



LIăCAMăOAN

Tôi xin cam đoan lun vn thc s kinh t này là công trình nghiên cu ca
bn thơn, đc đúc kt t quá trình hc tp và nghiên cu thc tin trong thi
gian qua. Các thông tin và s liu đc s dng trong lun vn lƠ hoàn toàn
trung thc.

Thành ph H Chí Minh nm 2013
Ngi cam đoan


Nguyn Th LinhăPhng




MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC

DANH MC CÁC KÝ T VIT TT
DANH MC CÁC BNG, BIU
DANH MC CÁC HÌNH V,  TH
Chng 1. TNG QUAN 1

1.1. Lý do chn đ tài 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 2
1.3. i tng và phm vi nghiên cu 3
1.3.1. i tng nghiên cu 3
1.3.2. i tng kho sát 3
1.3.3. Phm vi nghiên cu 3
1.4. Phng pháp nghiên cu 3
1.5. Tính mi ca đ tài 4
1.6. Kt cu ca đ tài 5
Chng 2. C S LÝ THUYT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU 7
2.1. Ví đin t 7
2.1.1. nh ngha 7
2.1.2. Chc nng ca Ví đin t 7
2.1.3. Quy trình thanh toán bng Ví đin t 10
2.1.4. Li ích ca Ví đin t 13
2.1.5. Mt s quy đnh ca Pháp lut liên quan đn lnh vc Ví đin t 16
2.2. Mt s mô hình lý thuyt v ý đnh và hành vi s dng công ngh mi 18
2.2.1. Thuyt ảành đng hp lý (Theory of Reasoned Action) 18
2.2.2. Thuyt hành vi k hoch (Theory of Planned Behavior) 18
2.2.3. Mô hình chp nhn công ngh (Technology Acceptance Model - TAM) . 19
2.2.4. Mô hình kt hp TAM và TPB (C-TAM-TPB) 22
2.2.5. Mô hình đng c thúc đy (Motivational model – MM) 23
2.2.6. Mô hình ca vic s dng máy tính cá nhân (Model of PC Utilization) 23
2.2.7. Thuyt ph bin s đi mi (Innovation Diffusion Theory) 25



2.2.8. Thuyt nhn thc xã hi (Social Cognitive Theory – SCT) 26
2.2.9. Thuyt hp nht v chp nhn và s dng công ngh (Unified Theory
of Acceptance and Use of Technology – UTAUT) 27

2.3. Mt s nghiên cu v Ví đin t 30
2.3.1. S chp nhn Ví di đng (Mobile wallet) ti Sabah: Nghiên cu thc
nghim ti Malaysia 30
2.3.2. S t chi công ngh: trng hp Ví di đng (Cell phone wallet) 30
2.3.3. S chp nhn và ph bin ca Ví đin t 31
2.4. Mô hình và gi thuyt nghiên cu 31
TÓM TT CHNG 2 35
Chng 3: PHNG PHÁP NGHIểN CU 36
3.1. Quy trình nghiên cu 36
3.1.1. Ảiai đon nghiên cu s b 37
3.1.2. Ảiai đon nghiên cu chính thc 37
3.2. Kt qu nghiên cu đnh tính 38
3.2.1. Thang đo ảu ích mong đi 38
3.2.2. Thang đo D s dng mong đi 40
3.2.3. Thang đo nh hng xã hi 41
3.2.4. iu kin thun li 43
3.2.5. Thang đo Tin cy cm nhn 44
3.2.6. Thang đo Chi phí cm nhn 46
3.2.7. Thang đo ả tr Chính ph 47
3.2.8. Thang đo Cng đng ngi dùng 49
3.2.9. Thang đo Ý đnh s dng 50
3.3. ánh giá s b thang đo 51
3.3.1. ánh giá thang đo bng h s tin cy Cronbach’s Alpha 51
3.3.2. ánh giá thang đo bng phân tích nhân t EFA 52
3.4. Phng pháp chn mu và x lý d liu 53
3.4.1. Mu và thông tin mu 53
3.4.2. Phng pháp x lý d liu 54
TÓM TT CHNG 3 54
Chng 4. KT QU NGHIÊN CU 55
4.1. Thng kê mô t mu 55

4.2. Kim đnh thang đo 57
4.2.1. Kim đnh h s tin cy Cronbach’s Alpha 57
4.2.2. Phân tích nhân t khám phá EFA (Exploratory Factor Analysis) 58
4.3. Kim đnh mô hình hi quy 60
4.3.1. Xem xét mi tng quan gia các bin đc lp 60
4.3.2. Phân tích hi quy tuyn tính bi 61
4.4. Phân tích s khác bit ca các bin đnh tính 68
4.4.1. Phân tích s khác bit v Gii tính 68
4.4.2. Phân tích s khác bit v Kinh nghim 69
4.4.3. Phân tích s khác bit v  tui 71
4.4.4. Phân tích s khác bit v Trình đ 74
4.4.5. Phân tích s khác bit v Thu nhp 76
TÓM TT CHNG 4 78
Chng 5. KT LUN VÀ KIN NGH 80
5.1. ụ ngha vƠ đóng góp ca nghiên cu 80
5.2. Kin ngh đi vi doanh nghip cung cp Ví đin t 81
5.2.1. Nâng cao mc đ Tin cy cm nhn 81
5.2.2. Ảia tng tính ảu ích mong đi 82
5.2.3. Ảia tng tính D s dng mong đi 82
5.2.4. Phát huy nh hng xã hi 82
5.2.5. Xây dng Cng đng ngi dùng 83
5.2.6. Xây dng chính sách giá hp lý 83
5.2.7. Lu ý đn các thông tin nhân khu hc 84
5.3. Kin ngh đi vi c quan qun lý 84
5.4. Hn ch ca đ tƠi vƠ hng nghiên cu tip theo 84
TÀI LIU THAM KHO 85
PH LC

DANH MC CÁC KÝ T VIT TT


Ký t vit tt

ATM
BI
C-TAM-TPB
DNCVT
TD
EE
FC
GS
IDT
MM
MPCU

NHNN
PCo

PCr
PE
SCT
SI
SMS
TAM/TAM2
TKNH
TMT
TPB
TRA
TTT
TTTT
UC
UTAUT

VT
Nghaăting Anh

Automated Teller Machine
Behavior Intention
Combined TAM ậ TPB


Effort Expectancy
Facilitating Conditions
Government Support
Innovation Diffusion Theory
Motivation Model
Model of PC Utilization

Perceived Cost
Perceived Credibility
Performance Expectancy
Social Cognitive Theory
Social Influcences
Short Message Service
Technology Acceptance Model


Theory of Planned Behavior
Theory of Resoned Action


User’s community
Unified Theory of Acceptance
and Use of Technology

ụăngha

Máy giao dch t đng
ụ đnh hành vi
Mô hình kt hp TAM và TPB
Doanh nghip cung ng ví đin t
in thoi di đng
D s dng mong đi
iu kin thun li
H tr Chính ph
Thuyt ph bin s đi mi
Mô hình đng lc thúc đy

Mô hình v vic s dng máy tính
cá nhân
Ngơn hƠng NhƠ nc
Chi phí cm nhn
Tin cy cm nhn
Hu ích mong đi
Thuyt nhn thc xã hi
nh hng xã hi
Tin nhn vn bn
Mô hình chp nhn công ngh
Tài khon ngân hàng
Thng mi đin t
Thuyt hành vi k hoch
Thuyt hƠnh đng hp lý
Thanh toán đin t
Thanh toán trc tuyn
Cng đng ngi dùng
Thuyt hp nht v chp nhn và s
dng công ngh
Ví đin t



DANH MC CÁC BNG, BIU

Bng 2.1. So sánh chc nng ca mt s Ví đin t ti Vit Nam …………………9
Bng 2.2. Hình thc giao dch và kh nng bo v ngi dùng ca mt s VT 13
Bng 3.1. Thang đo Hu ích mong đi …………………………… …………….39
Bng 3.2. Thang đo D s dng mong đi ……………………………….……….41
Bng 3.3. Thang đo nh hng xã hi …………………… ………………….…42

Bng 3.4. Thang đo iu kin thun li …… ……………….……………… ….44
Bng 3.5. Thang đo Tin cy cm nhn …………………………………… …… 45
Bng 3.6. Thang đo Chi phí cm nhn ….………………………………….….….47
Bng 3.7. Thang đo H tr Chính ph ……………………………… …….… 48
Bng 3.8. Thang đo Cng đng ngi dùng ………………………………………50
Bng 3.9. Thang đo ụ đnh s dng ……………………………….………… ….51
Bng 4.1. Tng hp s liu thng kê mô t mu …………………………………55
Bng 4.2. Tng hp h s Cronbach’s Alpha ca các thang đo …………… …57
Bng 4.3. Kt qu phân tích nhân t khám phá EFA …………………………… 59
Bng 4.4. Ma trn tng quan …………………………………………………….61
Bng 4.5. H s phng trình hi quy …………………………………………….62
Bng 4.6. Kt qu phân tích hi quy tuyn tính bi ………………………………63
Bng 4.7. Kt qu kim đnh F ……………………………………………………64
Bng 4.8. H s phng trình hi quy cha loi bin …………………………….64
Bng 4.9. Kt qu kim đnh gi thuyt ………………………………………… 65
Bng 4.10. Kim đnh T-Test theo Gii tính ………………… ………………….68
Bng 4.11. Giá tr trung bình theo Gii tính ………………………………………69
Bng 4.12. Kim đnh T-Test theo Kinh nghim …………………………… 69
Bng 4.13. Giá tr trung bình theo Kinh nghim ………………………………….70






DANH MC CÁC HÌNH V,ă TH

Hình 2.1. Mô hình hot đng ca Ví đin t ……………………………… … 10
Hình 2.2. Quy trình thanh toán bng VT qua mng internet …………….… ….11
Hình 2.3. Quy trình thanh toán bng VT qua đin thoi di đng…………….….12

Hình 2.4. Mô hình thuyt HƠnh đng hp lý ………………………………… ….18
Hình 2.5. Mô hình thuyt hành vi k hoch ………………………………… … 19
Hình 2.6. Mô hình chp nhn công ngh ………………………………………….20
Hình 2.7. Mô hình chp nhn công ngh 2 ………………………………… …21
Hình 2.8. Mô hình kt hp TAM và TPB …………………………………………22
Hình 2.9. Mô hình đng c thúc đy ……………………………… ……… ….23
Hình 2.10. Mô hình ca vic s dng máy tính cá nhân ……………… …….…24
Hình 2.11. Thuyt ph bin s đi mi ………………………………… … … 25
Hình 2.12. Thuyt nhn thc xã hi ………………………………………………26
Hình 2.13. Lý thuyt nhn thc xã hi …………………………………….…… 27
Hình 2.14. Thuyt hp nht v chp nhn và s dng công ngh ………….…… 29
Hình 2.15. Mô hình nghiên cu đ xut ………………………………………… 34
Hình 3.1. Quy trình nghiên cu ………………………………………………… 36














1

Chng 1. TNG QUAN

1.1. Lý do chnăđ tài
Theo thng kê ca eMarketer, doanh s bán l trc tuyn toàn th gii nm
2012 đƣ vt 1 nghìn t USD, tng 21,7% so vi nm 2011 vƠ d đoán trong các
nm 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 s tng tng ng 17,1%, 18,3%, 14,5%, 12,4%
và 11% [48]. iu này cho thy vai trò ngày càng quan trng ca Thng mi đin
t (TMT) trong quá trình phát trin kinh t trên toàn th gii và vic ng dng
TMT vƠo hot đng sn xut kinh doanh là xu th tt yu đi vi các quc gia,
các doanh nghip và cá nhân trong thi đi hin nay. Sm nhn thc đc điu này,
t nhng nm 2000, Chính ph Vit Nam đƣ không ngng nâng cp c s h tng,
hoàn thin hƠnh lang pháp lý vƠ đ ra nhiu chính sách h tr cho quá trình phát
trin TMT. Theo báo cáo TMT nm 2012 ca Cc TMT vƠ CNTT, doanh thu
bán l trc tuyn ca Vit Nam đt khong 700 triu USD và d đoán đt 1,3 t
USD vƠo nm 2015. NgoƠi ra, trong hn 3000 doanh nghip tham gia kho sát thì
100% doanh nghip có trang b máy tính, 99% doanh nghip có kt ni vi internet,
42% doanh nghip có website (tng 12% so vi nm 2011), 38% doanh nghip có
chc nng đt hàng trc tuyn trên website (tng 6% so vi 2011) [13].
Thc tin phát trin ca TMT Vit Nam trong nhng nm qua đt ra nhu cu
v mt h thng thanh toán trc tuyn (TTTT) hin đi v công ngh vƠ đa dng v
dch v đ h tr doanh nghip vƠ ngi tiêu dùng tn dng ti đa li ích ca
phng thc kinh doanh mi này. Th trng TTTT ti Vit Nam đc k vng s
phát trin mnh vi li th hn 31,3 triu ngi s dng internet, chim 35,58%
dân s vƠ trong đó có 79,02% ngi dùng internet đƣ tham gia mua sm trc tuyn
[8].
Hin nay, Ví đin t (VT) đc đánh giá lƠ mt trong nhng phng thc
TTTT an toàn, tin li, phù hp vi điu kin công ngh và nhu cu ca ngi tiêu
dùng Vit Nam. c cp phép hot đng thí đim t cui nm 2008 vƠ s lng
VT đƣ phát trin rt nhanh. Theo thng kê ca V Thanh toán ậ NHNN, cui nm
2009 có khong 70.000 VT đc m, vƠ đn cui Quý II/2011 tng s VT phát
hƠnh đƣ lên đn hn 546.000, tng gn 8 ln sau mt nm ri. Lng giao dch
2

qua các doanh nghip cung ng VT (DNCVT) đt hn 1,5 triu lt, vi tng
giá tr giao dch hn 3.400 t đng, bình quân khong 2,3 triu đng/giao dch [12]
và tính đn ht nm 2012, tng s lng VT đc phát hành bi các t chc này
lƠ hn 1,3 triu ví, s lng giao dch đt hn 16 triu vi giá tr gn 5.832 t đng
[49]. iu này chng t VT lƠ phng thc thanh toán phù hp vi nhu cu thc
t ca ngi dân trong TTTT nói riêng và thanh toán đin t (TTT) nói chung.
Tuy nhiên, ti Vit Nam vn cha có mt nghiên cu chính thc nào kho sát, đánh
giá v nhu cu, thái đ và hành vi ca khách hàng trong vic s dng VT.
T nhng lý do trên, tác gi chn đ tài “Nghiên cu các nhân t tác đng đn
ý đnh s dng Ví đin t ti Vit Nam” nhm kho sát nhu cu s dng VT
trong TTTT ti Vit Nam, đng thi xác đnh các nhân t và mc đ tác đng ca
chúng đn ý đnh s dng VT ca khách hàng cá nhân ti Vit Nam. T đó lƠm
c s đ các doanh nghip cung ng dch v ví đin t (DNCVT), Ngơn hƠng
NhƠ nc (NHNN) vƠ các c quan, t chc có liên quan đa ra gii pháp giúp phát
trin bn vng th trng VT ti Vit Nam.

1.2. Mc tiêu nghiên cu
- Xây dng mô hình nghiên cu, xây dng và kim đnh thang đo trong đo
lng các nhân t tác đng đn ý đnh s dng VT ca khách hàng cá nhân
ti Vit Nam.
- Xác đnh các nhân t và mc đ tác đng ca tng nhân t đn ý đnh s
dng VT ca khách hàng cá nhân ti Vit Nam.
-  xut mt s kin ngh nhm gia tng ý đnh s dng VT ca khách hàng
cá nhân ti Vit Nam.
T các mc tiêu trên, đ tài tp trung nghiên cu và tr li các câu hi sau:
Câu hi nghiên cu 1: Các nhân t nào tác đng đn ý đnh s dng dch v ví
đin t ca các khách hàng cá nhân ti Vit Nam?
Câu hi nghiên cu 2: Mc đ tác đng ca tng nhân t trên đn ý đnh s
dng dch v ví đin t ca các khách hàng cá nhân ti Vit Nam là nh th nào?

3

1.3. iătng và phm vi nghiên cu
1.3.1. i tng nghiên cu: ý đnh s dng VT trong TTTT ca khách hàng
cá nhân và các nhân t tác đng đn ý đnh s dng VT trong TTTT ca
khách hàng cá nhân.
1.3.2. i tng kho sát: khách hàng cá nhân có hiu bit v VT vƠ đang sinh
sng hoc làm vic ti Thành ph H Chí Minh.
1.3.3. Phm vi nghiên cu:
- Thông tin, d liu th cp đc nghiên cu, thu thp trên các bài báo, bài nghiên
cu khoa hc, sách chuyên ngành v lnh thng mi đin t, TTT vƠ VT.
- Thông tin, d liu s cp s đc điu tra, thu thp thông qua kho sát bng câu
hi vi hình thc phng vn trc tip và gi qua email đn các đi tng kho
sát.
- Thi gian vƠ đa đim: t tháng 4 đn tháng 9 nm 2013 ti Tp. HCM, Vit
Nam.

1.4.ăPhngăphápănghiênăcu
Nghiên cu nƠy đc tin hƠnh theo hai bc chính: nghiên cu s b và nghiên
cu chính thc.
Nghiên cu s b đc thc hin bng phng pháp nghiên cu đnh tính và
đnh lng. Nghiên cu đnh tính đc tin hành thông qua phng vn mt s
chuyên gia trong lnh vc TTT, VT và kt hp vi phng pháp tho lun nhóm
vi các cá nhơn đƣ vƠ đang s dng VT trong TTTT ti Vit Nam. Ni dung
phng vn, tho lun s đc ghi chép li lƠm c s cho vic xây dng, hiu chnh
và b sung các bin quan sát trong thang đo. Các thang đo nƠy s đc kim đnh
v đ tin cy Cronbach’s Alpha vƠ phơn tích nhơn t EFA thông qua nghiên cu
đnh lng s b vi 50 bng câu hi kho sát. Kt qu ca nghiên cu s b này s
là mt bng câu hi sn sàng cho nghiên cu chính thc.

Nghiên cu chính thc đc thc hin bng phng pháp nghiên cu đnh
lng. Mu đc thu thp thông qua bng câu hi kho sát trc tip và qua email.
Sau khi thu thp đ s lng mu yêu cu, d liu đc x lý bng phn mm
4

SPSS nhm kim đnh thang đo thông qua h s tin cy Cronbach’s Alpha vƠ phơn
tích nhân t khám phá EFA. Sau đó các nhơn t đc rút trích t tp d liu s đc
đa vƠo phơn tích hi quy nhm đánh giá mô hình đ xut và kim đnh các gi
thuyt.

1.5. Tính mi caăđ tài
 tƠi ắNghiên cu các nhân t tác đng đn ý đnh s dng Ví đin t ti
Vit Nam” s cung cp nhng thông tin b ích v th trng VT ti Vit Nam, các
nhân t và mc đ tác đng ca chúng đn ý đnh s dng VT ca khách hàng cá
nhân.
Mc dù đƣ có nhiu nghiên cu liên quan đn ý đnh s dng ca khách hàng
đi vi các dch v công ngh mi, nhng có rt ít nghiên cu v ý đnh s dng
ca khác hƠng cá nhơn đi vi dch v VT ậ mt phng thc TTT thông minh,
ngày càng phát trin mnh m vƠ đc a chung trên th gii. Trên th gii đƣ có
mt vài nghiên cu v lnh vc nƠy, nh: ắS chp nhn và ph bin ca Ví đin t
” ca Sahut (2009); ắS chp nhn Ví di đng ti Sabah” ca Amin (2009) vƠ ắS
t chi công ngh: trng hp ví di đng” ca Swilley (2010). Tuy nhiên các
nghiên cu nƠy đu da trên mô hình chp nhn công ngh TAM ca Davis F.D
(1989).
Trong đ tài nghiên cu này tác gi xây dng mô hình nghiên cu da trên
thuyt hp nht v chp nhn và s dng công ngh (UTAUT) ca Venkatesh et al.
(2003). Mô hình UTAUT gm 4 nhóm nhân t chính tác đng đn ý đnh và hành
vi s dng sn phm/dch v công ngh nh: Hu ích mong đi (Performance
Expectancy), D s dng mong đi (Effort Expectancy), nh hng xã hi (Social
Influences) và iu kin thun li (Faciliating conditions) và các bin kim soát 

tui, Gii tính, Kinh nghim và Trình đ.
Ngoài 04 nhân t t mô hình UTAUT, trong nghiên cu này có b sung thêm 03
nhân t (Tin cy cm nhn (Perceived Credibility), Chi phí cm nhn (Perceived
Cost), H tr Chính ph (Government Support)) t kt qu nghiên cu lý thuyt và
5

khám phá thêm 01 nhân t mi (Cng đng ngi dùng (User’s Community)) t kt
qu phng vn ý kin các chuyên gia trong lnh vc VT ti Vit Nam.
Các thang đo cho các khái nim nghiên cu trong đ tƠi nƠy đc xây dng li
cho phù hp vi lnh vc VT vƠ điu kin nghiên cu ti Vit Nam, thông qua
phng vn xin ý kin ca các chuyên gia trong lnh vc TTT vƠ VT ti Vit
Nam.
Vi nhng đc đim nêu trên, tác gi hy vng đ tài nghiên cu này s cung cp
thêm nhiu kin thc đ ngi đc hiu sơu hn v phng thc TTTT thông qua
VT, cng nh mang li mt nghiên cu có ý ngha, thit thc, làm nn tng c s
cho các DNCVT đ ra nhng gii pháp đúng đn đ nâng cao cht lng dch
v, thu hút đc nhiu ngi s dng vƠ lƠ c s đ các c quan qun lý ban hành
các quy đnh, chính sách phù hp, kp thi nhm qun lý và h tr cho s phát trin
ca th trng VT. T đó góp phn thúc đy s phát trin ca TMT và gim t
l tin mt trong thanh toán theo ch trng chung ca NhƠ nc v phát trin
thanh toán không dùng tin mt trong nn kinh t.

1.6. Kt cu caăđ tài
 tài gm có 5 chng vƠ các phn tài liu tham kho, ph lc, đc sp
xp theo b cc sau:
Chngă1:ăTng quan - Trình bày lý do chn đ tài, mc tiêu và câu hi nghiên
cu, đi tng và phm vi nghiên cu, phng pháp nghiên cu, ý ngha thc tin
ca đ tài và kt cu ca đ tài.
Chngă 2:ă Că s lý thuyt và mô hình nghiên cu - Trình bày v khái nim
VT, cha nng ca VT, li ích ca VT, quy trình thanh toán bng VT và mt

s quy đnh ca Pháp lut liên quan đn lnh vc VT. Trong chng nƠy cng s
trình bày mt s mô hình lý thuyt v các nhân t tác đng đn ý đnh và hành vi s
dng công ngh và kt qu ca mt s nghiên cu trc đơy v ý đnh s dng
VT - Ví di đng ca khách hàng cá nhân.
Chngă3:ăPhngăphápănghiênăcu - Trình bày v qui trình nghiên cu, cách
thc xây dng thang đo, phng pháp chn mu, quá trình thu thp thông tin, công
6

c x lý d liu và các k thut phân tích thng kê đc s dng trong nghiên cu.
Chngă4:ăKt qu nghiên cu ậ Trình bày và din gii kt qu ca nghiên cu
đnh lng chính thc, bao gm các kt qu phân tích thng kê mô t mu, kim
đnh đ tin cy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân t khám phá EFA, phân tích hi
quy bi, phân tích T-test và ANOVA.
Chngă5:ăKt lun và kin ngh - Trình bày nhng kt qu đáng chú ý thu đc
t công trình nghiên cu nƠy, đng thi đ xut mt s kin ngh cho các doanh
nghip cung ng dch v VT vƠ các c quan qun lý liên quan đ có th thu hút
nhiu ngi s dng VT trong TTTT nói riêng và TTT nói chung.
Tài liu tham kho
Ph lc

7

Chngă2.ăCăS LÝ THUYT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU

Trong chng 2 s trình bày v khái nim VT, quy trình thanh toán bng
VT, li ích ca VT, các lý thuyt và mô hình v ý đnh s dng công ngh mi,
kt qu ca mt s nghiên cu trc đơy liên quan đn VT, vƠ đ xut mô hình
nghiên cu cng nh các gi thuyt.

2.1. Víăđin t
2.1.1. nh ngha
Theo NHNN, trong D tho Thông t hng dn v hot đng cung ng
dch v trung gian thanh toán [7], ắDch v Víăđin t” đc đnh ngha lƠ dch v
cung cp cho khách hàng mt tài khon đin t đnh danh do các doanh nghip
cung ng dch v to lp trên mt vt mang tin (nh chip đin t, sim đin thoi di
đng, máy ch…), cho phép lu tr mt giá tr tin t đc đm bo bng giá tr
tin mt tng đng vƠ đc s dng đ thanh toán thay th cho tin mt.
Theo công ty chuyn mch tài chính Quc gia (Banknetvn), ắVíăđin t” là
mt tài khon đin t, nó ging nh ắví tin” ca ngi dùng trên internet vƠ đóng
vai trò nh 1 chic ví tin mt trong TTTT, giúp ngi dùng thc hin công vic
thanh toán các khon phí trên internet, gi tin mt cách nhanh chóng, đn gin và
tit kim c v thi gian, công sc ln tin bc.
2.1.2. Chc nng ca Ví đin t
Tính đn nay, NHNN đƣ cp phép hot đng thí đim cho 09 DNCVT

1
và
mi DNCVT có chin lc phát trin riêng bit nhm vƠo các đi tng khách
hàng khác nhau. Do vy sn phm VT ca mi doanh nghip li có nhng tin ích
vƠ đc tính khác nhau.



_____________________________________________________________________________

1. 09 VT đc NHNN cp phép: MobiVi (Cty Vit Phú); Payoo (Cty VietUnion); VnMart (Cty
VNPAY); Smartlink (Cty Smartlink); Vcash (Cty VINAPAY); Ngân lng (Cty PeaceSoft); Momo
(Cty M-services); Megapayment (Cty VNPT-EPAY) và Edong (Cty ECPAY).
8

Tuy nhiên, hu ht các VT ti Vit Nam hin nay đu có 04 chc nng chính là:
- Nhn và chuyn tin: sau khi đng ký vƠ kích hot thành công thì tài khon
VT đó có th nhn tin chuyn vào t nhiu hình thc khác nhau nh: np
tin trc tip ti quy giao dch ca DNCVT, np tin ti quy giao dch
ngân hàng kt ni vi DNCVT, np tin trc tuyn t tài khon VT
cùng loi, np tin trc tuyn t tài khon ngân hàng (TKNH) …VƠ khi có
tin trong tài khon VT, ch tài khon VT có th chuyn tin sang VT
khác cùng loi, chuyn tin sang TKNH có liên kt hoc chuyn cho ngi
thân/bn bè theo đng bu đin và qua các chi nhánh ngân hàng.
- Lu tru tin trên tài khon đin t: khách hàng có th s dng VT lƠm ni
lu tr tin di dng tin s hóa (tin đin t) mt cách an toàn và tin li.
Và s tin ghi nhn trên tài khon VT tng đng vi giá tr tin tht đc
chuyn vào.
- Thanh toán trc tuyn: khi đƣ có tin trong tài khon VT thì khách hƠng
cng có th s dng s tin nƠy đ thanh toán cho các giao dch mua sm trc

tuyn trên các gian hƠng/website TMT ti Vit Nam hoc  nc ngoài có
tích hp chc nng thanh toán bng VT đó.
- Truy vn tài khon: vi chc nng nƠy, ch tài khon VT có th thc hin
các thay đi v thông tin cá nhân, mt khu, tra cu s d, xem lch s giao
dch trong tài khon VT ca mình.
NgoƠi ra các DNCVT ti Vit Nam hin nay còn phát trin và tích hp thêm
nhiu chc nng ph khác [Xem bng 2.1] nhm đem li nhiu tin ích hn cho
khách hàng khi s dng VT, nh:
- Thanh toán hóa đn: các DNCVT đƣ m rng liên kt, hp tác vi các
doanh nghip cung ng các dch v sinh hot thit yu nh các đin thoi,
internet, đin lc, nc, truyn hình … cho phép khách hƠng có th thanh
toán các loi hóa đn sinh hot này thông qua tài khon VT mt cách ch
đng và thun tin.
- Np th cào đin thoi, th game online, tr phí tham gia din đàn: khi s
9

hu VT ngi dùng internet cng có th s dng tin trong tài khon VT
đ chi tr nhng khon phí nh cho các dch v ni dung s trên internet d
dàng, nhanh chóng vi chi phí thp hn so vi các phng thc TTT khác.
- Mua vé đin t: vi s gia tng ca nhu cu mua vé đin t nh vé máy bay,
vé tàu, vé xe, vé xem phim, ca nhc …các DNCVT đƣ m rng thêm
chc nng mua vé đin t nhm đáp ng nhu cu và gia tng tin ích cho
ngi dùng VT.
- Thanh toán hc phí: khi s dng VT ngi dùng có th thanh toán hc phí
cho các khóa hc online, đƠo to t xa …mt cách d dàng và tin li.
- Thanh toán đt phòng: hin nay mt s DNCVT ti Vit Nam đƣ liên kt
vi các trang đt phòng khách sn đ tích hp chc nng thanh toán tin đt
phòng trc tuyn cho khách hàng có tài khon VT.
- Mua bo him ôtô ậ xe máy …

Bng 2.1. So sánh chcănngăca mt s Víăđin t ti Vit Nam
Chcănng


Víăđin t
Chuyn/
nhn
tin
Mua
sm
trc
tuyn
Truy
vn tài
khon
Thanh
toán
hóa
đn
Np th
đin
thoi,
th
gameă…
Mua
vé
đin
t
óngă
hc

phí
Thanh
toán
đt
phòng
MobiVi
X
X
X
X
X
X
X
-
Ngơnălng
X
X
X
-
X
X
-
X
Momo
X
X
X
X
X
X

-
-
Megapayment
X
X
X
-
X
X
-
-
Vnmart
X
X
X
X
X
X
-
-
Payoo
X
X
X
X
X
X
X
-
VCash

X
X
X
-
X
-
-
-
E-Dong
X
-
X
X
X
-
X
-

Ngun: tác gi tng hp t website ca các DNCVT
10

2.1.3. Quy trình thanh toán bng Ví đin t
Sau khi khách hàng đng ký vƠ kích hot thành công tài khon VT thì các
DNCVT s có trách nhim qun lý tài khon VT ca khách hàng và x lý các
giao dch phát sinh trên h thng khi din ra nhng hot đng np, rút tin, mua bán
hàng hóa/dch v ca khách hƠng; tính toán ngha v và thông báo ti ngơn hƠng đ
thc hin ghi n vƠ ghi có đi vi các tài khon tin tht tng ng ca các bên có
liên quan [Xem hình 2.1].

Hình 2.1. Mô hình hotăđng ca Víăđin t [12]
 đm bo cho các giao dch TTTT nói chung và TTTT qua VT din ra mt
cách thun li và an toàn, NHNN đƣ ban hƠnh Công vn s 6251/NHNN-TT vào
ngày 11/08/2011 v vic thc hin giao dch thanh toán trc tuyn và ví đin t.
Theo đó, NHNN yêu cu các DNCVT phi b trí mt TKNH riêng bit đ theo
dõi toàn b lng tin đang lu hƠnh trên VT ca khách hàng và phi đm bo s
d ca tài khon nƠy đúng bng tng s tin trên các VT ca khách hàng.
Da vƠo môi trng vƠ phng tin x lý giao dch, các loi VT ti Vit Nam
hin nay có th chia lƠm 2 nhóm: VT thanh toán trên website qua mng internet
vƠ VT thanh toán da vào ng dng hoc tin nhn (SMS) trên đin thoi di đng
(TD) qua mng vin thông.
Ngân hàng
Tài khon B
Tài khon A
Tài khon DNCVT
DOANH NGHIP CUNG NG VT
Ví đin t
Ví đin t
Khách hàng A
Khách hàng B

11

a. Quy trình thanh toán bngăVíăđin t qua mng internet
Quy trình thanh toán bng VT trên mng internet có th tng quát thành 3 giai
đon: giai đon đt hƠng, giai đon thanh toán vƠ giai đon nhn hàng. Các giai
đon này li đc chia ra lƠm các bc nh khi thao tác trên giao din ti các gian
hàng/webiste TMT ca ngi bán đƣ đc tích hp chc nng TTTT bng VT.


















Hình 2.2. Quy trình thanh toán bngăVíăđin t qua mng internet

(
**
) Hin nay ch có 4 VT trin khai hình thc thanh toán đm bo (thanh toán

tm gi): Momo, Ngân lng, V-cash và Payoo.
(
*
;
***
) Tt c các VT thanh toán qua mng internet đu áp dng chính sách bo
mt tài khon bng hai lp mt khu (mt khu đng nhp - AP và mt khu xác
nhn s dng mt ln – OTP) [Xem bng 2.2].

Giaiăđonăđt hàng
Giaiăđon thanh toán
Bc 1: Chn hàng hóa/dch v trên các
gian hàng hoc website TMT
Bc 3: ng nhp vào tài khon VT
*

(nhp tên tài khon và mt khu)
Bc 2: in thông tin ngi mua và
hình thc giao hàng
Bc 4: Chn hình thc thanh toán ngay
hoc thanh toán đm bo (nu có)
**
Bc 5: Xác nhn thanh toán bng mt
khu OTP (nhn đc qua SMS hoc
email)
***
Bc 6: Nhn thông báo kt qu giao
dch và ch giao hàng
Giaiăđon nhn hàng
12

b. Quy trình thanh toán bngăVíăđin t qua mng vin thông
Hin nay ti Vit Nam có hai VT hot đng trên ng dng TD lƠ: VT
Momo (M-service) vƠ VT E-dong (EC PAY) [Xem bng 2.2]. Tuy nhiên các
VT nƠy ch có th dùng đ thanh toán hóa đn đin, nc, chuyn tin cho các
VT cùng loi, chuyn tin vào TKNH liên kt, mua th đin thoi, th game …
mƠ cha đc kích hot chc nng TTTT, mua vé đin t, thanh toán đt phòng …
Trên hình 2.3 trình bày quy trình thanh toán bng VT trên ng dng TD.



















Hình 2.3. Quy trình thanh toán bng VTăquaăđin thoiădiăđng

Bc 1: Bt ng dng VT trên TD
Bc 3: Chn dch v cn thanh toán
(in, nc, đin thoi …)
Bc 2: Chn loi giao dch cn thc
hin (chuyn tin/mua th/thanh toán)
Bc 4: Nhp mã dch v
Bc 5: Nhp mƣ hóa đn
Bc 6: Nhp s tin cn thanh toán
Bc 7: Nhp s đin thoi khách hàng
Bc 8: Nhp mt khu đng nhp VT
Bc 9: Kim tra thông tin và xác nhn
thanh toán
13

Bng 2.2. Hình thc giao dch và kh nngăbo v ngi dùng ca mt s VTă

Giao dch
qua mng
internet
Giao dch
qua mng
vin thông
Thanh
toánăđm
bo
Bo mt
Du hiu
an toàn
Xác thc

giao dch
MobiVi
Có
Không
Không
GlogalSign
AP và OTP
Ngơnălng
Có
Không
Có
Trustwave
AP và OTP
Momo
Có
Có
Có
VerySign
AP và OTP
Megapayment
Có
Không
Không
VerySign
AP và
OTP/MK2
Vnmart
Có
Không
Không

VerySign
AP và OTP
Payoo
Có
Không
Có
GlobalSign
AP và OTP
VCash
Có
Không
Có
Trustvn
AP và OTP
E-Dong
Không
Có
Không
-
AP
Smartlink
Có
Không
Không
Trustvn
AP và OTP
*

Ngun: tác gi tng hp t website ca các DNCVT
2.1.4. Li ích ca Ví đin t

VT đc đánh giá lƠ mt phng thc TTT thông minh và s lƠ xu hng
thanh toán ph bin trong tng lai, cùng vi s phát trin mnh m ca TMT vƠ
quá trình hi nhp, giao thng quc t ngày càng sâu rng trên toàn th gii. Vi
các đc đim và chc nng ca mình, các VT cho thy rng dch v này mang li
nhiu li ích cho các ch th liên quan, nh:
2.1.4.1. i vi nhà nc
- Thúc đy s phát trin ca TMT: VT - đc đánh giá lƠ công c TTTT
phù hp vi nhu cu và tâm lý ca ngi tiêu dùng ti Vit Nam. Khc phc
đc tâm lý lo ngi khi tit l thông tin tài khon th tín dng, th ngân hàng
trên môi trng internet ca ngi tiêu dùng. Khi thc hin các giao dch
thanh toán, khách hàng ch cn khai báo thông tin tài khon VT ậ ni cha
s lng tin nh mà khách hàng chuyn vƠo. Hn na các DNCVT còn
cam kt đm bo cho ngi mua vƠ ngi bán khi thc hin giao dch qua
VT, tránh đc tình trng la đo khi tham gia giao dch TMT. Vì vy
14

VT đc k vng s là mt công c TTTT an toàn, tin li giúp cho th
trng TMT ca Vit Nam phát trin tng xng vi tim nng.
- Hn ch tin mt lu thông trong nn kinh t: doanh thu TMT ca Vit
Nam nm 2012 lƠ khong 700 triu USD [13], tuy nhiên hu ht các giao dch
đu đc thanh toán bng tin mt khi giao hƠng. Do đó s ra đi ca VT
đc k vng s giúp cho ngi tiêu dùng tin tng thc hin TTTT khi mua
sm trên các gian hƠng/website TMT. T đó s góp phn làm gim lu
thông tin mt trong nn kinh t.
- Hn ch nn tin gi: tin lu gi trong tài khon VT lƠ tin s hóa và có
giá tr tng đng vi tin tht đc chuyn vào TKNH đi ng. Do đó c
quan qun lý có th d dàng kim soát lng tin trong nn kinh t và hn ch
đc nn in và s dng tin gi.
2.1.4.2. i vi doanh nghip
- Tng doanh s bán hàng: hin nay rt nhiu doanh nghip đƣ xơy dng và

trin khai kênh bán hàng trc tuyn qua mng internet. Theo báo cáo TMT,
nm 2012 có 38 % doanh nghip trin khai bán hàng qua website (so vi 30%
trong nm 2011) vƠ 17 % doanh nghip tích hp chc nng TTTT trên
website ca mình (so vi 7% trong nm 2011) [13]. Nh tính an toàn và tin
li trong TTTT, VT s giúp ngi tiêu dùng và doanh nghip yên tơm hn
khi tham gia giao dch qua mng internet. T đó s giúp cho doanh nghip gia
tng đc doanh s bán hƠng thông qua kênh TMT.
- Tránh các chi phí phát sinh do đn hàng gi: khi các giao dch đc thc
hin thông qua VT thì doanh nghip hoàn toàn yên tâm không b các đn
hàng gi vì đƣ đc các DNCVT đm bo xác thc tài khon VT ca
ngi mua. Các DNCVT s tr tin trong tài khon VT ca ngi mua
và s chuyn cho ngi bán khi giao dch thành công và không có khiu ni
nào t ngi mua vƠ ngi bán na.
- Tránh tht thoát tin vì kim, đm sai hoc nhn phi tin gi, tin rách trong
quá trình giao dch: các giao dch thanh toán s đc thc hin t đng và
15

chính xác bƠng máy tính đin t do đó s ngi bán hàng không s b tht
thoát tin do đm sai, hoc nhn phi tin gi, tin rách.
2.1.4.3. i vi ngi tiêu dùng
- Hn ch ti đa thit hi do mt thông tin tài khon tài chính: So vi các
phng thc TTTT khác (th tín dng, th ghi n, mobile banking, internet
banking), khi b k gian ly đc thông tin ch tài khon thì mc thit hi tài
chính đi vi ch tài khon VT lƠ nh nht. Vì các phng thc khác đu
liên kt trc tip vi TKNH mƠ trong đó thng có cha s lng tin ln.
Còn VT ch cha s tin va phi do ch tài khon np vƠo đ thc hin
mt vài giao dch nht đnh.
- Tránh b la đo khi mua sm trc tuyn: khi TTTT bng VT, ngi tiêu
dùng s đc các DNCVT bo v quyn li nh hình thc thanh toán tm
gi (thanh toán đm bo). Vi phng thc nƠy, DNCVT s tr tin trong

tài khon VT ca ngi mua khi đt hƠng vƠ ắtm gi” s tin đó trong tƠi
khon ca DNCVT vƠ ch chuyn cho ngi bán khi ngi mua đƣ nhn
đc hàng hóa/dch v đúng nh mô t và không có khiu ni nào t phía
ngi mua vƠ ngi bán. Thi gian ắtm gi” tin trong tài khon ca
DNCVT do ngi mua ch đnh vƠ thng không quá 7 ngày làm vic.
- Tránh tht thoát tin vì kim, đm sai hoc nhn phi tin gi, tin rách trong
quá trình giao dch: các giao dch thanh toán s đc thc hin t đng và
chính xác bƠng máy tính đin t do đó ngi mua hàng không s b tht thoát
tin do đm sai, hoc nhn phi tin gi, tin rách trong quá trình giao dch.
2.1.4.4. i vi các ngân hàng:
Theo quy đnh hin nay ca NHNN, khách hàng mun đng ký s dng VT
thì yêu cu phi có TKNH. Vic kt ni ca Ngân hàng vi VT s đem li nhng
li ích sau:
- Tng tính nng cho TKNH, gia tng giá tr các dch v tin ích cho khách
hàng nht là trong TTTT, nh đó nơng cao kh nng gi chân khách hàng
trung thành nh có nhiu tin ích thanh toán gn vi chi tiêu hàng ngày ca
h.
16

- Tng lng tài khon thanh toán.
- Gia tng tính cnh tranh vi các ngân hàng khác, t đó góp phn m rng &
đy mnh thng hiu ca ngân hàng.
- Ngân hàng có th tn dng đc h tng k thut, công ngh ca các doanh
nghip cung ng dch v trung gian thanh toán nh các DNCVT trong
vic phát trin đa dng hóa phng thc thanh toán.
- Ngân hàng s thu đc khon phí nh vic x lý thanh toán dch v np tin,
chuyn tin và rút tin trên các tài khon VT.
2.1.5. Mt s quy đnh ca Pháp lut liên quan đn lnh vc Ví đin t
- Lut giao dch đin t s 51/2005/Qả: đc Quc hi khoá XI thông qua
ngƠy 29/11/2005 ti k hp th 8, chính thc có hiu lc t ngƠy 01/03/2006.

Lut Giao dch đin t quy đnh v giao dch đin t trong hot đng ca các
c quan nhƠ nc, lnh vc dơn s, kinh doanh, thng mi vƠ các lnh vc
khác do pháp lut quy đnh. Lut gm 8 chng, 54 điu bao gm hu ht các
yu t, bên liên quan đn giao dch đin t nh: Ch ký đin t, t chc cung
cp dch v chng thc ch ký đin t, giá tr pháp lý ch ký đin t, giá tr
pháp lý ca hp đng ký bng ch ký đin t, trách nhim các bên liên quan
đn bo mt thông tin, gii quyt tranh chp liên quan đn giao dch đin t.
- Ngh đnh 26/2007/N-CP: quy đnh chi tit thi hành Lut Giao dch đin t
v ch ký s và dch v chng thc ch ký s. Ngh đnh quy đnh v vic
qun lý, cung cp và s dng dch v chng thc ch ký s. ơy lƠ nhng
quy đnh nn tng đ thit lp mt c ch đm bo an ninh, an toƠn vƠ đ tin
cy ca các giao dch đin t.
- Ngh đnh 27/2007/N-CP: Quy đnh chi tit thi hành Lut Giao dch đin t
trong hot đng tài chính. Ngh đnh này áp dng đi vi c quan, t chc, cá
nhân la chn s dng giao dch đin t trong hot đng tài chính. Ngh đnh
quy đnh chi tit v giá tr pháp lý ca chng t, hóa đn đin t; quy đnh c
th v quyn hn, trách nhim, t tng, tranh chp và x lý vi phm liên quan
đn các giao dch đin t trong hot đng tài chính.