Luận văn thạc sĩ Nghiên cứu lý thuyết tài chính hành vi trên thị trường chứng khoán Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHệ MINH

oOo


PHAN THANH HÙNG

NGHIÊN CỨU LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH
HÀNH VI TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG
KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Kinh T TƠi Chính - Ngân Hàng
Mƣ s: 60.31.12

NGI HNG DN KHOA HC:
PGS.TS BỐI KIM YN

TP.HCM, tháng 03/2012
MC LC

LI NịI U

1/ S cn thit nghiên cu 1
2/ Mc tiêu nghiên cu 1
3/ Ni dung nghiên cu 2
4/ Phng pháp nghiên cu 2
5/ i tng nghiên cu 2
6/ Phm vi nghiên cu 2

CHNG 1: Lụ THUYT TÀI CHÍNH HÀNH VI

1.1/ Khái quát lý thuyt tài chính hành vi 3
1.1.1/ Nn tng ca lý thuyt tài chính hành vi 3
1.1.2/ Lý thuyt tài chính hành vi da trên lp lun c bn là “th trng không
luôn luôn đúng”3
1.1.3/ Mc tiêu ca tài chính hành vi 4
1.1.4/ Các yu t nh hng đn tài chính hành vi 4

1.2/ Nhng nguyên lý c bn ca tài chính hành vi 5
1.2.1/Hành vi không hp lý 5
1.2.2/Hành vi không hp lý mang tính h thng 8
1.2.3/Gii hn kh nng kinh doanh chênh lch giá trên th trng tài chính 11

1.3/ u đim ca tài chính hành vi 12

1.4/ Nhc đim ca tài chính hành vi 12

1.5/ Nhng nghiên cu v tài chính hành vi trc đây 12
1.5.1/ Tâm lý t tin 13
1.5.2/ S đánh giá thiên v 15
1.5.3/ Tâm lý by đàn 17
1.5.4/ S tht bi 19

Kt lun chng 1 21

CHNG 2: TÀI CHÍNH HÀNH VI TRÊN TH TRNG
CHNG KHOÁN VIT NAM

2.1/ S lc v th trng chng khoán Vit Nam 22

2.1.1/ Giai đan mi thành lp (2000 – 2005) 22
2.1.2/ Giai đan tng trng nóng (2006 – 2007) 23
2.1.3/ Giai đon sau tng trng (2007 – 2012) 25

2.2/ Tài chính hành vi trên th trng chng khoán Vit Nam 34
2.2.1/ Mt s biu hin ca tài chính hành vi 34
2.2.1.1/ Giai đan mi thành lp (2000 – 2005) 34
2.2.1.2/ Giai đan tng trng nóng (2006 – 2007) 34
2.2.1.3/ Giai đon sau tng trng (2007 – 2012) 37
2.2.2/ Kt qu điu tra kho sát 39
2.2.2.1/ Mc tiêu kho sát 39
2.2.2.2/ i tng và phm vi kho sát 39
2.2.2.3/ Kt qu kho sát 40
2.2.2.4/ Nhn xét 46

2.3/ Nhng tn ti trên th trng chng khốn Vit Nam liên quan đn tài chính
hành vi 46
2.3.1/ u t theo nhà đu t nc ngồi, nhà đu t t chc 46
2.3.2/ Gi c phiu thua l q lâu 48
2.3.3/ D đốn VN-Index da theo th trng th gii 49
2.3.4/ Mua bán da trên thơng tin r tai 49
2.3.5/ u t khơng phân bit c phiu tt, xu 50

2.4/ Ngun nhân 50
2.4.1/ Thc trng hot đng ca nhà đu t cá nhân trên th trng chng
khốn Vit Nam 50

2.4.2/ Ngun nhân 52

Kt lun chng 2 54

CHNG 3: KIN NGH VÀ NHNG GII PHÁP  NG
X VI NHNG TÁC NG CA TÀI CHÍNH HÀNH VI
TRÊN TH TRNG CHNG KHỐN VIT NAM
3.1/ Hn ch nhng tác đng ca tài chính hành vi 55
3.1.1/ i vi nhà đu t 55
3.1.2/ Các nhà làm chính sách 56
3.1.2.1/ Dựa vào tâm lý đám đông của nhà đầu tư 56
3.1.2.2/ Dựa vào thói quen 57
3.1.2.3/ Cảm giác công bằng tác động đến hành vi của con người 58
3.1.2.4/ Tự điều chỉnh hành vi
59
3.1.2.5/ Sự không yêu thích rủi ro của nhà đầu tư 60
3.1.2.6/ Quá tự tin và phản ứng thái quá của nhà đầu tư 60
3.1.2.7/ Con người trở nên thụ động khi bò dẫn dắt bởi quá nhiều thông tin . 61


3.2/ Mt s kin ngh vi chính ph, y ban chng khốn nhà nc
62
3.2.1/n đnh kinh t v mơ 62
3.2.2/Nâng cao hiu qu hot đng ca th trng chng khoán 64

Kt lun chng 3 69

Kt lun chung 70

TÀI LIU THAM KHO 71

PH LC 1 : BNG CÂU HI IU TRA

PHC LC 2: D LIU THNG KÊ

DANH MC BNG BIU, HÌNH V
Hình v Ni dung
2.1 Chæ soá VN-Index töø naêm 2000 ñeán naêm 2010
2.2 Chæ soá VN-Index naêm 2011
2.3 Phn trm đu t vào hng mc đu t dài hn
2.4 Chn la nhng hng mc đu t nhiu nht trong và sau
thi k bong bóng đu c
2.5 nhng yu t quan trng khi đa ra quyt đnh đu t
2.6 Các nhân t quan trng nht đóng góp vào đnh giá quá mc
th trng trong thi k bong bóng đu c
2.7 Các nhân t quan trng nht đóng góp vào th trng giá
gim t tháng 3 nm 2007
2.8 Nguyên nhân ca vic đu t kém hiu qu
2.9 trong thi k bong bóng bn có tng ngh d đoán đc s
phát trin ca th trng trong tng lai?
2.10 trong thi k bong bóng đu c, bn phn ng nh th nào
vi công b t các công ty?
- 1 -
LI NịI U


1/ S cn thit nghiên cu

Trong sut nhng nm qua th trng chng khoán có tính tng cng bin
đng và không n đnh. Các th trng tài chính thng nht luôn b nh hng bi
các vn đ đt bin tm v mô mà gây ra nh hng th trng quy mô toàn cu.
Theo quan đim ca các nhà đu t, đim yu ca th trng là  ch không d đoán
đc và không chc chn, vì nhng điu kin ca th trng không luôn phán đoán
đc ch vi s h tr ca các công c và thc đo tài chính. Nhng ngi tham gia

th trng thì luôn da vào tính hiu qu ca th trng và hành vi hp lý ca các nhà
đu t khác đ ra quyt đnh. Tuy nhiên, ý kin da vào các nhà đu t, nhng ngi
mà luôn mun ti đa hóa li ích ca mình và th hin tài t kim soát hoàn ho, tr
nên không hiu qu. Trong sut nhng nm gn đây, có nhiu dn chng cho thy th
trng thiu hiu qu do nhng nhn đnh sai lch ca các nhà đu t.
Nhng phng pháp da trên nhng d đoán hoàn ho, phân tích k thut hay
phân tích c bn và nhng quyt đnh đu t có c s hp lý ca nhng ngi khác
trong th trng thì quá phi hin thc  th trng chng khoán ngày nay. Tài chính
hành vi là mt h thuyt kinh t đòi hi phi hiu và d đoán đc nhng n ý trong
h thng th trng tài chính ca vic đa ra nhng nhn đnh tâm lý (nhng hc gi
tiêu biu ca trng phái nh: Kahneman và Tversky, Barber, Nicholas Barberis,
Terrance Odean, Robert J. Shiller, Richard H. Thaler,…). Bng cách hiu hành vi ca con
ngi và c ch tâm lý khi đa ra các quyt đnh tài chính, nhng mu tài chính
chun có th đc nâng cao đ phn ánh và gii thích tt hn thc t phát trin ca
th trng ngày nay.
2/ Mc tiêu nghiên cu

Nghiên cu lý thuyt tài chính hành vi
Nghiên cu th trng chng khoán Vit Nam cùng mt s biu hin ca tài
chính hành vi (hành vi by đàn ca các nhà đu t cá nhân), tìm li gii thích cho
nhng hin tng bt thng (tng trng quá nóng, đo chiu gim đim,…)
- 2 -

Nhng gi ý đ hn ch tác đng ca tâm lý hành vi, cùng mt s kin ngh
vi chính ph, y ban chng khoán nhà nc.
3/ Ni dung nghiên cu

Lý thuyt tài chính hành vi; tài chính hành vi trên th trng chng khoán Vit
Nam (hành vi by đàn); nhng gi ý đ hn ch tác đng ca tài chính hành vi cùng
mt s kin ngh.

4/ Phng pháp nghiên cu

Phng pháp đnh tính: d liu th cp đc phân tích, tng hp t nhiu
ngun khác nhau (sách chuyên ngành tài chính, chng khoán, ngân hàng, các trang
thông tin mng,…).
Phng pháp đnh lng: thc hin mt cuc điu tra, s dng phng pháp
thng kê, mô t.
5/ i tng nghiên cu

Lý thuyt tài chính hành vi
Th trng chng khoán Vit Nam (2000 – 2012) và nhng biu hin ca tài
chính hành vi.
Hn ch tác đng ca tài chính hành vi, mt s kin ngh vi chính ph, và y
ban chng khoán nhà nc.
6/ Phm vi nghiên cu

Tp trung vào các nhà đu t cá nhân ti khu vc Thành Ph H Chí Minh, có
th nói h có mt s kin thc nht đnh v tài chính, v đu t chng khoán,…








- 3 -
CHNG 1: Lụ THUYT TÀI CHệNH HÀNH VI
1.1/ Khái quát lý thuyt tài chính hành vi

1.1.1/ Nn tng ca lỦ thuyt tƠi chính hành vi

Tâm lý hc: nghiên cu hành vi và các quá trình t duy, quá trình này b tác
đng bi tâm lý, t duy ca con ngi và môi trng.
Xã hi hc: nghiên cu hành vi xã hi ca con ngi. Nó ch chú trng ch
yu vào s nh hng ca nhng mi quan h xã hi đi vi thái đ và hành vi con
ngi.
Tài chính: s quan tâm cht ch đi vi vic quyt đnh giá tr và vic đa ra
các quyt đnh.













1.1.2/ LỦ thuyt tƠi chính hƠnh vi da trên lp lun c bn lƠ “th trng
không luôn luôn đúng”
Lý thuyt th trng hiu qu da trên nim tin rng luôn tn ti mt c ch
điu chnh th trng v trng thái hiu qu, đó là c ch kinh doanh chênh lch giá.
Lý thuyt tài chính hành vi ch ra rng, c ch điu chnh đó không phi lúc nào cng
có th xy ra, và khi đó, th trng s không hiu qu.

Tơm lỦ hc
Tài
chính
hành vi

Xƣ hi hc

Tài chính
- 4 -
1.1.3/ Mc tiêu ca tƠi chính hƠnh vi

Gii thích các mô hình lý lun ca nhà đu t, bao gm quá trình din bin
cm xúc và mc đ nh hng ca chúng đn quyt đnh đu t.
N lc gii thích ba câu hi cái gì, ti sao, nh th nào trong quá trình đa ra
quyt đnh đu t.
Nghiên cu th trng tài chính nhm gii thích nhng hin tng bt thng
ca th trng nh: Hiu ng tháng giêng, hin tng sp đ th trng chng khoán
nm 1929 & 1987…
1.1.4/ Các yu t nh hng đn tƠi chính hƠnh vi

Yu t tâm lý: Tâm lý nhà đu t có nh hng ln đn hành đng ca h, thí
d nh nhà đu t mo him luôn thích chn nhng chng khoán có mc sinh li cao
( giá cao, đy ri ro). Nhà đu t thn trng thì có khuynh hng chn nhng chng
khoán trung bình nhng mc đ n đnh cao, ít ri ro. Nhà đu t tn tin thì không
thy có mi liên h vi nhng c phiu đt,… T tin thái quá, hi tic, s tht bi,
mâu thun nhn thc,… đôi khi khin các nhà đu t bình thng thì rt thông minh
li có nhng hành đng ht sc phi lý nh k vng quá mc vào tc đ tng trng
ca th trng, nm gi c phiu thua l khá lâu,… Ngoài ra thì nhng yu t nh
trình đ nhn thc, la tui, gii tính,… cng có nh hng đn tâm lý các nhà đu
t.

Yu t xã hi: Nh thông tin th trng, h thng pháp lý, chính sách điu
hành kinh t v mô ca chính ph,… có mt tác đng không nh đn các quyt đnh
đu t.  mt th trng có hin tng bt cân xng thông tin, nhà đu t s phi s
dng nhng thông tin không chính thng nh t bn bè, ngi thân, báo chí, internet
khi đa ra các quyt đnh đu t. Mt h thng pháp lý cha tht s hoàn thin, đng
b đ xy ra các trng hp nh đu c, làm giá, tung tin o,… gây bt li cho th
trng, s làm gim lòng tin ni các nhà đu t.
Yu t tài chính: Kh nng tài chính bn thân cng nh vic d dàng trong
vic tip cn các ngun tài chính khác nh hng đn quyt đnh đu t ca các nhà
đu t.

- 5 -
1.2/ Nhng nguyên lỦ c bn ca tài chính hành vi

Ba điu kin c bn ca các mô hình tài chính hành vi:
 Tn ti hành vi không hp lý
 Hành vi không hp lý mang tính h thng
 Gii hn kh nng kinh doanh chênh lch giá trên th trng tài chính
1.2.1/HƠnh vi không hp lỦ

Thuyt k vng: Lý thuyt này cho rng con ngi đánh giá cái đc, cái mt
theo các cách khác nhau, và s đt quyt đnh trên cái đc hn là cái mt. Do đó,
nu cho mt ngi vi 2 s la chn vi kt qu nh nhau, mt cái đc miêu t vi
thut ng „có th đc‟ và mt cái đc miêu t vi thut ng „có th mt‟, ngi ta
s la chn „có th đc‟ cho dù kt qu là nh nhau. Hiu ng a thích s chc chn
và lý thuyt k vng liên quan đn các vn đ không a thích ri ro và thích mo
him khi b l hn khi đang li trong tài chính
Khng đnh quá mc: Là mt loi nhn thc có chn lc. Nhn thc này
nhn mnh nhng suy ngh phù hp vi nim tin ca chúng ta và loi b nhng gì đi
ngc vi các nim tin đó. Hay nói cách khác: Chúng ta gn kt nhng suy lun vô

lý vào các s kin nhm cng c cho kt lun mà chúng ta mong mun có và xem
thng bt kyø chng c trái ngc nào xut hin. Khng đnh quá mc thng ch ra
rng ngi ta coi trng quá mc các thông tin chng thc khi các thông tin này là các
d liu tích cc và mang tính ng h. Qua đó cho thy hu ht mi ngi đu thy
rng nhn thc mt d liu mang tính ng h s d hn là d liu mang tính đi
nghch.
S hi tic: Con ngi thng cm thy hi tic khi có nhng quyt đnh sai
lm. Biu hin ca hin tng tâm lý này là nhà đu t nm gi lâu các c phiu đã xung
giá đ tránh phi nhn ra các khon l và tha nhn sai lm. Hi tic cng xut hin khi ta
b l mt c hi đu t sinh li. Hai sai lm gây ra s hi tic:
 Sai lm ca quyt đnh đu t: xut hin khi ra các quyt đnh, hành đng sai
lm. Gi s đu t vào c phiu nhng giá đi xung. Nhà đu t đã mt tin và
đang tic nui.
- 6 -
 Sai lm ca vic b qua c hi: xut hin khi b qua c hi, không hành đng
đúng lúc. Gi s không đu t vào c phiu nhng giá đi lên. Nhà đu t s tic
nui vì b l c hi đu t.
Mơu thun nhn thc: Là hin tng tâm lý mà con ngi s cm thy khó
chu v tinh thn khi tip nhn nhng kin thc mi mâu thun vi nhng hiu bit
trc đó. H thng hp lý hóa mi vn đ đ có th thng nht nhng hiu bit ca
h và gi cho tâm lý n đnh => h phi thay đi hành đng và nhn thc. Hai dng
gn lin vi vic ra quyt đnh ca mâu thun nhn thc:
 i tng ch chú tâm đn nhng thông tin khng đnh thêm cho la chn ca
h và to ra mt cái nhìn không hoàn chnh. Không th nm đy đ thông tin, h
thng đa ra các quyt đnh sai lm.
 Thng xut hin khi nim tin vào quyt đnh ban đu quá cao. Nó hp lý hóa
các hành đng cho phép con ngi tin tng vào quyt đnh ca mình ngay c
khi  mc chi phí là rt ln.
T tin thái quá: c xem nh là nim tin mù quáng vào nhng lp lun,
đánh giá theo cm tính cng nh kh nng nhn thc ca mt ai đó. Nu h tin rng

c phiu ca nhng coâng ty h tin tng là c phiu tt, c gng tìm kim nhng
thông tin đ ng h cho nhn đnh và quyt đnh ca mình, dn đn đánh giá sai lm
c phiu. Hai xu hng mà các nhà đu t thng gp phi:
 Thng đa vào k hoch đu t ca mình các khong tin cy quá nh. H đã
đánh giá thp nhng ri ro trong danh mc đu t ca mình.
 Quá t tin vào đánh giá ca mình => thng đu t quá nhiu và không đa
dng hóa danh mc đu t.
Ph thuc vƠo kinh nghim hay thut toán: Các kinh nghim, hay quy tc
hc đc giúp chúng ta d dàng và nhanh chóng hn trong vic ra quyt đnh nhng
trong mt s trng hp, da dm quá nhiu vào các quy tc đôi khi s dn đn sai
lm, đc bit là khi các điu kin bên ngoài thay đi.
Lch lc do tình hung đin hình: Thng đc din t mt cách đn gin
là xu hng không quan tâm nhiu đn nhng nhân t dài hn, mà thng đt nhiu
- 7 -
quan tâm đn nhng tình hung đin hình ngn hn. Thng đánh giá xác sut xy ra
ca nhng s kin trong tng lai da vào mc đ “tng t” vi mt tình hung
đin hình nào đó, thng ch quan tâm đn mt tình hung đin hình ca mt giai
đon ngn thay vì quan tâm đn mt mu hình đin hình trong mt giai đon dài.
Bo th: Khi điu kin thay đi ngi ta có xu hng chm phn ng vi
nhng thay đi đó, và gn nhn đnh ca mình vi tình hình chung trong mt giai
đon dài trc đó. Hiu ng này (gn vi kinh nghim dài hn) là ngc li vi hiu
ng lch lc do tình hung đin hình (đt nng vào các tình hung đin hình ngn
hn). Phi hp 2 hiu ng này có th giúp gii thích hin tng phn ng chm trên
th trng chng khoán.
nh ngha hp: Cô lp mt khái nim, phân tích mt vn đ trong mt
khuôn kh hn hp, tách bit, và c gng đa ra quyt đnh ti u cho khuôn kh hn
hp y, thay vì cho toàn cc.  PP này có th hu ích trong vài trng hp gii hn
v ngun lc, thi gian. Nhng có th đa đn sai lm.
Tính toán bt hp lỦ: ây là mt dng ca đnh ngha hp. Chúng ta có xu
hng tách riêng các quyt đnh mà đúng ra phi đc kt hp li vi nhau vào các

tài khon o trong trí tng tng và ti đa hoá li ích tng tài khon => đôi khi đa
ra các quyt đnh nhìn tng là hp lý, mà tht ra là sai lm. S dng “Tính toán bt
hp lý” và “nh ngha hp”, ta có th gii thích nhiu hin tng nh la chn
nghch vi s thích, s thua l , và hiu ng phân b tài khon khá ph bin…

=> HƠnh vi không hp lỦ trong tƠi chính
Các hiu ng mâu thun v nhn thc, bù đp chi phí b ra, lý thuyt tic
nui… giúp gii thích vì sao chúng ta thng nm gi mãi các khon l và c l liên
tc.
Hiu ng lch lc trong nhn thc v quá kh hay khng đnh quá mc cng
nh hi chng t tin thái quá làm chúng ta nhn xét rng mình có kh nng d đoán
th trng tt.


- 8 -
1.2.2/ HƠnh vi không hp lỦ mang tính h thng

Nu ch mt nhà đu t đn l có hành vi không hp lý, thì nh hng lên giá
c phiu trên th trng là không đáng k. Ch khi hành vi không hp lý là mang tính
h thng thì vic đnh giá sai s xut hin và có th bt đu kéo dài. Lý thuyt tài
chính hành vi cho rng tính lch lc trong hành vi là khá ph bin đi vi nhiu nhà
đu t, nó to thành “hiu ng by đàn”, khin cho giá mt s c phiu không phn
ánh giá tr “thc” (hay “hp lý”) ca chúng.
HƠnh vi by đƠn: Là hin tng các nhà đu t đi theo hoc b tác đng bi
hành đng ca s đông có th là hp lý hoc bt hp lý. Tin tng rng nu có rt
nhiu ngi cùng thc hin mt vic gì đó thì vic đó chc chn đúng. Bình thng,
nhà đu t cá nhân có th rt bình tnh và sáng sut, vy mà cng có lúc h li b áp
đo bi nhng cm xúc tiêu cc khi các nhà đu t khác hành đng theo mt cách
thc ph bin nào đó. s s hãi b “b ri” hay tht bi khi bn bè, ngi thân, hàng
xóm ca h có th kim tin mt cách nhanh chóng, đã đa đn sc mnh áp đo ca

đám đông.
Hành vi by đàn không hoàn toàn xu trong mi trng hp, nhng vic
nghiên cu là hoàn toàn cn thit. Bi l nguyên nhân xâu xa ca nhiu cuc khng
hong trên th gii (khng hong hoa TuLip, i suy thoái kinh t th gii, khng
hong kinh t Châu Á,…) và gn đây là bong bóng đu c trên th trng chng
khoán Vit Nam có liên quan đn hành vi này. Chính hành vi này đã làm cho giá
chng khoán vt xa nhiu ln so vi giá tr tht ca nó và cao đn mc không còn
ngi mua lúc này nhà đu t bt đu lo s bán đ bán tháo chng khoán, giá lúc này
gim mt cách thm hi, xung thp hn c giai đon tng trc đó và mt mt thi
gian khá lâu na th trng mi phc hi tr li.
Có ba phng pháp tip cn trong vic nghiên cu hành vi by đàn: phng
pháp tng quan trong mu hình giao dch (Lakonishok, Shleifer, Vishny 1992);
phng pháp da vào đ phân tán ca t sut sinh li (Christic và Huang 1995;
Chang, Cheng và Khorana 2000); phng pháp thông qua kho sát nhà đu t
(phng pháp th ba đc s dng trong bài nghiên cu này).
- 9 -
Tơm lỦ by đƠn: Th hin tng đi rõ nét nht là  trong giai đon đu th
trng mi thành lp biu hin qua giá ca đa s các c phiu đu lên hoc đu
xung, s bin đng này không phn ánh hot đng saûn xuaát kinh doanh mà ch yu
do yu t tâm lý nhà đu t.
 Lý do: Áp lc xã hi đi vi s phù hp; Lý l ph bin cho rng hành đng
ca mt nhóm ln thì không th sai.
 Phòng tránh tâm lý by đàn
 Dùng nhng phân tích ca bn trc khi tham gia vào bt k trào lu nào
đó.
 Hn ch nhng nh hng tâm lý trong các lý thuyt nêu trên, thay vào đó
là s dng tng hp các công c phân tích tài chính, to tin đ vng chc
cho các quyt đnh.
Phn ng thái quá: Là khi nhà đu t nhn đc mt thông tin đc bit nào
đó v tài sn, h có đánh giá tng đi đúng v thông tin đó nhng  mt mc đ cao

hn







- 10 -
 Giai đon thun xu th ngn hn

 Bong bóng đu c


n mt lúc nào đó, khi giá bán quá cao không còn ngi mua
 Mt s nhà đu t cm thy không an toàn bt đu bán c phiu.
 Mt s ít nhà đu t khác vn bán nhng ít, hy vng giá lên li.
Lúc này s dn đn giai đon đo ngc xu th dài hn
- 11 -
1.2.3/Gii hn kh nng kinh doanh chênh lch giá trên th trng tƠi chính

Lý thuyết thò trường hiệu quả tin rằng nếu tồn tại đònh giá sai thì sẽ tồn tại
cơ hội để kinh doanh chênh lệch giá để thu lợi nhuận, và chính hành vi kinh doanh
chênh lệch giá sẽ điều chỉnh giá trên thò trường về cân bằng. Một giải thích được
chấp nhận rộng rãi trong trường phái tài chính hành vi là có hai dạng đònh giá sai:
một dạng là thường xuyên xảy ra và có thể kinh doanh chênh lệch giá được, một
dạng là không thường xảy ra, kéo dài, và không kinh doanh chênh lệch giá được
(nói một cách khác, khó mà xác đònh được khi nào mức đònh giá sai đã đạt tới giới
hạn trên hay dưới để điều chỉnh lại). Nếu tham gia chỉnh sửa kiểu đònh giá sai
dạng 2 thì rất dễ rơi vào trạng thái tiền mất tật mang, mà điển hình là bài học nổi

tiếng của LTCM(Long Tern Capital Management), kinh doanh chênh lệch giá của
Royal Duch và Shell và bò thua lỗ, nhưng ngay sau khi họ bò thua lỗ không bao lâu
thì giá 2 cổ phiếu này điều chỉnh lại theo đúng dự đoán của họ!. Đây là ví dụ cho
thấy thực tế đònh giá sai có thể kéo dài rất lâu, và kiểu nhà đầu tư hợp lý như
LTCM (được quản lý bởi những người đoạt giải Nobel và rất thành công trong 4
năm trước thương vụ này) tham gia sữa chữa sai lầm này thì sẽ tht bại.
Barberis và Thales (2003) chỉ ra rằng kinh doanh chênh lệch giá không th
xảy ra vì có những tài sản về lý thuyết là có tính thay thế lẫn nhau hoàn hảo và có
thể kinh doanh chênh lệch giá hai tài sản đó, nhưng thực tế thì không như vậy, do
đó tạo ra rủi ro tăng thêm cho hoạt động kinh doanh chênh lệch giá (vốn được
xem là rủi ro thấp đến mức phi rủi ro). Ngoài ra, chi phí thực hiện các chiến lược
hưởng chênh lệch giá và sự tồn tại của các giao dòch của những nhà đầu tư không
hợp lý cũng ngăn cản điều này. Chính vì vậy, chúng ta đã từng thấy trong lòch sử
nhiều vụ bong bóng giá ở Nhật (thập niên 1980), Đài Loan (1990), cổ phiếu công
nghệ truyền thông của Mỹ (1999-2000), và gần đây là chứng khoán Trung Quốc,
Việt Nam cũng bò xem là quá nóng. Tuy nhiên, đã không có những điều chỉnh tức
thời như người ta kỳ vọng, mà những vụ bong bóng này kéo dài nhiều năm (nhất
- 12 -
là ở các nước Châu Á đang phát triển). Đây là dấu hiệu của giới hạn khả năng
kinh doanh chênh lệch giá.
1.3/ u đim ca tài chính hành vi

- Tài chính hc hành vi là lnh vc tài chính s dng các lý thuyt c bn da
trên tâm lý con ngi đ gii thích nhng bt thng trên th trng tài chính (Suy
thối nm 1929 & 1987, khng hong kinh t Châu Á 1997, bong bóng trên th
trng chng khốn Trung Quc, Vit Nam,… ), mà các lý thuyt trc đây khơng
gii thích đc (nh lý thuyt th trng hiu qu).
- Tài chính hành vi là mt lnh vc nghiên cu v kinh t thc nghim, đc
xem là trng phái khá mi so vi các trng phái tài chính hc truyn thng, và da
trên lp lun c bn là “th trng khơng ln ln đúng”.

- Tài chính hành vi giúp gii thích các mơ hình lý lun ca nhà đu t, bao
gm q trình din bin cm xúc và mc đ nh hng ca chúng đn quyt đnh đu
t, tr li ba câu hi cái gì, ti sao, nh th nào khi đa ra quyt đnh đu t.
1.4/ Nhc đim ca tƠi chính hành vi

- Các kt qu bt thng v li nhun dài hn d thay đi khi s dng các
phng pha

p nghiên c

u kha

c nhau.
- Tính ngu nhiên, tính đi din ca các mu trong mơ hình tài chính hành vi.
- Khơng th mơ t hồn tồn nhng khon li nhun k vng.
- Bt c giai đoa

n lây mu nào cng to ra nhng sai lê

ch có tính h thng t
nhng d báo ca mơ hình.
- Khi nhng điu kin bên ngồi thay đi, có th nh hng đn kt qu
nghiên cu.
1.5/ Nhng nghiên cu v tƠi chính hƠnh vi trc đơy

Khác vi các ngành khoa hc c bn khác nh thiên vn, vt lý hay khí tng
nghiên cu da vào các d liu thu thp t các quan sát và thc nghim t th gii thc
t, kinh t hc đc xem là ngành khoa hc phi thc nghim. Tuy vy, gn đây, quan
đim này đã và đang bc vào giai đon giao thi hay còn gi là giai đon chuyn đi
- 13 -

trong nhn thc. Nhng nghiên cu thc nghim đã đc thc hin thng xuyên nh
là mt phn thit yu nhm xây dng các mô hình lý thuyt kinh t có tính ng dng
cao trong thc tin. Quá trình nghiên cu thc nghim thng có xu hng kt hp các
lnh vc khoa hc khác nhau đ gii thích cho nhng hin tng kinh t ph bin, nhm
lý gii cho các c ch ra quyt đnh ca con ngi, đc bit là các quyt đnh v đu t
tài chính.
Tài chính hành vi là mt lnh vc nghiên cu v kinh t thc nghim, đc
xem là trng phái khá mi so vi các trng phái tài chính hc truyn thng. Nhng
lun đim c bn ca các trng phái tài chính c đin luôn tin rng các quyt đnh ca
nhà đu t trên th trng luôn da trên tính duy lý, hay nói cách khác h luôn tin rng
có tn ti mt c ch điu chnh th trng v trng thái hiu qu. ây là c ch kinh
doanh chênh lch giá ca hàng hóa trên th trng tài chính. Nhng nhà đu t nhn
thy có c hi kim li nhun t s chênh lch giá ca các tài sn tài chính, lp tc h
tn dng c ch “Mua tài sn  ni có giá thp và bán nó  ni có giá cao”. Khi đó,
đng thái này ca các nhà đu t s t đng điu chnh th trng, xác lp giá c v
trng thái cân bng hay hp lý. C ch này đc xem là nn tng c bn cho nhiu mô
hình lý thuyt tài chính nh “thuyt th trng hiu qu”, lý thuyt mô hình đnh giá tài
sn vn.
Quan sát thc t thì không phi lúc nào cng xy ra c ch điu chnh th
trng hiu qu nh vy, điu đó có th hiu là nhng nhà đu t “duy lý” không luôn
hành đng hp lý. Tài chính hành vi cho rng, nhng hành vi bt hp lý ca nhà đu t
trên th trng chng khoán thng din ra liên tc ch không gián đon. V c bn, có
4 yu t mang tính cht tâm lý hình thành nên h thng các hành vi phi lý nh vy: tâm
lý t tin, đánh giá thiên v, tâm lý by đàn, cm ghét tht bi. Phn phân tích sau đây s
làm rõ hn lun đim ca trng phái tài chính hành vi hc khi xem xét quá trình ra
quyt đnh ca nhà đu t trên th trng chng khoán.
1.5.1/ Tơm lỦ t tin

Các nhà nghiên cu v tâm lý đã tin hành mt s thí nghim đ kim chng
gi thuyt là con ngi thng có xu hng tin tng chc chn vào kh nng ca mình

- 14 -
cng nh có thái đ rt lc quan vào vin cnh tng lai. Ti mt s trng đi hc,
nhng ngi tham gia vào nghiên cu đc hi v trình đ lái xe ca h so vi mi
ngi khác trong nhóm, hoc so vi tt c nhng ai lái xe, thì có trên 80% đc hi
khng đnh h lái xe gii và an toàn hn nhng ngi khác. Ti mt nghiên cu khác
mà đi tng cng là sinh viên, khi đc hi v vic d đoán tng lai và vin cnh ca
bn thân mình cng nh ca các bn đng môn, phn ln sinh viên rt lc quan khi nói
v tng lai ca chính h vi nhng tng tng v s phát trin trong s nghip, hnh
phúc trong hôn nhân và khe mnh. Tuy nhiên, khi đc hi h s phng đoán v tng
lai ca các bn hc nh th nào, h li tin rng các bn ca mình có nhiu kh nng tr
thành nhng k tht bi, nghin ngp, m yu, ly d Có nhng nghiên cu tng t
đc thc hin bi các tác gi khác trong hoàn cnh và thi đim khác nhau. Kt qu
đu ch ra rng, con ngi hu nh đu có xu hng t tin hay thi phng quá mc v
nng lc ca mình.
Giáo S Daniel Kahneman - ngi đã nhn gii Nobel kinh t hc 2002 cho
công trình nghiên cu kt hp cùng Giáo S Amos Tversky v “thuyt trin vng”-
cng đã lp lun trong nghiên cu ca mình rng xu hng quá t tin đc bit rt ph
bin trong gii đu t c phiu. H thng có xu hng thi phng k nng ca chính
mình và chi b vai trò ca s may ri. Trong mt thí nghim ca mình đ đánh giá kh
nng phán đoán xác sut ca mt nhà đu t, Giáo S Kahneman đã rút ra kt lun:
“Nu mt nhà đu t nói rng anh ta chc chn quyt đnh đu t ca mình đúng đn
99% thì tht ra h ch chc chn có 80% mà thôi”. ây chính là kt qu mà nhng
chuyên gia v tài chính hành vi mun nhn mnh v thái đ quá t tin ca nhà đu t.
T kt qu thí nghim này có th thy, nhng nhà đu t đã đt khong tin cy
không chun xác lm v tiên đoán ca h liên quan đn din bin th trng, dn đn
các quyt đnh đu t không đt hiu qu mong đi. Mt trong nhng o tng sai lm
nht là h có th là ngi chin thng trên th trng, và vì vy, s lng giao dch ca
h tng rt nhiu. Hai nhà nghiên cu v hành vi kinh t hc khác là Terranee Odean và
Pored Barber đã quan sát các tài khon cá nhân ti mt công ty môi gii chng khoán
trong thi gian dài và phát hin ra rng cá nhân có giao dch nhiu thì kt qu thu đc

- 15 -
càng t. Khách hàng nam gii có xu hng giao dch nhiu hn n gii, và kt qu li
nhun càng t hn.
K tip, mt loi o tng khác v s t tin cng là mt hin tng đc quan
sát và nhn thy rt thng xuyên, đó là s chch hng trong nhn thc. Nhà đu t
thng có xu hng nh nhng ký c v các thành công hn so vi ký c tht bi, h
cho rng các v đu t thành công là kt qu ca nng lc bn thân, còn các v tht bi
thì li do nhng s kin khách quan ngoài d đoán. Hi tng li quá kh thành công
làm gia tng thái đ quá t tin và nuôi dng nhng o tng phi thc t v kh nng
chin thng th trng ca nhà đu t, khin h quá lc quan vào tc đ tng trng ca
các c phiu trong tng lai, vì th nên các c phiu tng trng thng đc đnh giá
cao hn so vi giá tr thc t.
1.5.2/ S đánh giá thiên v

Nhng nhà nghiên cu thuc trng phái tài chính hành vi thng thy xu
hng các nhà đu t cá nhân o tng v kh nng kim soát nhng tình hung mà
trên thc t s kim soát đó không tn ti. Nghiên cu thc nghim v kh nng kim
soát ca nhng ngi tham gia vào mt trò chi gi bóng di chuyn trên màn hình máy
tính. Nhng ngi chi ngi trc máy tính vi mt đng thng nm ngang chia đôi
màn hình, có mt qu bóng dao đng ngu nhiên gia hai na. H đc cung cp mt
thit b cm tay đ kim soát s di chuyn ca qu bóng và đc yêu cu s dng thit
b này đ gi bóng nm  na màn hình phía trên càng lâu càng tt. Trong thí nghim
này, thit b kim soát không đc kt ni vi màn hình, nhng ngi chi khi đc hi
thì hu ht đu tin là h kim soát phn ln s di chuyn ca qu bóng.
Trong mt trò chi thí nghim khác, tng t x s đc thc hin vi hai b
th bài nh nhau. Mt b đc đ vào thùng đ la chn ngu nhiên, mt b khác chia
đu cho ngi chi. Trong s nhng ngi chi, mt na đc t chn mt th, còn
na kia không đc t chn mà đc chia mt th theo cách chia bài ngu nhiên. Sau
khi phân chia th bài xong, nhng ngi chi đc thông báo là có ngi mi mun
tham gia chi và ngi này sn sàng mua li mt th t nhng ngi đã có th. Ngi

chi s có hai la chn: (1) bán th ca mình vi giá thng lng hay (2) gi li th đ
- 16 -
có c hi thng x s. Theo lý thuyt xác sut, tt c các th đu có c hi thng nh
nhau (1/52). Tuy vy, nhng ngi trong nhóm đc la chn th thng đnh giá bán
cao hn nhng ngi trong nhóm đc chia th. Hi chng o tng v quyn kim
soát tình hung này dn đn vic nhà đu t đnh giá quá cao nhng c phiu đang mt
giá trong danh mc đu t ca mình, hoc nó cng làm cho anh ta nhìn thy mt xu
hng không tn ti hay chp nhn mua c phiu vì d đoán mc giá ca nó s tt trong
tng lai, bt chp thc t là giá thay đi trong tng lai hoàn toàn khác giá thay đi
trong quá kh.
Các thí nghim ca Kahneman và Tversky đã khám phá ra chân lý cho nhng
tình hung nh vy là vic s dng “tính tng t” và “s đin hình” làm đi din cho
t duy theo xác sut. Các ông ch ra rng “con ngi không có kh nng phân tích mt
cách đy đ nhng hoàn cnh quyt đnh phc tp khi nhng kt qu trong tng lai là
không có gì chc chn”. Trong nhng điu kin phi ra quyt đnh nh vy, nhà đu t
s da vào bin pháp “t tìm tòi” hay “quy lut ngón tay cái”. Các thí nghim v quá
trình các cá nhân đánh giá s kin ngu nhiên thì đu cho kt qu là con ngi có xu
hng chn “quy lut s ln”. C th hn, nu nhà đu t nhn ra rng nhà qun lý
danh mc đu t ca mt qu có th thng ch s trung bình cng hai nm lin thì s kt
lun rng nhà qun lý đó tài nng hn mt nhà đu t trung bình, trong khi mi liên h
đó v mt lý thuyt thng kê là cha đ c s đ kt lun. Mt quy lut ngón tay cái
khác là tính đi din. Thí nghim đc tin hành đ yêu cu các cá nhân phân loi
“ngi bán hàng” vi “đi biu quc hi” trên nhng c s đc đim nht đnh. Phn
ln ch th tham gia cuc thc nghim đu nhìn nhn mt ngi có s quan tâm đn
chính tr và hay tham gia vào các cuc nói chuyn v chính tr là đi biu quc hi, bt
chp thc t là s ngi bán hàng có t l đông mt cách tng đi so vi t l s ngi
là đi biu quc hi trên tng (tng quan vi) dân s nói chung. Kt lun t nhng thí
nghim này cho thy đa s chúng ta không có kin thc v t l c s (% s ngi
thuc nhóm nào đó). ây cng là nguyên nhân ca mt s sai lm khi ra quyt đnh đu
t, hoc là theo đui các c phiu tng trng quá nóng hay suy din quá mc t nhng

thông tin d liu va có đc.

- 17 -
1.5.3/ Tơm lỦ by đƠn

Khi th trng đang trên đà hng phn, hàng lot làn sóng nhà đu t  t đ
xô vào th trng chng khoán, trong đó có phn ln là nhng nhà đu t cá nhân
không my am hiu gì v tính đc thù ca các yu t h tr k thut ca th trng,
thm chí còn không bit đn thc t v các doanh nghip mà h mua c phiu. Tâm lý
đám đông là nh vy!
Lòng tham không có gii hn luôn là mt đc đim c s cho mi cn st đu
c. Trong nhng cn khát điên cung, nhng nhà đu t tham gia th trng sn sàng
ném đi nhng c s giá tr vng chc đ chy theo s phng đoán không có cn c,
không thc t và cho rng h s có ngay nhng khon li nhun kt xù. Lch s đã
chng kin mt trong nhng cn st “C hoa Tulip” ti Hà Lan khong cui th k
XVI. Sau s kin mt giáo s thc vt hc mang đn vùng Leyden mt b su tp các
loi ging hoa l có ngun gc t Trung Á. 10 nm sau đó, hoa tulip tr nên ph bin
ti Hà Lan, song giá ca nó rt cao, đc bit là các ging hoa có pha trn nhng vt màu
sc l sc s. Ban đu nhng ngi bán c hoa ch c phng đoán kiu pha màu nào s
thnh hành trong nm tip theo. Sau đó, h mua tích tr vi khi lng nhiu vi k
vng giá ca các c hoa đp s tng lên. Nhng phng đoán nh vy làm giá c hoa
Tulip tng theo cp s nhân, ngi ta tin rng càng mua nhng loi c đt tin là đang
đu t khôn ngoan, có rt nhiu ngi bt đu ly tài sn có giá tr nh đt đai, nhà ca
hay đ trang sc đ đi ly c hoa Tulip vi nim tin là th hàng hóa đó s giúp h giàu
có hn. Tác gi Charles Macecay đã nói v s kin này trong tác phm “T nhng tng
lp quý tc đn dân thng, nông dân, th sa máy, thy th, lính b binh, ngi hu,
thm chí c ngi quét ng khói đu chìm đm vi hoa Tulip”. Lúc y, công c giúp
nhng nhà đu c hoa Tulip làm mi th vì tin chính là “quyn chn mua”, ging nh
quyn khá ph bin trong th trng chng khoán hin nay. Vi quyn chn mua, mi
ngi đu có th tham gia mua bán vi khon tin vn ch bng khong 10% so vi giá

tr c hoa Tulip thc t, tc là mc vn thp hn rt nhiu nu mua c hoa Tulip trc
tip bng tin mt. Quyn chn làm tng sc bt ca các khon đu t nhm mang v
tin lãi nhiu hn. Ví d, nu mua quyn chn c hoa Tulip vi giá hin ti là $100,
ngi mua ch phi tr $10. Nu giá th trng c hoa Tulip tng lên $200, khi đó ngi
- 18 -
mua s s dng quyn này đ mua hoa giá $100 và bán vi giá th trng là $200. Nh
vy, h lãi $90, gp 9 ln so vi vn ban đu. Nu đu t bng vic mua trc tip thì
tin lãi là $100, tc là ch gp 2 ln so vi vn. Trong mt tháng, t tháng 1/1637 đn
tháng 2/1637, giá c hoa Tulip tng lên 20 ln và tháng tip theo xung dc còn khng
khip hn. Rt cuc, giá tng đn mt ngng mà ngi ta quyt đnh s bán c hoa
Tulip ca mình. Chng bao lâu, ngi khác cng đi theo quyt đnh nh vy, và th
trng hoa Tulip st gim giá vi tc đ chóng mt, cho đn khi mi ging hoa gn nh
vô ngha nh nhau và có giá ch bng mt c hành. Có rt nhiu cn st khác trong lch
s đã cho thy s điên cung trong hành đng ca đám đông t thi “C hoa Tulip” th
k XVII cho đn thi k c phiu dot.com trong th k XXI. Tài chính hành vi quan
tâm và mun có nhng lý gii rõ hn v tâm lý đám đông phi lý nh vy trong các
quyt đnh đu t.
“Suy ngh theo nhóm” là mt hin tng đc công nhn rng rãi trong
nghiên cu hành vi đám đông. Nhiu ngi tin rng, suy ngh theo nhóm thng có
nhng quyt đnh chính xác hn tng cá nhân riêng l. Trong lch s, hc thuyt “bàn
tay vô hình” ca Adam Smith cng đã đ cp v s sáng sut ca hành vi đám đông to
ra các ngun cung và cu cho nn kinh t thông qua c ch bàn tay vô hình. Tuy nhiên,
nh đã đ cp, th trng nói chung không phi lúc nào cng đa ra các quyt đnh có
tính “duy lý” và đnh giá chính xác vi giá tr thc ca hàng hóa. Trong mt tác phm
ni ting v tâm lý hc đám đông, Gustavc Le Bon đã kt lun: “Trong đám đông,
ngi ta ch càng ngu dt ch không h khôn ngoan hn”. Có v nh cha có nhiu nhà
đu t đc qua quyn sách này. Khi giá c th trng tng vi tc đ chóng mt mà ch
da vào hành vi đám đông thng không th chng đ trc sc hp dn v li nhun.
Giá c có th tip tc tng trong thi gian dài nhng kiu gì thì chúng cng s chuyn
đng ngc li. Nhng cn chn đng nghch chiu s dn đn làn sóng bán đ bán

tháo và đ li nhng hu qu rt khc lit cho nhà đu t, đc bit là nhng ai chm
chân hn. Bài hc quan trng nht, theo các nhà nghiên cu ca trng phái tài chính
hành vi là các nhà đu t cá nhân luôn phi kim soát cm xúc ca mình tránh b lôi kéo
hành đng theo đám đông.

- 19 -
1.5.4/ S tht bi

Hành vi cá nhân khi đi din vi nhng tình hung mo him gia hai thái cc
thng thua đc Kahneman và Tversky mt ln na xem xét trong nhiu thc nghim
ca mình. Hai ông đã phát trin thành lý thuyt “trin vng”, lun đim chính là la
chn ca mi ngi đc thúc đy bi giá tr đc hay mt. Nhng khon thit hi
không mong mun nhiu hn là li nhun k vng. Hn na, phng thc th hin s
đc mt có th xy ra cng nh hng rt ln đn quyt đnh ca ngi tham gia các
thc nghim. Ví d, ngi chi đc đ ngh tham gia vào trò chi may ri bng cách
tung đng xu, nu mt nga xut hin ngi chi đc $100, mt xp xut hin thì b
mt $100. a s mi ngi đu tr li không tham gia, ngay khi trò chi công bng và
h đc chi th vài ln trc đó đu thng. Xét trên quan đim ca lý thuyt xác sut,
trò chi có giá tr k vng = 0. GTKV = kh nng xut hin mt nga x s tin thng +
kh nng xut hin mt xp x s tin thua = 1/2 x 100 + 1/2 (-100) = 0.
Tuy nhiên, khi thc nghim đc tin hành vi vic thay đi lng tin
thng  nhng mc khác nhau thì ngi tham gia thí nghim sn sàng đng ý “th
vn may”. Nu khon tin thua vn  mc $100USD và khon tin thng  mc $250
thì mi ngi đng ý đánh cc. Giá tr k vng ca li nhun t trò chi này khi đó =
1/2 x 250 + 1/2 (-100) = 75USD. Kt lun ca Kahneman và Tversky là “Mi ngi
khó chp nhn tht bi hn thành công đn 2,5 ln. Hay vi cách din đt khác, $1 mt
đi s gây đau đn gp 2,5 ln so vi $1 thu đc”.
Mc dù, ai cng cm ghét tht bi nhng thú v là khi phi đi din vi tình
hung gn nh là b thit hi 100%, mi ngi li mun đánh cc. Mt thc nghim
khác đc thc hin nh sau: ngi chi đc yêu cu chn mt trong hai tình hung:

- A là mt $750 chc chn.
- B là 75% mt $1000 và 25% không mt gì.
Hu nh 90% ngi chi đu chn B bt chp là giá tr k vng ca hai phng án đu
nh nhau là đu mt 750USD. Rõ ràng thí nghim đã ch ra, khi phi đi din vi kh
nng thit hi chc chc thì đa s mi ngi vn quyt đnh theo chiu hng mo
him. Ngoài ra, hai nhà khoa hc trên cng khám phá ra cái gi là “hiu ng tng
- 20 -
tng” hay “hiu ng h cu” (xy ra khi vic la chn, din đt ngôn ng trong bng
câu hi điu tra vô tình hay hu ý làm nh hng ti kt qu tr li ca ngi đc hi
do b tác đng v mt tâm lý). Sau đây là mt thc nghim liên quan đn hiu ng
tng tng. Ngi tham gia đc đ ngh chn mt trong các phng án A và B. Gi
s có hai chng trình nghiên cu chng li dch bnh l đang bùng n, có kh nng
làm 600 ngi thit mng. Theo d đoán ca các nhà khoa hc, tính chính xác ca kt
qu hai chng trình là:
- Phng án A cu đc 200 ngi
- B có 1/3 kh nng cu đc 600 ngi và 2/3 kh nng không cu đc ai.
Theo thuyt trin vng đa phn con ngi đu ghét tht bi nên có 2/3 s ngi tham
gia đu chn phng án A. Lu ý là giá tr k vng ca c hai chng trình là đu cu
đc 200 ngi. Nhng nu cùng mt vn đ trên vi cách đt vn đ có khác đi:
- A* s có 400 ngi cht.
- B* có 1/3 kh nng không ai cht và 2/3 kh nng 600 ngi cht.
Vi cách trình bày đc đnh dng theo s ngi cht, có 2/3 s ngi tham gia chn
B*. Mc dù thc t, A và A* cng nh B và B* là nh nhau. Kt qu ca nghiên cu
này đã chng t vai trò ca hiu ng tng tng và vic u tiên mo him trong cân
nhc thit hi. Chng hn, nhà đu t sn sàng thc hin ngay nhng lnh mang li li
nhun nh và trì hoãn không dám thc hin lnh ct l khi xut hin các khon l nh.
Vì vic bán các c phiu đang tng giúp nhà đu t nhìn thy li nhun rõ ràng và có
cm giác t tin hn. Nu bán các c phiu đang mt giá, h s thy bun và hi tic v
tht bi.
Trên đây là mt s quan đim rt c bn ca các hc gi nghiên cu tài chính

hành vi phát hin thông qua các nghiên cu thc nghim ca mình trong sut hai thp
k va qua. Hy vng nhng hc gi và chuyên gia trong lnh vc tài chính s tip tc
tìm kim b sung thêm các phát hin mi cho c s lý lun v tài chính hành vi hc,
cung cp cho các nhà đu t tài chính thêm các công c hu ích giúp các quyt đnh đu
t ca mình hiu qu hn.