Sinh kế của đồng bào dân tộc Ê Đê Nghiên cứu tình huống tại xã Eabar huyện Buôn Đôn, tỉnh Daklak

B GIÁO DCăVẨăẨOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH



NGUYN TH MINHăPHNG

SINH K CAăNG BÀO DÂN TCăểăể:ăNGHIểNăCU
TÌNH HUNG TI XÃ EABAR, HUYNăBUỌNăỌN,ă
TNHăKLK


LUNăVNăTHCăSăKINHăT





 CHệăMINH,ăNMă2011

LIăCAMăOAN

B GIÁO DCăVẨăẨOăTO
TRNGăI HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH



NGUYN TH MINHăPHNG



SINH K CAăNG BÀO DÂN TCăểăể:ăNGHIểNăCU TÌNH HUNG TI
XÃ EABAR, HUYNăBUỌNăỌN,ăTNHăKLK

Chuyên ngành: Chính sách công
Mã s: 603114

LUNăVNăTHCăSăKINHăT

NGIăHNG DN KHOA HC
T.S Trn Tin Khai




 CHệăMINH,ăNMă2011

i

LIăCAMăOAN
Tôiăxinăcamăđoanălunăvnă“Sinh k ca đng bào dân tc Ê đê: nghiên cu tình
hung ti xã Eabar, huyn Buôn ôn tnh kLk” là công trình nghiên cu ca bn thân,
đc thc hin trênăcăs nghiên cu lý thuyt, kho sát tình hình thc tinăvƠădi s hng
dn ca T.S Trn Tin Khai. Các s liu, kt qu đc trình bày trong lunăvnălƠătrungăthc
vƠăchaătngăđc ai công b trong bt l lunăvnănƠoătrcăđơy.
Nguyn Th Minh Phng
ii
MCăLC

LIăCAMăOAN
MC LC
DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ CH GHI TT
DANH MC CÁC BNG BIU VÀ HÌNH V
CHNGăI.ăGII THIU 1
1.1 Bi cnh chính sách caăđ tài 1
1.2 Mc tiêu nghiên cu 2
1.3 Câu hi nghiên cu 2
1.4 iătng và phm vi nghiên cu 2
CHNGăII.ăTNG QUAN LÝ THUYT NGHIÊN CU 4
2.1 Sinh k 4
2.1.1ănhăngha 4
2.1.2 Các nhân t sinh k chính 5
2.1.3 Các yu t ca chinălc sinh k 7
2.1.4 H thng các chinălc sinh k h 8
2.2 Dân tc thiu s 9
2.2.1ănhăngha 9
2.2.2ăcăđimăđngăbƠoăểăđê 9

2.3 Các nghiên cu có liên quan 11
CHNGăIII.ăPHNGăPHÁPăNGHIểNăCU 14
3.1 Khung phân tích 14
3.1.1 Tài sn sinh k 15
3.1.3 Kt qu sinh k 16
3.2ăPhngăphápăly mu 16
3.2.1 Chnăđim nghiên cu 16
iii
3.2.2 Chn muăđiu tra 16
3.2.3 Thu thp s liu 17
3.2.4ăPhngăphápăphơnătích 17
CHNGăIV.ăCăIMăCăBNăA BÀN NGHIÊN CU 19
4.1ăiu kin t nhiên 19
4.2ăiu kin kinh t - xã hi 20
4.2.1 Sn xut nông nghip 20
4.2.2ăVnăhóaăxƣăhi 21
4.2.3ăCăs h tng 22
CHNGăV.ăKT QU NGHIÊN CU 23
5.1 Ngun vn sinh k ca h đngăbƠoăểăđêăti xã Eabar 23
5.1.1 Vn con ngi 23
5.1.2 Vn t nhiên 27
5.1.3 Vn tài chính 28
5.1.4 Vn vt cht 30
5.1.5. Vn xã hi 31
5.2 Bi cnh d b tnăthng,ăs h tr ca Chính ph cho sinh k caăđngăbƠoăểăđê 32
5.2.1 Bi cnh d b tnăthng 32
5.3 Chinălc sinh k caăđngăbƠoăểăđê 34
5.4 Kt qu sinh k 35
5.4.1 Thu nhp ca h giaăđình 35
5.4.2 Chi tiêu ca h giaăđình 36

5.4.3ăTíchălyăca h 37
5.6 Hotăđng ci thin chinălc sinh k, thoát nghèo 38
CHNGăVI.ăKT LUN VÀ KIN NGH 42
6.1 Kt lun 42
6.2 Kin ngh 43
TÀI LIU THAM KHO 44
PH LC 46
iv
DANHăMCăCỄCăKụăHIUăVĨăCHăGHIăTT

BMT : Buôn Ma Thut
NHCS : Ngân hàng chính sách
THCS : Trung hcăcăs
VND : ng Vit Nam
TB : Trung bình
v
DANHăMCăCỄCăBNGăBIUăVĨăHỊNHăV
Bng: Trang
Bng 3.1 Thng kê s muăđiu tra theo buôn 17
Bng 5.1 Phân loi h nghiên cu 23
Bng 5.2 Quy mô h giaăđình,ăs laoăđngăgiaăđình,ăt l gii tính và
cu trúc theo nhóm tui 24
Bng 5.3 Giáo dcăvƠătrìnhăđ hc vn ca h 25
Bng 5.4 Tình trng sc khe 27
Bngă5.5ăTìnhăhìnhăđtăđai ca h giaăđình 28
Bng 5.6 Tình hình vn và các ngun vn vay ca h 29
Bng 5.7 Tài sn phc v sinh hot 30
Bng 5.8 Vai trò ca các t chc xã hi vi cngăđng 31
Bng 5.9 Vai trò ca các ngun thông tin 32
Bng 5.10 Căcu chi phí ca các nhóm h 37

Bng 5.11 Tíchălyăca các nhóm h 37
Bng 5.12 Mô hình SWOT ca sinh k h giaăđìnhătiăđim nghiên cu 38
Hình v:
Hình 5.1 Vic s dng ngôn ng trong giao tip 26
Hìnhă5.2ăCăcu ngun thu ca h (%) 35
Hìnhă5.3ăCăcu ngun thu ca tng nhóm h 36

1


CHNGăI. GIIăTHIU
1.1 BiăcnhăchínhăsáchăcaăđătƠi
Vit Nam là mtănc nông nghip vi 70% dân s sinh sng  nông thôn, sinh k chính
caădơnăcăvìăth cngăt hotăđng sn xut nông nghip là phn ln. Phát trin nông nghip
nôngăthônăđcăxemănhălƠămt phn chính trong chinălc phát trin kinh t xã hi caăđt
nc. VităNamăcngălƠămt quc gia vi 54 dân tc anh em cùng sinh sngătrongăđóăđng
bào dân tc thiu s là 52/54 chim 14% dân s c nc,ătrongăđóădơn tcăểăđêăchim 27,5%
trong s cngăđng dân tc thiu s (GSO, 2009), là mt trong s nhóm các dân tc thiu s ít
ngi cao nhtăcătrúăch yu ti các tnh Tây Nguyên. T nhiuănmănayătrongăquáătrìnhăphátă
trin Chính ph luôn có nhng chính sách quan tâm h tr đc bit cho nhóm cngăđng các
dân tc thiu s phát trin vi nhiuăchngătrìnhăd ánănhăchngătrìnhă134,ă135ầăMc
đíchăcaăcácăchngătrìnhănƠyănhm giúp ci thinăđi sng ca cngăđng các dân tc thiu
s, góp phn gim bt s chênh lchătrongăđi sng
Có th nói h giaăđìnhăđóngăvaiătròălƠănhơnăt chính trong vic phát trin, to ra ca ci vt
chtăchoăgiaăđìnhăvƠăchoăxƣăhi. ViăđcăthùălƠănc sn xut nông nghip vi quy mô nh 
cp h giaăđìnhăthìăđơyălƠălcălng nòng ctăđóngăvaiătròăquytăđnh.  khu vc Tây Nguyên,
cu trúc bn làng da trên h giaăđìnhăcngălƠăth ch xã hiăcăbn đi viăđng bào dân tc.
S dng các ngun lcăđuăvƠoănhăth nào đi vi nông h giaăđìnhăđ toăđu ra tt nht,
đemăli hiu qu cho xã hiălƠăđiu mà cngăđng và các nhà làm chính sách munăhng ti.
EaBar là mt xã nm  phíaăôngăNam,ăhuyn BuônăônăcáchăThƠnhăph Buôn Ma Thut

10km và cách trung tâm huyn 14km. Tiăđơyăcóă10ădơnătc cùng sinh sng (Kinh, Tày, Nùng,
ểăđê,ăMăNông,ăMán,ăGiaăRai,ăHoa,ăChm,ăGiao)ătrongăđóăểăđêăchim khong 19% dân s ca
huyn vi 3.163 khu.ăi vi cngăđng dân tc thiu s nóiăchungăcngănhăngiăểăđêănóiă
riêng thì sinh k ca h ch yuălƠătrongălnhăvc nông nghip. Tuy nhiên vi nhng hn ch
khác nhau trong vic tip thu nhng kin thcăcngănhăs tin b khoa hc k thut nên hot
đng sn xut nông nghip huănhăvnătheoăphngăthc canh tác truyn thng , trông ch
nhiu vào t nhiênădoăđóări ro khá cao. Nhngănmăgnăđơyăvi s binăđng btăthng ca
2

thi tit khí hu cùng vi dch bnhătrênăđƠnăgiaăsúcăđƣăkhinăchoăđi sng caăngiădơnăđƣă
khóăkhn liăcƠngăkhóăkhnăhn.ăDoăđó đt ra nhu cu tìm hiu các ngun sinh k chính ca
đngăbƠoăểăđêălƠăgì?ăChinălc sinh k ca h nhăth nào? Hotăđng to ra thu nhp chính
cho nông h ểăêălà gì và h gp tr ngi gì trong quá trình sinh sng? T đóăphát hin nhng
nhân t nào có th giúp h thoát nghèo, góp phnănơngăcaoăđi sngăđng bào, to ngun thu
nhp năđnhăvƠăcaoăhnălƠănhng câu hi chúng ta quan tâm.
1.2 Mcătiêuănghiênăcu
 tƠiăthôngăquaăđiu tra thc t đ đánhăgiáăcácămôăhìnhăsinhăk và kt qu sinh k ca
đngăbƠoăểăđêătiăđim nghiên cu, t đóăcóăth phát hin và xác đnh nhng lý do có th dn
ti vic thoát nghèo ca h,ălƠmăcăs cho các kin ngh chính sách cho sinh k ca h gia
đìnhăểăđêătiăđim nghiên cu
1.3 Cơuăhiănghiênăcu
 Sinh k chính caăđng bào dân tcăểăđêăti xã EaBar, huynăBuônăôn,ăTnhăkLkă
là gì?
 ơuălƠălỦădoăcóăth thoát nghèo caăngiăểăđêăti xã EaBar, huynăBuônăôn,ăTnh
kLk?
1.4 iătngăvƠăphmăviănghiênăcu
 iătng nghiên cu: Các vnăđ liên quanăđnăđi sng và chinălc sinh k ca h
ểăđêătiăđim nghiên cu.
 Ni dung nghiên cu: Phân tích các tài sn sinh k; các chính sách và bi cnh d gây
tácăđng tnăthng;ăphơnătíchăcácăchinălc sinh k ca h giaăđìnhăểăđê;ăhotăđng

sinh k và kt qu ca hotăđng;ăđ xut các hotăđngăcngănhăchínhăsáchătácăđng
đ ci thin kt qu sinh k góp phn nâng cao chtălng cuc sng cho h ểăđêăti
đim nghiên cu.
 Không gian nghiên cu: nghiên cu d đnhăđc thc hin ti 4 buôn ca xã EaBar,
huynăBuônăôn,ăTnhăkLk.
3

Lunăvnăcóăkt cu gmă6ăchng:
ChngăI:ăGii thiu.ăơyălƠăchngăgii thiu bi cnh và lý do ca nghiên cu, bao
gmăthôngătinăliênăquanăđn bi cnh, mc tiêu, câu hi,ăđiătng và phm vi nghiên cu.
ChngăII:ăTng quan lý thuyt nghiên cu. Cung cp các lý thuyt và các nghiên cu
có liên quan.
ChngăIII:ăPhngăphápănghiênăcu. Gii thiuăkhungăphơnătíchăđc áp dng, trình
bƠyăphngăphápăly mu cho nghiên cu, ngun d liuăvƠăphngăphápăphơnătích.
ChngăIV:ăcăđimăcăbnăđa bàn nghiên cu.
ChngăV:ăKt qu nghiên cu. Trình bày kt qu thuăđc t vic thc hin nghiên
cu
ChngăVI:ăKt lun và kin ngh



4

CHNGăII. TNGăQUANăLụăTHUYTăNGHIểNăCU
2.1ăSinhăk
2.1.1ănhăngha
Sinh k là mt khái nimăđc s dng ngày càng nhiu trong phân tích v nghèoăđóiă
và phát trinănôngăthôn,ătuyănhiênăchoăđn nay vnăchaăcóămt khái nim thng nht v đnh
nghaănƠy.ăTheoăt đin Oxford sinh k cóănghaălƠăắphngătinăđ sinh sng,ăphngătinăđ
h tr cho cuc sng và các sinh hot”,ăđiu này cho thy nó không phiăđngănghaăvi thu

nhpăvìănóăhngăđn cách thc sinh sng và tn ti ch không ch là kt qu thu nhp nhn
đc. Tuy nhiên trong thc t khi nghiên cu  lnhăvc phát trinănôngăthôn,ăđ hiu v sinh
k không phiălƠăđiuăđnăgin. Do s khác bit v cácăđiu kin kinh t xã hi,ăvnăhóaăvƠăth
ch nông thôn nên các khái nim v sinh k có th đc hiu theo nhiu cách khác nhau. Có
mtăđnhănghaăph binătheoăChambersăvƠăConwayă(1992)ăắMt sinh k bao gm các kh
nng,ătƠiăsn (c v vt cht và các ngun lc xã hi) và các hotă đng cn thit cho mt
phngătin sinh sng. Mt sinh k đc gi là bn vng khi nó có th ng phó và khôi phc
t nhngăcngăthng và nhng cú sc, duy trì hay tngăcngănngălc và tài sn ca mình
trong khi không làm tn hiăđn tài nguyên thiên nhiên và cung cpăcăhi sinh k bn vng
cho các th h k tip, cung cp liăíchăròngăđn sinh k khác  cpăđaăphngăvƠătoƠnăcu
trong ngn hn và dài hn”.ăTínhăquan trng caăđnhănghaăsinhăk nƠyălƠăhng s chúăỦăđn
các liên kt gia các tài sn h giaăđình,ăCácăchinălc (hotăđng) và kt qu lƠădi nh
hng caămôiătrng trung gian.
Cnăc vƠoăđnhănghaătrên,ănhiu mô hình và khung phân tích sinh k đƣ đc phát
trin bi nhiu nhà nghiên cu.ăTheoăScoonesă(1998):ăắnhng câu hi quan trngăđ hi trong
bt k phân tích sinh k bn vng là ậ Vi mt bi cnh c th (ca chính sách, chính tr, lch
s, sinh thái nông nghipăvƠăđiu kin kinh t xã hi), nhng s kt hp các ngun sinh k kt
qu trong kh nngăchoăphépăkt hp các chinălc sinh k (nông nghipătngăcng,ăđaădng
hóa sinh k vƠădiăc)ăvi nhng kt qu gì?”ăVnăđ đc bit quan tâm trong khung phân tích
này là nhng quá trình th ch làm trungăgianăđemăđn kh nngăđ thc hin chinălcăđt
kt qu hay không. T khung phân tích sinh k bn vngănmăyu t tngătácăviănhauăđc
5

đánhădu bao gm bi cnh, ngun lc, th ch, chinălc và kt qu . Ellisă(2000)ătrongăđnh
nghaăca ông v sinh k đƣăchúătrng nhiuăhnăđn tài sn và các hotăđng nhăhng bi
quan h xã hi (gii tính, giai cp, màu da, h thng nim tin) và th ch.ăiu quan trng ca
đnhănghaăsinhăk nƠyălƠăhng s chúăỦăđn các liên kt gia tài sn và nhng s la chn
ngi s hu trong thc t đ theoăđui các hotăđng có th to ra thu nhp cn thit cho s
sinh tn.ăắMt sinh k bao gm các tài sn (t nhiên, vt cht, nhân lc, tài chính và vn xã
hi), các hotăđng và tip cn vi nhngăđiu này (qua trung gian bi các t chc và các mi

quan h xã hi)ăđcăxácăđnh bi các cá nhân và h giaăđình”ă(Ellis,ă2000)
2.1.2ăCácănhơnătăsinhăkăchính
Mt cách tip cn sinh k da trên tinăđ cho rng tình trng tài sn caăngi nghèo
lƠăcăs đ hiu các la chn m cho h, nhng chinălc mà h thích ngăđ đtăđc sinh
k, các kt qu h mong mun và bi cnh d b tnăthng.ăTƠiăsn sinh k là nhng tài sn
thuc s hu, kim soát, s dng hoc mt s phngătinăkhácăđc s dng bi h giaăđình.ă
DFID phân bităănmăloi tài sn vn bao gm t nhiên, vt cht,ăconăngi, tài chính và xã
hi (Carney, 1998). Theo cách này trong vic gii quyt vnăđ nghèoăđóiămt trong nhng
cáchăcóăỦănghaăhnălƠăkt qu caăđóiănghèoăđóălƠănhng cách thc khác nhau cn thit cho
phngătin sinh sng (Warner, 2000). Khung phân tích sinh k bn vngăđƣăđc phát trin
bi nhiu nhà nghiên cuănhngătrongăkhungăphơnătíchănƠyăcóăbaăyu t ctălõiăđcăđnh
nghaănhămt quá trình bao gmăcácăắtƠiăsn vn”ădaătrênăắchinălc sinh k”ăkhácănhauă
dnăđnăắkt qu sinh k”ăkhácănhau
2.1.2.1 Tài sn sinh k
Vn t nhiên bao gmăđt,ănc và các ngun tài nguyên sinh hcăđc s dng bi
conăngiăđ toăraăphngătin cho s tn ti (Ellis, 2000), gm c tài nguyên có th tái to
và không th tái to.ăiu này rõ ràng là quan trng cho nhng ai nhnăđc tt c hay mt
phn trong sinh k ca h t tài nguyên thiên nhiên da trên các hotăđngănhănôngănghip,
đánhăbt thy hi sn, thu nhp t rng (DFID, 1999). Các quá trình t nhiênănhăha hon,ălă
lt,ăđngăđt, mùa v vƠăbƣoăthng d gây ra s tnăthng.ăDoăđóăcóămi quan h cht ch
6

gia vn t nhiên và bi cnh d b tnăthngătrongăđóăcóănhiu cú sc có th tƠnăpháăđi
sng caăngi nghèo (DFID, 1999).
Vn xã hi ậ các ngun lc xã hi (các mngăli, các yêu cu xã hi, quan h xã hi,
đng phái, hip hi)ămƠăngi thit k khiătheoăđui chinălc sinh k khácănhauăđòiăhi hành
đng phi hp (Scoones, 1998). Trong tài liuă hng dn v sinh k bn vng t DFID
(1999), tm quan trng ca vn xã hiădngănhăđcăcoiălƠăắtƠiănguyênăcaăphngăsáchă
cuiăcùng”ăậ b đm có th giúp các h giaăđìnhăđi phó vi mt cú scăvƠăắmt mngăli an
toƠnăđ đm bo s sng còn trong thi k bt năsơu”.ăNgoƠiăraăthôngăquaăcácămng xã hi

h giaăđìnhăcóăth phát trin và chia s kin thc cho nhau.
Vn con ngi đ cpăđnăcácălaoăđng sn có ca h giaăđình.ăNóăkhôngăch đoăbng
s lngălaoăđng mà còn bi chtălngălaoăđngănhăk nng,ătrìnhăđ, sc khe nhăhng
đn cách mà h giaăđìnhăthc hin các chinălc sinh k đ đt kt qu sinh k.ăNgi nghèo
cóălaoăđng ca h là tài sn sinh k chính (FAO, 2002). VnăconăngiălƠătngăđuătăvƠoă
giáo dcăđƠoătoăcngănhăcácăk nngănhnăđcăthôngăquaătheoăđui mt hoc nhiu ngành
ngh (Ellis, 2000). Vic chú trng vào giáo dc và k nngăthìăvic ci thin vnăconăngi là
không d dàng và nhanh chóng, đc bit là vi nông dân - nhngăngiăthng phiăđi mt
vi nhng ri ro và các cú sc. Trong thc t vic ra quytăđnh v đu tăvƠoăgiáoădc và hc
tp k nngăca h giaăđìnhăchu nhăhng bi c yu t khách quan ln ch quan.
Vn vt cht bao gm nhngăgìăđc to ra t quá trình sn xut, bao gmăcăs h
tngăănhăkênhămngăthy li,ăđng b, xây dng, thit b sn xutănhăcôngăc, máy móc,
cácăphngătinăkhácăgiúpăconăngiăđt hiu qu hn.ăMt khác vn vt chtăkhácănhăgiaoă
thông hpălỦ,ăđm boăniă, cpăncăđyăđ, v sinhămôiătrng,ănngălng sch, giá c
hp lý và vic truy cpăthôngătinăthngăđcăgiúpăđ đ đápăng nhu cuăcăbn caăngi
dân (Ellis, 2000)
Vn tài chính liênăquanăđn giá tr ca tin mà h giaăđìnhăcóăth giaătng.ăiu này
ch yu có kh nngăđc tit kim và tip cn tín dngădi hình thc cho vay (Ellis, 2000).
Vn tài chính trong sinh k h giaăđìnhăđôiăkhiăkhôngăch là tin, nó còn có th tn tiădi
7

hình thc các tài snăkhácănhăvtă nuôi,ăcăs vt cht,ăphngătinăđiă li, các ngun vn
thng xuyên bao gm c thu nhpăcóăđc,ălngăhu,ătin gi nhn đc.
Tóm li mt h gia đìnhăcăbn viănmăloi tài sn sinh k nhătrênămƠăh s hu
hoc có th giaătng đ xây dng các hotăđng sinh k cóăliênăquanăđn vic to ra thu nhp
vƠănơngăcaoănngălc cho sinh k ca h.
2.1.2.2 Chin lc sinh k
Chinălc sinh k bao gm các hotăđng toăraăcácăphngătin sng cho h giaăđìnhă
(Ellis, 2000). Tùy thuc vào tài snămƠăconăngi s hu, các cuătrúcăvƠăquáătrìnhătácăđng
ti chúng và bi cnh d b tnăthngăconăngi s la chn chinălc sinh k có kh nngă

cho mt kt qu sinh k tt nht. Chinălc sinh k thayăđiăkhiămôiătrng bên ngoài mà con
ngi kimăsoátăthayăđi. Trong khung sinh k bn vng có ba nhóm các chinălc sinh k
đcăxácăđnh là m rng nông nghip,ăđaădng hóa sinh k và vnăđ diăc.ăNgi dân có th
cóăđi sngăkháăhnăt hatăđng nông nghip qua quá trình thâm canh, hoc h đaădng hóa
vi mt lot các hatăđng phi nông nghip có thu, hoc h di chuyn tm thiăhayăvnhăvin
điăniăkhácătìmăk sinhănhai.ăôiăkhiăngiătaătheoăđui mt s kt hp các chinălc vi
nhau.
2.1.2.3 Kt qu sinh k
Kt qu sinh k ch kt qu đtăđc bng cách thích nghi vi các chinălc sinh k.
Kt qu sinh k có th bao gm các ch s khácănhauănhăvic làm và thu nhp,ăanăninhălngă
thc, y t, s đc lp, kin thcăvƠăxóaăđóiăgimănghèo.ăNmăyu t quan trng ca sinh k
cnăđcăđaăvƠoătƠiăkhanăđ đánhăgiáăcácăchinălc sinh k và kt qu ca h là to ra các
ngày làm vic,ăxóaăđóiăgim nghèo, phúc li và kh nng,ăsinhăk thích ng, tính d b tn
thngăvƠ kh nngăphc hi,ăcăs bn vng ngun tài nguyên thiên nhiên (Scoones, 1998)
2.1.3ăCácăyuătăcaăchinălcăsinhăk
Có ba yu t chính quytăđnh chinălc sinh k ca h giaăđìnhăgmăđng lc ca h
giaăđình;ăngun sinh k và kh nngătip cn và môi trng sinh k.
8

ng lc ca h gia đình: Theo Ellis (2000) lý do mà các cá nhân và h giaăđìnhătheoă
đui chinălcăđaădng hóa sinh k đc chia làm hai phnăđóălƠăs cn thit hay s la chn.
Nông h có ngun thu nhp t vic phân b đaădng ca các tài sn vn t nhiên, vt cht và
conăngi trong các hotăđng to thu nhp khác nhau. S kt hp la chn các tài sn và các
hotăđngănƠyăđc gi là chinălc sinh k ca h giaăđình.ăMt chinălc sinh k không
ch bao gm các hotăđng to thu nhp mà còn bao gm nhiu vnăđ khácănhăla chn kt
hpăvnăhóaăvƠăxƣăhiăđ to nên ngh nghip chính ca h giaăđìnhă(Ellis,ă1998)
Ngun sinh k và kh nng tip cn: H giaăđìnhăphi kt hpănmăngun vn sinh k
đ đtăđc mc tiêu nhtăđnh nhm hình thành chinălc sinh k và hotăđng ca mình.
H giaăđìnhăvƠăcácăcáănhơnăcóăcácătƠiăsn sinh k khác nhau và mcăđ tip cn vi ngun vn
cngăkhácănhau.ăMt nhăhng lnăđn s la chn chinălc sinh k caăngi dân là vic

tip cn vi tài sn, các chính sách, các t chc và các quá trình nhăhngăđn kh nngăca
h trong vic s dng các tài snănƠyăđ đt kt qu ttătrongăđi sng. Scoones (1998) cho
rng s khác bit trong vic tip cn ngun sinh k khác nhau gia các h giaăđìnhăkhácănhauă
ph thuc vào vic sp xp th ch, t chc, các vnăđ, quyn lcăvƠăchínhăsách,ădoăđóăh
phn ng theo nhngăcáchăkhácănhauătrc các cú sc sinh k.
Môi trng sinh k: Trong khung phân tích phát trin sinh k caăDFID,ămôiătrng
sinh k đc chia thành chuynăđiăcăcu và quy trình hay các chính sách, th ch, quy trình
và hoàn cnh d b tnăthng,ăđc mô t trongăcácăđiu khon ca cú sc,ăxuăhng và yu
t mùa v. Tính d b tnăthngăgm c yu t bênăngoƠiăvƠăbênătrongăđc phân chia theo
mc đ cao ca vic tip xúc vi ri ro, cú scăvƠăcngăthng,ăcácăkhóăkhnătrongăvicăđi phó
vi chúng. Ngoài bi cnh d b tnăthngăch yuăliênăquanăđnăxuăhng và các cú sc còn
có các mi quan h xã hi, các th ch và các t chc.
2.1.4ăHăthngăcác chinălcăsinhăkăh
Bao gm chinălcăđaădng hóa sinh k; chinălc thâm canh/qung canh trong nông
nghip; chinălcădiăc;ăđi phó, tính d b tnăthngăvƠăvic thích ng (ph lc 4)
9

2.2ăDơnătcăthiuăs
2.2.1ănhăngha
Mt nhóm dân tc là mt nhómăngi mà các thành viên có mi liên h vi nhau thông
qua mt di sn chung có th là tht hay gi. Di snănƠyăđc chia s có th da trên gi đnh t
tiên chung, lch s, thân tc, tôn giáo, ngôn ng, lãnh th đc chia, quc tch hay ngoi hình.
Các thành viên ca mt nhóm dân tc có ý thc thuc v mt nhóm dân tc,ăhnăna bn sc
dân tcăđcăđánhădu bng s công nhn v tính khác bit ca nhóm t nhng nhóm khác
2.2.2ăcăđimăđngăbƠoăểăđê
ngă bƠoă ểă đêă lƠă mt trong nhng cngă đng dân tc ít ngi sinh sng  Tây
Nguyên,ăcngănhăcácădơnătc thiu s khác h có mt s đcăđim sau:
2.2.2.1 Trong hot đng kinh t xã hi
Tính s hu riêng nh mt quc gia ví d nh ngôn ng, phong tc tp quán cng nh các
nghi l

Ngày nay cùng vi s phát trin ca xã hi, nhiuătônăgiáoăkhácănhauăđƣăxut hin và
đƣăgii thiuăđn các dân tc thiu s thành lp nhiu t chcătônăgiáo.Tuyănhiênăcácăđc tính
vnăhóaătruyn thng vnăđc cngăđng gìn gi. Mt s quyăđnh trong nhn thc và hành
vi ca mi thành viên trong cngăđng bngăvnăbn lut tc và kin thc bnăđa vnăđc
tuân theo
S c trú
Các dân tc thiu s thng sng  các khu vc min núi gn rng,ăđc bit là các dân
tc thiu s TơyăNguyênăthng làm nhà  gn bn sông, sui và vì vy tên ca các buôn làng
cngăthng là tên ca con sông dòng sui
Tính cng đng cao
TínhăđoƠnăkt trong cngăđng gia các thành viên ca cngăđng dân tc thiu s
thng rt cao. Nó th hin  s giúpăđ và chia s vi nhau trong sn xutăcngănhăcácăhot
đng thngăngƠyănhămaăchayăci hi.
10

Sinh k ca đng bào dân tc thiu s ph thuc vào t nhiên
Hu htăđng bào dân tc là nhngăngi nghèo sinh sng tiăđaăphng,ăsinhăk ca
h hoàn toàn ph thuc vào ngun tài nguyên thiên nhiên. Mt s chinălc sinh k truyn
thngănhăsnăbn,ăháiălm,ăđánhăbt,ăchnăth gia súc và canh tác. M rng ngh nông là
mt trong nhng cách thc ni ting mà h áp dng trong sn xut.ăi vi sinh k ca các
dân tc thiu s  cácăvn quc gia, rngăđc bităluăvc sông tr thành phn quan trng
trong sinh k ca các cngăđngănƠy.ăDoăđóăcáchăthc ph bin trong sinh k ca h lƠăchnă
th gia súc tp trung trong rng và trng trt ch là phn hotăđng th yu ca h mà thôi.
Thu nhp ca h ch yu t vic khai thác sn phm ngoài rng và nuôi trng thy sn.
i viăngiăểăđê,ăhotăđng chính ca h lƠănuôiăgiaăsúc,ăđánhăbtăcá,ăháiălm, dt
vi.ăLuơnăcanhălƠăphngăthc canh tác truyn thng caăngiăểăđê.ăNgƠyănay,ăbênăcnh các
cây trng truyn thng sinh k ca ngiăểăđêăcngădaăvƠoăcácăcơyălơuănmănhăcƠăphê,ăcaoă
su,ătiêu,ăđiuăvƠăcaăcao.ăChnănuôiăgiaăsúcănhătrơu,ăbò,ăvoiăcngăđcăđaăvƠoăsinhăk ca
ngiăểăđê.ăCácăngh th công truyn thngănhăđan, dt th cmăcngăđc thc hin vào
nhng lúc nông nhàn.

Ch đ mu h  mt s cng đng dân tc bn x
Mt s dân tc thiu s bnăđaănhăểăđê,ăMăNông,ăGiaăRaiătheoăch đ mu h,ăđiu
nƠyăcóănghaălƠăvaiătròăcaăngi ph n trongăgiaăđìnhărt quan trng.ăNgi ph n có quyn
tha k tài sn t giaăđìnhăh, kt hôn vi nam giiăvƠătênăconăđcăđt theo h m, trong khi
đƠnăôngăch có quyn thay ph n trong giao tip vi nhngăngi khác trong xã hi. Ph n
dngănhăđóngămt vai trò caăngi qun lý trong vic quytăđnh tt c tài sn ca gia
đình.
Theo Thu Nhung Mlo (1998) vic phân chia công vic gia v và chng caăngi Ê
đêăđcăxácăđnh là ph n đóngăvaiătròăch s huăcònăđƠnăôngătrongăvaiătròăngi qun lý,
hai vai trò này b sung và ph thuc ln nhau. Ví d nhămc dù ph n lƠăngi ch s hu
và qun lý h cngăda vào chng trong vic nuôi dyăconăcáiăvƠăđm bo cuc sng ttăhn.ă
Ngc li mcădùăđƠnăôngălƠălaoăđng chính và to ra ca ciăđ nuôi mi thành viên trong gia
11

đìnhănhngăh vn ph thuc vào v,ăngi s hu tài sn, chu mi trách nhim trong gia
đình,ăqun lý tài sn và quytăđnh vic chi tiêu.
2.2.2.2 Trong hot đng sn xut
Trong sn xut nông nghip hình thc du canh vn còn tn ti, ch yu là vic chtăđt
rng và t cung t cp, sn xut hàng hóa không phi là ph bin. Trong hotăđng sn xut,
s dng các ging cây trng truyn thngăđaăphng,ămcăđ canhătácăđnăgin. Nhng hot
đngănƠyăđc thc hin trong tình trng thiu vn, kin thc, k thut và phòng tr dch
bnh.
Dân tc thiu s bnăđaălƠănhómădơnăcăsng thi gian dài trong khu vc Tây Nguyên.
Trong sn xut nông nghip ch yu là phát trin vic trng lúa ry mt v, phát trinăchnă
nuôi ch yu là t cung t cp. Nhngănmăgnăđơy,ătìnhăhìnhăsn xutăđƣăcóăs thayăđi.
Trongă că cu cây trng, bên cnh các cây truyn thngă nhă lúa,ă ngôă thìă nhng cây công
nghipăcngăđƣăđc trngănhăđuătng,ăđuăxanh,ăđu phng, mía.
Ngày nay, vic sn xut ca các dân tc bnăđaăđƣăđcăthayăđi t vic sn xut t
cung t cp da trên nhng li th caăđiu kin t nhiên và kinh t xã hi tng vùng. H bt
đu kt hp các hatăđng ca mình vi vic bo v môiătrng. Trng trtăđóngăvaiătròăquană

trng trong vicăgiaătngăthuănhp cho dân tc bnăđa,ăchnănuôiăcngăđc chú ý phát trin.
2.3ăCácănghiênăcuăcóăliên quan
Theo bn tóm tt ca d án DFID
1
xem xét và nghiên cu các bng chng liên quan
đn tm quan trng ca sáu yu t nhăhngăđn vic làm và thu nhp trong khu vc nông
thôn  Uganda, Tanzania, nă, Nam M vƠănhómă3ănc (Armenia, Georgia, Romania)
gm (1) giáo dc và k nng;ă(2)ăngun vn xã hi; (3) dân tc và tính giai cp; (4) gii tính;
(5) vnătƠiăchính;ă(6)ăcăs h tng thông tin. Nghiên cuăcngătìmăthy mt s yu t ngoài
h giaăđìnhănhăhngăđn kh nngătn ti ca h giaăđìnhătrongăkhu vcănôngăthônănhănôngă


1
The rural non ậ farm economy, livelihoods and their diversification: issues and option (by
Junior R. Davis, July 2003)
12

nghip phát trin, cung cp vnătƠiănguyênăthiênănhiên,ăcăs h tng, cung cp dch v công
cng,ămôiătrng kinh doanh và phát trin th trn nông thôn. Các chính sách và s can thip
cho s phát trin ca khu vcănôngăthônăđc đaăraăgm: v phía cuăluăỦănhuăcu phát sinh
tiăđaăphng;ăv phíaăcungăcóăcăs h tng, tài chính, thông tin, các t chc, giao dch và
chính ph ; tích hp cung và cu: các chui giá tr; phát trin t chc nông thôn.
Frank Ellis (1999)
2
s dng khung phân tích sinh k bn vng vi 5 ngun vnăcăbn
là vn t nhiên, vn xã hi, vnăconăngi, vn vt cht, vn tài chính. Kt qu nghiên cu
cho rng vnăconăngi là minh chng rõ nhtănhălƠăchìaăkhóaăca s đaădng hóa sinh k
thành công, vic cung cp các dch v và chtălng giáo dc  nông thôn và các k nngăcn
tip tcăđc quan tâm.
Báo cáo tng hp v s phát trin kinh t ca các dân tc thiu s  Vit Nam do

ESRC-DFID (2008) tài tr vi mcăđíchămun tìm hiu tiăsaoănhómăcácăđng bào dân tc
thiu s chaătn dngăđcăđyăđ nhng li ích do s tngătrng kinh t cao ca Vit Nam
gnăđơyămangăliăchoădùăđƣăcóăhƠngălotăchngătrìnhăca chính ph đc thit k và thc
hinăđ h tr.
Báo cáo nghiên cu tham vn hinătrng khu vc Tây Nguyên v ắLơmănghip, gim
nghèo và sinh k nông thôn  VităNam”ă(PGS.TSăBo Huy và cng s,ăthángă8ănmă2005).
Mc tiêu nhmăphơnătíchăvƠăđánhăgiáătínhăthíchăhp, kh thiăvƠăđaăraăth t uătiênăca các
gii pháp nhm ci thin tình hình gim nghèo và sinh k caăvùngăTơyăNguyênăđc trình
bày trong chinălc lâm nghip quc gia tm thi,ăđng thiăđaăraăcácăđ xut nhm thc
hin,ăgiámăsátăvƠăđánhăgiáăcácăphn có liên quan v phát trin lâm nghip gn vi gim nghèo
và to ra sinh k vùng cao trong chinălc lâm nghip quc gia.Theo nghiên cuăthìăđi vi
đng bào dân tc thiu s rngăđóngăvaiătròăquanătrngătrongăđi sng caăngi nghèo, vì vy
các binăphápăđ ci thin nên tp trung vào lâm nghip. Mcăđíchăca ci thin sinh k bao
gm c phát trin lâm nghip kt hp viăxóaăđóiăgimănghèoăđ to ra các sinh k bn vng
cho cngăđng thông qua qun lý rng bao gm: (1) Các cngăđng có th tham gia và nhn


2
Rural livelihood diversity in developing countries: evidence and policy implications
13

đc li ích t các hotăđng lâm nghip; (2) Ci thin t chc qun lý và kh nngăraăquyt
đnh ca cngăđng trong hotăđng sn xut bao gm tt c cácăbcănhătrng rng, thu
hoch và các quá trình; (3) Nhân t vn bao gm kh nngătip cn các ngun vn và qun lý
ngun vn ca các h giaăđìnhăcngănhăcngăđng tr thành yu t chínhăđ tngăhiu qu
đuătăchoălơmănghip
Theo Hoàng MQ (2006) nghiên cu v vnăhóa,ăphongătc và kin thc bnăđaăcngă
nhătácăđng qua li ca h đi vi sinh k đ tìm hiu hotăđng sinh k bn vngăchoăđng
bào dân tc Vân Kiu và Pa Kô. Nghiên cuăcng cho thy nhng kin thcăquỦăgiáătrongăđc
đimăvnăhóaăbnăđa nhăhngăđn quytăđnh chinălc sinh k ca sinh k truyn thng

tiăđaăphngăvi ba loi ph binălƠăvnăhóaă(lúaăry, ngô, sn, chui),ăchnănuôiăvƠăhot
đng phi nông nghip (dt, khai thác sn phm ngoài g).ăng bào dân tcăcngăđƣăthayăđi
và áp dng mt s ging mi trong trng trtănhălúaănc,ăđu,ăcơyănătráiăvƠăcơyălơuănm.ă
Tuy nhiên mt s hotăđng sinh k mi không thành công vì h khôngăchúăỦăđnăđiu kin
thc t tiăđaăphng.ă Vìăvy các sinh k bn vngăđcăđ xut là s kt hp ca nông
nghip, lâm nghip và phi nông nghip.ăng thi cn có s h tr tích cc trong công tác
qun lý, dch v đc bit là v k thut, vn và th trngăchoăđng bào dân tc.
Nhăvy có th thy trong các ngun vn sinh k thì vnăconăngiăđcăxemănhălƠă
mt yu t ct lõi quytăđnh s đaădng hóa sinh k, bên cnhăđóăvi cngăđng dân tc thiu
s bnăđa thì rngăcngăcóătácăđng lnăđn sinh k ca nông h đng bào. Viăđcătrngăs
hu nhng kin thcăvnăhóaăbnăđa quý giá thì vic la chn và quytăđnh chinălc sinh
k ca nông h cngăđƣăcóănhngăthayăđiătheoăhng tích cc. Tuy nhiên kt qu ca s thay
điăchaăcaoăvƠăđangărt cn mt s h tr cn thit. Vi nhng nghiên cuăđƣăđc thc hin
có nhiu cách tip cn khác nhau thì trong nghiên cu này tôi s dng h thngăphngăphápă
nghiên cuănhăsau
14

CHNGăIII. PHNGăPHỄPăNGHIểNăCU
Trong phn này s gii thiuăkhungăphơnătíchăđc áp dng,ătrìnhăbƠyăphngăphápăly
mu cho nghiên cu, ngun d liuăvƠăphngăphápăphơnătíchăs dng.
3.1 Khung phân tích
Khung phân tích sinh k là công c giúp hiu v sinh k đc bit là sinh k caăngi
nghèo.ăTheoăphngăphápătip cn sinh k bn vng (SLA) thì khung phân tích sinh k bn
vngăđc thit k phù hp viăđcăđim và tình hình tiăđim nghiên cu.

Ngun: DFID, Sustainable livelihoods guidance sheets, 1999
N
Hoàn cnh d b
tnăthng:
 Sc
 Tính thi v
 Xuăhng và
nhng s thay
đi (dân s,
môiătrng,
công ngh, th
trngầ)



H
S
P
F
Chinălc
sinh k:
 Da vào
nông

nghip
 Hot
đng phi
nông
nghip
 Tin
lngă
tin công
 Chin
lc hn
hp.

Kt qu
sinh k:
 Tngăthuă
nhp
 Gim
nghèo
 To vic
làm
 S dng
hp lý
ngun lc
Tác đng
Chính sách
Th ch
Tin trình
Tài sn sinh k
H: vnăconăngi S: vn xã hi
N: vn t nhiên P: vn vt cht

F: vn tài chính

15

3.1.1ăTƠiăsnăsinhăk
3.1.1.1 Vn con ngi (H): bao gm các k nng,ăkin thc, kh nngălaoăđng, sc khe và
th lc. Trong nghiên cu này vnăconăngiăđcăđi din gm thành phn sau: Quy mô h
giaăđình; Thành phn h giaăđình; Trìnhăđ hc vn; Kh nngăs dng ngôn ng; Tình trng
sc khe
3.1.1.2 Vn t nhiên (N): đc th hin là các ngun tài nguyên thiên nhiên có ích trong hot
đng sinh k ca nông h, trong nghiên cuănƠyăđcăđi din bi các tiêu chí sau: quy mô
nông h (s lngăđtăđai)ăvƠăhìnhăthc s dngăđt (t l din tích tng loiăđt tng loiăđt
canh tác)
3.1.1.3 Vn tài chính (F): đ cpăđn các ngun lc tài chính có giá tr nhătin tit kim, các
ngun cung tín dng, tr cpăthngăxuyên,ălngầăchoăphépăh giaăđìnhăđ có th la chn
các chinălc sinh k khác nhau. Trong nghiên cu này vn tài chính bao gmăđng vt, nông
sn, và các khon vay t các ngun chính thc và không chính thc.
3.1.1.4 Vn vt cht (P): đi din bi các thit b vƠăphngătin sn xut mà h giaăđìnhăs
dng trong cuc sng ca h. Loi vnănƠyăcngăbaoăgmăcácăcăs h tngăcăbnănhăđng
giaoăthông,ăđin,ănc, ch, truynăthôngăvƠăđiu kin sinh hot.
3.1.1.5 Vn xã hi (S): đcăđnhănghaălƠăcácăngun lc xã hiămƠăngi dân s dng trong
cuc sng. Trong nghiên cu này vn xã hi bao gm các mng xã hi và thành viên trong các
t chc chính quynăđaăphng.
Trong quá trình phát trin ca nông h, tài sn sinh k b nhăhng bi bi cnh d b
tnăthngăgm, các cú scă(lălt, hn hán, mtăngi thân, chinătranhầă),ăyu t mùa v,
xuăhng và nhngăthayăđi (dân s,ămôiătrng, công ngh, th trngầ).ăH cngăb tác
đng bi chính sách và th ch  các cp tnh, huyn, xã.
3.1.2 Chinălc sinh k
Thông tinăthuăđc t vicăđiu tra phng vn h cùng vi tho lunănhómăđc s
dngăđ đánhăgiáăcácăchinălc sinh k. Chinălc sinh k h giaăđìnhăs đc phân loi và

đánhăgiáătheoăthuănhp và thành phn thu nhp ca h
16

3.1.3ăKtăquăsinhăk
Là kt qu đtăđc thông qua chinălc sinh k. Mt sinh k đc coi là bn vng
nu nó góp phn làm gim tính d b tnăthng,ăgiaătng thu nhp và góp phn vào vic s
dng bn vng ngun tài nguyên thiên nhiên.
Trong nghiên cu này, kt qu sinh k tp trung vào vicăxóaăđóiăgim nghèo thông
qua tiêu chí thu nhp h giaăđìnhăngƠyăcƠngătng,ătoăđc vic làm cho nông h. Thu nhp
ca h tiăđim nghiên cu gm thu t làm nông nghip, phi nông nghip, tinălngăvƠăcácă
ngun khác (kiu hi, chuynănhngầ)
Nhăvy thông qua khung phân tích sinh k có th thy s khác bit trong vic s hu
các ngun lc và vic áp dng các chinălc sinh k khác nhau giaăngiănghèoăvƠăngi
giàu, t đóăcóăth ch raăđơuălƠălỦădoăcóăth thoát nghèo ca nông h.
3.2ăPhngăphápălyămu
3.2.1ăChnăđimănghiênăcu
Ea Bar là mt trong nhngăxƣă cóăđi sngătngăđi khá ca huynăBuônăônă tuyă
nhiênăđi sng caăngiădơnăđc bitălƠăngiăểăđêătiăđơyăcònăgp nhiuăkhóăkhn,ăt l h
nghèo vn còn chim trên 30%  mi buôn. ToƠnăxƣăcóă21ăthônăbuônătrongăđóăcóă4ăbuônălƠă
ngiăểăđêănênănghiênăcu s quytăđnh thc hin ti c 4 buôn này.
3.2.2ăChnămuăđiuătra
Ly mu nguănhiênăđi din vi 10% s h trong 4 buôn nghiên cu. S mu s thc
hinăđiu tra là 65 mu. Thc hin cách chn mu nhu nhiên vi t l năđnh và vi gii hn
v thiăgianăcngănhăngun lc nên 10% s lng mu là 65 mu đc chnăđ điu tra kho
sát cngăđm boăđc quy lut s ln.
17

Bng 3.1 Thng kê s muăđiu tra theo buôn
STT
Buôn

Tng s h
S mu
1
Buôn Knia 1
158
16
2
Buôn Knia 2
175
18
3
Buôn Knia 3
130
13
4
Buôn Knia 4
178
18

Tng
641
65
Ngun: Tính toán t kt qu điu tra h nghèo ca xã nm 2010
3.2.3ăThuăthpăsăliu
3.2.3.1 S liu th cp
S dng các thông tin v tình hình kinh t xã hi,ăcácăchínhăsáchăchngătrìnhăca nhà
ncăđi vi h giaăđìnhăđc thu thp qua các báo và tp chí, báo cáo tóm tt ca các cp
ngƠnhăTrungăngăvƠăđaăphng,ăđng thiăcngăcóăthamăkho t mt s nghiên cuătrc.
3.2.3.2 S liu s cp
Thu thp thông qua thi gian nghiên cu thc t tiăđim nghiên cu bngăcácăphngă

pháp thu thp d liu.ăPhngăphápăch yu là quan sát, phng vn bán cu trúc, tho lun
nhóm và kho sát h giaăđình. (Ph lc 6)
3.2.4ăPhngăphápăphơnătích
ánhăgiáăbng cách tip cn khung phân tích sinh k bn vng (SLA), s dngăphngă
phápăđnhătínhăvƠăđnhălng trong phân tích.
DùngăMicrosoftăExcelăđ tng hp d liu. Áp dng thng kê mô t và thng kê so
sánhăđ đaăraăbng chng cùng vi d liuăđnh tính cho nghiên cu, phân tích tình hình và
các chinălcăcngănhăkt qu ca các h nghiên cu.
SWOTăđc dùng daătrênăphngăphápătho lunănhómăđ tìmăraăđim mnh,ăđim
yu,ăcăhi và thách thc nhăhngăđn sinh k ngi dân trong vùng nghiên cu.
Săđ v quá trình thc hin nghiên cuănhăsau:
18

Săđ 1:ăSăđ tin trình thc hin nghiên cu

Mc tiêu nghiên cu
Chnăđim nghiên cu
Thu thp d liu
D liuăsăcp
D liu th cp
Phng vn
bán cu trúc
- Cácăbáoăcáoătrc
- Các tài liu đƣăcôngă
b
- Các chính sách Nhà
nc có liên quan
- Báo cáo ca chính
quynăđaăphngăcácă
cp
- Các thông tin chung
- Chinălc và hot
đng sinh k đc
chn
- Lý do ca s la chn
- Các hn ch cngănhă
gii pháp khc phc
khóăkhnă
- im mnh/yu,ăcă
hi và thách thcăđi
vi tng loi

Thit k và chn mu
Thit k bng hi
Bng hi
Phng vn h
Phân tích d liu
Vit báo cáo
Báo cáo
iu kin t nhiên ậ
kinh t xã hi caăđim
nghiên cu
Tho lun
nhóm
Kho sát h