Luận văn thạc sĩ Ứng dụng mô hình Var kiểm định các nhân tố tác động lạm phát ở Việt Nam

BăGIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.ăHăCHÍăMINH







NGUYNăKHăNG







NGăDNGăMÔăHÌNHăVARăKIMăNHăCÁC NHÂNăTă
TÁCăNGăLMăPHÁTăăVITăNAM










LUNăVNăTHCăSăKINHăT

TP. H Chí Minh - Nm 2013



BăGIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.ăHăCHÍăMINH





NGUYNăKHăNG

NGăDNGăMÔăHÌNHăVARăKIMăNHăCÁC NHÂNăTă
TÁCăNGăLMăPHÁTăăVITăNAM




CHUYÊN NGÀNH : TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
MÃăSă : 60340201








LUNăVNăTHCăSăKINHăT







NGIăHNGăDNăKHOAăHC
PGS.ăTS.ăTRNGăTHăHNG

TP. H Chí Minh - Nm 2013
LI CM N

Tôi xin trân trng cm n PGS. TS. Trng Th Hng, Cô đư hng dn rt tn
tâm và đóng góp nhiu ý kin quý báu cng nh đng viên giúp tôi hoàn thành lun
vn này.
Trân trng cm n đn tt c quý thy cô vì nhng kin thc cng nh kinh
nghim t các bài ging mà quý thy cô đư truyn đt trong quá trình hc tp ti
trng i hc Kinh t TP.HCM

Tác gi
Nguyn Kh ng
LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca bn thân di s hng dn
ca PGS. TS. Trng Th Hng. Ngun s liu và kt qu thc nghim cng nh
các trích dn đc thc hin là hoàn toàn trung thc, chính xác.
Tác gi



Nguyn Kh ng
MC LC

Trang ph bìa
δi cm n
δi cam đoan
εc lc
Danh mc các ký hiu, ch vit tt
Danh mc các hình
Danh mc các bng

LI M U

1. Vn đ nghiên cu
β. εc tiêu nghiên cu
γ. i tng và phm vi nghiên cu
4. Phng pháp nghiên cu
5. Kt cu ca lun vn
6. ζhng đóng góp ca đ tài và hng m cho nghiên cu

Chng 1: LÝ THUYT V LM PHÁT VÀ MÔ HÌNH VAR 1
1.1 LÝ THUYT V LM PHÁT 1
1.1.1 Khái nim lm phát 1
1.1.β o lng và phân loi lm phát 1
1.1.2.1 o lng lm phát 1
1.1.2.2 Phân loi lm phát 6
1.1.γ. εt s quan đim v nguyên nhân lm phát 7
1.1.3.1 Quan đim lm phát cu kỨo (Cu d tha tng quát) 7
1.1.3.2 Quan đim lm phát chi phí đy 9
1.1.3.3 Quan đim lm phát tin t 10
1.1.3.4 Quan đim lm phát do yu t k vng 12
1.1.4. Tác đng ca lm phát đn nn kinh t 13

1.1.4.1 Tác đng tiêu cc 13
1.1.4.2 Tác đng tích cc 15
1.1.5. Các yu t đc xem xét khi nhc đn lm phát: 16
1.2 KHÁI QUÁT MÔ HÌNH VAR 16
1.β.1 δý thuyt mô hình VAR (Vector Autoregression εodel) 16
1.β.β ng dng mô hình VAR và mt s nghiên cu v lm phát 17

1.β.γ u nhc đim ca mô hình VAR 21
KT LUN CHNG 1 23
Chng 2:
THC TRNG LM PHÁT VIT NAM GIAI ON 1990 ậ 2012
VÀ KIM NH CÁC NHÂN T TÁC NG 24
2.1. THC TRNG LM PHÁT VIT NAM GIAI ON 1990 ậ 2012 24
β.1.1 Giai đon 1990 - 1991 26
β.1.β Giai đon 199β - 1998 26
β.1.γ Giai đon 1999 - 2003 27
β.1.4 Giai đon β004 - 2012 28
2.2 NGUYÊN NHÂN GÂY LM PHÁT GIAI ON NGHIÊN CU 30
β.β.1 u t công kém hiu qu 30
β.β.β Chính sách tin t 35
β.β.γ Yu t tâm lý, k vng, đu c 37
β.β.4 nh hng ca s thay đi sn lng 38
β.β.5 Tác đng t các nguyên nhân bên ngoài 40
2.3 XÂY DNG MÔ HÌNH KIM NH NHÂN T TÁC NG LM
PHÁT 42
2.3.1 εt s nghiên cu v lm phát 42
2.3.2 C s lý thuyt và ngun s liu 43
2.3.3 Phng pháp c lng 45
2.3.3.1 Kim đnh tính dng chui d liu 46
2.3.3.2 Xác đnh đ tr ti u 47

2.3.3.3 c lng mô hình VAR 48
2.3.4 Kt qu c lng mô hình VAR 48
2.3.4.1 nh hng ca yu t k vng 48
2.3.4.2 S tác đng ca lãi sut đn lm phát 50
2.3.4.3 S tác đng ca đu t công và cung tin đn lm phát 50
2.3.4.4 Tác đng ca đu t công đn các yu t khác 51
2.3.4.5 Tác đng ca CPẤ đn các yu t trong mô hình 52
KT LUN CHNG 2 55
Chng 3:
MT S GI Ý CHÍNH SÁCH GÓP PHN KIM SOÁT LM
PHÁT  VIT NAM
56
3.1 NH HNG PHÁT TRIN CHUNG CA NN KINH T 56
3.1.1 εt s hn ch trong điu hành chính sách kinh t kim ch lm phát 56
3.1.2 nh hng phát trin kinh t thi gian ti 58
3.2 MT S GI Ý CHÍNH SÁCH KINH T 59
3.2.1 Kim soát cht ch đu t công 59
γ.β.β Thay đi phng thc qun lý đu t 61
3.2.3 Chính sách tin t 62
γ.β.4 Tp trung vào sn xut hàng hoá 64
γ.β.5 ζâng cao vai trò d báo và thc hin đo lng lm phát k vng 64
γ.β.6 Xây dng chính sách mc tiêu lm phát 65
3.2.7 Mt s gi ý khác 66
KT LUN CHNG 3 68

KT LUN 69

TÀI LIU THAM KHO 71

PH LC 73

Ph lc 1: εô hình nghiên cu 73
Ph lc β: Bng s liu 81
Ph lc γ: Kt qu phân tích thc nghim 82

DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT

T vit tt
Ni dung
ADB
Asian Development Bank
ADF
Kim đnh Dickey – Fuller m rng
CPI
Consumer Price Index
DF
Kim đnh Dickey – Fuller
DM
ng εark c
Tζζ
u t nhà nc
TTζ
u t t nhân
EVN
Tng Công ty in lc Vit ζam
FDI
u t nc ngoài (Foreign Direct Investment)
GDP
Tng sn phm quc ni (Gross Domestic Product)
GI
u t công - Govement investment

GSO
Tng cc thng kê
IMF
International Monetary Fund
IND
Sn lng công nghip
IR
Interest rate – lãi sut
IRF
Impul Response Function – Hàm phn ng
NGTK
Niên giám thông kê
NHNN
ζgân hành ζhà nc
PP
Kim đnh Phillips Perron
SLCN
Sn lng công nghip (IND)
SVAR
Structural Vector autoregression – Cu trúc VAR
VAR
Vecto autoregression – vecto t hi quy
WTO
World Trade Organization

DANH MC CÁC HÌNH
Hình 1-1: δm phát cu kéo qua mô hình tng cung, tng cu 8
Hình 1-β: δm phát chi phí đy qua mô hình tng cung tng cu 9
Hình 1-γ: εô hình tng cung – tng cu 11
Hình 2-1: T trng đu t trong GDP ca Vit Nam 1990 – 2012 (%) 27
Hình 2-β: T l lm phát và tc đ tng cung tin so nm trc 2000–2012(%) 28
Hình 2-γ: C cu vn đu t: Tζζ, TTζ, FDI so đu t toàn xư hi (%) 31
Hình 2-4: T trng u t/GDP so vi các nc ông và ông ζam Á (%) 33
Hình 2-5: u t t ngân sách nhà nc so GDP ca mt s nc (%) 34
Hình 2-6: CPI ca Vit ζam và các nc giai đon β001 – 2011 (%) 34
Hình 2-7: Tc đ tng cung tin so nm trc ca Vit ζam, Thái δan và Trung
Quc (%) 36
Hình 2-8: CPI và Tc đ tng GDP, đu t, SδCζ so nm trc (%) 38
Hình 2-9: Phn ng ca CPI trc cú sc t chính nó 49
Hình 2-10: Phn ng ca các nhân t trc cú sc ca CPI 54

DANH MC CÁC BNG
Bng β-1: Ch s giá tiêu dùng (CPI) t 1987 – 2012 25
Bng β-β: H s ICηR và t l u t/GDP ca Vit ζam t 1995-2012 33
Bng β-γ: Tc đ tng SδCζ so nm trc ca các thành phn kinh t 39
Bng β-4: Kim đnh ADF đi vi các chui d liu 46
Bng β-5: Kim đnh PP đi vi các chui d liu 47
Bng β-6: Kim đnh đ tr ti u bng kim đnh AIC, SC, HQ 47
Bng β-7: εi quan h gia CPI và các bin s 48
Bng β-8: Tác đng ca các yu t đn bin giá theo thi gian 49
Bng β-9: Kt qu kim đnh nhân qu Granger 50
Bng β-10: εi quan h gia đu t công vi các bin s khác 51
Bng β-11: Tác đng ca đu t công lên các bin s khác 52

Bng β-12: εi quan h ngc li ca CPI đn các bin s 52
Bng β-1γ: Tác đng ca CPI đn các bin s v mô 53

LI M U
1. Vn đ nghiên cu:
Vi mc tiêu tng trng kinh t GDP giai đon t nm β01γ – 2015 là 5,5%,
lm phát đc kim soát  mc 7%-8%, thc t nhng nm qua lm phát luôn 
mc trên 8%. ζgày β1 tháng 5 nm β01γ, din ra hi tho khoa hc  Hà ζi di
s ch trì ca Th Trng Cao Vit Sinh – B K hoch và u t, vi chuyên đ
đc báo cáo “Lm phát và tng trng kinh t Vit Nam”, nhóm báo cáo gm ào
Vn Hùng, ζguyn Thc Hoát và nhóm nghiên cu Hc vin Chính sách đư cho
thy t nm 1991 – β01β Vit ζam đư vt qua ht tt c các nc trong khu vc
mt ch tiêu đó là “δm phát”. Bi vy, ngày β8/6/β01γ, tng kt tình hình thc
hin nhim v 6 tháng đu nm 2013, Th tng Chính ph nhn mnh mc tiêu
giai đon ti vn là n đnh kinh t v mô và kim soát lm phát. iu đó cho thy
lm phát vn là vn đ trng yu mà các nhà hoch đnh chính sách cng nh các
chuyên gia kinh t luôn phi quan tâm.
ζh chúng ta đư bit, vic xy ra lm phát nm β011 là 18,68% đư có nhiu nh
hng đn tình hình kinh t - xư hi nh: s doanh nghip gii th hoc ngng sn
xut gia tng, tình trng tht nghip khp ni, sn lng sn xut st gim, và Chính
ph phi thc thi nhiu gii pháp đ kim ch lm phát. Vy nguyên nhân do đâu đư
gây ra lm phát? ó là vn đ mà chúng ta cn quan tâm, cn phi nhn bit và xác
đnh đc các nhân t tác đng đn lm phát trên lý thuyt ln thc nghim, t đó
có gii pháp kp thi đ kim ch nó và n đnh kinh t v mô. iu này không ch
có ý ngha quan trng đi vi vic cung cp các thông tin cho nhà hoch đnh chính
sách mà còn đi vi c các nhà kinh doanh trong vic điu chnh các chin lc ca
mình. Chính vì vy, các công c kim đnh giúp cho vic nhn dng và xác đnh
mc đ nh hng ca nhng yu t v mô đn lm phát ngày càng đc s dng
ph bin. εt trong nhng công c h tr đc lc đó là vn dng các mô hình kinh
t hay mô hình toán hc đ phân tích các bin s v mô và t đó xác đnh các nhân

t có mc tác đng khác nhau đn lm phát. ng thi làm c s cho vic đ xut
các khuyn ngh đ điu tit lm phát trong thi gian ti.
Chính vì nhng ý ngha quan trng đó, sau khi hc xong chng trình Cao hc
chuyên ngành Tài chính – ζgân hàng ca Trng i Hc Kinh t Tp H Chí
εinh, tôi quyt đnh chn đ tài: “ng dng mô hình VAR kim đnh các nhân
t tác đng lm phát  Vit Nam” làm báo cáo nghiên cu ca mình.
2. Mc tiêu nghiên cu:
Các mc tiêu c th nh sau:
- Tng hp các lý thuyt v lm phát, mô hình VAR và mt s nghiên cu ng
dng trên th gii;
- εô t lm phát Vit ζam giai đon 1990 – β01β và nhn đnh v nguyên
nhân c bn to áp lc tng lm phát;
- ng dng mô hình VAR đ kim đnh nhân t tác đng đn lm phát nh:
u t công, cung tin εβ, sn lng công nghip, lưi sut, CPI;
- Da trên kt qu thc nghim, tác gi có mt s đ xut chính sách kinh t
góp phn kim soát lm phát.
3. i tng vƠ phm vi nghiên cu:
- i tng nghiên cu: δm phát và kim đnh các nhân t gây lm phát qua
mô hình VAR.
- Phm vi nghiên cu: Din bin lm phát Vit Nam t 1990 - 2012
4. Phng pháp nghiên cu:
δun vn s dng phng pháp đnh lng và đnh tính:
- Phng pháp đnh tính bng bng: Các ch s kinh t v mô, phân tích mi
tng quan các bin s đ thy đc s bin đng ca các ch s;
- Phng pháp đnh lng qua phn mm Eview: Chy hi quy kim đnh các
nhân t to áp lc cho lm phát;
- ζgun s liu: các s liu s dng trong báo cáo gm có: Sn lng công
nghip, ch s giá tiêu dùng CPI, cung tin εβ, đu t công và lưi sut t
nm 1990 đn β01β và s đc thu thp t Tng cc Thng kê, ζgân hàng
ζhà nc, B K hoch - u t, ADB và IMF.

5. Kt cu ca lun vn:
δun vn có kt cu gm:
Chng 1: C s lý lun v lm phát và mô hình VAR
Chng 2: Thc trng lm phát giai đon 1990 – β01β và ng dng mô hình
VAR kim đnh δm phát  Vit ζam
Chng 3: εt s gi ý chính sách góp phn kim soát lm phát  Vit ζam
Kt lun
6. Nhng đóng góp vƠ hng m ca đ tƠi:
- Th nht, đ tài cung cp bng chng thc nghim v các nhân t tác đng
lm phát;
- Th hai, đ tài cng cung cp mt bng chng có c s cho đ ngh chính
sách kinh t ca Vit ζam trong ch đ lm phát;
- Th ba, do hn ch ca ngi thc hin cng nh vn đ phc tp ca lm
phát, nên báo cáo gp không ít hn ch và thiu sót, nhng báo cáo cng gi
m cho vic ng dng các mô hình đnh lng trong phân tích kinh t. ây
cng là hng phát trin trong vic vn dng các mô hình kinh t phù hp
hn (SVAR, VECε, FAVAR…) vi hin ti và m rng cho nhiu bin s
kinh t trong tng lai.
-1-

Chng 1

Lụ THUYT V LM PHÁT
VÀ MÔ HỊNH T HI QUY VÉC T VAR
1.1. Lụ THUYT V LM PHÁT:
1.1.1 Khái nim lm phát
“Lm phát là s tng lên theo thi gian ca mc giá chung trong nn kinh
t”.(Mankiw, 2003, [26])
nh ngha rt ngn gn, tuy nhiên phát biu nêu lên không đn gin?  đây có
các vn đ đt ra: Mc giá chung là gì? Tng lên nh th nào và tng bao nhiêu ln?

Khi bàn v lm phát xy ra, chúng ta đu có quan nim là s tng giá hàng lot ca
các loi hàng hoá trong xư hi ch không riêng gì mt s hàng hoá nào đó. Và giá
hàng hoá tng liên tc đn chóng mt ch không phi tng mt hay vài ln ri dng
li.
 tính toán và đo lng lm phát, chúng ta s dng các ch s kinh t đi din
cho mc giá hàng hoá, và thông qua đó xác đnh s bin đng ca lm phát. Các ch
s đu tính toán trung bình ca toàn b hàng hoá và dch v trong nn kinh t, và
chúng có s khác nhau v trng s ca các hàng hoá nm trong gi hàng hoá dùng
đ tính lm phát.
1.1.2 o lng vƠ phơn loi lm phát:
1.1.2.1 o lng lm phát:
Các nhà kinh t s dng các ch s đo lng mc giá bình quân (mc giá chung)
đ phn ánh xu hng bin đng ca các loi lm phát khác nhau. Không tn ti
mt phép đo chính xác duy nht v mc giá chung, vì giá tr ca các ch s ph
thuc vào t trng mà ngi ta gán cho mi hàng hoá nm trong r hàng hoá, cng
nh ph thuc vào phm vi khu vc kinh t mà nó đc thc hin. Các ch s ph
bin đc s dng đ đo lng lm phát nh sau:


-2-

 Ch s điu chnh ẢDP (ẢDP deflator) (Ch s gim phát GDP)
GDP danh ngha s dng giá hin hành đ tính giá tr sn lng hàng hoá và
dch v, GDP thc t s dng giá c đnh đ tính giá tr sn lng hàng hoá và dch
v sn xut ra trên lãnh th quc gia. Ch s điu chnh GDP, còn gi là ch s gim
phát GDP hay ch s có trng s thay đi, do đó còn đc gi là ch s
Paasche:(Mankiw, 2003, [26])
Ch s điu
chnh GDP
=

GDP danh ngha
*100 =

*100 (1.1)
GDP thc t

Trong đó: , là giá và sn lng sn phm i trong nm t
là giá sn phm i trong nm c s
là s lng sn phm sn xut trên lãnh th quc gia
δu ý Q
i
t
là quyn s ca ch s, quyn s này thay đi theo thi gian.
Ch s điu chnh GDP đc các nhà kinh t s dng đ theo dõi mc giá bình
quân ca nn kinh t.
 Ch s giá tiêu dùng (CPI - Consumer Price Index)
Ch s giá tiêu dùng (CPI) là thc đo mc giá chung ca r hàng hoá và dch
v đin hình mà ngi tiêu dùng mua. R hàng hoá đc n đnh vi nm c s, ch
s CPI là mt ch s có trng s c đnh, còn đc gi là ch s δaspeyres đc xác
đnh bi công thc:(Mankiw, 2003, [26])
CPI =

* 100
(k là s mt hàng tiêu dùng) (1.β)

Trong đó: là giá sn phm i trong nm t
, là giá và lng sn phm i trong nm c s
Quyn s ca CPI là lng sn phm  nm gc ( )
-3-

Cách tính CPI không phi là cng các giá c li và chia cho tng lng hàng
hoá, mà là cân nhc tng mt hàng theo tm quan trng ca nó trong nn kinh t th
hin qua t trng ca nó. Ch s giá CPI thng đc xem nh là phng pháp đo
lng chi phí sinh hot liên quan ti gi hàng hoá và dch v c th đc mua bi
ngi tiêu dùng.
Các nhà kinh t và nhà hoch đnh chính sách theo dõi c ch s điu chnh GDP
và ch s giá tiêu dùng CPI nhm xác đnh tc đ gia tng ca giá c. Tuy nhiên có
vài đim khác bit quan trng làm cho chúng không đng nht vi nhau:
+ Th nht, ch s điu chnh GDP phn ánh giá ca mi hàng hoá và dch
v đc sn xut trong nc, trong khi đó CPI phn ánh mc giá ca mi
hàng hoá, dch v mà ngi tiêu dùng mua. S khác bit này rt quan
trng, ví d khi giá du tng lên thì ch s giá CPI tng nhiu hn mc
gia tng ca ch s điu chnh GDP.
+ Th hai, ch s điu chnh GDP và ch s CPI liên quan đn vic gán
quyn s cho các loi giá c khác nhau. Gi hàng hoá khi tính CPI là c
đnh, trong khi nhóm hàng hoá và dch v dùng đ tính ch s điu chnh
GDP t do thay đi theo thi gian. S khác bit không quan trng nu
mi giá c điu thay đi theo cùng t l, song nu chúng thay đi vi
nhng tc đ khác nhau thì cách gán quyn s rt quan trng khi tính t
l lm phát.
+ Th ba, ch s điu chnh GDP ch bao gm nhng hàng hoá sn xut
trong nc, không bao gm hàng hoá nhp khu, hàng nhp khu không
phi b phn nm trong GDP. ζhng giá hàng hoá nhp khu vào mt
nc nm trong r hàng hoá đ xác đnh ch s CPI s tác đng đn CPI
ca nc đó nhng li không tác đng đn ch s điu chnh GDP.
 Ch s lm phát c bn :
Lm phát c bn (Core Ấnflation) là t l lm phát th hin s thay đi mc giá
mang tính cht lâu dài mà loi b nhng thay đi mang tính tm thi nên lm phát
-4-

c bn chính là lm phát xut phát t nguyên nhân tin t (hay chính lm phát theo
quan nim ca ạriedman).(Chng trình ging dy kinh t Fulbright, β001, [2])
Ch s lm phát c bn đc tính trên c s ch s CPI sau khi loi b mt s
nhóm hàng hoá và dch v mà giá ca chúng phn ánh sai lch s bin đng mc
giá chung. Các tiêu chí loi b hàng hoá là:
- Các hàng hoá có s bin đng ln v giá c;
- Các hàng hoá mà giá c hình thành ch yu do các nhân t cung;
- Các hàng hoá mà giá c hình thành do các quy đnh hành chính;
- ζhng thay đi giá c gây nhiu cho ngân hàng trung ng.
So vi CPI thì ch s lm phát c bn phn ánh chính xác hn sc mua thc s
ca đng tin và cho phép có đc d báo đáng tin cy hn v xu hng bin đng
dài hn ca mc giá chung trong nn kinh t.
ζgoài ra, ngi ta còn s dng mt s ch tiêu khác đ đo lng lm phát nh:
- Ch s giá sn xut (PPI – Production Price Index): đc xây dng đ
tính mc giá chung trong ln bán đu tiên.
- Ch s giá bán buôn (WPI – Whosesale Price Index): đo s thay đi trong
giá c ca hàng hoá bán buôn.
- Ch s giá bán l (RPI – Retail Price Index): ch s phn ánh tình hình giá
bán l hàng hoá và dch v trên th trng theo thi gian.
Trên đây là các ch tiêu đc dùng đ đo lng lm phát khác nhau, chúng b
sung cho nhau ch không thay th hay loi tr ln nhau. Và tu theo nn kinh t ca
mi quc gia thì phng pháp nào là tt nht.
 o lng lm phát trên th gii:
 các nc trên th gii, mi nc có cách chn la ch s CPI khác nhau,  ε
chn ch s trt giá tng tiêu dùng cá nhân (Ch s gim phát GDP) làm c s cho
quyt đnh ca mình. Ch s này rng hn CPI và không b nh hng bi s thay
đi thói quen tiêu dùng trong dân chúng nên nó là thc đo rt tt cho tình trng
lm phát  ε.
-5-

Vi các nc khác, ngân hàng trung ng thng dùng ch s CPI đư đc hiu
chnh yu t mùa v vì không có đc s liu trt giá tng tiêu dùng cá nhân tt
nh ε.
 Úc, ζew Zealand, ζht Bn thì loi b mt s hàng hoá có đ bin thiên ln
(lng thc, nng lng…) ra khi gi hàng hoá tính ch s lm phát c bn. Quan
đim này cho rng: mc dù các hàng hoá này có đ bin thiên rng nhng v lâu dài
thì không nh hng đn xu hng chung ca lm phát. Hn na s bin thiên ca
các yu t này nm ngoài tm kim soát ca ngân hàng trung ng.

T l lm
phát
=
Ch s điu chnh GDP
t
– Ch s điu chnh GDP
t-1
* 100% (1.3)
Ch s điu chnh GDP
t-1
 o lng lm phát ti Vit Nam
δm phát đc đo lng bng ch s giá tiêu dùng CPI là t s phn ánh giá ca
r hàng hóa trong nhiu nm khác nhau so vi giá ca cùng r hàng hóa trong nm
gc. Ch s giá này ph thuc vào nm đc chn làm nm gc và s la chn r
hàng hóa tiêu dùng. Trên c s xác đnh ch s giá tiêu dùng bình quân, t l lm
phát phn ánh s thay đi mc giá bình quân ca giai đon này so vi giai đon
trc theo công thc:

T l lm
phát
=

εc giá hin ti – mc giá nm trc
* 100% (1.4)
εc giá nm trc

Hoc xp x : 
t
= lnP
t
– lnP
t-1
(1.5)
Trong đó 
t
là t l lm phát ca thi k t
P
t
và P
t-1
là mc giá chung ca hai thi k t và t-1
ζhc đim mà ch s này gp phi khi phn ánh giá c sinh hot là không phn
ánh s bin đng ca giá c hàng hóa c bn, không phn ánh s bin đi trong c
cu hàng hóa tiêu dùng cng nh s thay đi trong phân b chi tiêu ca ngi tiêu
dùng cho nhng hàng hóa khác nhau v mt thi gian.
-6-

1.1.2.2 Phân loi lm phát:
Có nhiu tiêu chí đ phân loi lm phát nh: Tc đ tng giá, k vng, nguyên
nhân… Do biu hin ca lm phát là s tng lên ca giá c hàng hoá, nên các nhà
kinh t thng da vào t l tng giá phân chia lm phát ra thành ba mc khác
nhau:

 Lm phát va phi:
Mc đ tng ca giá c cao hn t trên vài phn trm đn mc di 10% so vi
tc đ tng trng kinh t hàng nm đc gi là lm phát va phi, lm phát kim
soát đc.
i vi lm phát này, tùy theo chin lc phát trin kinh t mi thi k mà các
chính ph có th ch đng đnh hng mc khng ch trên c s duy trì mt t l
lm phát là bao nhiêu đ gn vi mt s mc tiêu kinh t nh kích thích tng trng
kinh t, tng cng xut khu, gim t l tht nghip trong các nm tài khóa nht
đnh.
 Lm phát phi mã:
Mc đ gia tng ca giá c hàng hóa lúc này là rt nhanh và nu duy trì trong
thi gian dài s gây ra nhng bin đi nn kinh t nghiêm trng. Trong bi cnh đó,
đng tin s mt giá nhanh, cho nên mi ngi ch gi li lng tin ti thiu va
đ cho giao dch hng ngày, và h có xu hng tích tr hàng hóa, mua bt đng sn,
chuyn sang s dng vàng và các ngoi t mnh khác đ làm phng tin thanh
toán cho các giao dch ln và tích ly ca ci. Khi lm phát phi mã xy ra, sn xut
b đình tr, tài chính ca nn kinh t b phá hoi và nu không có bin pháp thích
hp đ kim gim nó thì nn kinh t s d dàng ri vào tình trng siêu lm phát.
Lm phát phi mã xy ra  Vit Nam trong thp niên 1980, giá c hàng hoá tng
chóng mt. Lm phát nm 1985 là 91,6%, nm 1987 là 223,1%, và đây là mt trong
s các nguyên nhân đ các nhà điu hành đt nc có cách nhìn phi thay đi chính
sách kinh t. Bi vy, i hi ng ln VI đư nhìn nhn và bt đu thc hin thay
đi phng thc điu hành nn kinh t cho các nm sau đó.
-7-

 Siêu lm phát:
Siêu lm phát là lm phát xy ra  mc đ ln hn lm phát phi mã. Siêu lm
phát thng xy ra do các bin c ln dn đn đo ln trt t xã hi nh: chin
tranh, khng hong chính tr…Khi nhng bin c ln xy ra, s thâm ht ngân sách
khin chính ph phi phát hành tin giy đ bù đp to c hi cho siêu lm phát.

Siêu lm phát có sc phá hy toàn b hot đng nn kinh t, dn đn suy thoái
nghiêm trng.
Mt trng hp đc ghi nhn chi tit v siêu lm phát  nc c: Giá mt t
báo đư đng t 0,γDε vào tháng 1 nm 19ββ đư lên đn 70.000.000 DM ch trong
cha đy β nm sau đó. Giá c các mt hàng khác cng tng tng t, t tháng
1/19ββ đn tháng 11/1923, ch s giá đư tng t 1 lên 10.000.000.000 và cuc siêu
lm phát này đc xem là mt trong nhng nguyên nhân to ra cho th chin th
hai [20].
1.1.3 Mt s quan đim v nguyên nhơn lm phát:
V c bn giá c hàng hoá là s cân bng gia tng cung và tng cu hàng hoá,
do đó s tng lên v giá ca hàng hoá có th bt ngun t s tng lên ca tng cu
hoc tng cung hoc cng có th t c hai phía này to ra. ζu giá c tng lên bt
ngun t phía cu nhanh hn phía cung thì gi là lm phát cu kéo (Demand pull
inflation); ngc li nu giá tng lên do chi phí đu vào  các doanh nghip sn
xut hàng hoá tng lên (nh: lưi sut vay vn, chi phí xng du, thu, lng nhân
viên…) làm cho tng cung b st gim, hàng hoá thiu ht và làm cho giá c hàng
hoá tng lên thì gi là lm phát chi phí đy (Cost push inflation).
Các nhà kinh t hc tip cn nhiu cách khác nhau v ch đ lm phát và mi
nhóm có lun c riêng ca mình đ gii thích cho nguyên nhân tác đng làm cho giá
hàng hoá tng lên. Tu trung li có các quan đim sau đây:
1.1.3.1 Quan đim lm phát cu kỨo (ảay cu d tha tng quát)
δm phát do cu kéo hay lm phát nhu cu là lm phát xy ra do tng cu tng
vt mc cung hàng hoá ca xư hi, dn đn áp lc tng giá c. Khi tng cu tng,
tc có nhiu ngi mua và sn sàng mua hàng hoá, trong khi đó lng cung không
-8-

tng hoc tng ít hn dn đn trên th trng s xy ra tình trng thiu ht hàng hoá.
Theo quy lut cung cu thì giá c th trng s tng lên, tc xut hin lm phát.
Chúng ta có th gii thích qua mô hình tng cu (AD) và tng cung(AS) nh
sau: Khi có s gia tng mt thành t nào đó trong tng chi tiêu, dn đn s gia tng

tng cu làm cho đng tng cu dch chuyn sang phi t AD
0
đn AD
1
, làm cho
mc giá tng lên t P
0
đn P
1
, và lm phát xy ra. (tng cu (AD) = chi tiêu h gia
đình (C) + chi tiêu chính ph (G) + đu t (I) + xut nhp khu ròng (Xε)). Tng
cu tng lên bi mt s nguyên nhân:
- Chi tiêu ca chính ph tng lên, tng đu t ca chính ph
- Tiêu dùng các h gia đình tng hoc đu t khu vc t nhân tng
- Xut khu ròng tng trong nn kinh t m
AS
0
AD
0
Y
0
Y
1
Y
P
0
P
1
P
AD

1
0

Ngun: Trích Mankiw, 2003
Hình 1-1: Lm phát cu kéo qua mô hình tng cung, tng cu

δm phát hình thành khi có s thay đi mnh m trong tiêu dùng hoc đu t.
Chng hn khi có làn sóng mua sm mi din ra thì giá các hàng hoá này s tng,
làm cho lm phát tng lên hoc ngc li. Tng t, lm phát cng bin đng trong
nhu cu đu t, s lc quan ca các nhà đu t làm tng nhu cu đu t, hay vic
tng đu t ca chính ph vào c s h tng cng nh các công trình công cng
khác làm cho tng cu tng và dn đn giá c hàng hoá tng, hay lm phát tng.
-9-

1.1.3.2 Quan đim lm phát chi phí đy:
δm phát chi phí đy xy ra khi đng tng cung (AS) dch chuyn sang trái
(AS
0
đn AS
1
) do chi phí sn xut tng nhanh hn nng sut lao đng. Các loi chi
phí có th gây ra lm phát chi phí đy là tin lng, thu gián thu, lưi sut và giá
nguyên liu nhp khu. δm phát chi phí đy trong nn kinh t thng xy ra khi
tin lng tng trc mà cha có s gia tng ca nng sut lao đng hay mc giá
chung. εt khi tin lng nhân công lên cao, các doanh nghip s tìm cách tng
giá, nu h làm đc điu này thì lm phát s gia tng.
Vic chính ph tng nhng loi thu tác đng đng thi ti tt c các nhà sn
xut (chng hn thu nhp khu) thì cng có th gây ra lm phát vì nó tác đng trc
tip đn giá hàng hoá. ζgoài ra, đi vi các nc đang phát trin phi nhp khu
nhiu nguyên liu t bên ngoài mà nn công nghip trong nc cha sn xut đc,

thì s thay đi giá c ca chúng s tác đng mnh đn lm phát trong nc.
ζhng yu t trên có th tác đng riêng r, nhng cng có gây tác đng tng
hp làm cho lm phát gia tng. Khi đó các doanh nghip s đi phó li bng cách
tng giá c hàng hoá đ đm bo li nhun và lm phát xut hin mc dù cu v sn
phm ca h không tng.
AS
0
AS
1
AD
Y
0
Y
1
Y
P
0
P
1
P
0

Ngun: Trích Mankiw, 2003
Hình 1-2: Lm phát chi phí đy qua mô hình tng cung tng cu
-10-

1.1.3.3 Quan đim lm phát tin t:
δm phát tin t là lm phát do lng tin trong lu thông tng lên, chng hn
ngân hàng trung ng đa lng tin ln đ mua ngoi t nhm tránh đi s mt giá
ca đng ni t trong nc, hoc cng có th đa lng tin ln vào th trng đ

kích cu nn kinh t sau mt thi gian suy gim. Hoc lng tin tng lên cng có
th do tng chi tiêu và đu t ca chính ph, hay tài tr cho các khong thâm ht
ngân sách…, t đó gây áp lc cho lm phát tng cao. Chúng ta có th lý gii vn đ
này theo β lý thuyt sau:
 LỦ thuyt đnh lng v tin:
Gi ε là khi lng tin
V là vòng quay ca tin
P là mc giá chung
T là khi lng giao dch
Theo các nhà kinh t hc v thuyt lng tin thì chúng ta có phng trình
trao đi nh sau:
MV = PT (1.6)
Vi gi thuyt T bng vi sn lng Y ca nn kinh t và đng tng cung
(AS) đc gi đnh là cho trc và  mc toàn dng hay sn lng đang 
trng thái cân bng dài hn.
AS = Y (1.7)
Vi Y là sn lng thc đc cho bi hàm sn xut trong dài hn, khi đó
tng cu AD đc xác đnh
AD =(MV/P) (1.8)
Cân bng trong th trng hàng hoá và dch v xy ra khi AS = AD, do đó ta
có:
MV = PY (1.9)
Bin đi phng trình (1.9) ta đc phng trình sau:
lnM + lnV = lnP + lnY (1.10)
% thay đi ε + % thay đi V = % thay đi P + % thay đi Y (1.11)
-11-

% thay đi P = % thay đi ε + % thay đi V - % thay đi Y (1.12)
Theo các nhà kinh t hc tân c đin thì V là mt hng s không đi trong
ngn hn (do yu t tài chính thì V trong ngn hn không thay đi ngay

đc), và Fisher đa thêm gi đnh trong dài hn Y là không đi thì theo lý
thuyt lng tin điu gì s xy ra mt khi có s thay đi ca cung tin. ζh
vy, gi đnh tc đ lu thông tin t là không đi thì bt c s gia tng nào
ca cung tin s dn đn s gia tng ca GDP danh ngha. Vì các nhân t sn
xut và hàm sn xut quyt đnh mc GDP thc t và xem GDP thc t
không đi nên mi s thay đi GDP danh ngha th hin  s thay đi mc
giá. Vì vy lý thuyt này cho rng giá c t l thun vi cung tin.
 Lý thuyt nh hng khong chênh lch sn lng lên t l lm phát:
Xét chính sách tin t qua mô hình tng cung tng cu nh sau:
P
1
P
2
P
3
Y* Y’ Y
P
0
AD
1
AD
3
AS
1
AS
2
AS
3
AD
2

1
1'
2
2'
3

Ngun: Trích Mankiw, 2003
Hình 1-3: Mô hình tng cung – tng cu
Trong đó:
AD là tng cu; AS là tng cung
Y là sn lng thc t ; Y* là sn lng tim nng
P là mc giá
-12-

Chính sách tin t s tác đng đn tng trng nn kinh t thông qua các
kênh lan truyn nh: tiêu dùng, đu t hay xut nhp khu. ζu m rng trên
các kênh này thì tng cu s tng, do đó sn lng Y tng. ζgc li nu thu
hp tin t thì tng cu gim và sn lng Y gim. Tuy nhiên, trong ngn
hn thì m rng tin t làm tng trng kinh t nhng trong dài hn thì s to
áp lc tng giá hàng hoá và gây ra lm phát. C th:
Gi s ban đu nn kinh t đang  trng thái cân bng ti đim (1) vi mc
giá P
1
và sn lng tim nng Y*. Khi ngân hàng trung ng thc hin m
rng chính sách tin t (tng tín dng, gim lưi sut) dn đn đu t, tiêu
dùng, xut khu ròng gia tng nên làm cho tng cu tng và đng tng cu
AD
1
đc dch chuyn sang phi AD
2

, đim cân bng mi ca th trng lúc
này là đim (1’) vi mc sn lng Y’ (Y’>Y*) và mc giá P’(P’>P
1
). Tuy
nhiên trong dài hn, khi sn lng ln hn sn lng tim nng (Y’>Y*), vì
các ngun lc sn xut đư đc s dng vt mc nn kinh t thc có, do đó
tin lng và chi phí sn xut s tng lên làm cho đng tng cung AS
1
dch
chuyn sang trái AS
2
, và đim cân bng mi lúc này là (β) và sn lng quay
tr v sn lng tim nng Y*, nhng mc giá lúc này là P
2
(P
2
>P
1
). ζu
chính sách tin t c tip tc ni lng thì đng tng cu AD s tip tc dch
chuyn sang phi và đng tng cung AS cng tip tc dch chuyn sang trái
và kéo theo là giá hàng hoá tng cao.
ζh vy có th thy, khi sn lng đt đc sn lng tim nng, ngân hàng
trung ng thc hin m rng chính sách tin t, làm cho sn lng gia tng
vt mc sn lng tim nng. iu này trong ngn hn có th to tng
trng kinh t, nhng trong dài hn thì s to áp lc cho tng giá hàng hoá và
gây sc ép cho lm phát gia tng.
1.1.3.4 Quan đim lm phát do yu t k vng:
ζhng nm 1970 tr li đây, các nhà kinh t hc nh: Robert E. δucas; Thomas
J. Sargent; Neil Wallace thì cho rng lm phát chu tác đng nhiu bi yu t k

vng. Hàm ý rng, ngi ta có th d đoán lm phát trong nhng nm ti bng vi