Tác động của dòng vốn FDI đến cán cân thương mại của Việt Nam giao đoạn 1992-2010

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH








Trn Trung Kiên


TÁC NG CA DÒNG VN FDI N
CÁN CÂN THNG MI CA VIT NAM
GIAI ON 1992 - 2010



LUN VN THC S KINH T

TP.H Chí Minh - 2012




B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.H CHÍ MINH







Trn Trung Kiên


TÁC NG CA DÒNG VN FDI N
CÁN CÂN THNG MI CA VIT NAM
GIAI ON 1992 - 2010



Chuyên ngành: Kinh t tài chính – Ngân hàng
Mã s: 60.31.12

LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:

TS. DIP GIA LUT





TP.H Chí Minh - 2012




LI CAM OAN
Tôi xin cam đoan lun vn “Tác đng ca dòng vn FDI đn cán cân thng mi
ca Vit Nam giai đon 1992 - 2010”, đc thc hin di s hng dn ca
TS.Dip Gia Lut là công trình nghiên cu nghiêm túc và đc đu t k lng ca
tôi. Các s liu và ni dung trong lun vn là hoàn toàn trung thc và đáng tin cy.

Tác gi


Trn Trung Kiên




MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT

DANH MC CÁC BNG
DANH MC CÁC  TH
PHN M U
Chng I: c s lý lun và mô hình nghiên cu 1
1.1 Tng quan v dòng vn đu t trc tip nc ngoài (FDI) 1
1.1.1 Khái nim và tính cp thit ca vic thu hút dòng vn FDI 1
1.1.2 Phân loi dòng vn FDI 2
1.1.3 Vai trò ca dòng vn FDI vào đi vi nc s ti 4
1.2. Tng quan v cán cân thng mi 7
1.2.1 Khái nim v cán cân thng mi 7
1.2.2 Vai trò ca thng mi quc t 7
1.2.3 H qu ca thâm ht cán cân thng mi 8
1.3 Mi quan h gia dòng vn FDI vào và cán cân thng mi 10
1.3.1 Dòng vn FDI và xut khu 12
1.3.2 Dòng vn FDI và nhp khu 14
1.4 T giá hi đoái và cán cân thng mi 15
1.5 Cán cân thng mi và thu nhp quc dân 17
1.6 Kinh nghim ca mt s nc 18
1.6.1 Mt s đim chung và kinh nghim ca Trung Quc 18
1.6.2 Kinh nghim ca Singapore 20
1.6.3 Kinh nghim ca Thái Lan 21
1.7 Mô hình nghiên cu 21
Tóm tt chng I 26
Chng II : Thc trng thu hút dòng vn FDI ca Vit Nam giai đon
1991 – 2010 và tình hình xut nhp khu, thâm ht cán cân thng mi  Vit
Nam giai đon 1986-2010 27
2.1 Thc trng thu hút dòng vn FDI giai đon 1991-2010 27
2.1.1 V chính sách khuyn khích đu t và tình hình thu hút FDI 27
2.1.2 V c cu vn TNN phân theo ngành ngh 32
2.1.3 V đi tác đu t 35

2.1.4 Phân theo vùng, lãnh th 36
2.1.5 V hiu qu s dng vn 39
2.2 Thc trng thâm ht cán cân thng mi và tình hình xut nhp khu ca
Vit Nam giai đon 1986-2010 40

2.2.1 V chính sách ngoi thng và tình hình xut nhp khu 41
2.2.2 V c cu hàng xut nhp khu và th trng xut nhp khu 44
2.2.3 V th trng xut khu, nhp khu 49
2.2.4 Phân tích mc đ thâm ht cán cân thng mi 52
Tóm tt chng II 55
Chng III : Kim đnh và báo cáo kt qu kim đnh mi quan h gia dòng vn
FDI và cán cân thng mi ca Vit Nam giai đon 1992 - 2010 57
3.1 Mô t s liu nghiên cu 57
3.2 Kim đnh s tng quan gia các bin 58
3.3 Kt qu kim đnh bng phng pháp OLS và phng pháp SURE 59
Tóm tt chng III 65
Chng IV: Mt s khuyn ngh, gii pháp nhm thu hút dòng vn FDI hiu qu
và ci thin thâm ht cán cân thng mi giai đon 2012 – 2020 67
4.1 Nhng mc tiêu hng ti trong giai đon 2012 – 2020 67
4.2 Mt s khuyn ngh v chính sách 68
4.2.1 Phát trin c s h tng phc v sn xut và xut khu 68
4.2.2 Qun lý và đnh hng đu t FDI 68
4.2.3 Thúc đy phát trin các ngành công nghip ph tr 70
4.2.4 Nâng cao nng lc xut khu 71
4.2.5 Hn ch nhp siêu thông qua qun lý tt nhp khu 72
4.2.6 Tng cng đi ngoi, ngày càng hi nhp sâu hn vào th trng
th gii 73
4.2.7 Chính sách t giá thích hp, linh hot 73
4.2.8 Phát trin ngun nhân lc cht lng cao 73
Tóm tt chng IV 74

KT LUN 75
TÀI LIU THAM KHO
CÁC PH LC
DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH VIT TT
ADB
Ngân hàng phát trin Châu Á
AFTA
Khu vc Mu dch T do ASEAN
APEC
Din đàn Hp tác Kinh t châu Á – Thái Bình Dng
ASEAN
Các nc ông Nam Á
DW
h s Durbin Watson
VT
n v tính
TNN
u t nc ngoài
FIA
Cc đu t nc ngoài- B Công thng
GDP
Tng sn phm quc ni
GSO
Tng cc thng kê
SURE
Phng pháp hi quy Seemingly Unrelated Regression
Equations
FDI
u t trc tip nc ngoài
FPI

u t gián tip nc ngoài
FIA
Cc đu t nc ngoài
ODA
H tr phát trin chính thc
OLS
Phng pháp hi quy bình phng bé nht
OECD
T chc Hp tác và Phát trin Kinh t
SI
Các ngành công nghip ph tr
TTCK
Th trng chng khoán
VCCI
Phòng xúc tin thng mi
XNK
Xut nhp khu
UNCTAD
Din đàn Thng mi và Phát trin Liên Hip Quc
WB
Ngân hàng th gii
WTO
T chc thng mi th gii

DANH MC BNG
Bng 1.1: Bng kt qu mong đi t mô hình nghiên cu
Bng 2.1: H s ICOR ca Vit Nam qua các giai đon t nm 1991-2010
Bng 2.2: So sánh các giai đon tng trng ca mt s quc gia
Bng 2.3: Cán cân thng mi ca Vit Nam t nm 2006-2010
Bng 2.4: T trng và th hng kim ngch xut nhp khu ca các nuc ASEAN

trong nm 2009 vi Vit Nam
Bng 3.1: bng tóm tt kt qu kim đnh bng phng pháp hi quy OLS tng
phng trình trong mô hình nghiên cu

DANH MC BIU 
Biu  2.1: Tình hình thu hút vn FDI ti Vit Nam giai đon 1991-2010
Biu đ 2.2: 20 quc gia có tng s vn đu t vào Vit Nam ln nht giai đon
1990-2010
Biu đ 2.3: Dòng vn FDI vào vit Nam phân theo đa phng nm 2009
Biu đ 2.4: Thc trng xut nhp khu và cán cân thng mi ca Vit nam giai
đon 1986-2010
Biu đ 2.5: 18 mt hàng xut khu ch lc ca Vit Nam nm 2010
Biu đ 2.6: Các nhóm mt hàng nhp khu t 1 t USD tr lên
Biu đ 2.7: Cán cân thng mi ca Vit Nam theo các khu vc kinh t
Biu đ 2.8: Mc thâm ht cán cân vãng lai, cán cân thng mi (1991-2009)
Biu đ 3.1: C cu dòng vn FDI vào lnh vc bt đng sn phân theo tng lnh
vc t 1988 – 2008



PHN M U
1.Trình bày vn đ nghiên cu
Hu ht các quc gia trên th gii hin nay, đc bit là các quc gia đang
phát trin, đu xem ngun vn đu t trc tip t nc ngoài (FDI) là “ tr ct ca
s phát trin kinh t” (joze Mincinger,2008). Nhiu đ tài nghiên cu đã chng
minh li ích ca FDI v phng din lý thuyt cng nh thc tin, chng hn: chính
sách thu hút FDI đúng đn đã góp phn vào s tng trng vt bc ca nn kinh t
Trung Quc, đa quc gia này thành mt trong nhng quc gia có nn kinh t mnh
nht th gii; FDI cng là mt nhân t chính thúc đy s phát trin ca các th
trng mi ni nhng nm 1990…

Tuy nhiên, ti mt s quc gia đang phát trin, trong đó có Vit Nam, mt
thc trng là khi mà dòng vn FDI đ vào liên tc tng lên thì đng thi tình trng
thâm ht cán cân thng mi vn dai dng tn ti qua nhiu nm. Cán cân thng
mi phn ánh giá tr bng tin ca hàng hóa xut khu và nhp khu ca mt nn
kinh t trong mt thi k nht đnh. Thâm ht cán cân thng mi chính là nguyên
nhân ch yu gây ra thâm ht tài khon vãng lai  Vit Nam hin nay. Khi cán cân
vãng lai thâm ht dai dng gây nhiu bt li cho nn kinh t, liên quan đn vic
chuyn giao tài sn ra bên ngoài và gánh nng n cho th h tng lai.
Nh vy, vn đ đt ra là:
- Liu rng dòng vn FDI có phi là nguyên nhân gây ra tình trng thâm ht
cán cân thng mi dai dng  Vit Nam giai đon 1992-2010?
- Liu rng có tn ti mi quan h gia dòng vn FDI và cán cân thng mi,
gia dòng vn FDI và giá tr xut khu, nhp khu ca Vit Nam giai đon
1992-2010?
Do đó, đ tài nghiên cu này có ý đnh kim đnh mi quan h gia dòng vn
FDI và cán cân thng mi, gia dòng vn FDI và giá tr xut khu, nhp khu ca
Vit Nam giai đon 1992-2010.

2. Tng quan tài liu và c s lý thuyt
Có khá nhiu bài nghiên cu khoa hc nghiên cu tác đng ca dòng vn
FDI vào đn cán cân thng mi ca nc ch nhà. Hu ht các nghiên cu đu
nhn đnh rng dòng vn FDI làm gia tng thng mi quc t, tác đng đn cán
cân thng mi ca quc gia nhn đu t.
Peter Wilamoski & Sarah Tinkler (1999) xem xét tác đng ca dòng vn đu
t FDI t M đn xut khu, nhp khu ca Mê-xi-cô đa ra kt qu rng s gia
tng dòng vn FDI dn đn s gia tng ca xut khu ln nhp khu  c 2 quc
gia.
Baliamoune – Lutz (2004) kim đnh mi quan h nhân qu gia FDI, xut
khu và tng trng kinh t ca Ma-rc giai đon 1973-1999 bng phng pháp
kim đnh nhân qu Granger. Kt qu cho thy tn ti mi quan h nhân qu 2 chiu

gia dòng vn FDI và xut khu ca Ma-rc giai đon này.
Nghiên cu ca Santi Chaisrisawatsuk & Wisit Chaisrisawatsuk (2007) cho
thy s st gim trong t l gia tng dòng vn FDI vào Châu Á giai đon nm 2000-
2005 có liên quan đn s st gim trong t l gia tng xut nhp khu  Châu Á giai
đon này.
Tng t, Muhammad Amir Hossain (2008) đã kt lun dòng vn FDI vào
tác đng làm gia tng c xut khu và nhp khu  Bangladesh giai đon 1998-2007
và qua đó s tác đng làm tng hoc gim cán cân thng mi tùy thuc vào đ ln
tác đng ca dòng vn FDI vào đn xut khu, ca dòng vn FDI vào đn nhp
khu. Nghiên cu ca ông cho bit  Bangladesh giai đon này, nu dòng vn FDI
vào tng lên 10% thì xut khu tng 1,6%, nhp khu tng 1,3%.
S dng phng pháp kim đnh Seemingly Unrelated Regression Equation
(SURE), nghiên cu ca Wang & Wan (2008) cho thy rng, dòng vn FDI có vai
trò quan trng trong s tng trng kinh t và thng d thng mi ln  Trung
Quc trong giai đon 1979-2007.
Sulaiman D Mohammad (2010) kim đnh mi quan h gia FDI và cán cân
thng mi ca Pakistan giai đon 1997-2008 bng phng pháp phân tích đng
liên kt Johansen. Theo kt qu nghiên cu, dòng vn FDI, chi tiêu h gia đình, t
giá và thu nhp nc ngoài là nhng nhân t nh hng đn cán cân thng mi
ca Paskistan giai đon 1997-2008.
Bng phng pháp Least quare dummy variable (LSDV) và c s d liu
nghiên cu trong giai đon 1980 - 2007, Zenegnaw Abiy Hailu (2010) kim đnh
nhng nhân t tác đng đn s gia tng xut khu, nhp khu ti 16 quc gia Châu
Phi và kt qu cho thy dòng vn FDI vào là mt trong nhng nhân t đó.
Do mt s nét tng đng ca hai nn kinh t Vit Nam và Trung quc cng
nh kh nng thu thp d liu nghiên cu, bài nghiên cu này s dng mô hình
nghiên cu ca Wang & Wan (2008) có hiu chnh li cho phù hp vi trng hp
nghiên cu  Vit Nam, nhm kim đnh mi quan h gia dòng vn FDI và cán
cân thng mi, gia dòng vn FDI và giá tr xut khu, nhp khu ca Vit Nam
giai đon 1992-2010. Bên cnh đó, vic phân tích mô hình nghiên cu này, cng

góp phn gii thích mi quan h gia thu nhp, t giá thc đa phng vi cán cân
thng mi ca Vit Nam giai đon này. Mô hình nghiên cu đc hiu chnh li
nh sau :
Ln (M/X)
t
= 
0
+ 
1
LnYw
t
+ 
2
LnY
t
+ 
3
LnE
t
+ 
4
LnF
t
+ 
t
(2a)
Ln X
t
= 
0

+ 
1
Ln Yw
t
+ 
3
LnE
t
+ 
4
LnF
t
+ 
t
(2b)
Ln M
t
= 
0
+ 
2
LnY
t
+ 
3
LnE
t
+ 
4
lnF

t
+ 
t
(2c)
Trong đó:
(M/X) là t s gia nhp khu so vi xut khu ca Vit Nam ti thi đim t
Yw
t
là thu nhp toàn cu ti thi đim t
Y
t
là thu nhp ca Vit Nam ti thi đim t
E
t
là t giá thc đa phng ca Vit Nam ti thi đim t
F
t
là t s gia dòng vn FDI vào so vi GDP ca Vit Nam ti thi đim t
X
t
là t s gia xut khu so vi GDP ca Vit Nam ti thi đim t
M
t
là t s gia nhp khu so vi GDP ca Vit Nam ti thi đim t


3. Mc tiêu nghiên cu
Th nht, kim đnh mi quan h gia dòng vn FDI và cán cân thng mi,
gia thu nhp và cán cân thng mi, gia t giá thc đa phng và cán cân thng
mi ca Vit Nam trong giai đon 1992-2010 bng phng pháp hi quy Ordinary

Least Square (OLS) và phng pháp hi quy h phng trình Seemingly Unrelated
Regression Equations (SURE).
Trên c s ca mc tiêu th nht, nghiên cu s tr li câu hi liu rng có
tn ti mi quan h có ý ngha gia dòng vn FDI và cán cân thng mi, gia thu
nhp và cán cân thng mi, gia t giá thc đa phng và cán cân thng mi ca
Vit Nam trong giai đon 1992-2010 hay không.
Da trên kt qu kim đnh, bài nghiên cu s đa ra có khuyn ngh, gii
pháp nhm ci thin thâm ht cán cân thng mi cng nh tip tc thu hút dòng
vn FDI vào Vit Nam.
4. i tng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu ca đ tài là mi quan h gia dòng vn FDI và cán
cân thng mi, gia thu nhp và cán cân thng mi, gia t giá thc đa phng
và cán cân thng mi ca Vit Nam trong giai đon 1992-2010.
Phm vi nghiên cu là kim đnh các mi quan h gia dòng vn FDI và cán
cân thng mi, gia thu nhp và cán cân thng mi, gia t giá thc đa phng
và cán cân thng mi đc trình bày trong mô hình nghiên cu.
Nghiên cu này ch yu đc thc hin c s d liu th cp v dòng vn
FDI vào, giá tr xut nhp khu cng nh tng thu nhp quc ni (GDP) và t giá
hi đoái thc đa phng ca Vit Nam trong giai đon 1992 - 2010. S liu đc
thu thp t nhiu ngun nhng ch yu đc ly t ngun ca Tng cc thng kê
và t ADB (2010), Key indicators for Asia and the Pacific, 2010.
5. Phng pháp nghiên cu
 đt đc mc tiêu nghiên cu, ngoài thc hin các phng pháp thng kê
mô t s liu c bn và nhn đnh vn đ theo li din dch hoc quy np, nghiên
cu s dng các phng pháp đnh lng đ kim đnh các mi quan h. Phng
pháp hi quy Ordinary Least Square (OLS) và phng pháp hi quy h phng
trình Seemingly Unrelated Regression Equations (SURE) đc thc hin bng phn
mm Eviews 6.
Các bc th tc kim đnh cn thit khác nh kim đnh phng sai thay
đi (kim đnh White), tng quan chui (h s DW), hi quy gi mo ( so sánh h

s R
2
và h s DW, biu đ AC ca phn d),… cng đc s dng trong quá trình
kim đnh mô hình.
6. Kt cu ca đ tài
Ngoài phn m đu, mc lc, tài liu tham kho, danh mc các t vit tt và
các ph lc liên quan, đ tài đc trình bày thành 4 chng:
Chng I: C s lý lun và mô hình nghiên cu.
Mc tiêu ca chng này là trình bày tóm tt lý thuyt v FDI và cán cân
thng mi. Tng hp vn tt các nghiên cu trc đây v mi quan h gia dòng
vn FDI và cán cân thng mi, gia thu nhp và cán cân thng mi, gia t giá
thc đa phng và cán cân thng mi nhm xây dng mô hình lý thuyt thích hp
cho vic kim đnh các mi quan h này  Vit Nam. Ngoài ra, chng I cng trình
bày mt s kt qu kim đnh có liên quan đc thc hin ti mt s nc trên th
gii. Bên cnh đó, kinh nghim ca mt s quc gia (Trung Quc, Singapore, Thái
Lan) v vn đ nêu trên cng đc trình bày  chng này.
Chng II: Thc trng thu hút dòng vn FDI ca Vit Nam giai đon 1991-2010
và tình hình xut nhp khu, thâm ht cán cân thng mi  Vit Nam giai đon
1986 -2010.
Bng phng pháp thng kê mô t s liu, chng II nhm mô t thc trng
thu hút dòng vn FDI giai đon 1991 - 2010 và tình hình xut nhp khu, thâm ht
cán cân thng mi ca Vit Nam trong giai đon 1986 - 2010.
Trong chng này, nghiên cu cng tp trung phân tích c cu ca dòng vn
FDI, c cu xut khu, nhp khu cùng các vn đ liên quan nh hiu qu s dng
vn đu t, đánh giá tình trng thâm ht cán cân thng mi ca Vit Nam nhm có
cái nhìn c th hn v tình hình thu hút vn FDI và thc trng cán cân thng mi,
thc t xut nhp khu ca Vit Nam giai đon này.
Chng III:Kim đnh và báo cáo kt qu kim đnh các mi quan h gia dòng
vn FDI vi cán cân thng mi Vit Nam giai đon 1992 - 2010.
Da vào mô hình nghiên cu đc xây dng  chng I, quá trình thc hin

kim đnh, phân tích kt qu kim đnh s đc trình bày  chng này. ây cng
là c s chính đ đa ra các khuyn ngh, gii pháp thích hp  Chng IV.
Chng IV: Mt s khuyn ngh, gii pháp nhm thu hút dòng vn FDI hiu
qu và ci thin thâm ht cán cân thng mi giai đon 2012 -2020.
Da vào thc trng thu hút vn FDI, giá tr xut nhp khu và tình hình cán
cân thng mi ca Vit Nam giai đon 1992 – 2010 đc trình bày  chng II và
các kt qu kim đnh đc báo cáo  chng III, tác gi đa ra các khuyn ngh,
gii pháp v chính sách nhm thu hút hiu qu dòng vn FDI cng nh ci thin
thâm ht cán cân thng mi, nâng cao nng lc xut nhp khu ca Vit Nam
trong giai đon 2012 - 2020.
7. Ý ngha thc tin và đóng góp ca đ tài
 tài nghiên cu mô t khái quát thc trng thu hút dòng vn FDI ca Vit
Nam giai đon 1991 -2010 và tình hình xut nhp khu, thâm ht cán cân thng
mi  Vit Nam giai đon 1986 - 2010.
 tài nghiên cu cung cp mt bng chng v v mi quan h gia dòng
vn FDI và cán cân thng mi, gia thu nhp và cán cân thng mi, gia t giá
thc đa phng và cán cân thng mi ca Vit Nam giai đon 1992 - 2010.
 tài nghiên cu đa ra các khuyn ngh, gii pháp t phía chính ph nhm
thu hút hiu qu dòng vn FDI cng nh ci thin thâm ht cán cân thng mi,
nâng cao nng lc xut nhp khu ca Vit Nam trong giai đon 2012 - 2020.

- 1 -




Chng I:
C S LÝ LUN VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CU

1.1 Tng quan v dòng vn đu t trc tip nc ngoài (FDI)

1.1.1 Khái nim và tính cp thit ca vic thu hút dòng vn FDI
S dch chuyn ngun vn đu t quc t đc gii thích da trên c s
mun ti đa hoá li nhun ca các công ty đa quc gia và nguyên tc li th so sánh
ca các yu t ( vn, th trng, lao đng,…) gia các quc gia.  các nc đang
phát trin nh Vit Nam, tình trng thiu vn đu t và t liu sn xut đang là mt
thc t đáng quan tâm. Bên cnh huy đng các ngun vn trong nc, thu hút đu
t nc ngoài là mt bin pháp quan trng đ khc phc tình trng thiu vn nói
trên.
Có nhiu cách đ phân loi dòng vn đu t nc ngoài, phân loi theo tài
khon tài chính thì dòng vn đu t nc ngoài gm có: dòng vn đu t trc tip
nc ngoài (FDI), dòng vn đu t gián tip (FPI) và các hình thc đu t khác.
u t gián tip (FPI: Foreign Portfolio Investment) là hình thc đu t gián tip
xuyên biên gii. Nó ch các hot đng mua tài sn tài chính nc ngoài nhm kim
li, là dòng vn có tính cht không n đnh và d đo chiu mt khi nc nhn đu
t gp nhng cú sc tài chính, điu này nu xy ra s càng làm trm trng hn tình
hình ca nn kinh t. Vì vy, mun hp th tt dòng vn FPI này, các quc gia nhn
đu t phi phát trin chiu sâu tài chính quc gia, gia tng d tr ngoi hi nhm
đi phó vi trng hp dòng vn FPI đo chiu. ây là mt thách thc không nh
vi nhng nn kinh t còn non tr ca các nc đang phát trin. Các hình thc đu
t khác mà ni bt là hình thc ODA - h tr phát trin chính thc dù gì cng là
mt hình thc đi vay.
Ngc li, dòng vn đu t trc tip (FDI: Foreign direct Investment) là
dòng vn đu t dài hn và có tính cht n đnh hn. T chc Thng mi Th gii
(WTO) đa ra đnh ngha nh sau v FDI: u t trc tip nc ngoài (FDI) xy ra
- 2 -



khi mt nhà đu t t mt nc (nc ch đu t) có đc mt tài sn  mt nc
khác (nc thu hút đu t) cùng vi quyn qun lý tài sn đó. Phng din qun lý

là th đ phân bit FDI vi các công c tài chính khác… Nhà đu t thng hay
đc gi là "công ty m" và các tài sn đu t đc gi là "công ty con" hay "chi
nhánh công ty" [28]. Theo lut đu t nc ngoài ti Vit Nam (1996), đu t trc
tip nc ngoài đc đnh ngha là “vic nhà đu t nc ngoài đa vào Vit Nam
vn bng tin hoc bt k tài sn nào đ tin hành đu t theo quy đnh ca lut
này”[14]. Nh vy, ngun vn FDI thc cht là ngun vn ca nc này đu t
trc tip vào nc khác đ tn dng các li th ca nc s ti (ngun lao đng giá
r, nguyên vt liu, th trng…) nhm mc đích đem li li nhun cho c hai bên.
1.1.2 Phân loi dòng vn FDI
Vi nhiu tiêu chí khác nhau, dòng vn FDI có th phân loi theo nhiu
cách, dòng vn FDI phân loi theo đng c ca nhà đu t khi h đu t vào nc
tip nhn thì có th chia thành:
 Vn tìm kim tài nguyên
ây là các dòng vn nhm khai thác ngun tài nguyên thiên nhiên r và di
dào  nc tip nhn, khai thác ngun lao đng có th kém v k nng nhng giá
thp hoc khai thác ngun lao đng k nng tt. Ngun vn loi này còn nhm mc
đích khai thác các tài sn sn có thng hiu  nc tip nhn (nh các đim du
lch ni ting). Nó cng còn nhm khai thác các tài sn trí tu ca nc tip nhn.
Ngoài ra, hình thc vn này còn nhm tranh giành các ngun tài nguyên chin lc
đ khi lt vào tay đi th cnh tranh.
 Vn tìm kim hiu qu
ây là ngun vn nhm tn dng giá thành đu vào kinh doanh thp  nc
tip nhn nh giá nguyên liu r, giá nhân công r, giá các yu t sn xut nh đin
nc, chi phí thông tin liên lc, giao thông vn ti, mt bng sn xut kinh doanh r,
thu sut u đãi, v.v


- 3 -

 Vn tìm kim th trng
ây là hình thc đu t nhm m rng th trng hoc gi th trng khi b
đi th cnh tranh giành mt. Ngoài ra, hình thc đu t này còn nhm tn dng các
hip đnh hp tác kinh t gia nc tip nhn vi các nc và khu vc khác, ly
nc tip nhn làm bàn đp đ thâm nhp vào các th trng khu vc và toàn cu.
Phân loi theo bn cht đu t, Theo nghiên cu ca Volker Nocke &
Stephen Yeaple (2008), dòng vn FDI có 2 hình thc: u t mi (Greenfield FDI)
và Mua li và sáp nhp (cross border acquisition). Theo hai nhà nghiên cu, xét v
mt h thng thì Greenfield FDI đuc xem là hiu qu hn so vi đu t theo hình
thc cross border acquisition.
 u t mi (Greenfield FDI)
u t mi là hình thc các nhà đu t nc ngoài tham gia th trng nc
s ti bng cách xây dng 1 công ty (chi nhánh) mi ti nc s ti, trong đó công
ty m đu t mua sm và thit lp các phng tin kinh doanh mi  nc nhn đu
t. Hình thc này làm tng khi lng đu t vào. u t theo dng này đóng vai
trò quan trng trong trng hp dòng vn FDI chy t mt nc có chi phí sn xut
cao sang nc có chi phí sn xut thp.
 Mua li và sáp nhp (cross border acquisition)
Mua li và sáp nhp là hình thc mà nhà đu t nc ngoài tham gia th
trng nc s ti bng cách mua li hoc sát nhp các công ty đang tn ti trên th
trng nc nhn đu t, trong đó hai hay nhiu doanh nghip có vn FDI đang
hot đng sáp nhp vào nhau hoc mt doanh nghip này (có th đang hot đng 
nc nhn đu t hay  nc ngoài) mua li mt doanh nghip có vn FDI  nc
nhn đu t. Hình thc này không nht thit dn ti tng khi lng đu t vào.
Dng đu t này thích hp khi khác bit v chi phí sn xut ca 2 nc không
nhiu.
Ngoài ra, dòng vn FDI cng có th phân theo nhng tiêu chí khác: phân
chia thành Horizontal FDI và Vertical FDI, phân theo tính cht dòng vn, theo loi
hình kinh doanh, …

- 4 -



1.1.3 Vai trò ca dòng vn FDI vào đi vi nc s ti
Vai trò ca vn, đc bit là vn FDI đc nhc đn khá sm t các lý thuyt
c đin đn hin đi. Theo quan đim ca Keynes, đu t là nhân t quan trng
trong vic gii quyt vic làm, vì vy nhà nc phi to điu kin hình thành các
chng trình đu t quy mô ln đ s dng lao đng tht nghip và t bn nhàn ri.
ây chính là s ra đi ca vic thu hút đu t đ phát trin kinh t.
P.A.Sammuelson và R.Nurkse đu cho rng các nc đang phát trin phi có
“cú huých bên ngoài” đ phá v “cái vòng ln qun” ca s nghèo đói, lc hu. Và
“cú huých bên ngoài” đó chính là đu t nc ngoài [12, tr.14].Trong tác phm
Nhng vn đ hình thành vn  các nc chm phát trin, R.Nurkse đã trình bày
mt cách có h thng v vic gii quyt vn đ vn cho công nghip hóa  các nc
lc hu. Theo ông, tình trng thiu vn chính là nguyên nhân c bn dn đn nhng
vn đ nói trên. Vì vy, ông cho rng m ca cho đu t trc tip nc ngoài là
cách thit thc nht đ các nc chm phát trin có th vn ti nhng th trng
mi, tip thu k thut hin đi và nhng phng thc qun l ý tiên tin, t đó đy
nhanh tc đ tng trng ca nn kinh t.
Các nghiên cu gn đây và kinh nghim thc t ti mt s quc gia hu nh
cng khuyn khích các quc gia, đc bit là các quc gia đang và chm phát trin,
nên tng cng thu hút đu t nc nc ngoài, đc bit là dòng vn FDI.
Theo đnh ngha ca Ngân hàng th gii (World bank), vn FDI là mt
ngun tài chính ln và quan trng giúp các nc đang phát trin thu hp khong
cách v trình đ k thut vi các quc gia phát trin, nâng cao trình đ qun lý và
phát trin th trng xut khu.
Balasubramanyam et al. (1996) nghiên cu tác đng ca dòng vn FDI đn
tc đ tng trng bình quân trong giai đon 1970-1985 ca 46 quc gia cho thy
rng dòng vn FDI có vai trò quan trng nh hng tc đ tng trng ca các quc

gia áp dng chính sách hng đn xut khu.
Xét v tng th, Trung Quc là mt minh chng rõ nht cho vic phát trin
thành công nh áp dng các chính sách thu hút FDI hp lý. Nghiên cu ca Wang
- 5 -



& Wan (2008) cho thy rng, dòng vn FDI có vai trò quan trng trong s tng
trng kinh t và thng d thng mi ln  Trung Quc trong giai đon 1979-
2007. T nhng nm 1970, dòng vn FDI vào Trung Quc gn nh bng không,
xut khu nm 1978 đt khong 9,954.8 triu USD, nhp khu  mc 11,130.9 triu
USD. Nh nhng chính sách thu hút FDI hp lý, dòng vn FDI không ngng tng
lên. Nm 2007, lng vn FDI đ vào Trung Quc vào khong 80 t USD, xut
khu đt 889,600 triu USD, nhp khu đt 700,528 triu USD.
Joze Mincinger (2008) xem FDI nh “ct tr ca s tng trng”[18, tr.1]
ti các quc gia thành viên mi ca liên minh Châu Âu EU (NMS). T nhng nm
1990, do kh nng có th tr thành viên ca EU nên lng FDI đ vào các quc gia
NMS gia tng nhanh chóng. T nm 1995-2006, lng FDI trung bình đ vào NMS
khong 20 t € mi nm, góp phn vào s tng trng kinh t mnh m ca các
quc gia NMS. Tng t, Zenegnaw Abiy Hailu (2010) cng coi FDI là 1 “công c
chin lc” [29] trong vic thúc đy tng trng ti các quc gia Châu Phi giai đon
1980-2007.
Trong bài nghiên cu “Nhng tác đng tích cc và tiêu cc ca FDI” [18],
Joze Mincinger (2008) phân tích khá đy đ v vai trò ca dòng vn FDI đi vi
quc gia s ti, c nhng tác đng tích cc ln tiêu cc. Theo ông, dòng vn FDI
vào đuc xem là “ct tr ca s tng trng” đi vi nc tip nhn bi nhng
li ích mà nó mang li cho các quc gia này. Có rt nhiu tác đng tích cc do dòng
vn FDI mang li cho nc tip nhn:
- Tác đng tích cc ca FDI trc tiên là b sung cho ngun vn trong
nc. Dòng vn FDI vào là dòng ngoi t vào làm tng tài khon vn

giúp nâng cao kh nng thanh khon ca tài khon quc gia.
- FDI mang li trình đ k thut hin đi và cách qun lý mi.
- FDI giúp nâng cao nng lc sn xut và kim ngch xut khu ca quc
gia s ti.
- FDI làm gia tng thng mi quc t và giúp các quc gia tham gia mng
li sn xut toàn cu.
- 6 -



- FDI thúc đy tính cnh tranh gia các công ty.
- FDI to ra s lng vic làm và đào to nhân công, góp phn thúc đy s
phát trin ca th trng lao đng.
- FDI đóng góp vào s đa dng ca dòng vn đu t.
Tuy nhiên, dòng vn FDI không phi luôn tt nh vy. Balasubramanyam &
Sapsford (2006) cho rng dòng vn FDI không phi là “liu thuc cha bách bnh”
[16] cho vn đ phát trin, nó ch là “cht xúc tác” cho quá trình tng trng kinh
t. Nghiên cu ca Santi Chaisrisawatsuk & Wisit Chaisrisawatsuk (2007) và Joze
Mincinger (2008) cho thy rng dòng vn FDI có c các tác đng tích cc ln tiêu
cc đn nc tip nhn. Bên cnh các tác đng tích cc nói trên, dòng vn FDI
đng thi cng có nhng tác đng tiêu cc nh hng đn nc s ti:
- Dòng vn FDI đôi lúc li làm gia tng nhp khu mnh hn xut khu,
qua đó làm thâm ht cán cân thng mi ti quc gia s ti.
- Do cu trúc ca các công ty đa quc gia vi dây chuyn sn xut rng
ln, tình trng chuyn giá gây tác hi to ln đn ngun thu thu ca quc
gia s ti. ây đang là vn đ ln thu hút nhiu mi quan tâm ca d lun
cng nh các nhà chuyên môn hin nay.
- FDI gia tng tính cnh tranh gia các công ty, tuy nhiên, trong mt s
trng hp, FDI li làm gim tính cnh tranh. Ti các quc gia nn kinh
t còn nh bé, khi mà các doanh nghip trong nc không đ kh nng

cnh tranh, các công ty có vn đu t nc ngoài thng tr nên mnh
m, thit lp đc quyn ngay ti nc s ti.
- Các công ty đa quc gia thng tuyn dng các nhà qun lý nc ngoài
qun lý ti nc tip nhn đu t. Nhng nhà qun lý này li thng
chuyn giao các hot đng nghiên cu ra nc ngoài hn là đ phát trin
ti nc s ti.
- Các vn đ khác liên quan đn tài nguyên, vn hóa, môi trng,…


- 7 -



1.2. Tng quan v cán cân thng mi
1.2.1 Khái nim v cán cân thng mi
Cán cân thng mi là mt khon mc trng yu trong tài khon vãng lai ca
cán cân thanh toán quc t, nht là ti các nc đang phát trin. Cán cân thng mi
đc xác đnh bng chênh lch gia giá tr bng tin ca xut khu và nhp khu
ca mt nn kinh t trong mt thi k nht đnh. Khi mc chênh lch là ln hn 0,
thì cán cân thng mi có thng d. Ngc li, khi mc chênh lch nh hn 0, thì
cán cân thng mi có thâm ht. Khi mc chênh lch đúng bng 0, cán cân thng
mi  trng thái cân bng.
1.2.2 Vai trò ca thng mi quc t
Quan đim m ca thng mi mang li li ích cho các nc tham gia đc
th hin rt rõ trong l ý thuyt v li th tuyt đi ca Adam Smith và li th so sánh
ca David Ricardo. Khi tham gia vào quá trình phân công lao đng quc t, m ca
thng mi s giúp m rng kh nng tiêu dùng ca các quc gia tham gia. Mi
quc gia ch phi chuyên môn hóa vào sn xut mt s sn phm mình có li th,
sau đó xut khu hàng hóa ca mình đ đi ly hàng nhp khu t các quc gia
khác. im khác bit gia hai l ý thuyt là D.Ricardo cho rng mt quc gia có th

chuyên môn hóa sn xut và xut khu các mt hàng mà không phi lúc nào cng
phi có li th tuyt đi, ch cn h có li th so sánh thì vic chuyên môn hóa sn
xut và thng mi quc t vn có th xy ra. Theo đó, D.Ricardo rt coi trng xut
khu, xem đó là đng lc phát trin, tham gia vào phân công lao đng quc t.
Tuy nhiên, hn ch ca hai l ý thuyt này là cha ch ra đc ti sao các nc
li có chi phí so sánh khác nhau.  làm rõ điu này, hai nhà kinh t ngi Thy
in Eli-Heckscher và Bertil Ohlin đã phát trin lý thuyt li th so sánh thành lý
thuyt Heckscher- Ohlin, hay còn đc gi là l ý thuyt H-O. L ý thuyt H-O cho
rng các quc gia khác nhau v chi phí so sánh do s sn có và mc s dng ca
các yu t sn xut gia các quc gia.
ây là nhng lý thuyt nn tng l ý gii vì sao các quc gia trên th gii cn
m ca thng mi quc t. Các nhà kinh t hc ngày nay đa s vn ng h vic
- 8 -



khuyn khích gia tng thng mi quc t nhm mang li li ích cho các quc gia.
M ca thng mi và thúc đy xut khu s mang li nhiu tác đng tích cc cho
nn kinh t quc gia s ti thông qua các khía cnh sau đây:
- M ca thng mi thu hút các lung vn đu t nc ngoài tng tích ly
t bn, góp phn phát trin kinh t.
- M ca thng mi góp phn thúc đy sn xut trong nc phát trin,
kích thích tng trng kinh t.
- M ca thng mi thúc đy quá trình chuyn dch c cu kinh t.
- M ca thng mi to thêm nhiu công n vic làm và nâng cao đi
sng nhân dân.
- M ca thng mi góp phn gia tng cnh tranh gia các doanh nghip,
thúc đy các doanh nghip nâng cao cht lng sn phm.
Tuy nhiên, vic m ca thng mi nh th nào, chính sách ngoi thng
ca các chính ph sao cho hiu qu li là nhng vn đ phc tp, hin vn còn

nhiu tranh lun bi nhng h qu khôn lng t vic thâm ht cán cân thng mi
nghiêm trng và thng xuyên.
1.2.3 H qu ca thâm ht thng mi
Thâm ht thng mi hay còn gi là nhp siêu  mt chng mc nào đó có
th có li cho nn kinh t, đc bit đi vi các nc trong giai đon đang phát trin.
Vic nhp khu công ngh, máy móc trang thit b cao cp giúp nâng cao trình đ
k thut, tin gn trình đ phát trin cao ca th gii, nh đó to ra các sn phm
xut khu có cht lng, có kh nng cnh tranh cao. Trong điu kin ngành sn
xut nguyên liu cao cp trong nc cha phát trin thì vic nhp khu nguyên liu
giúp cho các nc này thc hin tt chin lc công nghip hóa, hin đi hóa
hng đn xut khu. Hàng nhp khu trong nhiu trng hp to môi trng cnh
tranh kích thích sn xut trong nc hoàn thin và phát trin. i vi xã hi, vic
nhp khu hàng tiêu dùng, sn phm khoa hc và vn hóa còn góp phn phát trin
ngun nhân lc và nâng cao mc sng ngi dân.
- 9 -



Tuy nhiên, nhp siêu quá cao và kéo dài s tác đng rt xu đn nn kinh t.
Các chuyên gia kinh t cnh báo nhng him ha ca tình trng nhp siêu ln.
Chng hn, vic nhp khu hàng tiêu dùng quá nhiu s dn ti xu hng “sùng
ngoi”, khin hàng ni đa khó tiêu th hn, tác đng xu đn sn xut trong nc.
Quan trng hn, nhp khu tràn lan vt quá kim soát ca chính ph s dn ti
hin tng lãng phí ngoi t. Do cn kit ngoi t, khin các chính ph phi gia tng
vay n nc ngoài hoc bng cách phát hành thêm trái phiu. Trong mt thi gian
dài, nhp siêu s khin con s n công ca mt nc ngày càng tng vì suy cho
cùng các nc đu phi da vào xut khu đ tr n và lãi. Vì vy, nhp siêu
thng xuyên s dn đn tình trng gia tng n công. Gn đây, mt s chuyên gia
còn xem nhp siêu là mt trong nhng nhân t to khng hong, đin hình là cuc
khng hong n công ti Hy Lp nm 2010. Nhp siêu có th là nguyên nhân gây ra

khng hong n công ti Hy Lp, nc nhp siêu ti 13,5% GDP (nm 2009), dn
đu top các nn kinh t b nhp siêu tính theo t l vi GDP. Nc này đã ri vào
cuc khng hong n công ti t nht châu Âu k t đu nm 2010 và cho đn nay
vn cha thc s ci thin đc tình hình, dù đã nhn đc các gói ng cu t bên
ngoài.
Mt nghiên cu ca TS. Alec Feinberg, sáng lp viên Citizens for Equal
Trade, li gn nhp siêu vi t l tht nghip. Da trên nhng d liu t 25 nc có
mc nhp siêu và xut siêu ln nht th gii trong giai đon 2009-2010, nhóm
nghiên cu ca TS. Feinberg cho bit t l tác đng ti th trng vic làm ca tình
trng nhp siêu dao đng t 60-72%. Nhng nc nhp siêu cao có t l tht nghip
cao hn và ngc li. TS. Feinberg cng lu ý 2 trng hp là Hoa K và Trung
Quc. Hoa K là nc có mc nhp siêu tính theo giá tr USD ln nht th gii, vi
633 t USD (nm 2010), ln hn giá tr kim ngch nhp siêu ca tt c các nc
nhp siêu trong top 10 (tr Hoa K) cng li. Hoa K có t l tht nghip 9,6% (ti
thi đim thc hin nghiên cu). Trong khi đó, Trung Quc có Thng d thng
mi ti 296 t USD vào nm 2009, và có t l tht nghip ch 4,3%.
- 10 -



Trang web chuyên gii thích v đu t InvestOpedia cho rng đi vi Th
trng chng khoán(TTCK), nhp siêu kéo dài có th gây nên nhng hu qu tai
hi. Gii thích ca InvestOpedia cng da trên 2 tác đng chính ca tình trng nhp
siêu là gia tng n công và làm suy yu sc cnh tranh ca hàng hóa trong nc.
Nu trong mt thi gian dài mt đt nc nhp khu nhiu hàng hóa hn xut khu,
h s lâm vào cnh n nn, trong khi hàng hóa ni đa ngày càng b hàng ngoi ln
át. Qua thi gian, gii đu t s nhn thy tình trng suy yu trong tiêu th hàng hóa
ni đa, mt din bin gây tn hi cho các nhà sn xut trong nc và cng làm suy
gim giá tr c phiu ca h. Thi gian càng kéo dài, gii đu t càng nhn ra rng
c hi đu t tt  th trng ni đa càng ít đi, và bt đu chuyn hng sang các

th trng c phiu  nc khác. iu đó, s làm gim nhu cu đi vi th trng c
phiu  trong nc và khin th trng ngày càng đi xung.
1.3 Mi quan h gia dòng vn FDI vào và cán cân thng mi
Nhng nghiên cu v mi quan h gia dòng vn FDI vào và cán cân thng
mi thng tp trung tr li câu hi liu rng gia dòng vn FDI và thng mi
quc t là h tr hay thay th nhau bi theo nh các phân tích  phn trc, vic thu
hút dòng vn FDI và gia tng thng mi quc t đu mang li nhng li ích to ln
cho các quc gia.
Các doanh nghip FDI có th làm tng tính cnh tranh gia các công ty ti
nc s ti thông qua chuyn giao công ngh và k nng qun lý, t đó làm tng
kh nng xut khu ca các công ty. Các công ty này cng tn dng các li th ca
nc ch nhà nh giá nhân công r, chi phí thp đ gia tng sán xut phc v th
trng trong nc và xut khu.
Mt khác, đ phc v vic sn xut kinh doanh, các doanh nghip FDI cn
nhp khu nguyên vt liu, máy móc thit b làm gia tng nhp khu ca quc gia
s ti. Tuy nhiên, dòng vn FDI vào li cng có th có tác đng làm gim nhp
khu. Khi dòng vn FDI vào tng lên, trình đ k thut và công ngh ca nc s
ti tng lên thông qua chuyn giao công ngh. Vì vy, mt s mt hàng trc đó