Luận văn thạc sĩ Xây dựng chỉ báo đo lường đa chiều cho hộ gia đình nông thôn vùng Tây Nguyên Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM












LI TH NGC HÂN




XÂY DNG CH BÁO O LNG A CHIU
CHO H GIA ÌNH NÔNG THÔN VÙNG TÂY
NGUYÊN VIT NAM



Chuyên ngành : Kinh t phát trin
Mã s : 60.31.01.05

LUN VN THC S KINH T



NGI HNG DN KHOA HC:
TS. TRN TIN KHAI







TP. H CHÍ MINH – NM 2013



LI CAM OAN
Lun vn ắXơy dng ch báo đo lng nghèo đa chiu cho h gia đình vùng Tơy
Nguyên Vit Nam” là công trình nghiên cu đc lp. Vi t cách lƠ tác gi ca
nghiên cu, tôi cam đoan rng nhn đnh và lun c khoa hc đa ra trong báo cáo
này hoàn toàn không sao chép t các công trình khác mà xut phát t chính kin
bn thân tác gi, mi s trích dn đu có ngun gc rõ ràng. Nhng s liu trích dn
đu đc s cho phép ca các c quan ban ngƠnh. Nu có điu gì trái vi li cam
đoan tôi xin hoƠn toàn chu trách nhim trc hi đng khoa hc.

Tác gi

Li Th Ngc Hân

MC LC
TRANG BÌA PH
LI CAM OAN
LI CM N
MC LC
DANH MC BNG BIU
DANH MC HÌNH NH
DANH MC T VIT TT
TÓM TT  TÀI
CHNG 1. GII THIU 1
1.1 Vn đ nghiên cu 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 2
1.2.1 Mc tiêu chung 2
1.2.2 Mc tiêu c th 2
1.3 Câu hi nghiên cu 3
1.4 Gi thuyt nghiên cu 3
1.5 Phm vi nghiên cu 4
1.6 Kt cu ca lun vn 4
CHNG 2. LC KHO TÀI LIU 6
2.1 S lc v kinh t xã hi vùng Tây Nguyên 6
2.2 Nghèo vƠ đo lng nghèo 8
2.2.1 Khái nim nghèo 8
2.2.2 Các phng pháp đo lng nghèo 9
2.2.2.1 o lng nghèo đn chiu 10
2.2.2.2 Nghèo đa chiu 11
2.2.3 Tài sn sinh k và nghèo 16
2.3 Kt lun chng 19

CHNG 3. PHNG PHÁP NGHIểN CU 20
3.1 Ngun s liu 20
3.2 Phng pháp trích d liu 21
3.3 Phng pháp phơn tích s liu 26
3.3.1 Phng pháp thng kê mô t 26
3.3.2 Phng pháp phơn tích tng quan 26
3.3.3 Phng pháp phơn tích thƠnh phn chính (Principal Component Analysis -
PCA) vƠ phng pháp phơn tích đ tng hp đa chiu (Multiple
Correspondence Analysis - MCA) 26
3.3.4 Phng pháp phơn tích cm 28
3.3.5 Phng pháp phơn tích phng sai mt yu t (One-way Anova) và bng
hai chiu 29
3.4 Kt lun chng 29
CHNG 4. KT QU VÀ THO LUN 30
4.1 Các đc trng c bn v tài sn sinh k ca h gia đình nông thôn ti vùng
Tây Nguyên Vit Nam 30
4.1.1 Vn con ngi 31
4.1.2 Vn t nhiên 35
4.1.3 Vn vt cht 37
4.1.4 Vn tài chính 44
4.1.5 Vn xã hi 46
4.1.6 Tóm lc 47
4.2 Quan h gia các ch báo v tài sn sinh k và tình trng nghèo v tin 48
4.3 Tho lun v vic la chn các ch báo cho nghèo đa chiu thông qua các
phân tích thng kê đa bin 53
4.3.1 Tho lun v phân tích Principal Component Analysis 53
4.3.1.1 Kim đnh s phù hp ca phân tích s liu 54

4.3.1.2 Tho lun v kt qu phân tích 55
4.3.2 Tho lun v phân tích Multiple Correspondence Analysis (MCA) 62



4.3.2.1 Kim đnh s phù hp ca phân tích s liu 63
4.3.2.2 Tho lun v kt qu phân tích 63
4.3.3 Tho lun xây dng các ch báo phù hp đo lng nghèo đa chiu cho h
gia đình nông thônTơy Nguyên theo tip cn mô hình tài sn sinh k 66
4.3.4 Tóm lc 70
4.4 So sánh kt qu phân loi h nghèo gia đo lng nghèo đn chiu vƠ đa
chiu 70
4.4.1 Tho lun phân cm nghèo đa chiu và mc đ quan trng ca tng
chiu đo lng 70
4.4.1.1 Mc đ quan trng ca tng chiu đo lng 71
4.4.1.2 Kt qu phân cm nghèo đa chiu 74
4.4.2 So sánh kt qu phân loi h nghèo đa chiu vƠ đn chiu 76
4.5 Kt lun chng 79
CHNG 5. KT LUN VÀ KHUYN NGH 80
5.1 Kt lun 80
5.2 Khuyn ngh 80
TÀI LIU THAM KHO
PH LC





DANH MC BNG BIU
Bng 3.1- Các bin trích t b d liu VHLSS 2010 21

Bng 4.1 - Phân b mu quan sát theo tng tnh 30
Bng 4.2 - Phân b mu quan sát theo khu vc nông thôn, đô th 31
Bng 4.3 - Các ch báo v vn con ngi ca h gia đình vùng Tơy Nguyên 32
Bng 4.4 - Bng cp cao nht thành viên h gia đình có đc 33
Bng 4.5 - Din tích đt nông nghip theo tng loi ca h gia đình Tơy Nguyên. 36
Bng 4.6 - Các loi cây trng ca h gia đình Tơy Nguyên 38
Bng 4.7 - Các loi gia súc/gia cm ca h gia đình nông thôn Tơy Nguyên 38
Bng 4.8 - T l s hu máy bm nc phc v sn xut 38
Bng 4.9 - Hin trng nhà  ca các h gia đình 39
Bng 4.10 - Vt liu dùng làm nhà ca các h gia đình 40
Bng 4.11 - T l s hu và không s hu các loi đ dùng tiêu dùng 40
Bng 4.12 - S lng các loi đ dùng tiêu dùng h gia đình s hu 41
Bng 4.13 - T l tip cn ngun đin li vƠ nc máy ca các h gia đình 41
Bng 4.14 - Loi ngun đin h gia đình s dng 42
Bng 4.15 - Loi nc sinh hot h gia đình s dng 43
Bng 4.16 - Loi nhà v sinh h gia đình s dng 44
Bng 4.17 - T l h gia đình tham gia vay tín dng h tr 45
Bng 4.18 - Giá tr vay tín dng ca các h gia đình 45
Bng 4.19 - Giá tr các khon thu (ngoài thu nhp) h gia đình nhn đc 45
Bng 4.20 - C cu thành phn dân tc các h gia đình nông thôn Tơy Nguyên 46
Bng 4.21 - Tng quan Pearson gia thu nhp bình quơn đu ngi và các ch báo
đnh lng v tài sn sinh k ca h gia đình 48
Bng 4.22 - Tng quan gia ng phơn v thu nhp bình quơn đu ngi và các ch
báo đnh tính v tài sn sinh k ca h gia đình 49
Bng 4.23 ậ Kim đnh KMO và Bartlett 54



Bng 4.24 - Ma trn nhân t đƣ xoay 59
Bng 4.25 - Chiu đo lng và ch báo đnh lng đi din cho tài sn sinh k h

gia đình nông thôn Tơy Nguyên Vit Nam 60
Bng 4.26 - Danh sách các bin đnh tính th hin các loi tài sn sinh k ca h gia
đình Tơy Nguyên trích t VHLSS 2010 62
Bng 4.27 ậ H s Cronbach’s Alpha ca các chiu phân tích 63
Bng 4.28 - H s Discrimination Measures ca các bin đnh tính vi các chiu đo
64
Bng 4.29 ậ Chiu đo lng và ch báo đnh tính đi din cho tài sn sinh k ca h
gia đình nông thông Tơy Nguyên 66
Bng 4.30 - Các ch báo kh dng đo lng nghèo đa chiu cho h gia đình Tơy
Nguyên 69
Bng 4.31 - Phân b mu quan sát theo phân cm đa chiu vƠ theo ng phơn v thu
nhp bình quơn đu ngi 77
Bng 4.32 - So sánh các ch bo đnh lng theo phân loi nghèo đa chiu vƠ đn
chiu 78




DANH MC HÌNH NH
Hình 1.1 - Vùng nghiên cu trên bn đ Vit Nam 4
Hình 4.1 - Biu đ mc bng cp cao nht thành viên h có đc 33
Hình 4.2 ậ C cu thành phn dân tc các h gia đình nông thôn Tơy Nguyên 47
58
Hình 4.3 - Biu đ phân phi giá tr eigenvalues theo nhân t 58
Hình 4.4 - Mc đ quan trng ca các ch báo nghèo đa chiu trong phân cm
nghèo đa chiu 72
Hình 4.5 ậ Biu đ Phân cm h nghèo đa chiu 76

DANH MC T VIT TT
DFID Department for International Development ậ United Kingdom ậ
B Phát trin quc t - Vng quc Anh
ESCAP Economic and Social Commission for Asia and the Pacific ậ U
ban Kinh t Xã hi chơu Á Thái Bình Dng
HDI Human Development Index ậ Ch s phát trin con ngi
HPI Human Poverty Index ậ Ch s nghèo con ngi
MOLISA Ministry of Labour ậ Invalids and Social Affairs ậ B Lao đng ậ
Thng binh và Xã hi
MCA Multiple Correspondence Analysis
MPI Multidimensional Poverty Index - Ch s nghèo đa chiu
PCA Principal Components Analysis
SLA Sustainable Livelihood Approach ậ Tip cn sinh k bn vng
TSC Two-Step Cluster
UNDP United Nations Development Programme ậ Chng trình Phát trin
Liên Hip Quc
VASS Vietnamese Academy of Social Sciences ậ Vin Khoa hc Xã hi Vit
Nam
VHLSS Vietnam Household Living Standard Survey ậ iu tra Mc sng H
gia đình Vit Nam




TÓM TT  TÀI
Lun vn ắXơy dng ch báo đo lng nghèo đa chiu cho h gia đình nông thôn
vùng Tây Nguyên Vit Nam” đc hình thành trong s trn tr ca tác gi v vic
tìm kim cách thc phù hp đ mô t tình trng nghèo ca h gia đình ti khu vc
này.
Vi mc tiêu tng quát ca đ tƠi lƠ ắtìm kim các ch báo phù hp đ đo lng

nghèo đa chiu cho h gia đình ti khu vc nông thôn vùng Tây Nguyên Vit
Nam”, tác gi xác đnh 5 mc tiêu c th hn:
- Mô t các đc trng c bn v tài sn sinh k ca h gia đình nông thôn vùng
Tây Nguyên Vit Nam.
- Xác đnh tng quan gia các yu t ca tài sn sinh k vi thu nhp bình
quơn đu ngi vƠ tng quan gia các yu t ca tài sn sinh k ca các h
gia đình nông thôn vùng Tơy Nguyên Vit Nam
- Xác đnh các ch báo c th phù hp đ đo lng nghèo đa chiu cho các h
gia đình ti khu vc nông thôn vùng Tây Nguyên Vit Nam.
- Phân cm các h gia đình khu vc nông thôn vùng Tây Nguyên Vit Nam
da trên các ch báo đo lng nghèo đa chiu đƣ xơy dng.
- So sánh cách phân cm nghèo đa chiu theo các ch báo va xây dng vi
cách phân cm nghèo đn chiu.
T quá trình lc kho các tài liu liên quan đn đ tài, tác gi nhn đnh có th ng
dng mô hình tài sn sinh k (vi 5 nhóm vn: vn con ngi, vn vt cht, vn t
nhiên, vn tài chính, vn xã hi) đ xây dng các ch báo đo lng nghèo đa chiu
cho h gia đình nông thôn Tơy Nguyên Vit Nam. Ngun s liu s dng đc trích
t b d liu VHLSS 2010. ng vi các mc tiêu c th, đ tài s dng 5 phng
pháp cho vic phân tích s liu, bao gm: thng kê mô t, phơn tích tng quan,



phân tích thành phn chính (PCA) - phơn tích đ tng hp đa chiu (MCA), phân
tích cm và so sánh giá tr trung bình.
Vi phng pháp nghiên cu phù hp, tt c các mc tiêu đ tƠi đt ra đu đc
gii quyt. Kt qu ca nghiên cu cho thy tình trng nghèo ti vùng nông thôn
Tây Nguyên còn khá ph bin, tn ti s tng quan hai chiu gia các nhóm yu
t tài sn sinh k vi tình trng nghèo v tin t. Tác gi cng xác đnh đc có th
đo lng nghèo đa chiu vi 5 nhóm vn yu t tài sn sinh k, 13 chiu đo lng
và 35 ch báo. Ngoài ra, vic phân cm h gia đình theo đo lng nghèo đa chiu

cng nh so sánh kt qu phân loi h nghèo gia hai cách đn chiu ậ đa chiu
cng đƣ đc thc hin.


1




CHNG 1. GII THIU
1.1 Vn đ nghiên cu
ắNghèo” ậ ắGiƠu” lƠ hai phm trù đc quan tâm  mi đi tng, mi lnh vc và
lƠ đ tƠi đc bàn lun muôn thu trong xã hi. Mi đi tng, lnh vc khác nhau
có cách nhìn nhn khác nhau v bn cht ca nghèo. Nguyn Trng Hoài (2010)
cng khng đnh trong mi xã hi, ngi nghèo lúc nƠo cng cn đc quan tâm
nhiu hn vƠ lƠm th nƠo đ ci thin đi sng ca ngi nghèo lƠ u tiên hƠng đu
trong các nghiên cu và phát trin kinh t ca nhiu quc gia và c quy mô toàn
cu. Có nhiu phng pháp đ đo lng nghèo, mi phng pháp có th cho ra mt
kt qu rt khác nhau. Vic phát trin, la chn và ng dng mt cách thc đo
lng nghèo phù hp có th to đc hiu qu đ hiu thêm v tình trng nghèo và
đa ra các chính sách gim nghèo.
Thông thng vƠ đn gin nht, nghèo thng đc hiu là có ít tin. Do đó,
nghèo đc đo lng bng các ch s tin t nhiu hn ch s xã hi.  đánh giá
mt cá nhân hoc h gia đình có nghèo hay không ngi ta thng so sánh thu
nhp hoc chi tiêu ca cá nhân hay h gia đình đó vi tình trng chung ca xã hi.
Tuy vy, tin chc chn không th lƠ thc đo hoƠn ho nht cho s tho mãn cuc
sng ca ngi dân. Ngân hàng th gii cng nhìn nhn ắnghèo là s thiu ht
hnh phúc” (World Bank, Institute, 2005, trang 9)
1
. Khái nim ắhnh phúc” lƠ tp

hp ca rt nhiu yu t khác nhau trong đó không th thiu các yu t liên quan
đn phúc li xã hi. iu nƠy cng cho thy nghèo không ch đc đánh giá thông
qua thu nhp hay chi tiêu mà còn có th đc mô t bng nhiu tiêu chí khác nhau
đ có đc cái nhìn toàn din và sâu sc hn.
Vùng Tây Nguyên, mt thi gi là Cao nguyên Trung phn Vit Nam là khu vc
cao nguyên bao gm 5 tnh, xp theo th t v trí đa lý t bc xung nam gm

1
Trích bi Trn Tin Khai và Nguyn Ngc Danh, 2012. Quan h gia tài sn sinh k và nghèo 
nông thôn Vit Nam. Trng i hc Kinh T TP.HCM.
2




Kon Tum, Gia Lai, k Lk, k Nông vƠ Lơm ng. Vi đa hình, khí hu khó
khn trong phát trin kinh t, dơn c bao gm nhiu đng bào dân tc thiu s, Tây
Nguyên đc xem là mt khu vc còn rt khó khn trong vic tip cn phúc li xã
hi, đc bit là khu vc nông thôn. Tây Nguyên có khong 46 dân tc cùng chung
sng, trong đó đng bào dân tc thiu s chim khong 25% dân s.  nông thôn,
t l nghèo ca đng bào dân tc thiu s tng cao hn. Vi s phc tp v sc tc
và tôn giáo, h tng c s và kinh t kém phát trin, khu vc nông thôn Tây
Nguyên đc xem là trng tâm ca nhiu chng trình phát trin quc gia. Mc dù
vy, ngc li vi đa hình là vùng cao, nông thôn Tây Nguyên vn còn là vùng
trng ca nn nghèo đói. Do đó, khu vc này vn cn nhn đc s quan tâm và
theo dõi nhiu hn na.
Vi nhng đc trng đƣ phân tích v khu vc nông thôn Tơy Nguyên cng nh
nhng khái quát v các phng pháp đo lng nghèo, đ tài mong mun xây dng
mt h thng ch báo phù hp cho khu vc nƠy đ có th xem xét tình trng nghèo
ti đơy mt cách đa chiu, toàn din và sâu sc.

1.2 Mc tiêu nghiên cu
1.2.1 Mc tiêu chung
Tìm kim các ch báo phù hp đ đo lng nghèo đa chiu ti khu vc nông thôn
vùng Tây Nguyên Vit Nam.
1.2.2 Mc tiêu c th
- Mô t các đc trng c bn v tài sn sinh k ca h gia đình nông
thôn vùng Tây Nguyên Vit Nam.
- Xác đnh tng quan gia các yu t ca tài sn sinh k vi thu nhp
bình quơn đu ngi vƠ tng quan gia các yu t ca tài sn sinh k
ca các h gia đình nông thôn vùng Tơy Nguyên Vit Nam
- Xác đnh các ch báo c th phù hp đ đo lng nghèo đa chiu cho
các h gia đình ti khu vc nông thôn vùng Tây Nguyên Vit Nam.
3




- Phân cm các h gia đình khu vc nông thôn vùng Tây Nguyên Vit
Nam da trên các ch báo đo lng nghèo đa chiu đã xây dng.
- So sánh cách phân cm nghèo đa chiu theo các ch báo va xây dng
vi cách phân cm nghèo đn chiu.
1.3 Câu hi nghiên cu
- Có quan h tng quan gia s thiu ht các tài sn sinh k vi tình
trng nghèo v thu nhp ca các h gia đình nông thôn vùng Tây
Nguyên Vit Nam hay không?
- Các ch báo nào phù hp đ mô t tình trng nghèo đa chiu cho các
h gia đình nông thôn vùng Tơy Nguyên Vit Nam?
- Kt qu phân loi h nghèo  các h gia đình nông thôn Tơy Nguyên
Vit Nam có s khác bit gia hai cách phân loi đn chiu vƠ đa
chiu hay không?

1.4 Gi thuyt nghiên cu
- Có s tng quan gia s thiu ht các tài sn sinh k vi tình trng
nghèo v thu nhp ca các h gia đình nông thôn vùng Tơy Nguyên
Vit Nam.
- Có th ng dng mô hình tài sn sinh k (DFID, 1999) đ xây dng
các ch báo phù hp nhm đo lng nghèo đa chiu cho các h gia
đình nông thôn vùng Tơy Nguyên Vit Nam.
- Kt qu phân loi h nghèo  các h gia đình nông thôn Tơy Nguyên
Vit Nam có s khác bit gia hai cách phân loi đn chiu vƠ đa
chiu.



4




1.5 Phm vi nghiên cu
-  tài tp trung vào các h gia đình khu vc nông thôn vùng Tây
Nguyên Vit Nam, bao gm 5 tnh: Kon Tum, Gia Lai, k Lk, k
Nông vƠ Lơm ng.
- S liu s dng cho nghiên cu đc trích t b d liu iu tra mc
sng h gia đình Vit Nam nm 2010 (VHLSS 2010) do Tng cc
Thng kê Vit Nam thu thp.


Hình 1.1 - Vùng nghiên cu trên bn đ Vit Nam
1.6 Kt cu ca lun vn
Lun vn đc th hin vi 5 chng, c th nh sau:

Chng 1. Gii thiu
Chng nƠy trình bƠy vn đ nghiên cu, mc tiêu, câu hi, các gi thuyt cng nh
phm vi nghiên cu ca đ tài.

5




Chng 2. Lc kho tài liu
Ni dung chng 2 trình bày tng quan tài liu v đc đim kinh t xã hi ca khu
vc nghiên cu. Các khái nim v nghèo, các phng pháp đo lng nghèo, các yu
t ca mô hình tài sn sinh k và quan h gia các yu t kinh t xã hi vi nghèo
v tin cng đc trình bƠy trong chng nƠy. Bên cnh đó, chng Lc kho tài
liu cng ghi nhn nhng phng pháp nghiên cu ca các nghiên cu đƣ khái quát
đ k tha mt cách phù hp vƠo đ tài.
Chng 3. Phng pháp nghiên cu
Chng nƠy trình bƠy chi tit thông tin v b d liu s dng đ phơn tích trong đ
tài, các phng pháp phơn tích d liu đ thc hin mc tiêu nghiên cu đƣ đ ra.
Chng 4. Kt qu và tho lun
ơy lƠ chng trình bày các kt qu thu đc t quá trình nghiên cu và phân tích
d liu ca tác gi. Ni dung ca chng Kt qu và tho lun th hin quan đim
cng nh cách đánh giá, nhìn nhn ca tác gi trong vic gii quyt các mc tiêu
nghiên cu.
Chng 5. Kt lun và khuyn ngh
6

CHNG 2. LC KHO TÀI LIU
Chng Lc kho tài liu ca đ tài trình bày tng quan các tài liu, báo cáo
nghiên cu, sách liên quan đn vn đ nghiên cu do tác gi thu thp đc đ làm
c s cho thit k nghiên cu.
2.1 S lc v kinh t xã hi vùng Tây Nguyên
Vùng Tây Nguyên là khu vc cao nguyên bao gm 5 tnh, xp theo th t v trí đa
lý t bc xung nam gm Kon Tum, Gia Lai, k Lk , c Nông và Lơm ng.
Phía bc Tây Nguyên giáp tnh Qung Nam, phía đông giáp các tnh Qung Ngãi,
Bình nh, Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thun, Bình Thun, phía nam giáp các tnh
ng Nai, Bình Phc, phía tây giáp vi các tnh Attapeu (Lào), Ratanakiri và
Mondulkiri (Campuchia). Trong khi Kon Tum có biên gii phía tây giáp vi c Lào
vƠ Campuchia, thì Gia Lai, k Lk vƠ k Nông ch có chung đng biên gii vi
Campuchia. Lơm ng không có đng biên gii quc t. Tng din tích Tây
Nguyên vào khong 54.641 km².
So vi các vùng khác trong c nc, điu kin kinh t - xã hi ca Tây Nguyên có
nhiu khó khn, nh lƠ thiu lao đng lành ngh, c s h tng kém phát trin, s
chung sng ca nhiu dân tc trong cùng mt vùng lãnh th và mc sng còn tng
đi thp so vi các vùng đng bng. Tuy nhiên, Tây Nguyên có li đim v tài
nguyên thiên nhiên. Tơy Nguyên có đn 2 triu hecta đt bazan màu m, tc chim
đn 60% đt bazan c nc, rt phù hp vi nhng cây công nghip nh cà phê, ca
cao, h tiêu, dâu tm, chè. Các loi cây công nghip nƠy cng là ngun thu nhp
ch yu ca ngi dân Tây Nguyên. Trong đó, cƠ phê lƠ cơy công nghip quan
trng s mt  Tây Nguyên. Tây Nguyên hin nay có hn 290 nghìn ha cà phê,
chim 4/5 din tích cà phê c nc. k Lk là tnh có din tích cà phê ln nht
(170 nghìn ha) và Buôn Ma Thut ni ting có cht lng cao. Tơy Nguyên cng lƠ
vùng trng cao su ln th hai sau ông Nam B, ch yu ti Gia Lai và k Lk.
7

Tây Nguyên còn là vùng trng dâu tm, nuôi tm tp trung ln nht nc ta, nhiu
nht là  Bo Lc, Lơm ng.
Mt đc trng quan trng trong đi sng xã hi ti Tây Nguyên là s hi t ca
nhiu dân tc thiu s cùng chung sng nh Ba Na, Gia Rai, ể ê, C Ho, M, X
ng, M Nông, v.v, và dân tc Kinh. Các đng bào dân tc thiu s hin chim
khong 25% tng dân s ti Tây Nguyên. Chính các dân tc thiu s đƣ to cho Tây
Nguyên mt nn vn hoá ht sc phong phú vi nhiu di sn vn hoá vt th và phi
vt th. Trong toàn vùng Tây Nguyên hin có 4 tôn giáo chính đang hot đng là
Công giáo, Pht giáo, Tin lƠnh vƠ Cao đƠi.
Tuy nhiên, chính s đa sc tc vƠ đa tôn giáo cng mt phn to nhiu khó khn
cho ngi dân Tây Nguyên trong vic gim nghèo, phát trin kinh t và nâng cao
cht lng cuc sng. Tây Nguyên là mt trong các vùng kinh t xã hi có t l
nghèo cao nht c nc vƠ cao hn rt nhiu so vi trung bình c nc. Theo Báo
cáo Quc gia v Phát trin Con ngi 2011 ( UNDP, 2012, trang 59), t l nghèo
ca vùng Tơy Nguyên qua các nm 1998 ậ 2002 ậ 2004 ậ 2006 ậ 2008 ln lt là
52,4% - 51,8% - 33,1% - 28,6% - 24,1% so vi t l nghèo ca c nc là 34,7% -
28,9% - 19,5% - 16,0% - 14,5%. Cng theo báo cáo nƠy, trong giai đon 2002 ậ
2010, các vùng kinh t xã hi đu có t l nghèo đói gim đáng k, ngoi tr vùng
Tơy Nguyên. ơy lƠ s liu ca mt bng chung toàn vùng Tây Nguyên, tình trng
nghèo nu xem xét riêng  các h gia đình khu vc nông thôn s còn tng cao và
sâu sc hn na. Báo cáo Phát trin Vit Nam 2006 (UNDP, 2006, trang 8) đƣ ch ra
ắnghèo vn là vn đ ch yu ca nông thôn”. Ngoài ra, Báo cáo Quc gia v Phát
trin Con ngi 2011 (2012, trang 59) đƣ phơn tích s liu và nêu rõ t l nghèo đói
đm đu  khu vc nông thôn cao hn thƠnh th đn 5 ln. Bên cnh đó, mt vn đ
rt cn lu tơm lƠ tình trng nghèo nh hng sâu sc đn đng bào dân tc thiu
s, mà Tây Nguyên là mt trong nhng khu vc tp trung nhiu dân tc thiu s
nht c nc. ắ Vit Nam, s liu thng kê qua các nm đu cho thy nhng h
gia đình thuc nhóm dân tc thiu s nghèo hn rt nhiu so vi đa s ngi Kinh”
(Nguyn Trng Hoài, 2010, trang 120). Báo cáo Quc gia v Phát trin Con ngi

8




2011 (UNDP, 2012, trang 59) cng cho thy ắt l nghèo đa chiu  dân tc thiu
s là 61,9% so vi dân tc Kinh vƠ Hoa lƠ 17,4%”. áng lu ý hn, s liu nghiên
cu ca Baulch và cng s (2009)
2
cho thy t l nghèo ca nhóm dân tc thiu s
sinh sng ti khu vc nông thôn Tây Nguyên nm 2006 là 73,6%, chim t l cao
nht so vi các nhóm dân tc thiu s sinh sng ti các khu vc khác. Nh vy, có
th thy đc tình trng nghèo ti vùng Tơy Nguyên, đc bit là khu vc nông thôn
là vn đ rt đáng quan tơm. Do đó, cn phi có nhng phng pháp thích hp đ
đo lng và mô t tình trng nghèo cho riêng khu vc này và khi tho lun v
nghèo ti Tây Nguyên nht thit cn xem xét yu t đa sc tc, mt yu t đc trng
ca xã hi Tây Nguyên.
2.2 Nghèo và đo lng nghèo
2.2.1 Khái nim nghèo
Nghèo là mt khái nim có th đc nhìn nhn trên nhiu phng din khác nhau.
Vì vy có rt nhiu đnh ngha, quan đim khác nhau nh th nào là nghèo.
Theo Rowntree (1910)
3
, đc xem lƠ ngi đu tiên đi tìm thc đo nghèo đói, cho
rng nghèo đói lƠ tình trng thiu mt lng tin đ ắcó đc nhng th cn thit
cho vic duy trì th cht thun túy”. Theo Wilson (1987)
4
, xem xét nghèo trong bi
cnh nhiu yu t hn, cho rng ngi nghèo là nhng ngi không có trình đ, k
nng, luôn chu s tách bit v xã hi, không có kh nng tip cn hoc không có

đc mi liên h vi các cá nhân khác, vi nhng th ch đem li cho h ngun li
kinh t và các v th xã hi. C th hn, Hi ngh Thng đnh th gii và phát trin
xã hi t chc ti Copenhagen, an Mch nm 1995 kt lun: ắNgi nghèo là tt
c nhng ai mà thu nhp thp hn di 1 đô la (USD) mt ngày cho mi ngi, s
tin đc coi nh đ đ mua nhng sn phm thit yu đ tn ti”. Hi ngh chng

2
Trích bi VASS, 2011. Gim nghèo  Vit Nam: Thành tu và thách thc ậ Báo cáo đánh giá
nghèo ti Vit Nam giai đon 2008- 2010.
3
Trích bi Nguyn Trng Hoài, 2010. Kinh t phát trin. Hà Ni: NXB Lao ng.
4
Trích bi Lng Hng Quang, 2002. Vn hóa ca nhóm nghèo  Vit Nam. Hà Ni: NXB Vn
Hoá Thông Tin.

9




nghèo đói khu vc Châu Á-Thái Bình Dng do ESCAP t chc ti Bng Cc
(Thái Lan, tháng 9/1993) đƣ đa ra đnh ngha nh sau: ắNghèo lƠ tình trng mt b
phn dơn c không đc hng và tha mãn các nhu cu c bn ca con ngi mà
nhng nhu cu nƠy đc xã hi tha nhn tùy theo trình đ phát trin kinh t xã hi
và phong tc tp quán ca đa phng”. ơy cng lƠ đnh ngha v nghèo đói đc
các nc trong khu vc thng nht vƠ cng đc s dng ph bin  Vit Nam.
Theo Ngân hàng th gii thì nghèo đói lƠ tình trng thiu thn các sn phm và dch
v thit yu nh giáo dc, y t, dinh dng; ngi nghèo d b tn thng trc
nhng s kin bt thng nm ngoài kh nng kim soát ca h; b gt ra bên l xã
hi và không có ting nói và quyn lc trong các th ch ca NhƠ nc.

Trong mt nghiên cu ca Nguyn Trng Hoài và cng s (2005), h cho rng mc
dù có nhiu đnh ngha nhng tu chung khái nim nghèo đói th hin  ba khía
cnh sau: Th nht là có mc sng thp hn mc sng trung bình ca cng đng
dơn c; Th hai lƠ không đc th hng nhng nhu cu c bn  mc ti thiu
dƠnh cho con ngi; Th ba là thiu c hi la chn tham gia vào quá trình phát
trin ca cng đng.
Nh vy, mc dù không có mt đnh ngha duy nht v nghèo nhng nhìn chung có
th hiu, nghèo là tình trng mt b phn ngi dơn không có đc nhng điu kin
cn thit đ đáp ng nhng nhu cu vt cht và tinh thn  mc ti thiu (hay gi là
ngng nghèo).
2.2.2 Các phng pháp đo lng nghèo
Nh đƣ trình bƠy, nghèo là mt khái nim phc tp và có rt nhiu đnh ngha đa
ra đ gii thích v nghèo. Do tính phc tp ca nó, rt nhiu công trình đc thc
hin đ tìm kim phng pháp đo lng nghèo mt cách tt nht. Có th phân loi
các phng pháp đo lng nghèo thƠnh đo lng nghèo đn chiu vƠ đo lng
nghèo đa chiu.

10




2.2.2.1 o lng nghèo đn chiu
o lng nghèo đn chiu là cách nhìn nhn, mô t tình trng nghèo ch yu da
trên yu t tin t. Mt cá nhân hay h gia đình đc cho là nghèo khi có thu nhp
hay chi tiêu bình quơn đu ngi thp hn mt mc chun ti thiu (ngng nghèo)
hoc thp hn nhng nhóm ngi khác trong xã hi. Theo cách tip cn da trên
thu nhp vƠ chi tiêu nƠy, thng có hai hình thc áp dng đ phân loi h nghèo là
nghèo tuyt đi vƠ nghèo tng đi.
 Nghèo tuyt đi

Nghèo tuyt đi là khái nim dùng đ ch nhng cá nhân (hay h gia đình) có mc
thu nhp (hay chi tiêu) thp hn mc tiêu chun ti thiu-còn đc gi lƠ ngng
nghèo (hay chun nghèo), đc quy đnh bi mt quc gia, mt t chc trong mt
khong thi gian nht đnh.
Chun nghèo là mc thu nhp (hoc chi tiêu) bình quơn đu ngi đc dùng làm
tiêu chun đ xác đnh ngi nghèo hoc h nghèo. Nhng ngi hoc h có thu
nhp (hoc chi tiêu) bình quơn đu ngi thp hn chun nghèo đc đ ra trong
tng giai đon đc coi lƠ ngi nghèo hoc h nghèo.
Theo đó, chun nghèo ca Ngân hàng Th gii đi vi các nc đang phát trin là 1
USD/ ngày hoc 360 USD/nm
5
. Vit Nam t nm 1993 đn nay đƣ 5 ln điu
chnh nâng mc chun nghèo. Có hai mc chun nghèo riêng, áp dng cho khu vc
nông thôn và thành th. Giai đon 2001-2005, h gia đình  nông thôn đc xem là
h nghèo khi thu nhp bình quơn đu ngi t 100.000đ/tháng tr xung, tng
ng  khu vc thành th lƠ 150.000đ/tháng. Giai đon 2006-2010, h gia đình 
nông thôn đc xem là h nghèo khi thu nhp bình quơn đu ngi t
200.000đ/tháng tr xung, tng ng  khu vc thành th lƠ 260.000đ/tháng. Giai
đon 2011-2015, h gia đình  nông thôn đc xem là h nghèo khi thu nhp bình
quơn đu ngi t 400.000đ/tháng tr xung, tng ng  khu vc thành th là

5
Trích bi inh Phi H ( 2008), Kinh t hc nông nghip bn vng, NXB Phng ông, Hà Ni
11




500.000đ/tháng. ơy cng chính lƠ tiêu chí phơn loi h nghèo đc B Lao đng-
Thng binh vƠ Xƣ hi áp dng.

 Nghèo tng đi
inh Phi H (2006) cho rng nghèo tng đi là tình trng mà mt ngi hoc mt
h gia đình thuc v nhóm ngi có thu nhp hoc chi tiêu thp nht trong xã hi
xét theo không gian và thi gian nht đnh. Nh vy, nghèo đói tng đi đc xác
đnh trong mi tng quan xƣ hi v tình trng thu nhp vi nhóm ngi.  bt k
xã hi nào, luôn tn ti nhóm ngi có thu nhp thp nht trong xã hi. Do đó, theo
khái nim nƠy thì ngi nghèo tng đi s luôn hin din bt k trình đ phát trin
kinh t nƠo. Thông thng, h gia đình nghèo đc đnh ngha là nu mc đ thu
nhp hoc chi tiêu bình quơn đu ngi nm trong 20% thp nht ca thu nhp hoc
chi tiêu hay 20% dân s có mc thu nhp/chi tiêu thp nht.
2.2.2.2 Nghèo đa chiu
Tr li vi khái nim v nghèo, bên cnh nhng ý kin cho rng nghèo là thiu tin,
rt nhiu quan đim khác phát biu nghèo là không tho mãn các nhu cu c bn
ca cuc sng, hay ắnghèo lƠ s thiu ht hnh phúc” (World Bank, Institute, 2005,
trang 9)
6
. Bossert (2009) đƣ lc kho các công trình ca Townsend (1979)
7
,
Streeten (1981)
8
, Sen (1992)
9
, ch rõ rng các công trình nƠy đc xem là tiên
phong và to ra nhng nh hng rt ln đn vic nghiên cu nghèo đa chiu. Các
công trình va đ cp đƣ nêu rõ tình trng nghèo ca ngi dân th hin qua rt
nhiu chiu ca cuc sng nh nhƠ , s th hng giáo dc, tui th, và th nhp
ch là mt trong các chiu th hin. Ngoài ra, nghiên cu ca Boltvinik (1998) cng
ch rõ trên thc t, nhiu h gia đình có mc thu nhp cao cng có th không tho
mãn nhng nhu cu c bn. iu này cho thy cách đo lng nghèo ch vi mt

6
Trích bi Trn Tin Khai và Nguyn Ngc Danh ,2012. Quan h gia tài sn sinh k và nghèo 
nông thôn Vit Nam. Trng i hc Kinh T TP. H Chí Minh.
7
Townsend, P., 1979. Povertyin the United Kingdom. Penguin. Harmondsworth.
8
Streeten, P., 1981. First Things First: Meeitng Basic Human Needs in Developing Countries.
Oxford University Press. New York.
9
Sen, A.K., 1992. Inequality Re-examined, Havard University Press. Cambridge, MA.
12




chiu thu nhp hay chi tiêu không th mô t đc toàn cnh bc tranh nghèo đói ca
h gia đình mƠ cn thit phi có phng pháp đo lng nghèo theo nhiu chiu đ
có cái nhìn v nghèo ca h gia đình toƠn din và sâu sc hn.
Cng trong cùng nghiên cu đƣ dn, Boltvinik (1998) đƣ khng đnh ch đo lng
nghèo đn chiu bng yu t tin t lƠ cha tho đáng vƠ cn có phng pháp đo
lng nghèo đa chiu da trên các ch báo là s tho mãn v các nhu cu c bn ca
cuc sng. Kt qu nghiên cu này ch ra có th đo lng nghèo đa chiu bng các
ch báo liên quan đn các nhu cu c bn ca cuc sng con ngi. Theo đó, nghèo
đc xác đnh qua 7 chiu đo lng vi các ch báo liên quan đn các lnh vc: h
thng nc sch, nhà , nhà v sinh, giáo dc, điu kin sng, dinh dng cho tr
em vƠ ngi ln, môi trng ca khu vc sinh sng.
Bên cnh đó, kt qu nghiên cu ca Bossert (2009) đƣ phát hin 18 ch báo đnh
tính phi tin t s dng đo lng nghèo đa chiu cho các h gia đình ti châu Âu.
Các ch báo c th nh sau:

- Nhà  có mái/ca chính/ca s/nn b h hng nng, nn/tng nhà
m thp.
- Không có thit b si m.
- Không có nhà tm.
- Không có nhà v sinh.
- Trong vòng 12 tháng lin trc thi đim kho sát h gia đình còn
thiu tin chi tr cho các dch v sinh hot gia đình.
- Trong vòng 12 tháng lin trc thi đim kho sát h gia đình còn
thiu tin thuê nhà.
- Trong vòng 12 tháng lin trc thi đim kho sát h gia đình còn
phi tr tin cho các sn phm mua tr góp hoc vn còn các khon n
phi tr.
- Ba n ca h gia đình không có tht heo, tht gà, cá, rau xanh hoc
các loi thc phm tng đng.
13




- H gia đình không có kh nng chi tr cho nhng tình hung bt trc.
- H gia đình không có đin thoi (k c đin thoi di đng).
- H gia đình không có máy thu hình mƠu.
- H gia đình không có máy vi tính.
- H gia đình không có máy git.
- H gia đình không có xe ô tô.
- H gia đình b nh hng nhiu bi ting n ca khu vc sinh sng
hoc ting n t đng ph.
- H gia đình sng trong khu vc ô nhim, b nhim bi than hoc gp
phi các vn đ v môi trng khác do sn xut công nghip gây ra.
Trng s ca các ch báo khác nhau vi các đi tng khác nhau trong h gia đình.

Các trng s này ln lt lƠ: 1,0 đi vi ngi ln, 0,5 đi vi tr v thành niên
trong đ tui t 14-18 và 0,3 vi tr em di 14 tui. Các ch báo đo lng và trng
s đo lng nghèo đa chiu nêu trên đc thc hin vi tng thành viên trong h
gia đình. Nu mt h gia đình (tng s thƠnh viên đƣ có tính trng s) b tc đot
t 60% ch báo tr lên thì gi là nghèo.
Ngoài ra, rt nhiu công trình khác cng n lc tìm kim cách thc đo lng nghèo
đa chiu. Phng pháp ánh giá nghèo có s tham gia ca cng đng (Participatory
Poverty Assessment ậ PPA), ch s phát trin con ngi (Human Development
Index ậ HDI), ch s nghèo con ngi (Human Poverty Index ậ HPI) và ch s
nghèo đa chiu (Multidimensional Poverty Index ậ MPI) là nhng kt qu đáng ghi
nhn. Các phng pháp nƠy hu ht đu đƣ áp dng đ đánh giá nghèo đa chiu ti
Vit Nam.
Phng pháp PPA (Word Bank, 1992) s dng đ tin hành vic nghiên cu ti
thc đa nhm đánh giá mc nghèo đói ca mt quc gia. PPA thng đc tin
hƠnh di các hình thc nghiên cu chính sách gn vi chính sách ca chính ph,
tìm hiu mc đ nghèo đói theo quan đim ca ngi nghèo vƠ các u tiên mƠ
ngi nghèo nêu ra đ nơng cao đi sng ca h. Phng pháp nƠy tp trung vào
14




vic phơn tích mang tính đnh tính các thông tin thu thp đc t công tác điu tra
ti h gia đình. ánh giá đói nghèo có s tham gia ca cng đng là mt công c đ
đa quan đim ca ngi nghèo vƠo các phơn tích nghèo đói nhm xây dng các
chin lc xoá đói gim nghèo bng các chính sách công. Theo Trn Tin Khai và
Nguyn Ngc Danh (2012), Oxfam và ActionAid (2012) đƣ áp dng phng pháp
nƠy đ phân loi h nghèo vi 10 làng xã ti Vit Nam vi thi gian theo dõi là 5
nm liên tc.
Ch s Phát trin con ngi HDI (Haq, 1990) là mt thc đo tng quát v phát

trin con ngi da trên 3 chiu đo lng:
- Sc kho: th hin mt cuc sng lâu dài và kho mnh, đc đo
bng tui th trung bình.
- Tri thc: đc đo bng t l s ngi ln bit ch và t l nhp hc
các cp giáo dc (tiu hoc, trung hc, đi hc).
- Thu nhp: đc đo bng GDP bình quơn đu ngi tính theo giá tr
ngang bng sc mua (PPP)
Ch s HDI đc đo bng trung bình nhân ca ch s tui th trung bình, ch s hc
vn và ch s bình quơn đu ngi.
Ch s Nghèo con ngi HPI đc áp dng trong Báo cáo Phát trin Con ngi
nm 1997 (trích bi Jahan, 2002). HPI lƠ mt ch s tng hp nghèo đa chiu da
trên đo lng s thiu ht trong vic tip cn các yu t phát trin c cn ca con
ngi. Nm 1998 ch s HPI-2 đc phát trin đ áp dng cho các nc phát trin.
Ch s HPI xơy dng nm 1997 đc bit đn nh HPI-1 vƠ s dng đo lng ti
các nc đang phát trin. C th, các ch s HPI-1 và HPI-2 cùng đo lng qua
nhng chiu cnh sau:
- Th nht lƠ s thiu thn liên quan đn s tn ti: b cht sm, đc
th hin qua vic t vong trc tui 40 (đi vi HPI-1) vƠ tui 60 (đi
vi HPI-2);