Luận văn thạc sĩ Các yếu tố tác động đến tổng số thu thuế - Nghiên cứu trường hợp các Quốc gia Đông Nam Á

B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNGăI HC KINH T TP. H CHÍ MINH
NGUYN PHI KHANH
CÁC YU T TỄCăNG N TNG S THU THU
NGHIÊN CUăTRNG HP CÁC QUCăGIAăÔNGăNAMăÁ



LUNăVNăTHC S KINH T
TP H ChíăMinh,ănmă2013


B GIÁO DCăVÀăÀOăTO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH
NGUYN PHI KHANH
CÁC YU T TỄCăNG N TNG S THU THU
NGHIÊN CUăTRNG HP CÁC QUC GIA ÔNGăNAMăÁ


Chuyên ngành: Tài chính ậ Ngân hàng
Mã s: 60340201

LUNăVNăTHC S KINH T

Ngiăhng dn khoa hc: TS. Phm Quc Hùng
TP H Chí Minh, nmă2013


Liăcamăđoan
Tôiăxinăcamăđoanăđâyălàăcôngătrìnhănghiênăcu ca riêng tôi. Các s liu,

kt qu nêu trong lunăvnălàătrungăthc, có ngun gcărõăràngăvàăchaătng
đc ai công b trong bt k công trình nghiên cu nào khác.
TÁC GI LUNăVN




NGUYN PHI KHANH



MC LC
Trang ph bìa
Liăcamăđoan
Mc lc
Danh mc các ký hiu, ch vit tt
Danh mc các bng, biu
Danh mc các hình v,ăđ th
Chngă1:ăLi m đu 1
1.1. Lý do chnăđ tài 1
1.2. Mc tiêu nghiên cu 2
1.3. Phngăphápănghiênăcu 2
1.4. iătng nghiên cu 2
1.5. D liu nghiên cu 2
1.6. Ý ngha thc tin caăđ tài 3
1.7. B cc ca lunăvn 3
Chngă2:ăCăs lý thuyt 5
2.1. Tng quan v thu 5
2.2. Các yu t tácăđngăđn tng s thu thu 26
2.3. Môăhìnhănghiênăcu 34

Chngă3:ăPhngăphápănghiênăcu 37
3.1. Phngăphápănghiênăcu 37
3.2. oălngăcácăbinătrongămôăhìnhănghiênăcu 38
3.3. D liu nghiên cu thc nghim 39
3.4. K thut hi qui 44
Chngă4.ăKt qu và tho lun 48
4.1. Phân tích bngăđ th 48
4.2. Kt qu 51
Chngă5.ăKt lun 53


5.1. Kt lun 53
5.2. Hàm ý chính sách 53
Tài liu tham kho
Ph lc


Danhămcăcácăkýăhiu,ăchăvitătt
ADB Ngân hàng Phát trin châu Á
ASEAN Hip hi các qucăgiaăôngăNamăÁ
FEM Mô hình các nhăhng c đnh
FTA Hipăđnhăthngămi t do
GDP Tng sn phm quc ni
GNP Tng sn phm quc gia
OLS Bìnhăphngăbéănhtăthôngăthng
REM Mô hình nhăhng ngu nhiên
WTO T chcăThngămi Th gii

Danhămcăcácăbng,ăbiu
Bng 3.1. Thng kê mô t d liu ca các bin gii thích 40
Bng 4.1. Kt qu hiăquiătheoăcácăphngăpháp 51





Danhămcăcácăhìnhăv,ăđăth
Hình 2.1. Mô hình nghiên cu 34
Hình 3.1. Tng s thu thu (%GDP) 41
Hìnhă3.2.ăLnăGDPăbìnhăquânăđuăngi 41
Hìnhă3.3.ă m thngămi (%GDP) 42
Hình 3.4. T trng ngành nông nghip trong GDP (%GDP) 42
Hình 3.5. T trng ngành công nghip trong GDP (%GDP) 43
Hình 3.6. Lm phát 43
Hình 4.1. Tng s thu thu và ln caăGDPăbìnhăquânăđuăngi 48
Hình 4.2. Tng s thu thu vàăđ m thngămi 49
Hình 4.3. Tng s thu thu và t trng nông nghip 49
Hình 4.4. Tng s thu thu và t trng công nghip 50
Hình 4.5. Tng s thu thu và lm phát 50
1

Chngă1:ăLi m đu
1.1. Lý do chnăđ tài
Chcănngăchínhăca mt h thng thu là to s thu thu đ đ tài tr các
khon chi tiêu cn thit cho hàng hoá và dch v đc cung cp bi chính ph.
Theo Kaldore (1963), nu mt quc gia mun phát trin, nó phi thu thu cao
hnăcácăncăđangăphátătrin t 10 – 15%. Thu là mt trong nhng công c tt

nht đ thúcăđy kh nngăhotăđng ca ngành công cng,ăđ tài tr choăchngă
trình bo him xã hi vàăđ tr n các khon n công.
 đtăđc các Mc tiêu Phát trin Thiên niên k, cn mt n lc phi hp
t c cácănc phát trinăvàăcácăncăđangăphátătrin. Vin tr t các nc phát
trin s phiătng đángăk đ đtăđc các Mc tiêu Phát trin Thiên niên k.
Các nc phát trinăcngăcn tp trung ci thin vic tip cn th trng cho xut
khu ca các ncăđang phát trin bng cách loi b thu quan và tr cp trong
nc.
Tuy nhiên, do s ph thuc quá nhiuăvàoătàiăchínhănc ngoài trong thi
gian dài có th dnăđn vnăđ v bn vng n, doăđóăcácăncăđangăphát trin
cn phi da ch yu vào huyăđng ngunăthuătrongănc. Kinh nghim vi huy
đng ngun lc trong các nc đangăphátătrinătrongăvòngă25ănmăquaăđưăb pha
trn.  cácăncănhăBotswana, Israel, Kuwait và Seychelles, t trng s thu
thu/GDP ca chính ph trungă ngă tngă hnă 40%. Mtă khác,ă cácă ncă nhă
Argentina, Nigeria, GuatemalaăvàăBurkinaăFasoăđưărtăkhóăkhn đ tngăs thu
thu ca h trên 11%.
Trong bài nghiên cu này, chúng ta xem nhng yu t cu trúc nhăthu nhp
bìnhăquânăđuăngi,ăđ m thngămi, t trng ngành nông nghip và công
nghip trong GDP và lm phát có th gii thích s thayă đi trong ngun huy
đng ca cácăncăđangăphátătrin. C th hn,ăchúngătaănhìnăvàoănhng yu t
chínhătácăđngăđn tng s thu thu ca chính quynătrungăng,ăvà phân tích
2

mcăđ nhăhng ca các yu t này.
 cácănc Asean,ătrongăđóăcóăVit Nam gim s ph thuc quá nhiu vào
tàiă chínhă nc ngoài, bng cách da ch yu vào huyă đng ngun thu trong
nc, trongăđóăthu là ngun thu chính.  tàiă“Cácăyu t tácăđngăđn tng s
thu thu - nghiên cuătrng hp các qucăgiaăôngăNamăÁ”ăđc la chnăđ
thc hin và nghiên cu thc nghim.
1.2. Mc tiêu nghiên cu

 tài nghiên cu và phân tích tácăđng ca các yu t đn tng s thu thu
ca các qucăgiaăôngăNamăÁănhăth nào?
Kt qu thc nghim có th đcă dùngă nhă nhng khuyn ngh cho các
chínhăsáchăliênăquanăđn thu thu  các qucăgiaăôngăNamăÁ,ăđc bit là  Vit
Nam, thông qua các kt qu tácăđng ca các yu t đn tng s thu thu.
1.3. Phngăphápănghiênăcu
Nghiên cuăđnhălng.
1.4. iătng nghiên cu
Phân tích nhăhng ca các binăđn tng s thu thu.
Bin ph thuc: tng s thu thu.
Các binăđc lp gm:
Trìnhăđ phát trin kinh t.
 m thngămi.
Că cu GDP theo ngành kinh t: ngành nông nghip và ngành công
nghip.
Lm phát.
1.5. D liu nghiên cu
Nghiên cu s dng d liu bng.
Thu thp d liu bng hàngă nmă ca 7 quc gia Asean (Cambodia,
3

Indonesia, Lao, Malaysia, Philippines, Thailand, Viet Nam)ătrongăgiaiăđon t
nmă2000ăđn nmă2012. Các d liuănàyăđc trích xut t bng d liu hàng
nmăca Ngân hàng Phát trin Châu Á (ADB).
C 7 qucăgiaăđcăđaăvàoămôăhìnhănghiênăcu có nhiuăđcăđim ging
nhauă nhă đu là các thành viên ca Hip hi các qucă giaă ôngă Namă Áă
(Association of Southeast Asian Nations, vit tt là ASEAN), có khí hu và th
nhngătngăt. Theo k hochăđưăđcăđ ra,ăđnănmă2015ăthc hin Hip
đnh Thngămi T do (FTA),ăđiuănàyăcóăngha là tt c cácănc trong khi
s m ca hoàn toàn cho các sn phm và dch v ca các thành viên trong khi

vi thu sut rt thp hoc bng không. C 7 quc gia khoăsátăđu là nhng
ncăđangăphátătrin vi mc thu nhpăbìnhăquânăđuăngi t trung bình thp
đnăkhá.ăThêmăvàoăđó,ăcácăquc giaănàyăcóăđcăđim chung là nn kinh t da
vào xut khu và có mc tit kim quc gia trên GDP khá cao vi mc trung
bình 30%.
Vic loi b ba quc gia còn li ca t chc Asean ra khi mô hình nghiên
cu vì nhng lý do sau:
Myanmarăthìăkhôngăđ s liu.
SingaporeăvàăBruneiăđu là nhngănc có mc thu nhpăbìnhăquânăđu
ngi rtăcao,ăđc xpăvàoăngng nhng quc gia phát trin.
1.6. ụănghaăthc tin caăđ tài
Làmărõătácăđng ca các yu t đn tng s thu thu ca các ncăAsean,ăđc
bit là Vit Nam.
 xut các khuyn ngh cho chính ph cácănc Asean,ăđc bit là chính
ph VităNam,ăliênăquanăđn các quytăđnh nhm tng tng s thu thu,ăquaăđóă
gim s ph thuc quá nhiuăvàoătàiăchínhănc ngoài.
1.7. B cc ca lunăvn
Chngă1.ăLi m đu.
4

Chngă2.ăCăs lý thuyt.
Chngă3.ăPhngăphápănghiênăcu.
Chngă4.ăKt qu và tho lun.
Chngă5.ăKt lun.
5

Chngă2: Căs lý thuyt
2.1. Tng quan v thu
2.1.1. Ngun gc ca thu
Lch s phát trin ca xã hiăloàiăngiăđưăchng minh rng, thu raăđi là

mt tt yu khách quan, gn lin vi s raăđi, tn ti và phát trin caănhàănc.
 duy trì s tn ti caămình,ănhàănc cn có nhng ngunătàiăchínhăđ chi
tiêu,ătrc ht là chi cho vic duy trì và cng c b máy cai tr t trungăngăđn
đaăphng,ăthuc phm vi lãnh th màănhàăncăđóăđangăcaiăqun; chi cho các
công vicăbanăđu thuc chcănngăcaănhàăncănh:ăquc phòng, an ninh, chi
cho xây dng và phát trinăcácăcăs h tng; chi cho các vnăđ v phúc li
công cng, v s nghip, v xã hiătrc mt và lâu dài.
 có ngunătàiăchínhăđápăng nhu cuăchiătiêuăchung,ănhàăncăthng s
dng ba hình thcăđngăviênăđóălà:ăquyênăgópăca dân, vay ca dân và dùng
quyn lc nhàănc bt buc dân phiăđóngăgóp.ăTrongăđó,ăhìnhăthc quyên góp
tin và tài sn ca dân và hình thc vay ca dân là nhng hình thc t nguyn,
không mang tính năđnhăvàălâuădài,ăthngăđcănhàănc s dng có gii hn
trong mt s trng hpăđc bit, đ b sung cho nhng nhim v chiăđt xut
hoc cpăbách.ă đápăng nhu cuăchiătiêuăthngăxuyên,ănhàănc dùng quyn
lc buc dân phiăđóngăgópă mt phn thu nhp ca mình cho ngân sách nhà
nc.ăâyălàăhìnhăthcăcăbn nhtăđ huyăđng tp trung ngun tài chính cho
đtănc.
Hình thcănhàănc dùng quyn lc bucădânăđóngăgópăđ đápăng nhu cu
chi tiêu ca mình - chính là thu.
V quan h giaănhàănc và thu,ăMácăđưăvit: "Thu làăcăs kinh t ca
b máyănhàănc, là th đonăđnăginăđ kho bc thu đc tin hay sn vt mà
ngi dân phiăđóngăgópăđ dùng vào mi vic chi tiêu caănhàănc" (Mác-
ngăGhenătuynătp, NhàăxutăbnăSătht,ă1961ătríchătrongăChuyênăđălỦălună
6

căbnăvăthu,ă2009).ăngăghenăcngăđưăvit:ă" duy trì quyn lc công cng,
cn phi có s đóngăgópăcaăcôngădânăchoănhàănc,ăđóălàăthu" (ngăGhen:ă
Ngunăgcăcaăgiaăđình,ăcaăchăđătăhuăvàăNhàăncă– Nhàăxutăbn Sătht,ă
1962 trích trong Chuyênăđ lỦălunăcăbnăvăthu,ă2009).
Thu luôn gn cht vi s hình thành và tn ti ca h thngănhàănc,ăđng

thi thu cngăphátătrin cùng vi s phát trin ca h thngănhàănc.
2.1.2. Bn cht ca thu
Mc dù thu đc coi là công c ch yuăđ huyăđng tp trung ngun lc tài
chínhăchoănhàănc,ănhngăkhôngăcóănghaălàănhàănc có th quyăđnh mc
đng viên thu caoăđ tngăthuăv thu bng mi giá, mà mcăđ đng viên thu
ch có mt gii hn nhtăđnh. Nuănhàănc dùng quyn lcăđ tp trung quá
mc phn thu nhp t tng sn phm quc ni (GDP) vào cho ngân sách nhà
nc, thì phn GDP còn li dành cho các doanh nghip và cá nhân s gim
xung.ăn mtălúcănàoăđó,ănu h nhn thy rng công sc b vào kinh doanh,
vào làm vicăđcăbùăđp không tho đángăthìăh s ngh không kinh doanh hoc
chuyn sang kinh doanh ngm và tìm mi cách đ trn thu.ăăNhăvy, có th
thy rng, kh nngăthuăthu tiăđaăchoăngânăsáchănhàănc là khon thu nhp
mà các doanh nghipăvàăngi dân snăsàngăgiànhăraăđ tr thu mà không làm
thayăđi mi hotăđng vn có ca h.ăngătrênăgiácăđ nn kinh t quc dân,
kh nngăthuăthu ca mt qucăgiaăđc phn ánh thông qua t l phnătrmăca
GDPăđcăđngăviênăvàoăngânăsáchănhàăncăđc gi là h s huyăđng thu
hay h s gánh nng thu.
H s huyăđng thu không ch làăcăs chínhăđ tham kho vic các quc
gia xây dng chính sách thu ca h mà còn là mt du hiuăđ so sánh mcăđ
huyăđng thu gia các quc gia khác nhau. H s huyăđng thu này bao nhiêu
thì nhăhng trc tipăđn thu nhp sau thu và gián tipăđn mc tiêu dùng và
tiêu chun sng ca nhânădân.ăóălàăđiu mà các quc gia cn cân nhc. Trong
giaiăđon kinh t th trng hi nhp quc t, h s huyăđng thu có th phn
7

nh xu th dch chuyn dòng vn,ălaoăđng gia các quc gia trên th gii. Vì
vy,ăđ giaătngăs phn vinh trong cngăđngădânăc,ătt c các quc gia xem
thu là ngun thu chính, phiăđaăraămt mc thu hp lý trong chính sách thu
caămình.ă ln ca h s huyăđng thu vì th tr thành mt trong nhng du
hiu quan trngăđ đánhăgiáăvic hoàn thinăhnăca mt nn kinh t.

Nu gi T là tng s thu có th thuăđcăvàoăNgânăsáchăNhàănc thì h s
huyăđng thu là: T/GDP x 100
H s nàyăđcădùngăđ ch ranh gii phân chia hp lý thu nhp xã hi gia
các khu vc công cng và khu vcătănhân.ăNuăNhàăncăđng viên thu chaă
đt ti gii hn kh nngăthuăthu thì ngun lc xã hi tp trung vào tay Nhà
ncăchaăđyăđ. NuăNhàăncăđngăviênăvt quá gii hn kh nngăthuăthu
thì s làm gim kh nngătíchălu đ tái sn xut m rng ti doanh nghip, do
đóălàmăgim s thu thuăđcătrongătngălai.
H s huyăđng thu do đóăcòn giălàăđ ln ca gánh nng thu đánhăvàoă
cngăđng, vì vy mtănàoăđóăth hin sc chuăđng ca nhân dân trong vic
huyăđng thu caănhàănc. H s huyăđng thu ca mt qucăgiaătng,ăchng
t tcăđ tngătit kim ca khu vcădânăcăs gim và tt yu phnăđuătătrongă
khu vcătănhânăs khó có kh nngăgiaătng.ăTrongătrng hp h s huyăđng
tng,ănhngăchiătiêuăchínhăph hpălỦ,ăđuătăca Chính Ph hiu qu, thì s tngă
trng ca nn kinh t vn bình n.ăTuyănhiên,ătheoăđánhăgiáăthôngăthng,ăđu
tătrongăkhuăvcănhàăncăthng kém hiu qu hnătrongăđuătăcaălnhăvcătă
nhân, vì vy vicătngămcăhuyăđng thu quá cao s làm cho nn kinh t gim
bt nhpăđ phát trin.
2.1.3. Khái nim v thu
Choăđn nay, trong gii các hc gi và trên các sách báo kinh t th gii vn
chaăcóăquanăđim thng nht v khái nim thu, bi l giác đ nghiên cu có
nhiu khác bit. Nhìn chung, các nhà kinh t khiăđaăraăkháiănim v thu mi
8

ch nhìn nhn t nhng khía cnh khác nhau ca thu mà mình mun khai thác
hoc tìm hiu,ăchaăphnăánhăđyăđ bn cht chung ca phm trù thu. Chng
hnătheoăcácănhàăkinhăđin thì thu đc quan nim rtăđnăgin:ă"ă duy trì
quyn lc công cng, cn phi có nhng s đóngăgópăca nhngăngi công dân
caăNhàăncăđóălàăthu khoá " (Mác- ngăGhenătuynătp, NhàăxutăbnăSă
tht,ă1962,ătrangă522ătríchătrongăChuyênăđălỦălunăcăbnăvăthu,ă2009). Và vi

quanăđim này, thu ch là s đóngăgópăcaăcôngădânăđ duy trì quyn lc nhà
nc.ăCngăt lunăđim này, Mác phát trin thêm rng trong mtănhàănc có
giai cp (mt giai cpăgiànhăđc quyn thng tr) thì thu thc ra là khonăđóngă
góp bt bucăđ duy trì quyn lc ca giai cpăđó.ăKhiănhng giai cp không
phi là giai cp cai tr,ă nghărng vic bt buc np thu ch dùngă đ bo v
quyn li cho giai cp cai tr, thì h s không coi thu làănghaăv công dân và s
bng nhiuăcáchăđ tránh thu và trn thu.ăQuanăđimănàyăđưăh tr rt nhiu
cho các nhà kinh t có quanăđim xã hi trong vic cng c lpătrngăđu tranh
giai cp.
Bên cnhăđó,ăcngăcóăcácăquanăđim khác nhau v thu,ăđc nhìn nhn trên
các bình din khác. Trong cun t đin kinh t ca hai tác gi ngi Anh
ChrisopherăPassăvàăBryanăLowes,ăđng trên giácăđ điătng chu thu đưăchoă
rng: "Thu là mt bin pháp ca chính ph đánhătrênăthuănhp ca ci và vn
nhnăđc ca các cá nhân hay doanh nghip (thu trc thu), trên vic chi tiêu v
hàng hoá và dch v (thu gián thu) và trên tài sn".
Mt khái nim khác v thu tngăđi hoàn thinăđc nêu lên trong cun
sách "Economics" ca hai nhà kinh t M, daătrênăcăs điăgiáănhăsau:ă"thu
là mt khon chuyn giao bt buc bng tin (hoc chuyn giao bng hàng hoá,
dch v) ca các công ty và các h giaăđìnhăchoăchínhăph, mà trong s traoăđi
đóăh không nhnăđc trc tip hàng hoá, dch v nào c, khon npăđóăkhôngă
phi là tin pht mà toà án tuyên pht do hành vi vi phm pháp lut" (Economic.
Makkollhell and Bruy-M,ă1993,p.14ăđc tríchătrongăChuyênăđălỦălunăcăbnă
9

văthu,ă2009).ăTrongăcácăquanăđimănày,ăngi ta ch nhìn nhn thu trên giác
đ cácăđiătng np thu vàăđiătng chu thu,ăkhôngănóiăđn vic s dng
tin thu đ làm gì, ch th hin vicăđánhăthu nhălàămt nghaăv công dân ca
các doanh nghip và h giaăđìnhăviăđtăncămàămìnhăđangăkinhădoanhăhoc
đangăsinhăsng.ăCácăquanăđimănàyăcngăch phù hp viăgiaiăđon phát trin
ca thu trong thiăđon lch s nhtăđnhălúcăđó.

Trênă giácă đ phân phi thu nhp, ngiă taă đnhă ngha:ă Thu là hình thc
phân phi và phân phi li tng sn phm xã hi và thu nhp quc dân nhm
hình thành các qu tin t tp trung caănhàăncăđ đápăng các nhu cu chi
tiêu cho vic thc hin các chcănngănhim v caăNhàănc.
Trên giácăđ ngi np thu, thu đc coi là khonăđóngăgópăbt buc mà
mi t chc, cá nhân phiăcóănghaăv đóngăgópăchoănhàănc theo lutăđnhăđ
đápăng nhu cu chi tiêu cho vic thc hin các chcănng,ănhim v Nhàănc.
Trênăgiácăđ kinh t hc, thu là mt binăphápăđc bit,ătheoăđó,ăNhàănc
s dng quyn lc caămìnhăđ chuyn mt phn ngun lc t khu vcătăsangă
khu vc công, nhm thc hin các chcănngăkinhăt – xã hi caăNhàănc.
 ncăta,ăđnănayăcngăchaăcóămt khái nim thng nht v thu. Theo t
đin ting Vit - Trung tâm t đin hc (1998) thì thu là khon tin hay hin vt
màă ngi dân hoc các t chc kinh doanh, tu theo tài sn, thu nhp, ngh
nghip,… buc phi npăchoănhàănc theo mcăquyăđnh.
Nhng khái nim v thu nêu trên mi nhn mnh mt chiu theo quan nim
ca tngăgócăđ khácănhau,ănênăchaăthtăđyăđ vàăchínhăxácăđc bn cht ca
thu.ănănay,ătuyăchaăcóămtăđnhănghaăv thu thng nht,ănhngăcácănhàă
kinh t đu nht trí cho rng,ăđ làmărõăđc bn cht ca thu thìăđnhănghaăv
thu phi nêu btăđc các khía cnhăsauăđây:ă
Ni dung kinh t ca thu đcăđcătrngăbi các quan h tin t gia
nhàănc vi các pháp nhân và các th nhân, không mang tính hoàn tr trc tip;
10

Nhng mi quan h di dng tin t nàyăđc ny sinh mt cách khách
quanăvàăcóăỦănghaăxưăhiăđc bit- vic chuyn giao thu nhp có tính cht bt
buc theo mnh lnh caănhàănc;
Các pháp nhân và th nhân ch phi npăchoăNhàănc các khon thu đưă
đc pháp lutăquyăđnh.
Và vic s dng tin thu phi dành cho mcăđíchăchung.ă
Tuy nhiên, trong tin trình phát trin xã hi, vicăquyăđnh thu phiăđc s

dngăchungăcngălàămt vnăđ cn xem xét. Có nhng loi thu đc thu ch
nhm mt mcăđíchăđnhătrc và trao cho mt s điătng quyăđnh.
Dù tri qua nhiuăgiaiăđonăvàăđc nhnăđnh trên nhiuăgiácăđ khác nhau,
nhngăhin nay mtăđnhănghaăv thu theoăxuăhng c đin vnă cònăđangă
đc áp dng ph bin,ăđc bitătrongăcăch kinh t th trng,ăđin hình là khái
nim v thu caăGastonăJèzeăđaăraătrongăGiáoătrìnhăTàiăchínhăcông.ăDa vào
đnhănghaănàyăvàăcácăyêuăcu nêu trên, có th đaăraămt khái nim tng quát v
thu phù hp viăgiaiăđon hinănayănhăsau:
Thu là mt khon np bng tin mà các th nhânăvàăphápănhânăcóăngha v
bt buc phi thc hin theo lutăđi viănhàănc; không mang tính chtăđi
khon, không hoàn tr trc tipăchoăngi np thu vàădùngăđ trang tri cho các
nhu cu chi tiêu công cng.
2.1.4. căđim ca thu
Quaăphânătíchăngunăgcăcaăsăraăđiăcaăthuăvàăkháiănimăchungăvăthuă
nêuătrên,ăcóăthăkhngăđnhărng:ăThuălàămtăcôngăcătàiăchínhăcaăNhàănc,ă
đcăsădngăđăhìnhăthànhănênăquătinătătpătrungănhmăsădngăchoămcă
đíchăcôngăcng.ăTuyănhiên,ăthuăkhácăviăcácăcôngăcătàiăchínhăkhácănhăphí,ălă
phí,ătinăpht,ăgiáăc.v.v.ăiuănàyăthăhinăquaăcácăđcăđimăăcăbnăcaăthuă
trongăkinhătăthătrngănhăsau:ă
Thuălàămtăkhonătríchănpăbngătin
11

Theoăphngăthcăđánhăthuătrongănnăkinhătăthătrng,ăvănguyênă
tc,ăthuălàămtăkhonătríchănpădiăhìnhăthcătinăt,ăkhácăviăhìnhăthcănpă
thuăbngăhinăvtăđưătnătiătăthiăxaăxaăhocăkhácăviăchăđăgiaoănpăsnă
phmătrongănnăkinhătăphiăthătrng.ăNhiuăquanăđimăchoărng,ăđâyăchínhălàă
săkhácăbităcăbnăvàăđuătiênăcaăthuătrongănnăkinhătăthătrngăvàăthuă
trongăcácănnăkinhătăkhác.ăChínhăsăphátătrinăcaăhotăđngătraoăđiăhàngăhoáă
bngătinăđưălàmăchoăthuăphátătrin,ăvàăngcăli,ăvicăbtăbucănpăcácăkhonă
thuăbngătinăđưăgópăphnăthúcăđyăsăphátătrinăcaănnăkinhătăthătrngăbngă

cáchăđòiăhiăngiănpăthuătrongătrngăhpăkhôngăcóătinăphiăđiănhngătàiă
snăhinăvtăcaămìnhăraăthànhătinăđăthanhătoánănăthu.
Tuyănhiên,ăhìnhă thcătră thuă bngăhină vtă cngă khôngăhoànă toàn
mtăđiătrongăhăthngăchínhăsáchăthuăđngăđi.ăMtăsăqucăgiaăvnăduyătrìă
hìnhăthcănàyădiădngăthanhătoánăthuăbngătngăvtăviămtăsăhinăvtăqúy,ă
nhăkhiăđàoăđcăcăvtăphiănpăthuăchoănhàăncăviămtătălăhinăvtătùyă
theoăquyăđnhăcăth.ăKăthutănàyăgiúpăNhàăncăsuătpăđcănhngădiăsnă
qucăgiaăquỦăgiáătădânăchúngăđăboătnătpătrungănhngăgiáătrăvnăhoáăcaădână
tc,ănhânăloi.ă
Luônăgnălinăviăquynălcănhàănc.
căđimănàyăthăhinătínhăphápălỦătiăcaoăcaăthu.ăThuălàănghaăvă
căbnăcaăcôngădânăđưăđcăquyăđnhătrongăHinăPhápă- oălutăgcăcaămtă
qucăgia.ăVicăbanăhành,ăsaăđi,ăbăsung,ăhayăbưiăbăbtăkămtăthăthuănàoă
cngăchăcóămtăcăquanăduyănhtăcóăthmăquyn,ăđóălàăQucăHiă - Căquană
quynălcăNhàăncătiăcao.ăMtăkhácătínhăquynălcăNhàăncăcngăthăhinăă
chăNhàăncăkhôngăthăthcăhinăthuăthuămtăcáchătuătinămàăphiădaătrênă
nhngăcăsăphápălutănhtăđnhăđưăđcăxácăđnhătrongăcácăvnăbnăphápălutădoă
cácăcăquanăquynălcăNhàăncăbanăhành.ăăcácăqucăgia,ădoăvaiătròăquanătrngă
caăthuăđiăviăvicăhìnhăthànhăqyăngânăsáchăNhàăncăvàănhngănhăhngă
caănóăđiăviăđiăsngăkinhătă- xưăhiănênăthmăquynăquyăđnh,ăsaăđi,ăbưiăbă
12

cácăLutăthuăđuăthucăcăquanălpăpháp.ăợâyălàănguyênătcăsm đcăghiănhnă
trongăphápălutăcaăcácănc.ăChngăhnăăncăAnhăđoăLutăvădânăquynă
nmă1688ăquyăđnh:ăcmămiăsăthuăthuăđădùngăvàoăvicăchiătiêuăcaăNhàăncă
nuăkhôngăđcăQucăhiăchpăthun.ă Pháp,ăQucăhiăPhápăquyăđnh:ăbtăcă
mtăkhonăthuănàoănuăkhôngăđcăQucăhiăchpăthunăthìăkhôngăđcăápă
dng.ăHinăphápăcaăncăCngăhòaăPhápănmă1791ăquyăđnhăQucăhiăPhápăcóă
quynăbiuăquytăvàăđnhăđotăcácăLutăthu.ăHinăphápăncăCngăhoàăxưăhiă
chănghaăVităNamăquyăđnh:ăQucăhiăcóănhimăv vàăquynăhnăquyăđnh,ăsaă

điăhocăbưiăbăcácăLutăthu.ăTuyăvy,ădoăyêuăcuăđiuăchnhăcácăquanăhăphápă
lutăvăthu,ăQucăhiăcóăthăgiaoăchoăyăbanăThngăvăQucăhiăquyăđnh,ă
saăđiăhocăbưiăbămtăsăloiăthuăthôngăquaăhìnhăthcăbanăhànhăPhápălnh
hocăNghăquytăvăthu.ăâyălàăquanăđimă“NoăTax,ăNoăLaw”ămàănhiuăncă
ápădng.ăNghaălà,ăcôngădânăkhôngăphiănpăbtăkăloiăthuănàoănuăloiăthuăđóă
chaăđcăbanăhànhădiădngăLut.
Theoăquanăđimănày,ăcôngădânăkhôngăcóăquynătăchiătrăthu,ăcng
khôngăcóăquynătănăđnhăhayăthaăthunămcăđóngăgópăcaămình,ămàăchăcóă
quynăchpăhành.ăTrngăhpăđiătngănpăthuănàoăcătìnhăkhôngăchpăhànhă
săbăcăquanănhàăncăcóăthmăquynăxălỦăviăphmătheoăquyăđnhăcaăphápălută
đăbucăhăphiălàmătrònănghaăvănpăthuăcaămìnhătheoălutăđnh.ă
âyălàăđcătrngăcăbnănhtăcaăthuănhmăphânăbităviăttăcăcácă
hìnhăthcăđngăviênătàiăchínhăchoăNgânăsáchăNhàăncăkhác.
Luônăgnălinăviăthuănhp.
căđimănàyăthăhinărõăniădungăkinhătăcaăthu.ăNhàăncăthcă
hinăthuăthuăthôngăquaăquáătrìnhăphânăphiăliătngăsnăphmăxưăhiăvàăthuănhpă
qucădân,ămàăktăquăcaănóălàămtăbăphnăthuănhpăcaăngiănpăthuăđcă
chuynăgiaoăbtăbucăchoăNhàăncămàăkhôngăkèmătheoăbtăkămtăsăcpăphátă
hocănhngăquyn liănàoăkhácăchoăngiănpăthu.ăThu,ăchoădùădiăbtăkă
hìnhăthcănàoăđuăbucăngiătrăthuăphiălyămtăkhonăthuănhpăcaămìnhăraă
13

thanhătoánăchoăNhàăncămàăkhôngăcnăbitămìnhăđưăchunăbăđcăkhonăthuă
nhpăđóăhayăcha.ă
Viăđcăđimănày,ăthuăkhôngăgingănhăcácăhìnhăthcăhuyăđngătàiă
chínhătănguynăhocăhìnhăthcăphtătinătuyăcóătínhăchtăbtăbuc,ănhngăchăápă
dngăđiăviănhngătăchcăcáănhânăcóăhànhăviăviăphmăphápălut.
Khôngăhoànătrătrcătipăvàăđcăsădngăđăđápăngăchiătiêuăcôngăcng.
Tínhăchtăkhôngăhoànătrătrcătipăđcăthăhinătrênăcácăkhíaăcnh:
Thănht,ăsăchuynăgiaoăthuănhpăthôngăquaăthuăkhôngămangătínhă

chtăđiăgiá.ăVămtăphápălỦ,ăthuăkhôngălàăgiáăcăcaădchăvăcungăcp.ăVìăvy,ă
ngiănpăthuăkhôngăthăphnăđiăvicăthcăhinănghaăvăthuăbngăcáchăvină
călàăNhàăncăsădngătinăthuăkhôngăcóăhiuăqu.ăHăcngăkhôngăthăđòiăhiă
sătinăthuădoăhănpăphiăphânăbăchoădchăvăcôngănàyăhayăhotăđngăkhác.ă
Mtăkhác,ăhăcngăkhôngăthătăchiănpăthuăviălỦădoăsăthu thuăđcătàiătră
choăcácăkhonăchiătiêuătráiăviănhngănguyênătcăcaănó.ă
Thăhai,ăcácăkhonăthuăđưănpăchoăNhàăncăsăkhôngăđcădùngă
phcăvătrcătipăchoăngiănpăthu.ăNghaălàămcăthuămàăcácătngălpătrongă
xưăhiăchuynăgiaoăchoăNhàăncăkhôngăhoànătoànădaătrênămcăđăngiănpă
thuăthaăhngănhngădchăvăvàăhàngăhoáăcôngăcngădoăNhàăncăcungăcp.ă
NgiănpăthuăkhôngăcóăquynăđòiăhiăNhàăncăcungăcpăhàngăhoá,ădchăvă
côngăcngătrcătipăchoămìnhămiănpăthuăchoăNhàănc.ăNgiănpăthuăsă
nhnăđcămtăphnăcácăhàngăhoá,ădchăvăcôngăcngămàăNhàăncăđưăcungăcpă
choăcăcngăđng,ăphnăgiáătrămàăngiănpăthuăđcăhngăthăkhôngănhtă
thitătngăđngăviăkhonăthuămàăhăđưănpăchoăNhàănc.ăcăđimănàyăcaă
thuăgiúpătaăphânăđnhărõăthuăviăcácăkhonăphí,ălăphíăvàăgiáăc.ă
Kháiă nimă chiă tiêuă côngă cngă ngàyă nayă khôngă chă đcă hiuă theoă
nghaăbóăhpătrongăcácăkhonăchiătiêuăchoăvicăduyătrìăbămáyănhàănc.ăTrên
thcăt,ănhàăncăhinănayăcònăthcăhinănhiuăchcănngăkinhăt,ăxưăhi,ăvnă
hoá ăvàăttăyuăcácăhotăđngănàyăcngăchăđcăchiătrăbngăthu.ă
14

2.1.5. Chcănngăca thu
Chc nng huy đng tp trung ngun lc tài chính hay chc nng phân phi
thu nhp.
Mt nn tài chính quc gia lành mnh phi da ch yu vào ngun thu
ni b ca nn kinh t qucădân.ăTrongăđiu kin nn kinh t th trng, xut
phát t phm vi hotăđngămàăđòiăhiăNhàănc phi ban hành và t chc thc
hin pháp lut thu đ tp trung ngunătàiăchínhăvàoăngânăsáchăNhàănc t đóă
miăđápăngăđc nhu cuăchiăngàyăcàngătngăph thuc vào các công vic Nhà

nc đm nhim.
Ngay t khiăraăđi thu luôn luôn có công dngălàăphngătinăhuyăđng
ngun lcătàiăchínhăchoăNhàănc.ăNgi ta gi công dng này là chcănngăhuyă
đng tp trung ngun lc tài chính ca thu.ăâyălàăchcănngăcăbn ca thu,
đcătrngăchoăthu  tt c các dngăNhàănc, trong tin trình phát trin ca xã
hi.
Thông qua chcănngăhuyăđng tp trung ngun lc tài chính ca thu mà
các qu tin t tp trung caăNhàăncăđcăhìnhăthành,ăđ đm boăcăs vt
cht cho s tn ti và hotăđng caăNhàănc. Chính chcănngănàyăđưăto ra
nhng tinăđ đ Nhàănc tin hành tham gia phân phi và phân phi li tng
sn phm xã hi và thu nhp qucădân.ăDoăđóăchcănngănàyăcònăđc gi là
chcănngăphânăphi ca thu.
S phát trin và m rng các chcănngăcaăNhàăncăđòiăhi phiătngă
cngăchiătiêuătàiăchính,ădoăđóăvaiătròăca chcănngăhuyăđng tp trung ngun
lc ca thu ngày càngăđc nâng cao. Thông qua thu, mt phnăđángăk tng
sn phm quc niă đc tpă trungă vàoă Ngână sáchă Nhàă nc. Thu tr thành
ngun thu có t trng ln nht trong tngăthuăNgânăsáchăNhàănc ca tt c các
nc có nn kinh t th trng.
Chcănngăhuyăđng tp trung ngun lc tài chính to ra nhng tinăđ
khách quan cho s can thip caăNhàănc vào nn kinh t. Trong quá trình thc
15

hin chcănngăhuyăđng tp trung ngun lc tài chính ca thu đưăt đng làm
xut hin chcănngăđiu tităvămôănn kinh t ca thu.
Chc nng điu tit
iu tit kinh t
Nhàănc thc hinăđiu tit nn kinh t  tmăvămôăbngăcáchăđaă
ra nhng chun mcămangătínhăđnhăhng ln trên din rng và bng các công
c đònăbyăđ hng các hotăđng kinh t - xã hi theo các mcătiêuăNhàănc
đưăđnh và to hành lang pháp lý cho các hotăđng kinh t - xã hi thc hin

trong khuôn kh lut pháp.
Nhà nc thc hin chcănngăđiu chnh ca thu thông qua vic
quyăđnh các hình thc thu thu khácănhau,ăxácăđnhăđúngăđnăđiătng chu
thu vàăđiătng np thu; xây dng chính xác, hp lý các mc thu phi np
cóătínhăđn kh nngăcaăngi np thu. Vi công c thu, s can thip ca
Nhàă nc không mang tính cht mnh lnh, bt buc các ch th phi kinh
doanh hay không kinh doanh, mà ch yu to ra s la chnăđi vi các ch th
trong vic xác đnh phm vi hot đng kinh doanh ca mình.
Daătrênăcăs xácăđnh mcătiêuăvàăđiătng nhăhngăđn s tngă
trng ca nn kinh t trong tngăgiaiăđon c th,ăNhàăncăđiu chnh thu đ
to ra nhngăthayăđi trong nn kinh t qucădânătheoăhng mong mun bao
gm:ăđiu chnh chu k kinh t;ăcăcu ngành, khu vc và tng vùng lãnh th;
luăthôngătin t; giá c; tinălng;ăphânăphi thu nhp; các mi quan h kinh t
đi ngoi; bo v môiătrngă ăNhăvy, niădungăđiu chnh ca thu đi vi
nn kinh t quc dân rt rng, nó bao hàm hu htăcácăquáătrìnhăđiu tităvămôă
nn kinh t.
iu tit tiêu dùng: nhà nc áp dng các mc thu gián thu phân tng
nh thu nhp khu, thu giá tr gia tng, thu tiêu th đc bit s làm gim cu
vi nhng hàng hoá, dch v mà nhà nc cho là cn hn ch hoc nên u đãi.
Thôngăquaăđiu chnh mc thu sut thu xut khu, thu nhp khu mà gây nên
16

áp lcătngăgiáăhàngănhp khu, gim kh nngăcnh tranh so vi hàng sn xut
trongănc, t đóăđiu chnh khiălngăhàngăhoáăđaăraăth trngăvàăđaăvàoă
đ thc hin bo h nn sn xutătrongănc và bo v li ích ca th trng ni
đa. Mtăkhác,ătácăđngăđánhăthu nhp khuăcngăgâyănênăphn ng caăngi
tiêuădùngătrongănc to nên s la chn ca h trongătiêuădùng.ăNgoàiăraăngi
ta còn s dng công c thu đ kích thích vic s dng có hiu qu các ngun
lc hay ít nht là gimăđn mc thp nht tính kém hiu qu ca sn xut trong
nc. Chng hn,ătrongătrng hp cn hn ch xut khu nhng hàng hoá mà

giá c ca chúng b năđnh bi giá c bt li ca th trng th gii, gây thit hi
cho sn xutătrongănc,ătrng hp này có th s dng thu xut khuăđ kích
thích chuyn các ngun lc t sn xut hàng xut khu sang sn xut hàng hoá
tiêu dùng niăđa. Vic phân tng các mc thu gián thu này, phù hp vi các
nguyên tc th trng, dù cho mc đ hi nhp ca quc gia đó cao hay thp.
iu cn chú ý là tránh phân bit đi x vi hàng hoá, dch v trong và ngoài
nc k c trên vic áp dng thu sut nhp khu hay thu ni đa, vì vic này vi
phm các cam kt quc t khi đã tham gia hi nhp.
iu tit xã hi: h thng chính sách thu trong nn kinh t th trng hi
nhpăđc áp dng thng nht chung cho các ngành ngh, các thành phn kinh
t, các tng lpădânăc,ătrongăvàăngoàiănc nhmăđm bo s bìnhăđng và công
bng xã hi v quyn liăvàănghaăv đi vi mi th nhân và pháp nhân.
Mi quan h gia hai chcănng.
Gia hai chcănngătrênăca thu có mi quan h gn bó mt thit vi
nhau. Chcănngăphânăphi và phân phi li ca thu là nguyên nhân nhăhng
đn s vnăđng và phát trin ca chcănngăđiu tit.ăNhngăchcănngăđiu tit
ca thu cngăcóătácăđngăngc liăđn chcănngăphânăphi và phân phi li
thu nhp. NgunătàiăchínhămàăNhàănc tpătrungăđcădi dng thu là tinăđ
ca s can thip caăNhàănc trên din rng và theo chiu sâu ti qúa trình sn
xut kinh doanh ca các doanh nghip.ăNgc li, vicăđiu tit, sp xp sn
17

xut caăNhàănc nhm vào vicăthúcăđy nhanh tcăđ tngătrng kinh t li
toăđiu kinăđ tngăthuănhp ca các tng lpănhânădânăvàăđâyăchínhălàăcăs
quan trngăđ m rng phmăviătácăđng ca chcănngăphânăphi và phân phi
li.
S tngăcng chcănngăphânăphi và phân phi li làm cho ngun thu
caăNhàăncătngălên.ăợiuăđóăcóănghaălàăm rng kh nngăcaăNhàănc
trong vic thc hinăcácăchngătrìnhăkinhăt xã hi. Mt khác, vicătngăcng
chcănngăphânăphi và phân phi li mt cách qúa mcălàmătngăgánhănng

thu và hu qa là làm gimăđng lc phát trin kinh t, trong nhiuătrng hp
làm hn ch vai trò ca chcănngăđiu tit. Ðó là tính hai mt ca thu, nó có
kh nngălàmănhăhngăđn nn kinh t mt cách tích cc,ănhngăcngăcóăth
nhăhng mt cách tiêu cc. Tính hai mt ca s tácăđngăđóăcn phiăđc
xem xét nghiêm túc k lng trong tin trình hochăđnh, xây dng, ban hành
các chính sách pháp lut v thu caăNhàănc trong tngăgiaiăđon phát trin
kinh t- xã hi nhtăđnh.
2.1.6. Vai trò ca thu trong nn kinh t th trng
Các nhà kinh t hcăthngăđ cp vai trò ca thu đi vi ngân sách Nhà
ncăvàăđi sng xã hi. Bi vì trên thc t, thông qua hotăđng thu thu, Nhà
nc tpătrungăđc mt b phn ca ci ca xã hi t đóăhìnhăthànhănênăqyă
ngânăsáchăNhàănc và thc hin các chính sách kinh t - xã hi.
V phngădin Lut hc, thu là mt thc th doăNhàăncăđt ra thông qua
vicăbanăhànhăcácăvnăbn pháp lut.ăCácăvnăbn quy phm pháp lut không ch
quyăđnh ni dung các loi thu mà còn xác lp các quyn,ănghaăv ca các ch
th, các binăphápăđm bo thc hin thu, np thu. Pháp lut thu là s th ch
hoá các chính sách kinh t - xã hi cu Nhàănc. Chính vì vy pháp lut thu là
nhân t quytăđnhăỦănghaăkinhăt - xã hi ca thu và có vai trò quan trngăđi
vi nn kinh t vàăđi sng xã hi.