Sáng kiến cải tiến kỹ thuật Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng

Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng

MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY HỌC VĂN BẢN NHẬT DỤNG
A. Phần mở đầu
I. Lí do chọn đề tài
1. Cơ sở lý luận
“Văn học là nhân học”.Văn học có vai trị quan trọng trong đời sống và trong
sự phát triển tư duy của con người.
Là một mơn học thuộc nhóm khoa học xã hội, mơn văn có tầm quan trọng
trong việc giáo dục quan điểm tư tưởng, tình cảm cho học sinh. Đồng thời là mơn
học thuộc nhóm cơng cụ, mơn văn cịn thể hiện rõ mối quan hệ với các môn học
khác. Học tốt môn văn sẽ tác động tích cực tới các mơn học khácvà ngược lại các
mơn học khác cũng góp phần học tốt mơn văn. Điều đó đạt ra u cầu tăng cường
tính thực hành giảm lý thuyết, gắn học với hành, gắn kiến thức với thực tiễn hết sức
phong phú, sinh động của cuộc sống.
Những đổi mới đồng bộ về giáo dục THCS và việc xây dựng chương trình
biên soạn lại SGK các mơn học theo tư tưởng tích cực hố hoạt động học tập của
học sinh đã đặt ra những yêu cầu cấp thiết về đổi mới phương pháp dạy học.
Đặc biệt trong chương trình Ngữ văn THCS được xây dựng theo tinh thần
tích hợp. Các văn bản được lựa chọn theo tiêu chí kiểu văn bản và tương ứng với
kiểu văn bản là thể loại tác phẩm chứ không phải là sự lựa chọn theo lịch sử văn
học về nội dung. Ngồi u cầu về tính tư tưởng, phù hợp với tâm lý lứa tuổi THCS
cịn có nội dung là tính cập nhật, gắn kết với đời sống, đưa học sinh trở lại những
vấn đề quen thuộc, gần gũi hàng ngày, vừa có tính lâu dài mà mọi người đều quân
tâm đến.
Văn bản Nhật dụng trong chương trình ngữ văn THCS mang nội dung “gần
gũi, bức thiết đối với cuộc sống trước mắt của con người và cộng đồng trong xã hội
hiện đại”, hướng người học tới những vấn đề thời sự hằng ngày mà mỗi cá nhân,
cộng đồng đều quan tâm như môi trường, dân số, sức khoẻ cộng đồng quyền trẻ
em... Do đó những văn bản này giúp cho người dạy dễ dàng đạt được mục tiêu: tăng
tính thực hành, giảm lý thuyết, gắn bài học với thực tiễn.

Xuất phát từ thực tế đó tơi muốn tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn để trang bị
cho mình PPDH có hiệu quả những văn bản nhật dụng.
2. Cơ sở thực tiễn
Hiện nay học sinh có xu hướng xem nhẹ học những mơn xã hội nói chung,
mơn Ngữ văn nói riêng. Cũng chính vì thế mà chất lượng học văn có chiều hướng
giảm sút. Học sinh khơng say mê, u thích mơn học mà say mê vào những mơn
mang xu hướng thời cuộc như tiếng Anh, Tin học .... Chính vì thế lại càng địi hỏi
người Giáo viên đặc biệt là Giáo viên Ngữ văn phải tạo được giờ học thu hút học
sinh, làm cho học sinh mong chờ đến giờ học. Điều này đòi hỏi người giáo viên
Trang
Ngêi thùc hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

1


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
phải có tâm huyết với nghề nghiệp, tìm ra được những thuận lợi - khó khăn trong
giờ học để kịp thời uốn nắn, rút kinh nghiệm cho mình.
Chương trình SGK THCS đưa vào học một số văn bản mới, đó là văn bản
Nhật dụng. Văn bản này chiếm số luợng không nhiều (chỉ chiếm 10% trong chương
trình SGK THCS), nhưng trước đó lí luận dạy học chưa từng đặt vấn đề PPDH văn
bản nhật dụng. Cho nên giờ giảng dạy và học tập văn bản nhật dụng gặp khơng ít
khó khăn. Nhiều ý kiến cho rằng: “chất văn” trong văn bản nhật dụng không nhiều,
nếu không chú ý dễ biến giờ Ngữ văn thành bài thuyết minh về một vấn đề lịch sử,
sinh học hay pháp luật, dẫn đến hiệu quả các tiết dạy học các loại văn bản này chưa
cao.
Bản thân tôi đã trực tiếp giảng dạy chương trình Ngữ văn thay sách 7 năm,
tơi nhận thấy mình và các đồng nghiệp cịn bộc lộ rất nhiều hạn chế cả về phương
pháp và kiến thức, nhất là phương pháp dạy các văn bản Nhật dụng.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “ Một số

kinh nghiệm trong giảng dạy văn bản Nhật dụng ở trường THCS” để góp phần nâng
cao hiệu quả giờ dạy văn bản Nhật dụng và để học sinh yêu thích giờ học văn.
II. Mục đích nghiên cứu
Đưa ra hướng giải quyết một số khuất mắc về kiến thức và phương pháp dạy
học, từ đó có thêm kinh nghiệm để dạy tốt phần văn bản Nhật dụng, đáp ứng nhu
cầu đổi mới chương trình Ngữ văn THCS hiện nay.
1. Thời gian-địa điểm:
a/ Thời gian:
Bắt đầu nghiên cứu tháng 9/2009
Hoàn thành tháng 3/2010
b/ Địa điểm: Trường THCS Thị Trấn Ba Tơ.
2. Những đóng góp về mặt lý luận, về mặt thực tiễn
- Về lí luận: Sáng kiến kinh nghiệm của tơi góp phần tìm hiểu, nghiên cứu
sâu hơn và bổ sung thêm lí luận về phương pháp dạy học văn bản Nhật dụng.
-Về thực tiễn: Ngồi ra nó có thể là tài liệu tham khảo cần thiết phục vụ cho
việc giảng dạy trong trường THCS.
B.Phần nội dung
I. Chương 1: Nhận xét chung
1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nghiên cứu về vấn đề này đó là cuốn : “Dạy học văn bản Ngữ văn THCS
theo đặc trưng phương thức biểu đạt” của tác giả Trần Đình Chung. Ngồi ra cịn có
một số định hướng dạy học trong SGV Ngữ văn 6,7,8,9.
Qua những tài liệu này tôi nhận thấy rằng người biên soạn sách đã đưa ra
những hướng dẫn về phương pháp dạy. Tuy nhiên đó mới ch l phng phỏp
Trang
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

2

Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
chung không thể áp dụng đối với tất cả các vùng miền khác nhau.Vì vậy khi chọn
đề tài này tôi đã cố gắng lĩnh hội các quan điểm tư tưởng từ các bài viết mà các tác
giả đề cập đồng thời đưa ra những ý kiến, quan điểm riêng nhằm góp phần làm cho
người dạy có sự lựa chọn phương pháp phù hợp với đối tượng học sinh mà mình
dạy.
2.Cơ sở lý luận
Văn bản nhật dụng là gì? Văn bản Nhật dụng khơng phải là một khái niệm
chỉ thể loại hay kiểu văn bản. Nói đến văn bản Nhật dụng trước hết là nói đến tính
chất nội dung của văn bản. Đó là những bài viết có nội dung gần gũi, bức thiết đối
với cuộc sống trước mắt của con người và cộng đồng xã hội hiện đại như: thiên
nhiên, môi trường, năng lượng, dân số, quyền trẻ em, ma tuý... Văn bản Nhật dụng
có thể dùng tất cả các thể loại cũng như các kiểu văn bản.
Mục tiêu của mơn Ngữ văn: góp phần hình thành những con người có trình
độ học vấn phổ thông cơ sở, chuẩn bị cho họ ra đời hoặc tiếp tục cho họ học lên bậc
cao hơn. Đó là những người có ý thức tự tu dưỡng, biết yêu thương, qúy trọng gia
đình, bạn bè; có lịng u nước, yêu Chủ nghĩa xã hội, biết hướng tới những tư
tưởng, tình cảm cao đẹp như lịng nhân ái, tinh thần tơn trọng lẽ phải, sự cơng bằng,
lịng căm ghét cái xấu, cái ác. Đó là những con người biết rèn luyện để có tính tự
lập, có tư duy sáng tạo, bước đâu có năng lực cảm thụ các giá trị chân, thiện, mĩ
trong nghệ thuật, có năng lực thực hành và năng lực sử dụng Tiếng Việt như một
công cụ để tư duy, giao tiếp. Đó cũng là những người có ham muốn đem tài trí của
mình cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc
Hệ thống văn bản nhật dụng trong SGK ngữ văn THCS tồn tại dưới nhiều
kiểu văn bản khác nhau. Đó có thể là văn bản thuyết minh (Cầu Long Biên - chứng
nhân lịch sử, Ca Huế trên sông Hương, Động Phong Nha),Văn bản biểu cảm (Bức
thư của thủ lĩnh da đỏ, Mẹ tôi, Cổng trường mở ra), văn bản nghị luận (Đấu tranh
cho một thế giới hồ bình; Tun bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và
phát triển của trẻ em). Đó có thể là một bài báo thuyết minh khoa học (Thông tin về
ngày trái đất năm 2000; Ơn dịch, thuốc lá), nhưng cũng có thể là một văn bản văn

học thuộc loại tự sự (Cuộc chia tay của những con búp bê)... Từ các hình thức đó,
những vấn đề thời sự cập nhật của cá nhân và cộng đồng hiện đại được khơi dậy, sẽ
đánh thức và làm giàu tình cảm và ý thức cơng dân, cộng đồng trong mỗi người học
giúp các em dễ hoà nhập hơn với cuộc sống xã hội mà chúng ta đang sống.
II.Chương 2: Nội dung vấn đề nghiên cứu
1. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nhiệm vụ về lý luận: Nghiên cứu tài liệu, chương trình SGK, nghiên cứu về
phương pháp dạy văn bản Nhật dụng
- Nhiệm vụ thực tiễn: Nghiên cứu thực trạng của việc dạy văn bản nhật dụng
trong trường THCS .
2. Các nội dung cụ thể trong đề tài.
a/Hệ thống văn bản nhật dụng trong SGK Ngữ văn THCS
Trang
Ngêi thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

3


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
Đề tài nhật dụng của
Lớp
Tên văn bản
văn bản
- Cầu Long Biên-chứng nhân - Di tích lịch sử
lịch sử
6
- Bức thư của thủ lĩnh da đỏ
- Quan hệ giữa thiên
Ngữ văn 6
nhiên và con người

- Động Phong Nha
- Danh lam thắng cảnh
- Cổng trường mở ra
- Mẹ tôi
7
- Cuộc chia tay của những con
Ngữ văn 7
búp bê
- Ca Huế trên sông Hương
- Thông tin về ngày trái đất năm
2000
8
- Ôn dịch, thuốc lá
Ngữ văn 8

- Nhà trường
- Người mẹ
- Quyền trẻ em
- Văn hoá dân tộc
- Mơi trường
- T ệ nạn xã hội

- Bài tốn dân số
- Đấu tranh cho một thế giới hồ
bình
- Phong cách Hồ Chí Minh

- Dân số
- Bảo vệ hồ bình, chống
chiến tranh

- Hội nhập với thế giới
9
và bảo vệ bản sắc văn
Ngữ văn 9
hố dân tộc
- Tun bố thế gíơi về sự sống - Quyền sống của con
còn, quyền được bảo vệ và phát người
triển của trẻ em.
Bảng thống kê trên cho thấy các văn bản nhật dụng được phân phối dạy học
đều khắp ở các khối lớp, bình quân mỗi khối lớp được học đọc – hiểu 3 văn bản. ý
nghĩa nội dung các văn bản này đều là những vấn đề gần gũi, quen thuộc, bức thiết
đối với con người và cộng đồng xã hội hiện đại. Cùng với sự phát triển về tâm lý và
nhận thức của học sinh, các vấn đề đựơc đề cập trong các văn bản Nhật dụng ngày
một phức tạp hơn.
b/Đặc điểm nội dung và hình thức của văn bản nhật dụng
* Các văn bản nhật dụng trong SGK Ngữ văn 6.
1.“Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử” là văn bản mở đầu cho cụm bài văn
bản Nhật dụng được dạy học ở lớp 6. Đây là bài viết giới thiệu cây cầu Long Biên,
một di tích lịch sử nổi tiếng và quen thuộc ở thủ đơ Hà Nội với vai trị là nhân chứng
đau thương của việc thực dân Pháp xây dựng cây cầu sắt với quy mô lớn, nhằm
phục vụ cho cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của chúng, nht l nhõn chng
Trang
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

4


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
lịch sử gian lao và hào hùng của dân tộc ta trong suốt hai cuộc kháng chiến chống
Pháp và chống Mĩ. Bằng các sự kiện, các tư liệu chính xác về cây cầu, lồng trong

các hình ảnh nhuần thấm cảm xúc suy tư của tác giả, cầu Long Biên đã hiện lên như
một hình tượng sống động và chân thực, vừa gần gũi vừa thiêng liêng trong cảm
nhận của mỗi người đọc Việt Nam thuộc nhiều thế hệ, nhất là thế hệ trẻ, bồi đắp
thêm khơng chỉ tình u đối với câu Long Biên của thủ đơ đất nước mà cịn khơi
dậy ở họ lịng tự hào cùng ý thức giữ gìn và quảng bá đối với các di tích lịch sử trên
đất nước yêu quý của chúng ta.
Nội dung ấy toát lên từ lối văn thuyết minh đan cài tư liệu với hình ảnh và
cảm xúc của người viết, mà nếu nhìn từ góc độ phương thức biểu đạt thì đó sẽ là
kiểu thuyết minh có kết hợp miêu tả và biểu cảm, nếu quan niệm về thể loại văn học
thì đây là bài bút kí.
2.“Bức thư của thủ lĩnh da đỏ” là bức thư của thủ lĩnh Xi–at-tơn trả lời tổng
thống thứ 14 của nước Mĩ, đựơc xem là một trong những văn bản hay nhất về thiên
nhiên và mơi trường. Nhìn dưới góc độ phương thức biểu đạt thì đây là văn bản
biểu cảm kết hợp với miêu tả và tự sự. Văn bản đã toát lên một ý nghĩa sâu sắc:
Con người phải sống hoà hợp vớ thiên nhiên, phải chăm lo bảo vệ môi trường và
thiên nhiên như bảo vệ chính mạng sống của mình.
3.“Động Phong Nha” là bài giới thiệu về “Đệ nhất kì quan” của tỉnh Quảng
Bình với bảy cái nhất : hang động dài nhất, cửa hang cao và rộng nhất, bãi cát bãi
đá rộng và đẹp nhất, có những hồ ngầm đẹp nhất, hang khơ rộng và đẹp nhất, thạch
nhũ tráng lệ và đẹp nhất, sông ngầm dài nhất.Phương thức biểu đạt thuyết minh kết
hợp với miêu tả và biểu cảm không chỉ cung cấp scho bạn đọc những hiểu biết tỉ mỉ
về danh thắng Phong Nha mà còn gợi tưởng tượng và ham muốn khám phá một
khơng gian thiên tạo kì thú đang thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, nhà
thám hiểm, khách du lịch trong và ngoài nước.
* Các văn bản nhật dụng trong SGK Ngữ văn 7.
1.“Cổng trường mở ra”là bài văn ghi lại tâm trạng hồi hộp của một người mẹ
trong đêm chuẩn bị cho con khai trường để vào lớp Một. Phương thức biểu đạt của
văn bản này là biểu cảm.
Vậy ý nghĩa nhật dụng của bài văn là gì? Người mẹ đã hồi hộp trong cái đêm
trước ngày con vào lớp Một đâu chỉ vì lo lắng cho con mà cịn có niềm vui về ngơi

trường thân yêu đã lưu giữ bao kỉ niệm thân thương của đời mẹ, niềm hi vọng vào
con, mái trường thân yêu sẽ mở ra ánh sáng và tương lai cho mỗi con người. Đó là
ý nghĩa cập nhật của văn bản nhật dụng này.
2.“Mẹ tơi”được trình bày dưới dạng một bức thư. Từ việc phạm lỗi của đứa
con đối với mẹ mà người cha bộc lộ cảm xúc và suy tư về tình sâu nghĩa nặng của
người mẹ . Xét về thể loại thì đây là bài tuỳ bút, cịn xét về phương thức biểu đạt
thì đây là văn bản biểu cảm.
Từ những lời tâm tình, khuyên nhủ của người cha đã hiện lên hình ảnh một
người mẹ cao cả và lớn lao. Người mẹ ấy đã thức suốt đêm khi con b m v au
Trang
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

5


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
đớn quằn quại vì lo sợ mất con. Người mẹ ấy có thể làm tất cả, có thể chịu mọi đau
khổ bất hạnh để cho con đỡ đau đớn, để cho con sông hạnh phúc... Vì thế “ ngày
buồn thảm nhất tất sẽ là ngày mà con mất mẹ, và tình cảm thiêng liêng cao q hơn
cả là tình cảm u thương kính trọng đối với cha mẹ”. Đó cũng là nội dung cập nhật
của văn bản này.
3.“Cuộc chia tay của những con búp bê” là truyện ngắn. Thành công của văn
bản này là sự kết hợp nhuần nhuyễn của phương thức biểu đạt tự sự với miêu tả và
biểu cảm. Truyện viết về nỗi đau tinh thần tuổi thơ sống thiếu tình cảm của cha mẹ.
Nhưng chính từ bi kịch ấy, những đứa trẻ vẫn giữ được tâm hồn trong sáng vị tha,
tình cảm anh em càng thêm gắn bó. Đằng sau câu chuyện về tình anh em gắn bó
trong sự tan vỡ của gia đình, truyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” toát lên
vấn đề quyền sống của trẻ em đang bị đe doạ trong một xã hội hiện đại đang cần
đến sự quan tâm của mọi người.
4.“Ca Huế trên sông Hương”là văn bản thuyết minh giới thiệu một nét đẹp

trong văn hố cổ truyền xứ Huế, đó là dân ca Huế. Đặc sắc của dân ca Huế không
chỉ là sự phong phú của các điệu hị, điệu lí , khơng chỉ là sự hồ nhập của hai dịng
nhạc dân gian và nhạc cung đình mà cịn là cách sinh hoạt đọc đáo của nó: thời gian
ban đêm, khơng gian trên sông Hương, người đàn, người hát và nghe cùng ngồi trên
thuyền.
Đọc bài văn này, HS hiểu thêm rằng cố đô Huế khơng chỉ có các danh lam
thắng cảnh và di tích lịch sử nổi tiếng mà cịn nổi tiếng bởi các làn điệu dân ca và
âm nhạc cung đình. Ca Huế là một sản phẩm tinh thần đáng trân trọng cần được bảo
tồn và phát triển. Từ đó HS có nhu cầu mở rộng hiểu biết dân ca các vùng miền đất
nước và củng cơ thêm tình u đối với truyền thống văn hoá dân tộc.
* Các văn bản nhật dụng trong SGK Ngữ văn 8.
1.“Thông tin về ngày Trái Đất năm 2000” là văn bản thuyết minh trình bày
về tác hại của bao bì ni lơng đối với mơi trường và sức khoẻ con người. Đã đến lúc
chúng ta phải nhìn nhận lại thói quen dùng bao bì ni lơng để có hành động thiết
thực bảo vệ mơi trường sống của chúng ta bằng cách hưởng ứng lời kêu gọi: “Một
ngày khơng dùng bao bì ni lơng”. Thơng điệp này chính là nội dung nhật dụng của
văn bản “Thơng tin về Ngày Trái Đất năm 2000”.
2.“Ôn dịch ,thuốc lá” là một bài thuyết minh cung cấp cho bạn đọc những tri
thức khách quan về tác hại của thuốc lá đối với sức khoẻ và có thể làm suy thối
đạo đức con người. Khơng dừng ở đó văn bản này còn thể hiện tinh thần trách
nhiệm của người viết đối với sức khoẻ cộng đồng khi ông trực tiếp bày tỏ thái độ
đối với thuốc lá mà ông gọi là một thứ “ôn dịch”, và kiến nghị “Đã đến lúc mọi
người phải đứng lên chống lại, ngăn ngừa nạn ôn dịch này”.
Tác giả đã sử dụng thủ pháp thuyết minh quen thuộc như: liệt kê, so sánh, lời
văn vẫn sử dụng các thuật ngữ khoa học nhưng dễ hiểu do được giải thích cụ thể,
kết hợp trong đó là lời bình luận mang sắc thái biểu cảm rõ rệt. Tất cả được viết
bằng tri thức và tâm huyết của của một nhà y học nổi tiếng, và điều đó làm nờn sc
Trang
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

6


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
thuyết phục của bài văn này.
ý nghĩa nhật dụng của văn bản này không chỉ là cảnh báo cho mỗi người về
một nạn dịch có sức tàn phá sức khoẻ cộng đồng, gây thành tệ nạn xã hội mà cịn
góp phần cổ động cho chiến dịch truyền thông chống hút thuốc lá đang diễn ra rộng
khắp hiện nay.
3.“Bài toán dân số” từ câu chuyện vui về một bài tốn cổ liên hệ sang chuyện
khơng vui về việc gia tăng dân số trên trái đất bằng một tính tốn lơ gic sau: Một
bàn cờ có 64 ô, nếu số thóc trong mỗi ô tăng theo cấp số nhân cơng bội là 2 thì tổng
số thóc nhiều tới mức có thể phủ kín bề mặt trái đất => trái đất lúc đầu chỉ có 2
người, nếu lồi người cũng tăng theo cấp số nhân ấy thì tổng dân số sẽ đạt ô thứ 30
(năm1995) và ô thứ 31 (năm 2015) => nếu cứ để dân số tăng như thế thì đến một
ngày 64 ơ của bàn cờ sẽ bị lấp kín và khi đó mỗi người chỉ cịn một chỗ ở với diện
tích như một hạt thóc trên trái đất.
Mục đích của sự tính tốn này là báo động về nguy cơ bùng nổ và gia tăng
dân số của thế giới. Vì thế “Bài tốn dân số” được xem là một văn bản nhật dụng
phục vụ cho chủ đề “dân số và tương lai của nhân loại”. Bài tốn này càng có ý
nghĩa thời sự đối với các nước chậm phát triển, trong đó có Việt Nam.
Về hình thức, “Bài tốn dân số” là một văn bản nghị luận sử dụng phương
thức lập luận bằng hình thức luận cứ. Nhưng bài nghị luận xã hội này dễ hiểu bởi sự
đan cài rất tự nhiên của phương thức tự sự.
*Các văn bản nhật dụng trong SGK Ngữ văn 9:
1.“Phong cách Hồ Chí Minh” là bài viết nhằm trình bày cho bạn đọc hiểu và
quý trọng vẻ đẹp của phong cách Bác Hồ. Bài văn có hai phần nội dung. Phần thứ
nhất nói về vẻ đẹp trong phong cách văn hố của Bác, đó là sự kết hợp hài hồ giữa
phâm chất dân tộc và tính nhân loại trong tiếp nhận văn hố. Phần thứ hai nói về vẻ
đẹp trong phong cách sinh hoạt của Bác, đó là sự kết hợp hài hồ giữa bình dị và

hiện đại trong nếp sống.
Nội dung trên được thể hiện trong hình thức thuyết minh kết hợp nghị luận
khiến cho sự trình bày các biểu hiện vẻ đẹp phong cách Hồ Chí Minh trở nên sáng
rõ cùng tình cảm ngưỡng vọng khơng che giấu của tác giả.
Từ nội dung trên, chủ đề nhật dụng cần được khai thác đó là: vấn đề quan hệ
giữa hội nhập thế giới và bảo vệ bản sắc văn hố dân tộc, một vấn đề khơng chỉ có
ý nghĩa cập nhật mà cịn có ý nghĩa lâu dài thường xuyên của các thế hệ, nhất là lớp
trẻ nước ta trong học tập rèn luyện theo phong cách Bác Hồ.
2.“Đấu tranh cho một thế giới hồ bình” là bài viết của nhà văn đã từng đoạt
giải Nô-ben văn học (G.Mác-két).ở đây, phương thức lập luận với hệ thống lập luận
sắc sảo, chứng cớ xác thực, cách so sánh tương phản đã giúp tác giả luận giải một
cách thuyết phục và rõ ràng về hiểm hoạ hạt nhân đối với nhân loại. Sự tốn kém và
tính phi lý của cuộc chạy đua chiến tranh hạt nhân, từ đó kêu gọi hành động để
ngăn chặn chiến tranh hạt nhân vì một thế giới hồ bình.
Chủ đề nhật dụng của văn bản này chính là đấu tranh cho hồ bình, chống
Trang
Ngêi thùc hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

7


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
chiến tranh để bảo vệ hồ bình. Ngăn chặn và xố bỏ nguy cơ chiến tranh hạt nhân.
Đó là những vấn đề cấp thiết và nóng hổi trong đời sống chính trị của nhân loại và
của mỗi dân tộc, mỗi con người.
3.“Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ
em” được trích từ Tuyên bố của Hội nghị cấp cao thế giới về trẻ em của tổ chức
Liên hợp quốc ngày 30/9/1990, chứng tỏ sự quan tâm toàn diện, sâu sắc của cộng
đồng quốc tế đối với trẻ em trên toàn thế giới.
Bản tuyên bố đã đề cập đến thực trạng bất hanh của cuộc sống trẻ em trên thế

giới, về khả năng có thể cải thiện được cuộc sống của chúng, cùng các giải pháp cụ
thể. Những nội dung này đã được luận giải một cách hợp lý hợp tình theo yêu cầu
nghị luận xã hội nhằm làm rõ quan điểm vì trẻ em của cộng đồng thế giới, nhưng để
dễ hiểu, dễ truyền bá đến đại chúng, bản tuyên bố đã trình bày các quân điểm dưới
dạng mục và số.
Các nội dung được thảo trong bản tun bố đã tốt lên điểm tích cực và nhân
đạo của cộng đồng quốc tế (trong đó có Việt Nam) về sự sống còn, quyền được bảo
vệ và phát triển của trẻ em. Đó là ý nghĩa cập nhật cũng như ý nghĩa lâu dài của văn
bản này.
III. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu - Kết quả nghiên cứu.
1. Phương pháp nghiên cứu
Để nghiên cứu đề tài này tôi đã sử dụng những phương pháp sau:
- Phương pháp quan sát: Hình thức chủ yếu của phương pháp này là dự giờ
đồng nghiệp từ đó tơi có thể phát hiện ra những ưu nhược điểm trong bài dạy của
các đồng nghiệp .
- Phương pháp so sánh: với phương pháp này tơi có thể phân loại, đối chiếu
kết quả nghiên cứu.
- Ngồi ra tơi cịn sử dụng những phương pháp hỗ trợ khác như: đọc tài liệu,
thống kê, thăm dò ý kiến của học sinh, trao đổi kinh nghiệm cùng đồng nghiệp.
2. Kết quả nghiên cứu thực tiễn
a/ Vài nét về địa bàn nghiên cứu
Trường THCS Thị Trấn Ba Tơ là một trường lớn của huỵên. Trường có đội
ngũ giáo viên tương đối đông so với các trường trong huyện, giáo viên u nghề, có
năng lực chun mơn và dày dặn kinh nghiệm. Đội ngũ giáo viên dạy giỏi cấp
huyện, cấp tỉnh thuộc loại nhất nhì huyện. Tổ THXH có 3 giáo viên Ngữ văn đều
trẻ, khoẻ, yêu nghề, có năng lực.
Tuy số lượng học sinh tương đối đông (gần 400 học sinh), nhưng chất lượng
giáo dục và học tập của trường khá cao và có uy tín đối với nhân dân trong huyện.
Mục tiêu hiện nay của nhà trường là đào tạo tồn diện nhằm giúp học sinh có
chất lượng cao về cả văn hoá và đạo đức.

Hàng năm số lượng học sinh đạt học sinh giỏi cấp tỉnh của trường ln đứng
đầu trong tồn huyện. Đặc biệt mơn Ngữ văn có nhiều em dự thi cấp tỉnh và đều t
gii .
Trang
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

8


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
Hầu hết các em ở trong thị trấn, việc học của các em được gia đình quan tâm
rất chu đáo.
Song bên cạnh đó, vẫn cịn rất nhiều học sinh chưa có ý thức tự giác trong
học tập, mải chơi, bị lơi cuốn vào các trị chơi điện tử làm ảnh hưởng đến chất
lượng học tập của các em.
b/ Thực trạng
Trong quá trình giảng dạy và dự giờ các đồng nghiệp, tôi nhận thấy một số
thực trạng sau:
+ GV coi các văn bản này là một thể loại cụ thể giống như truyện, kí ...
+ Giáo viên thuờng chú ý khai thác và bình giá trên nhiều phương diện của
sáng tạo nghệ thuật như: cốt truyện, nhân vật, cách kể mà chưa chú trọng đến vấn
đề xã hội đặt ra trong văn bản gần gũi với học sinh.
+ Quá nhấn mạnh yêu cầu gắn kết tri thức trong văn bản với đời sống mà
giáo viên chú ý nhiều tới liên hệ thực tế, dẫn đến việc khai thác kiến thức cơ bản
chưa đầy đủ.
+ Vốn kiến thức của GV còn hạn chế ,thiếu sự mở rộng .
+ GV chưa vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học cũng như các biện
pháp tổ chức dạy học nhằm gây hứng thú cho HS.
+ Về phương tiện dạy học mới chỉ dừng lại ở việc dùng bảng phụ, tranh ảnh
minh hoạ trong khi đó có một số văn bản nếu học sinh được xem những đoạn băng

ghi hình sẽ sinh động hơn rất nhiều. Ví dụ như văn bản “Động Phong Nha”, “ca
Huế trên sông Hương”... Nhưng hầu hết GV không chú ý đến vấn đề này.
+ GV cịn có tâm lý phân vân khơng biết có nên sử dụng phương pháp giảng
bình khi dạy những văn bản này khơng và nếu có thì nên sử dụng ở mức độ như thế
nào?
+ Giờ dạy tẻ nhạt, không thực sự thu hút sự chú ý của học sinh.
c/ Đánh giá thực trạng
Nguyên nhân của thực trạng trên là:
- Văn bản nhật dụng mới được đưa vào giảng dạy, số lượng văn bản khơng
nhiều nên GV cịn thấy rất mới mẻ, ít có kinh nghiệm, lúng túng về phương
pháp.
- GV chưa có kĩ năng sử dụng máy chiếu nên việc mở rộng kiến thức cho các
em bằng hình ảnh rất hạn chế.
- Chưa xác định đúng mục tiêu đặc thù của bài học văn bản Nhật dụng.
- Chưa có ý thức sưu tầm tư liệu có liên quan đến văn bản như tranh ảnh, văn
thơ để bổ sung cho bài học thêm phong phú
d/ Đề xuất biện pháp
Trước những thực trạng và nguyên nhân trên tôi xin đề xuất một số biện pháp
nhằm nâng cao chất lượng giờ dạy như sau:
*/ Xác định mục tiêu đặc thù của bài học văn bản nhật dụng
Nhấn mạnh vào hai khía cạnh chính: Trang bị kiến thức và trau dồi tư tưởng ,
Trang
Ngêi thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

9


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
tình cảm thái độ cho học sinh. Nghĩa là qua văn bản, cung cấp và mở rộng hiểu biết
cho học sinh về những vấn đề gần gũi, bức thiết đang diễn ra trong đời sống xã hội

hiện đại, từ đó tăng cường ý thức cơng dân đối với cộng đồng.
VD: Với văn bản “Ca Huế trên sông Hương”, mục tiêu bài học được xác định
như sau:
HS hiểu từ văn bản “Ca Huế trên sông Hương”:
- Ca Huế với sự phong phú về nội dung, giàu có về làn điệu, tinh tế trong
biểu diễn và thưởng thức là một nét đẹp của văn hố cố đơ Huế, cần được giữ gìn
và phát triển.
- Từ đó mở rộng vốn hiểu biết về văn hoá Huế và âm nhạc dân gian các vùng
miền, bồi đắp tình yêu đối với xứ Huế và các giá trị văn hoá dân tộc.
-Văn bản nhật dụng có thể được viết ở dạng thuyết minh kết hợp với nghị
luận ,miêu tả, bộc lộ cảm xúc.
*/ Chuẩn bị
Về kiến thức:
GV không chỉ xác dịnh đúng mục tiêu kiến thức của văn bản mà còn phải
trang bị thêm cho mình những kiến thức mở rộng, hỗ trợ cho bài giảng như thu thập
các tư liệu có liên quan đến bài giảng trên các nguồn thơng tin đại chúng (phát
thanh, truyền hình, mạng Internet, báo chí, sách vở, tranh ảnh, âm nhạc...)
VD: Khi dạy bài “Ca Huế trên sơng Hương”, GV cịn phải tạo thêm nguồn tư
liệu bổ sung cho bài học trên các kênh âm nhạc dân gian các vùng miền, các bài hát
về Huế, các bài báo và tranh ảnh về Huế. Đồng thời giao cho học sinh sưu tầm tư
liệu có liên quan đến nội dung văn bản .
Về phương tiện dạy học:
Các phương tiện dạy học truyền thống như: SGK, bảng đen, phấn trắng chưa
thể đáp ứng đựơc hết yêu cầu dạy học văn bản nhật dụng. GV có thể chuẩn bị
thêm các tư liệu khác như: đĩa nhạc CD, phim ảnh và nếu được thu thập, thiết kế
và trình chiếu trên các phương tiện dạy học điện tử sẽ khiến các em hào hứng
hơn trong giờ học.
VD: Khi thiết kế bài học “Động Phong Nha” được cài đặt thêm các hình ảnh
hoặc các đoạn phim ghi hình những đặc sắc của hang động này trên nền nhạc êm
ả, mở rộng tới hình ảnh hang động nổi tiếng của Quảng Ninh (như động Thiên

Cung - Hạ Long) thì sẽ thu hút sự chú ý của học sinh.
- Khi thiết kế bài “Ca Huế trên sông Hương” GV cần chuẩn bị đĩa nhạc CD
về tiếng hát của các làn điệu dân ca Huế và các làn điệu dân ca đặc sắc trên các
miền đất nước( như chèo, dân ca Nam Bộ, dân ca quan họ).
=> Có thể nói khi dạy học văn bản nhật dụng, GV có nhiều cơ hội hơn cho
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, nhờ đó mà các bài học văn
bản Nhật dụng sẽ khắc phục được tính thơng tin tẻ nhạt đơn điệu. Từ đó, hiệu
quả dạy học văn bản nhật dụng sẽ tăng lên.
*/Phương phỏp dy hc
Trang 10
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
Dạy học phù hợp với phương thức biểu đạt của mỗi văn bản
Trong dạy học văn bản ,không thể hiểu nội dung tư tưởng văn bản nếu khơng
đọc từ các dấu hiệu hình thức của chúng. Nên dạy học văn bản nhật dụng cũng phải
theo nguyên tắc đi từ dấu hiệu hình thức tới khám phá mục đích giao tiếp trong hình
thức ấy.
- VD: Văn bản “Cuộc chia tay của những con búp bê” được tạo theo phương
thức biểu đạt tự sự thì hoạt động dạy học sẽ được tiến hành theo các yếu tố tự sự
đặc trưng như: sự việc, nhân vật, lời văn, ngơi kể; từ đó hiểu chủ đề nhật dụng đặt
ra trong văn bản này là vấn đề quyền trẻ em trong cuộc sống của gia đình thời hiện
đại .
- Cịn khi văn bản được tạo lập bằng phương thức thuyết minh như “Ơn dịch,
thuốc lá” thì hoạt động dạy học tương ứng sẽ là tổ chức cho học sinh tìm hiểu nội
dung văn bản từ các dấu hiệu hình thức của bài thuyết minh khoa học như: tiêu đề
bài văn (Em hiểu như thế nào về đầu đề “Ôn dịch ,thuốc lá”? Có thể sửa nhan đề
này thành “Ơn dịch thuốc lá” hoặc “Thuốc lá là một loại ôn dịch” được khơng? Vì
sao?); vai trị của tác giả trong văn bản thêt minh( Theo em,tác giả có vai trị gì

trong văn bản này); đặc điểm của lời văn thuyết minh (Đoạn văn nào nói về tác hại
của thuốc lá đến sức khoẻ con người? Tác hại này được phân tích trên những
chứng cớ nào?Các chứng cớ được nêu có đặc điểm gì? Từ đó cho thấy mức độ tác
hại như thế nào của thuốc lá đến sức khoẻ con người? ở đây tri thức nào về tác hại
của thuốc lá hoàn toàn mới lạ đối với em?)...
- Mặc dù các phương thức biểu đạt chủ yếu của văn bản nhật dụng là thuyết
minh và nghị luận nhưng các văn bản này thường đan xen các yếu tố của phương
thức khác như: tự sự ,biểu cảm. Khi đó GV cũng cần chú ý đến yếu tố này.
- Ví dụ: Văn bản thuyết minh “Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử” có lời
văn giàu cảm xúc và hình ảnh thì người dạy sẽ nhấn vào các chi tiết miêu tả và biểu
cảm cụ thể như:
+ Những cuộc chiến tranh nào đã đi qua trên cầu Long Biên?
+ Việc nhắc lại những câu thơ của Chính Hữu gắn liền với những ngày đầu
năm 1947- Ngày trung đồn Thủ đơ vượt cầu Long Biên đi kháng chiến- đã xác
nhận ý nghĩa chứng nhân nào của cầu Long Biên?
+ Số phận của cầu Long Biên trong những năm chống Mĩ được ghi lại như
thế nào?
+ Lời văn miêu tả trong đoạn này có gì đặc biệt?
+ Từ đó cầu Long Biên đóng vai trị chứng nhân chiến tranh như thế nào?
+ Tác giả đã chia sẻ tình cảm như thế nào đối với cây cầu chứng nhân này?
- Văn bản “Đấu tranh cho một thế giới hồ bình” có kết hợp phương thức lập
luận với biểu cảm thì người dạy sẽ chú ý phân tích lí lẽ và chứng cớ, từ đó tìm hiểu
thái độ của tác giả, ví dụ khi phân tích phần cuối của văn bản:
- Phần cuối của văn bản có hai đoạn. Đoạn nào nói về “chúng ta” chống vũ
khí hạt nhân? Đoạn nào là thái độ của tác giả v vic ny?
Trang 11
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng

- Em hiểu thế nào về “bản đồng ca của những người đòi hỏi một thế giới
khơng có vũ khí và một cuộc sống hồ bình ,cơng bằng”?
- ý tưởng của tác giả về việc mở “một nhà băng lưu trữ trí nhớ có thể tồn tại
được sau thảm hoạ hạt nhân” bao gồm những thơng điệp gì?
- Em hiểu gì về thơng điệp đó của ơng?
- GV có thể giảng tóm tắt:
- Bản đồng ca ....đó là tiếng nói của cơng luận thế giới chống chiến tranh, là
tiếng nói u chuộng hồ bình của nhân dân thế giới.
- Thông điệp về một cuộc sống đã từng tồn tại trên trái đất và về những kẻ đã
xoá bỏ cuộc sống trên trái đất này bằng vũ khí hạt nhân.
- Tác giả là người yêu chuộng hồ bình, quan tâm sâu sắc đến vũ khí hạt
nhân với niềm lo lắng và công phẫn cao độ.
*/ Vận dụng linh hoạt các phương pháp đặc trưng của phân môn văn
học như: phương pháp đàm thoại, đọc diễn cảm, giảng bình. Trong đó chú trọng
nhất phương pháp đàm thoại bằng hệ thống câu hỏi dẫn dắt theo mức độ từ dễ đến
khó rồi liên hệ với đời sống.
VD: trong bài “Ca Huế trên sơng Hương”(có thể đặt các câu hỏi: Cách biểu
diễn thưởng thức ca Huế có gì giống và khác so với dân ca quan họ miền Bắc? Từ
tác động của ca Huế, em nghĩ gì về sức mạnh của dân ca nói chung đối với tâm
hồn con người?)
Khi dạy văn bản nhật dụng, GV không nên quá coi trọng phương pháp
giảng bình. Bởi bình văn là tỏ lời hay ý đẹp về những điểm sáng thẩm mĩ trong văn
chương, đối tượng bình phải là những tác phẩm mang vẻ đẹp văn chương. Theo tôi,
một số văn bản giàu chất văn chương (như: Mẹ tôi, Cổng trường mở ra, Ca Huế
trên sông Hương, Cuộc chia tay của những con búp bê) giáo viên có thể sử dụng lời
bình giảng nhưng khơng nên đi q sâu. Cịn đối với những văn bản nhật dụng
không nhằm cảm thụ văn chương thẩm mĩ (như Bài tốn dân số, Thơng tin về ngày
trái đất năm 2000; Ơn dịch, thuốc lá) thì GV khơng thể bình phẩm đựơc những vẻ
đẹp hình thức nào cũng như những nội dung sâu kín nào trong đó.Do vậy, khi dạy
GV cần chú ý điều này để tránh sa vào tình trạng khai thác kĩ lưỡng văn bản mà

giảm đi tính chất thực tiễn, gần gũi và cập nhật của văn bản Nhật dụng.
Mục đích của việc dạy văn bản nhật dụng là giúp học sinh hoà nhập hơn nữa
với đời sống xã hội nên GV phải tạo ra khơng khí giờ học dân chủ, sơi nổi,kích
thích sự hào hứng của học sinh.
VD :khi dạy bài Ca Huế trên sơng Hương GV có thể cho học sinh nghe một làn
điệu dân ca Huế, cuối giờ có thể tổ chức cho học sinh thi hát các làn điệu dân ca ba
miền. Thi sưu tầm vẻ đẹp của văn hoá Huế ...

Kết luận : Như vậy để giờ dạy văn bản nhật dụng đạt kết quả cao, đáp ứng
mục tiêu bài học, người giáo viên cần phải đa dạng hoá các biện pháp dạy học, các
cách tổ chức dạy học, các phương tiện dạy học theo hướng hiện đại hoá: thu thập,
sưu tầm các nguồn tư liệu để minh hoạ và mở rộng kiến thức. Coi trọng đàm thoại
Trang 12
Ngêi thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
cá nhân và nhóm, chú ý tới câu hỏi liên hệ ý nghĩa văn bản với hoạt động thực tiễn
của cá nhân và cộng đồng xã hội hiện nay. Sáng tạo trò chơi dạy học đơn giản,
nhanh gọn để minh hoạ cho chủ đề của văn bản. Tăng cường phương tiện dạy học
điện tử như máy chiếu để gia tăng lượng thông tin trong bài học, tạo khơng khí dân
chủ, hào hứng trong giờ học
3. Khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất
Tôi đã áp dụng những biện pháp trên thông qua bài dạy thực nghiệm có sự
đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp sau khi dự giờ:
Văn bản: CA HUẾ TRÊN SÔNG HƯƠNG (Ngữ văn 7- tập 2)
A. Mục tiêu cần đạt:
HS hiểu từ văn bản Ca Huế trên sông Hương:
- Ca Huế với sự phong phú về nội dung, giàu có về lần điệu, tinh tế trong
biểu diễn và thưởng thức một nét đẹp của văn hố cố đơ Huế cần được giữ gìn và

phát triển.
- Từ đó mở rộng vốn hiểu biết về văn hoá Huế và âm nhạc dân gian các vùng
miền, bồi đắp tình yêu đối với xứ Huế và các giá trị văn hoá dân tộc.
- Văn bản nhật dụng có thể sử dụng phương thức thuyết minh, kết hợp với
nghị luận, miêu tả và bộc lộ cảm xúc.
B.Chuẩn bị:
1. Giáo viên:
- Nắm chắc ý nghĩa nhật dụng của văn bản để có định hướng đúng khi khai
thác nội dung bài học.
- Sưu tầm tư liệu: Đĩa CD gồm các bài hát dân ca Huế và dân ca các vùng
miền khác, tranh ảnh về xứ Huế, về cảnh thưởng thức ca Huế.
2. Học sinh:
- Chia đoạn và trả lời trước câu hỏi trong SGK
- Tự sưu tầm các bài hát dân ca Huế, dân ca ba miền, tập hát để tham gia trò
chơi.
C. Phương pháp:
- Đàm thoại, phân tích, thảo luận.
D. Tiến trình bài dạy:
1. ổn định tổ chức: (1’): Kiểm tra sĩ số.
2.Kiểm tra bài cũ: (5’)GV đặt câu hỏi kiểm tra bài: Những trò lố hay là Varen và Phan Bội Châu.
3. Bài mới:
GV giới thiệu bài: Qua những áng văn chương, chúng ta đã được thưởng thức
biết bao vẻ đẹp của nhiều vùng đất nước. ở miền Bắc tiêu biểu là Hà Nội, có cốm
vịng thơm dẻo, có mùa xn dịu dàng... ở miền Nam, tiêu biểu có Sài Gịn- cảnh
ngọc ngà, lòng người nhân hậu. Còn ở miền Trung, vùng đất ở giữa thân hình Tổ
quốc Việt Nam, cố đơ Huế thì sao? Nhiều nghệ sĩ xưa nay từng gọi Huế là vùng đất
mộng và thơ. Một trong những chất mộng và thơ ấy của Huế là những bài ca dao Trang 13
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬

Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
dân ca, là những cuộc biểu diễn và thưởng thức ca nhạc Huế trên sông Hương vào
những đêm trăng trong gió mát. Đấy là một nét đẹp văn hố của xứ Huế. Học bài
bút kí Ca Huế trên sông Hương của Hà ánh Minh, chúng ta sẽ được tham dự,
thưởng thức một sinh hoạt đậm màu sắc văn hoá độc đáo của miền đất miền Trung
ruột thịt ấy.
Hoạt động của thầy
*HĐ1: Hướng dẫn HS
đọc – tìm hiểu chung
văn bản:
?/Nêu xuất xứ của văn
bản
GV: Hướng dẫn đọc
-Chậm, truyền cảm
?/.Chú thích trong SGK
cho em hiểu gì về ca
Huế?
? .Ngồi ra, em cịn biết
gì về xứ Huế?

Hoạt động của trị

Nội dung cần đạt
I.Đọc – tìm hiểu
chung văn bản:

?/Ca Huế trên sơng
Hương là một văn bản
nhật dụng. Vì sao có thể
khẳng định như vậy?

Vì nó đề cập đến vấn 2. Thể loại:
đề gần gũi trong cuộc - Thuộc văn bản nhật
sống hôm nay. Ca dụng.
Huế là một nét đẹp
văn hố mang bản sắc
dân tộc

-HS:....
- Đọc

1.Đọc- tìm hiểu chú
thích

- Tự trả lời theo SGK
- Nổi tiếng với các
lăng tẩm dưới triều
Nguyễn, các món ăn,
nhiều danh lam thắng
cảnh thu hút nhiều
khách du lịch đến
tham quan.

? Nhận xét về phương - Kết hợp nhiều
thức biểu đạt?
phương thức: nghị
luận, tự sự, miêu tả,
biểu cảm
?/Văn bản này thuộc thể - Bút kí
loại gì?

*HĐ2: Hướng dẫn HS
đọc – hiểu văn bản

- Thể loại: bút kí
II. Đọc – hiểu văn
bản:.
1/ Huế-cái nôi dân ca.
Trang 14

Ngêi thùc hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
?/Xứ Huế vốn nổi tiếng - Dân ca mang đậm
về nhiều thứ nhưng ở bản sắc tâm hồn và
đây tác giả chú ý đến sự tài hoa của con người
nổi tiếng của dân ca ở mỗi vùng đất. Huế
Huế. Vì sao tác giả lại là một trong những
quan tâm đến dân ca cái nôi dân ca nổi
Huế?
tiếng ở nước ta.
- Điệu hò: hò giã gạo,
ru em, đưa linh...
Trong văn bản này - Rất nhiều điệu hị, - Điệu lí: lí hồi nam, lí
những đặc điểm nào về điệu lí thể hiện lịng hồi xn...
hình thức và nội dung khát khao, nỗi mong =>Thể hiện nỗi khát
của ca Huế được giới chờ, hoài vọng tha khao, mong chờ hoài
thiệu?
hiết của tâm hồn vọng tha thiết của tâm
Huế .

hồn Huế.
- Phép liệt kê kết hợp
?/Em có nhận xét gì về - Phép liệt kê kết hợp giải
thích,
bình
lời văn trong phần văn với lời giải thích luận=>giới thiệu sự
bản này?
,bình luận đã giới phong phú về làn điệu,
?/Qua đó tác giả đã thiệu được sự phong sâu sắc về nội dung
chứng minh được những phú về làn diệu, sâu mang nét đặc trưng về
nét nổi bật nào của dân sắc thấm thía về nội miền đất và tâm tâm
ca Huế?
dung mang những nét hồn Huế.
đặc trưng của miền
đất và tâm hồn Huế.
GV : Cho HS nghe một - Nghe
làn điệu dân ca Huế
quen thuộc diễn tả lòng
khao khát nỗi mong chờ
hoài vọng tha thiết của
tâm hồn.
?/Ngoài ca Huế, em còn - Phiếu học tập cho
biết những vùng dân ca nhóm.
nổi tiếng nào khác trên - Đại diện nhóm hát
đất nước ta cũng thể dân ca.
hiện lòng khát khao, nỗi
mong chờ, hoài vọng
thiết tha của tâm hồn ?
?/Hãy hát một làn điệu - HS thể hiện
2/ Những đặc sắc của

dân ca mà em thích?
ca Huế.
?/Những đặc sắc của ca - Ca Huế nổi bật trên
Trang 15
Ngêi thùc hiƯn: Ngun Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba Tơ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
Huế được giới thiệu từ các
phương
những phương diện diện:nguồn gốc hình
nào?
thành,cách trình diễn,
cách thưởng thức và
tác động
- Nguồn gốc hình
- Về nguồn gốc hình thành: từ dịng nhạc
?/Tác giả có những nhận thành ca Huế: kết hợp dân gian và cung đình.
xét gì về sự hình thành hai tính chất dân gian
của dân ca Huế? Qua đó và cung đình, nhất là
tính chất nổi bật nào của nhạc cung đình tao
ca Huế được xác nhận? nhã.
- GV: Theo dõi trong
văn bản và cho biết
?/ Có gì đặc sắc trong
cách biểu diễn ca Huế?
Từ đó nét đẹp nào của
Huế được nhấn mạnh?
?/ Nét độc đáo trong
cách thưởng thức ca

Huế được giới thiệu như
thế nào? Từ đó cho thấy
ca Huế nổi bật với vẻ
đẹp nào?

- Cách biểu diễn:thanh
-Về cách biểu diễn: lịch ,tế nhị.
thanh lịch và tinh tế,
có tính dân tộc cao.
- Cách thưởng thức:
- Về thưởng thức: dân dã ,sang trọng giữa
dân dã và sang trọng một thiên nhiên và
giữa một thiên nhiên lòng người xao động.
và lòng người xao
động.
=> Quyến rũ và lầm
- Tác động :quyến rũ say đắm tâm hồn con
và làm say đắm tâm người
hồn con người về vẻ
đẹp của tình người xứ
Huế.

?/ Khi viết lời cuối văn
bản : “Không gian như
lắng đọng.Thời gian
như ngừng lại.Con gái
Huế nội tâm thật phong
phú và âm thầm kín
đáo,sâu thẳm”,tác giả
muốn bạn đọc cùng cảm

nhận tác động huyền
diệu nào của ca Huế
trên sông Hương?
-HS:...
?/Tại sao tác giả cho
rằng nghe ca Huế là
một thú vui tao nhã ,đầy
quyến rũ?

=> Nghe ca Huế là thú
vui tao nhã.
III/ Tổng kết
1. Ngh thut
Trang 16

Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
*HĐ3: Hướng dẫn HS - Thảo luận nhóm 2. Nội dung
tổng kết:
trong 5 phút, đại diện
?/Cách biểu diễn và nhóm trình bày.
thưởng thức ca Huế
miền Trung có gì giống
và khác so với dân ca
quan họ ở miền Bắc?
?/ Từ tác động của ca
Huế,em nghĩ gì về sức
mạnh của dân ca nói

chung đối với tâm hồn
con người.
?/ Tác giả đãviết về ca -Yêu quý Huế, tự hào
Huế với tình cảm như về vẻ đẹp của đất
thế nào?
nước, dân tộc ta.
? Nghệ thuật tiêu biểu - NT: Miêu tả sinh
nào được sử dụng trong động, phép liệt kê .
văn bản này?
?/ Sau khi học xong văn - Nổi tiếng về âm
bản này em hiểu thêm nhạc dân gian và
những vẻ đẹp nào của cung đình.
Huế?
- Qua âm nhạc, con
người Huế càng thêm
thanh lịch, duyên
dáng.
- Mong được đến Huế
?/Điều đó đã gợi tình và được thưởng thức
cảm nào trong em
ca Huế trên sông
Hương.
IV/Luyện tập
*HĐ4: Hướng dẫn HS
luyện tập
GV hướng dẫn luyện
tập: Viết một đoạn văn -Viết ra giấy
miêu tả vẻ đẹp của đêm
trăng xứ Huế theo cảm
nhận của em.

4.Củng cố:
- Thi sưu tầm vẻ đẹp của văn hoá Huế.
- Thi giới thiệu về nhã nhạc cung đình Huế-di sn vn hoỏ th gii.
Trang 17
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba Tơ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
- Thi hát dân ca các vùng miền.
5. Hướng dẫn về nhà:
- Học bài.
- Chuẩn bị giờ sau: Soạn bài “Quan âm Thị Kính”
E. Rút kinh nghiệm
Giờ dạy thực nghiệm được đánh giá như sau:
1.Ưu điểm:
- GV chuẩn bị đầy đủ, chu đáo về giáo án, sưu tầm tư liệu như tranh ảnh,
băng đĩa. Chính đồ dùng trực quan sống động đã kích thích hứng thú học tập của
học sinh, đồng thời giúp cho bài giảng của giáo viên trở nên sâu sắc, sống động.
- GV sử dụng phương pháp đàm thoại kết hợp với hình thức thảo luận nhóm
khá hiệu quả.
- HS hiểu bài và học khá sơi nổi, hoạt động tích cực.
- HS khơng chỉ hiểu được nét đẹp của văn hố Huế mà còn hiểu được âm
nhạc dân gian của các vùng miền khác. Giáo dục cho học sinh thái độ trân trọng,
gìn giữ nét đẹp của văn hố dân tộc.
2. Nhược điểm:
- Bài học chưa sinh động (cần có máy chiếu để cho học sinh quan sát cảnh
thưởng thức ca Huế trên Sông Hương).
=> Như vậy, qua bài thực nghiệm giảng dạy trên tôi nhận thấy rằng những
giải pháp tôi đưa ra trong đề tài hồn tồn có thể thực hiện được đối với học sinh
trường THCS Thị Trấn B a Tơ. Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh rất hào

hứng với giờ học, gắn bài học với thực tiễn rất nhanh và hiệu quả. Giờ học trở nên
sôi nổi hơn, tạo tâm lý nhẹ nhàng thoải mái cho học sinh ở những tiết học sau.

Trang 18
Ngêi thùc hiƯn: Ngun Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba Tơ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng

C. Kết luận và kiến nghị
I.Kết luận:
Một giờ học văn bản nhật dụng không chỉ đơn thuần là một tiết học khám phá
vẻ đẹp của tác phẩm văn chương mà còn là giờ học bồi dưỡng nhân cách, lối sống,
rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng ứng xử trước các vấn đề nóng bỏng của cuộc sống
xã hội hiện đại. Sẽ khơng phải là khó nhưng không hề đơn giản khi mỗi giáo viên
cùng lúc phải chú trọng và làm tốt cả hai mục tiêu quan trọng này trong một tiết
học. Song nếu mỗi giáo viên đều tâm huyết với nghề, với con người, với mục tiêu
giáo dục tích cực thì thiết nghĩ khơng có gì là chúng ta khơng thể làm được. Mỗi
thầy cơ cần chú tâm đến bài giảng của mình từ khâu đầu tiên cho đến khâu cuối
cùng của tiết học, thể hiện nó bằng hệ thống câu hỏi phù hợp với tâm sinh lý lứa
tuổi, phù hợp với đặc trưng bộ môn, phù hợp với điều kiện trang thiết bị mà nhà
trường cung cấp. Có thế, những ý tưởng nghệ thuật và quan niệm nhân sinh, bài
học về thế giới quan, về lối sồng, về lý tưởng hoài bão về ước mơ mới trở lên sâu
sắc , mới được các em đem soi rọi, kiểm chứng trong cuộc sống này.
II.Kiến nghị:
- Phòng thiết bị nhà trường nên bổ sung tranh ảnh, băng đĩa phục vụ tốt cho
quá trình giảng dạy các văn bản Nhật dụng. Nên bố trí thời gian cho hoạt động
ngoại khoá nhiều hơn, tạo điều kiện c cho các em được thể hiện mình nhiều hơn
nữa.
- Để cho giờ dạy sinh động và hiệu quả hơn, mỗi đơn vị trường học cần có

đầu chiếu.
Thời gian nghiên cứu khơng nhiều nên tơi rất mong sự nhận xét, đóng góp
của các đồng nghiệp để đề tài của tơi có chất lượng hơn.
Xin chân thành cảm ơn./.

Trang 19
Ngêi thùc hiƯn: Ngun Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba Tơ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng

Ba Tơ, ngày 12 tháng 3 năm 2010
Người viết

Nguyễn Văn Thân

Trang 20
Ngêi thùc hiƯn: Ngun Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba Tơ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
PHỤ LỤC THAM KHẢO
(Một số hình ảnh phục vụ cho việc dạy học Văn bản nhật dụng
– dành cho máy chiếu (ảnh màu))

Ngọ môn- Huế

Đêm Tràng Tiền

Một số hình ảnh về biểu diễn, thưởng thức ca Hu

Trang 21
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trêng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
Một số hình ảnh về Động Phong Nha

Tài liệu tham khảo- Mục lục

1.Tài liệu tham khảo:
- Dạy học văn bản Ngữ vănTHCS theo đặc trưng phương thức biểu đạt (tác
giả: Trần Đình Chung).
- Sách giáo khoa và sách giáo viên Ngữ văn 6,7, 8, 9.
Trang 22
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬


Sáng kiến cải tiến kỹ thuật: Một số kinh nghiệm dạy học văn bản Nhật dụng
2.Mục lục:
TT Nội dung
Trang
1
A. Phần mở đầu
1
I. Lý do chọn đề tài
1
1. Cơ sở lí luận
1
2. Cơ sở lí luận

2
II. Mục đích nghiên cứu
2
2
B. Phần nội dung
3
I. Chương I: Nhận xét chung
3
II. Chương II: Nội dung nghiên cứu
4
III. Chương III: Phương pháp nghiên 9
cứu, kết quả nghiên cứu
3
C. Kết luận và kiến nghị
21
4
Phụ lục tham kho
25

Trang 23
Ngời thực hiện: Nguyễn Văn Thân - GV Trờng THCS TT Ba T¬ - H. Ba T¬