Tín dụng và quản trị rủi ro giá cho ngành cà phê Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH




N
N
G
G
U
U
Y
Y


N
N


H
H
O
O
À
À
N
N
G

G


M
M




P
P
H
H




N
N
G
G





TÍN DNG VÀ QUN TR RI RO GIÁ
CHO NGÀNH CÀ PHÊ VIT NAM

LUN VN THC S KINH T


CHUYÊN NGÀNH: KINH T TÀI CHÍNH ậ NGÂN HÀNG
MÃ S: 60.31.12


NGI HNG DN: PGS.TS TRN NGC TH








TP.H CHÍ MINH ậ NM 2011





1


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan đơy lƠ công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu,
kt qu nêu trong lun vn lƠ trung thc vƠ cha tng đc ai công b trong bt k
công trình nào khác.

Ngi cam đoan



Nguyn Hoàng M Phng

TÓM TT
Giá cà phê dao đng không ch nh hng trc tip đn đi sng ca nhng lao đng
trong ngành cà phê, mƠ còn nh hng đn thu nhp, cán cơn thng mi, t giá hi
đoái vƠ giá tr tín dng ca Chính ph. Do đó, nghiên cu các phng thc phòng h
ln cung cp tín dng lƠ yêu cu cn thit ậ đơy cng lƠ hai mt không th tách ri
nhau khi qun tr ri ro giá cho ngƠnh cƠ phê Vit Nam.
Vi câu hi nghiên cu là tìm hiu kinh doanh cà phê trên th gii và ti Vit Nam ậ
tp trung vào hai khía cnh tín dng và qun tr ri ro giá, và câu hi hƠnh đng
(strategic question)là làm th nƠo đ cung cp tín dng (đu t trng, kinh doanh và
các khon ký qu) cng nh qun tr ri ro giá cà phê mt cách bn vng bng các
công c th trng trong bi cnh t do hóa thng mi, bng phng pháp nghiên
cu đnh tính kt hp vi vic b sung thêm mt s ngun s liu ly Ủ tng t tác
phm ắT duy Kinh t Vit Nam 1975 – 1989” ca tác gi ng Phong cùng vi
phng pháp phơn tích, gii thích các s vic thông qua vic hiu các mi quan h và
c ch hot đng ca chúng (critical realism) đc s dng đ phân tích các d liu
thu thp đc t nhiu ngun (s cp ln th cp), lun vn bt đu nghiên cu tp
trung các công c th trng có th đc s dng đ cung cp tín dng và qun tr ri
ro giá hàng hóa, mà c th là cà phê, và kinh nghim ca các nc trong vn đ này.
Song song đó, lun vn cng m rng tìm hiu các kin thc c bn v cà phê và
ngƠnh kinh doanh cƠ phê lơu đi trên th gii, cng nh xem xét quá trình phát trin
ca ngành cà phê vn còn non tr  Vit Nam ậ vi s tp trung vào vn đ ri ro giá
và tín dng. T c s kin thc c v các công c th trng, kinh nghim các nc
ln hot đng kinh doanh đc thù ca ngành cà phê, lun vn đa ra 3 gi ý gii pháp
cho ngành cà phê Vit Nam.

2

MC LC
Trang
Trang ph bìa
LI CAM OAN 1
MC LC 2
DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ T VIT TT 6
DANH MC CÁC BNG 8
DANH MC CÁC HÌNH 9
DANH MC CÁC HP 10
DN NHP 11
CHNG 1: M U 15
1.1 Mc tiêu nghiên cu 16
1.2 Phng pháp nghiên cu 16
1.3 Phng pháp phơn tích 17
1.4 Phm vi nghiên cu 18
1.5 Vai trò ca ngi nghiên cu 18
1.6 Tình hình nghiên cu liên quan đn lun vn 18
1.6.1 Nghiên cu tng quát v cà phê 19
1.6.2 Nghiên cu v s giao dch hàng hóa 19
1.6.3 Nghiên cu v công c phái sinh 23
1.7 Hng nghiên cu ca lun vn 23
CHNG 2: CÁC CÔNG C TH TRNG S DNG  QUN TR RI
RO GIÁ VÀ CUNG CP TÍN DNG 25
2.1 Ri ro giá đi vi tng thành phn trong chui cung 26
2.1.1 Nông dân 26
2.1.2 Thng lái, công ty xut khu, công ty kinh doanh kho hàng, ngân

hàng 27
2.1.3 Ngi tiêu dùng 28
2.1.4 C chui cung 29
2.2 Công c phái sinh 29

3

2.2.1 Thng nht t ng s dng 29
2.2.2 nh ngha 31
2.2.3 Các loi công c phái sinh 32
2.2.4 Mc đích ca th trng phái sinh 33
2.2.5 Tranh lun v th trng phái sinh 36
2.3 Các hp đng đc s dng đ qun tr ri ro v giá 37
2.3.1 Hp đng hàng thc 37
2.3.2 Hp đng phái sinh 41
2.4 Nhng công c th trng khác dùng đ qun tr ri ro giá 48
2.5 S giao dch hàng hóa 49
2.6 Các vn đ liên quan đn s giao dch k hn 50
2.6.1 S giao dch k hn 50
2.6.2 Trách nhim ca s giao dch k hn 53
2.6.3 C ch thanh toán hng ngày 54
2.6.4 Phòng h vƠ đu c 61
2.6.5 Ri ro basis 65
2.6.6 Li ích ca s giao dch dch k hn 66
2.6.7 Các tr ngi tham gia vào th trng k hn 67
2.6.8 So sánh s giao dch đƣ thƠnh lp t lâu và s giao dch mi thành lp
69
2.7 Các phng thc truyn thng cung cp tín dng nông nghip 70
2.7.1 Phng thc cung cp tín dng chính thc 70
2.7.2 Phng thc cung cp tín dng không chính thc 71

2.7.3 Phng thc cung cp tài chính bán chính thc 71
2.8 Phng thc cung cp tín dng chính thc ậ chng th gi kho 72
2.8.1 Khái nim 73
2.8.2 Phân loi 73
2.8.3 Cách thc cung cp tín dng thông qua chng th gi kho 75
2.8.4 Phân loi kho hàng 76

4

2.8.5 Li ích ca chng th gi kho 78
2.9 Kinh nghim các nc qun tr ri ro giá 80
2.9.1 Brazil 81
2.9.2 Colombia 95
2.9.3 Costa Rica 96
2.9.4 Guatemala 97
2.9.5 n  100
2.9.6 Mexico 101
2.9.7 Nicaragua 102
2.9.8 Tanzania 102
2.9.9 Nhn xét kinh nghim qun tr ri ro giá ti các nc 103
CHNG 3: NGÀNH CÀ PHể VIT NAM 107
Tóm tt chng 3 107
3.1 Quá trình phát trin ngành cà phê Vit Nam 108
3.2 Kinh doanh cƠ phê ti Vit Nam 119
3.2.1 Cu trúc kinh doanh cà phê (coffee marketing chain) 119
3.2.2 Mua bán trong nc 124
3.2.3 Kinh doanh xut khu cƠ phê 131
3.2.4 Ngun vn trng và kinh doanh cà phê ậ tình hình qun tr ri ro giá
135
CHNG 4: MT S GII PHÁP CHO 146

TH TRNG CÀ PHÊ VIT NAM 146
4.1 Công ty ắmu” 148
4.1.1 Khái nim 148
4.1.2 Lý do thc hin 148
4.2 Gii pháp 1: Gii pháp cho vn đ ký gi cà phê 150
4.2.1 Trình bày gii pháp 150
4.2.2 Phân tích SWOT 152
4.3 Gii pháp 2: NhƠ nc đóng vai trò trung gian bán quyn chn bán 153

5

4.3.1 Trình bày gii pháp 153
4.3.2 Phân tích SWOT 155
4.4 Gii pháp 3: Mô hình cu trúc 4 thành phn 157
4.4.1 Trình bày gii pháp 157
4.4.2 Phân tích SWOT 160
TÀI LIU THAM KHO 168
PH LC 173



6

DANH MC CÁC KÝ HIU VÀ T VIT TT
Các kỦ hiu,
t vit tt
Ting Anh
Ting Vit
ACPC
Association of Coffee Producer

Countries
Hip hi nhng nc sn xut
cà phê
ATB
Asia Trade Brokerage JSC.
Công ty c phn môi gii vƠ
thng mi chơu Á
BB
Bank of Brazil (ting B Ơo
Nha: Banco do Brasil)
Ngân hàng Brazil
BBM
Brazil Commodity Exchange
(ting B Ơo Nha: Bolsa
Brasileira de Marcadorias)
S giao dch hàng hóa Brazil
BCEC
Buonmathuot Coffee Exchange
Center
Trung tơm giao dch cƠ phê
Buôn Ma Thut
BIDV
Bank for Investment and
Development of Vietnam
Ngơn hƠng đu t vƠ phát trin
Vit Nam
BM&F
Brazilian Mercantile and
Futures Exchange (ting B
Ơo Nha: Bolsa de Mercadorias

& Futuros)
S giao dch k hn Brazil
CBOT
Chicago Board of Trade
S giao dch hƠng hóa Chicago
CHDC

Cng hòa dơn ch
COFEI
Coffee Futures Exchange of
India
S giao dch k hn cà phê n

DNTN

Doanh nghip t nhơn
GBE
Grean bean equivalence
Tng đng cƠ phê nhơn
GDP
Gross Domestic Product
Tng sn phm trong nc
ha

Héc ta
ICA
International Coffee Agreement
Hip đnh Cà phê Quc t
ICE
Intercontinental Exchange

S giao dch liên lc đa
ICO
International Coffee
Organization
T chc cƠ phê quc t
ld
Pound
Pao (tng đng 0,4536 kg)
LIFFE
London International Financial
Futures and Options Exchange
S giao dch hƠng hóa Luơn
ôn
Maritime Bank

Ngân hàng thng mi c phn
hàng hi Vit Nam
NHNN

Ngơn hƠng NhƠ nc
NN&PTNN

Nông nghip vƠ Phát trin
Nông thôn
NYBOT
New York Board of Trade
S giao dch hƠng hóa New
York

7

NYSE
New York Stock Exchange
S giao dch chng khoán New
York
OTC
Over-the-counter
Th trng phi tp trung
PTBF
Price-to-be-fixed
Cht giá sau
SDC
Swiss Agency for Development
and Cooperation
T chc Hp tác Phát trin
Thy S
SGX
Singapore Exchange Ltd.
S giao dch chng khoán
Singapore
SICOM
Singapore Commodity
Exchange
S giao dch hƠng hóa
Singapore
Techcombank

Ngơn hƠng thng mi c phn
K Thng Vit Nam
TNHH

Trách nhim hu hn
TP.HCM

ThƠnh ph H Chí Minh
USD
United State Dollar
ô la M
VBARD
Vietnamese Bank of
Agriculture and Rural
Development
Ngân hàng Nông nghip và
phát trin nông thôn Vit Nam
Vicofa
Vietnam Coffee and Cocoa
Association
Hip hi cà phê ca cao Vit
Nam
Vincafe BMT

Công ty c phn đu t vƠ xut
nhp khu cƠ phê Tơy Nguyên
VND
Vietnam Dong
ng Vit Nam
VNX
Vietnam Commodity Exchange
S Giao dch hƠng hóa Vit
Nam

XHCN

Xƣ hi ch ngha



8

DANH MC CÁC BNG

Bng 2.1 Các c ch gii quyt ri ro v giá 26
Bng 2.3 Cách thc phòng h bng hp đng k hn 42
Bng 2.4 So sánh hp đng giao sau, k hn và hp đng quyn chn 48
Bng 2.5 Thay đi giá và dòng tin chuyn hng ngày trên tài khon 58
Bng 2.6 Tác đng và khc phc các rào cn đi vi tín dng nông nghip thông
qua chng th gi kho 78
Bng 4.1 Sn xut cà phê Vit Nam t nm 1930 ậ 1994 110
Bng 4.2 Xut khu cà phê Vit Nam giai đon 1981 - 2001 112
Bng 3.1 Sn lng th gii (chia theo Arabica vƠ Robusta) giai đon 2004/05 ậ
2009/10 (đn v tính: triu bao, 1 bao = 60 kg) 176
Bng 3.2 Xut khu cƠ phê th gii (theo giá tr vƠ sn lng) t 1997/98 ậ
2009/10 191
Bng 3.3 Xut khu t các quc gia trng cƠ phê (theo loi cƠ phê) t 2005/06 ậ
2009/2010 (đn v tính: ngƠn bao, 1 bao = 60 kg) 193
Bng 3.4 Tiêu th ni đa ca các quc gia trng cƠ phê - niên v 2009/10 (c
lng) (đn v: ngàn bao, 1 bao = 60 kg, làm tròn đn 1.000) 195
Bng 3.5 Tiêu th ti các nc/khu vc nhp khu t 2005/06-2009/10 (đn v:
ngàn bao, 1 bao = 60 kg, làm tròn đn 1.000) 196
Bng 3.6 Ví d ký kt hp đng cht giá sau, ngi bán cht giá 203
Bng 3.7 Ví d 1, ký kt hp đng cht giá sau, ngi mua cht giá 207

Bng 3.8 Ví d 2, ký kt hp đng cht giá sau, ngi mua cht giá 208
Bng 3.9 Khi lng giao dch hp đng k hn hng nm so vi nhp khu cà
phê gp ca th gii (đn v tính: triu tn) 219



9

DANH MC CÁC HÌNH
Hình 2.1 Phân loi các công c phái sinh 32
Hình 2.3 Cách thc cung cp tín dng thông qua chng th gi kho 75
Hình 2.4 CPR hàng thc 87
Hình 2.5 CPR tài chính 88
Hình 2.6 C ch giao dch CPR hàng thc 93
Hình 2.7 C ch giao dch CPR tài chính 93
Hình 4.1 H thng kinh doanh cƠ phê ti Vit Nam - cui nm 1998 121
Hình 4.2 Kênh tiêu th cà phê ti Daklak - nm 2002 122
Hình 4.3 Kênh tiêu th cà phê ti Tây Nguyên ậ nm 2007 123
Hình 5.1 NhƠ nc đóng vai trò trung gian bán quyn chn bán 153
Hình 5.2 Mô hình 4 thƠnh phn 158
Hình 5.3 S cung cp ngun vn ca hai công c theo thi gian trng trt 161
Hình 3.1 S chuyn dch sn lng Arabica vƠ Robusta trung bình 5 nm gia giai
đon 1981/82 ậ 1985/86 vƠ giai đon 2005/06 ậ 2009/10. 174
Hình 3.2 T l đóng góp kim ngch xut khu cƠ phê trong tng kim ngch xut
khu ca mt s nc trng cƠ phê (giai đon 2000-2010) 193



10

DANH MC CÁC HP

Hp 2.1 Hp đng quyn chn bán ca Chính ph Brazil 84
Hp 2.2 Bng tóm tt các thông tin v CPR 91
Hp 3.1 L trình áp dng TCVN 4193-2005 (B NN&PTPT đ xut) 182
Hp 4.1 Quy trình gi cƠ phê, ng tin vƠ cht giá 129




11

DN NHP

NgƠnh cƠ phê Vit Nam quy t khong 300.000 h gia đình mi nm, vi
trên 600.000 lao đng, đc bit vƠo 3 tháng thu hoch, con s nƠy có th lên ti
700.000 hoc 800.000. Nh vy, s lao đng ca ngƠnh cƠ phê chim 1.83% tng
lao đng trên toƠn quc nói chung vƠ 2,93% tng s lao đng trong ngƠnh nông
nghip nói riêng.
1
Giá dao đng không ch nh hng trc tip đn đi sng ca
nhng lao đng trong ngƠnh cƠ phê, khin h khó có th phơn b ngun lc mt
cách hiu qu, hn ch kh nng tip cn tín dng đ mua đu vƠo vƠ tng nng
sut, buc h phi s dng công ngh nng sut thp vƠ ri ro cao, do đó, lƠm
gim thu nhp; hn na,  cp đ v mô, dao đng giá c có th nh hng đn thu
nhp ca Chính ph, cán cơn thng mi, t giá hi đoái vƠ giá tr tín dng ca
Chính ph. Dao đng giá cng lƠm suy yu kh nng ca Chính ph trong vic
duy trì mt môi trng đu t thun li đ trin khai chính sách vƠ các chng
trình tr giúp ngi nghèo mt cách có hiu qu (Nguyn Vn Nam 2005). Do đó,
nghiên cu các phng thc phòng nga ri ro giá ln cung cp tín dng lƠ yêu

cu cn thit ậ vƠ cng lƠ mc đích ca lun vn.
Vi câu hi nghiên cu (research question)
2
- tìm hiu kinh doanh cà phê
trên th gii và ti Vit Nam ậ tp trung vào hai khía cnh tín dng (credit) và
qun tr ri ro giá (price risk management) và câu hi hƠnh đng (strategic
question)
3
là làm th nƠo đ cung cp tín dng (đu t trng, kinh doanh và các


1
/>, truy xut ngày 13/11/2011.
2
Câu hi nghiên cu đa s đu ám ch đn cái gì đƣ vƠ đang xy ra, thng quan tơm đn vic miêu t và
gii thích s vic, hin tng hn lƠ đ xut điu gì đó nên đc thc hin. Các câu tr li cho câu hi
nghiên cu có th không nêu đc nhng hƠnh đng nên thc hin nhng chúng có th xây dng mt nn
tng vng chc đ đánh giá vƠ ra quyt đnh.
Câu hi nghiên cu có th tr li bng cách nghiên cu, còn câu hi hƠnh đng ch có th đc tr li
thông qua hƠnh đng phán xét và quyt tâm.
3
Câu hi hƠnh đng là nhng câu hi có mi quan tơm đn điu gì nên thc hin trong mt tình hung c
th; ngha lƠ có nhu cu cn câu tr li cho các vn đ hoc khó khn đang gp phi. Mt ngi đi mt vi
câu hi hƠnh đng s phi vn dng tt c nhng gì h bit, giúp h đánh giá xem điu gì tt nht nên làm.
Có th h cng chng quan tơm đn bao nhiêu nghiên cu đƣ đc thc hin.

12

khon ký qu) cng nh qun tr ri ro giá cho ngành cà phê Vit Nam mt cách
bn vng bng các công c th trng, trong bi cnh t do hóa thng mi, lun

vn bt đu nghiên cu tp trung các công c th trng có th đc s dng đ
cung cp tín dng và qun tr ri ro giá hàng hóa, mà c th là cà phê, và kinh
nghim ca các nc trong vn đ này.
Song song đó, lun vn cng m rng tìm hiu các kin thc c bn v cà
phê vƠ ngƠnh kinh doanh cƠ phê lơu đi trên th gii, cng nh xem xét quá trình
phát trin ca ngành cà phê vn còn non tr  Vit Nam ậ vi s tp trung vào vn
đ ri ro giá và tín dng. T c s kin thc c v các công c th trng, kinh
nghim các nc ln hot đng kinh doanh đc thù ca ngành cà phê, lun vn đa
ra 3 gi ý gii pháp cho ngành cà phê Vit Nam.
Phng pháp nghiên cu s dng trong lun vn lƠ phng pháp đnh tính
(qualitative research) kt hp vi vicb sung thêm mt s ngun s liuly ý
tng t tác phm ắT duy Kinh t Vit Nam 1975 – 1989” ca tác gi ng
Phong. VƠ đ phân tích các d liu thu thp đc t nhiu ngun - c s cp
(phng vn trc tip) ln th cp (các tài liu lý thuyt, các công trình nghiên cu
khoa hc ca các tác gi trong vƠ ngoƠi nc, tra cu tài liu trên Internet), gii
thích các s vic thông qua vic hiu các mi quan h vƠ c ch hot đng ca
chúng (critical realism)đc s dng đ phân tích kt qu nghiên cu.
Chng 1: M đu
Chng nƠy gii thiu mc tiêu nghiên cu, các phng pháp nghiên cu
vƠ phơn tích đc s dng, phm vi nghiên cu cng nh vai trò ca ngi nghiên
cu trong quá trình thc hin lun vn.
Các công trình nghiên cu có liên quan đn lun vn, t nghiên cu v cà
phê, đn s giao dch hàng hóa và công c phái sinh, cng s đc trình bày tóm
tt trong chng nƠy.


Câu hi hƠnh đng quan tơm đn tng lai ậ điu gì nên đc thc hin? ó lƠ lỦ do vì sao mƠ cơu hi
hƠnh đng khác vi câu hi nghiên cu. Không th nào nghiên cu đc nhng s vic cha din ra (tuy
nhiên, có th nghiên cu đc điu mà mi ngi ngh là có th xy ra trong tng lai).

13

Hng nghiên cu c th ca lun vn đc rút ra da vào các nghiên cu
đƣ thc hin trc đó kt hp vi xem xét tình hình kinh doanh cà phê ti Vit
Nam.
Chng 2: Các công c th trng s dng đ qun tr ri ro giá và cung cp
tín dng
Chng 2 đ cp ri ro ri ro giá mà tng thành phn trong chui cung gp
phi.
Tip đó, trình bƠy các kin thc v qun tr ri ro giá. Công c phái sinh,
các hp đng đc s dng nhm qun tr ri ro giá (hp đng hàng thc và hp
đng phái sinh), và s giao dch hƠng hóa cng nh s giao dch k hn ln lt
đc gii thiu. Trong các ni dung này, tp trung nghiên cu sâu hp đng k
hn và hp đng quyn chn, s giao dch k hn và các vn đ liên quan đn hot
đng ca s.
i vi ni dung liên quan đn vic cung cp tín dng, các phng thc
cp tín dng truyn thng đc gii thiu s lc, riêng phng thc cung cp tín
dng thông qua chng th gi kho đc trình bày chi tit ậ t khái nim, phân loi
chng th gi kho cho đn cách thc hot đng, các loi kho hàng và li ích ca
chng th gi kho.
Phn cui cùng ca chng 2 gii thiu kinh nghim ri ro giá ti mt s
nc trng cà phê ậ trong đó, tp trung xem xét kinh nghim ca Brazil mà c th
là quyn chn bán và CPR (mt loi trái phiu hàng hóa ậ commodity-backed
bond), cng nh trình bƠy các bƠi hc kinh nghim đc rút ra.
Chng 3: Ngành cà phê Vit Nam
Chng 3 trình bày mt s nét chính ca quá trình phát trin ngành cà phê
Vit Nam. Qua đó, cho thy nhng thay đi t trc ti nay trong cu trúc kinh
doanh cƠ phê cng nh các phng thc kinh doanh mua bán trong nc ln xut
khu.

14

Chng cng đ cp đn nhng thay đi trong vic cung cp ngun vn
trng và kinh doanh cà phê t ch đc nhƠ nc cp thông qua các nông trng
quc doanh cho ti hin nay - vn hƠnh theo c ch th trng.
Quá trình qun tr ri ro giá đc gii thiu t giai đon mà qun tr ri ro
giá vn cha lƠ mi quan tâm đáng k - do giao dch cƠ phê đc thc hin c s
hƠng đi hàng vi khi Xô Vit trc đơy, cho đn s xut hin ngày càng nhiu
các t chc cung cp các dch v giao dch hp đng k hn. Mc dù trong quá
trình thc hin, vic phòng h bng hp đng k hn vn cha đúng đn, nhng s
quan tơm đn vn đ qun tr ri ro ngƠy cƠng gia tng. Chng kt thúc vi mt
ví d thc t v s dng hp đng k hn ti ICE ca mt ngi nông dân  Lâm
ng.
Chng 4: Nhn xét và gi ý gii pháp
T c s kin thc c v các công c th trng, kinh nghim các nc ln
hot đng kinh doanh đc thù ca ngành cà phê, trên nn tng công ty ắmu” - có
s liên kt gia t chc có tim lc v tài chính, công ngh, th trng tiêu th và
ngi nông dân, lun vn đa ra 3 gi ý gii pháp, đó lƠ:
(1) s dng giá tham kho (reference price) mà c th là giá hp đng k hn
trên th gii (ti LIFFE, ICE hoc nhng s giao dch khác, tùy tha thun)
đ cht giá trong hot đng kinh doanh cƠ phê trong nc;
(2) s dng hp đng quyn chn bán nhm đm bo mc giá mc tiêu (có th
là mc giá sàn); và
(3) s dng mô hình ca Brazil vi s phi hp ca 4 thành phn chính: mt t
chc nhƠ nc, các ngơn hƠng thng mi đóng vai trò lƠ nhƠ to lp th
trng, các t chc đu t vƠ cui cùng là th trng k hn trong nc -
va cung cp ngun tín dng va qun tr ri ro giá và da vào s tham gia
ca nhiu thành phn có liên quan.

15

CHNG 1:M U



Tóm tt chng 1
Chng 1 gii thiu mc tiêu nghiên cu, phng pháp nghiên cu và
phng pháp phơn tích đc s dng, phm vi nghiên cu cng nh vai trò ca
ngi nghiên cu trong quá trình thc hin lun vn.
Các công trình nghiên cu có liên quan đn lun vn, t nghiên cu v cà
phê, đn s giao dch hàng hóa và công c phái sinh, cng s đc trình bày tóm
tt trong chng nƠy.
Hng nghiên cu c th ca lun vn đc rút ra da vào các nghiên cu đƣ
thc hin trc đó kt hp vi xem xét tình hình kinh doanh cà phê ti Vit Nam.


16

1.1 Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu nghiên cu ca lun vn lƠ tìm gii pháp đ cung cp tín dng (đu
t trng, kinh doanh và các khon ký qu) cng nh qun tr ri ro giá cho ngành
cà phê Vit Nam mt cách bn vng bng các công c th trng, trong bi cnh
t do hóa thng mi.
1.2 Phng pháp nghiên cu (Research Methodology)
Lun vn s dng phng pháp nghiên cu đnh tính
4
kt hp vi vic b
sung thêm mt s ngun s liu, ly Ủ tng t tác phm ắT duy Kinh t Vit
Nam 1975 – 1989” ca tác gi ng Phong

5
.


4
Nghiên cu đnh tính lƠ phng pháp s dng các câu hi, hng mc tiêu vào tp hp s hiu bit sâu v
hƠnh vi con ngi và lý do chi phi hƠnh vi đó. Phng pháp đnh tính thng hng vào câu hi ti sao
đa ra quyt đnh vƠ đa ra bng cách nào, ch không ch là cái gì, khi nào và  đơu. Do đó, mu nh
nhng tp trung thì thng cn thit hn lƠ mu ln.
Phng pháp đnh tính mang li thông tin tp trung vào nhng trng hp nghiên cu c th, và bt k kt
lun chung nƠo thì cng lƠ nhng thành phn ch không phi toàn b. Phng pháp đnh tính có th s
dng đ tìm kim s h tr t phía kinh nghim cho gi thuyt nghiên cu.
Cách tip cn đnh tính có li th là cho phép s đa dng hn trong tr li cng nh kh nng đáp ng vi
nhng phát trin hoc vn đ mi trong quá trình nghiên cu. Nghiên cu đnh tính có th tn kém chi phí
và thi gian, nhiu lnh vc nghiên cu s dng k thut đnh tính đc phát trin riêng bit nhm cung cp
kt qu cô đng, hiu qu v chi phí và thi gian hn.
/>, truy xut ngày 13/6/2011.
5
Ví d 1:  chng minh nhn đnh ắNgay t nm 1977, đc bit là nm 1978, hàng lot các s kin quc
t, ri thiên tai, đch ha… đã làm đo ln rt nhiu nhng d kin ban đu ca k hoch”, ng Phong đƣ
s dng cách mô t thc t tình hình kinh t nhng nm 1979-1980 vi các s kin:
 Chin tranh biên gii Tây Nam;
 Hai trn l ln  đng bng Nam B; và
 u vào t các nc xã hôi ch ngha gim sút đt ngt.
Và dùng s liu khi lng nhp khu 1976-1980 bng hin vt, GDP 1977-1980, tng sn phm trong
nc 1975-1985, tranh nh bim ha, s liu t các ngành nông nghip, công nghip, thy snầ đ minh
ha mc đ mà các s kin đó đƣ nh hng đn kinh t - xã hi thi k đó nh th nào. (tr. 140 ậ 157)
Ví d 2: Vi nhn đnh ắc phong cách sng, làm vic và t duy ca Lê Dun đã in du n đm nét lên
đng li kinh t, chính sách kinh t và thc tin kinh t ca Vit Nam trong sut mt phn t th k”,
ng Phong đƣ:

 Hi ngi trong gia đình v thu thiu thi, Lê Dun nh th nào;
 Trong nhng nm tù  Côn o, ông đƣ th hin nh mt nhà lãnh t v t tng ra sao thông qua
li k ca các bn tù (Trn Vn Giàu, Bùi Công Trng); và
 Thi k kháng chin, các quyt đnh nào ca ông th hin phong cách t duy đc lp, sáng toầ
Ngha lƠ  tng giai đon, tác gi ng Phong lit kê, tìm hiu s kin và phng vn nhng ngi có liên
quan ti nhn đnh trên v Lê Dun vi tiêu chí la chn có mc đích ậ chn các s kin và nhân vt đin
hình đ chng minh. (tr. 72 ậ 80)

17

1.3 Phng pháp phơn tích (Analysis Methodology)
Gii thích các s vic thông qua vic hiu các mi quan h vƠ c ch hot
đng ca chúng (critical realism) ậ đó lƠ phng pháp phơn tích đc s dng
trong lun vn.
6




6
Theo phng pháp nƠy, th gii lƠ khách quan, vƠ s hiu bit ca chúng ta v th gii có th ch lƠ ch
quan vƠ không hoƠn toƠn chc chn.
 Kinh nghim (Experience): Kinh nghim ám ch cái mƠ chúng ta nhìn vƠ tri nghim th gii.
iu nƠy có th ch quan vƠ hn ch. Ta có th ắthy” mi vt t mt khía cnh riêng l hoc có
th không nhìn thy tt c các s vt.  cp đ nƠy, chúng ta có th đang lƠ nhng nhƠ duy danh
(nominalists) - kinh nghim mƠ chúng ta có cha hn lƠ hình nh trung thc ca thc t.
 S kin (Events): S kin lƠ nhng vic xy ra trong th gii mƠ chúng ta nhn thc đc thông
qua kinh nghim ca chúng ta đi vi chúng. Chúng lƠ nhng s vic xy ra vƠ đc đ cp đn,
vƠ lƠ cp đ th hai ca hin thc. Xem xét  cp đ nƠy lƠ ch ngha hin thc siêu hình
(metaphysical realism) vi quan đim cho rng th gii bên ngoƠi có mt thc t vt cht (physical

reality).
 C ch (Mechanisms): Tuy nhiên, s kin không t nhiên xut hin mƠ không có lỦ do. C ch lƠ
nhng nguyên nhơn ca s kin vƠ lƠ mc đ th ba - mc đ sơu nht ca hin thc. NhƠ ch
ngha hin thc phê phán cho rng có nhiu c ch tn ti  cp đ nƠy. Chúng có th lƠ, ví d,
các gi đnh cu thƠnh nên cá tính ca mt ngi nƠo đó, s mơu thun gia các li ích kinh t
hoc nhng cng ép ca vn hóa t chc. Các công tc bt tt c ch nƠy lƠ nhng kt hp phc
tp vƠ chúng mang đn cho chúng ta nhng s kin mƠ chúng ta tri nghim. Mt đc đim chính
ca các c ch nƠy lƠ chúng không th đc tri nghim mt cách trc tip mƠ ch có th suy lun
mt cách logic t các s kin. Cách nhìn nhn nh th có th đc xem lƠ duy danh, nhng nhƠ
hin thc bin chng cho rng bi vì chúng lƠ nhng c ch có kh nng to ra các s kin thc
nên chúng cng lƠ thc. S mơu thun gia ch ngha duy danh vƠ ch ngha hin thc đc khc
phc  cp đ nƠy ca hin thc. Cp đ th ba lƠ hin thc ắthc” mƠ nhng ngi nghiên cu
cn phi khám phá ra.
Nu nghiên cu nhng trng hp mơu thun, chúng s dn dt chúng ta đn mt s hiu bit thc t sơu
hn ậ thng đc n giu t cách nhìn/quan đim. Thc t sơu hn nƠy lƠ các c ch nn tng (underlying
mechanisms) đang gơy ra nhng thay đi trong xƣ hi nói chung vƠ trong mt t chc nói riêng. Nhng c
ch nn tng, theo các nhƠ t tng theo phng pháp phơn tích nƠy, lƠ s tn ti có thc vƠ chc chn.
Trng phái hin thc phê phán vì vy kt hp s tin tng các lc lng xƣ hi thc vi s hiu bit v
bn cht xƣ hi ca ngôn ng (vn vt) mƠ chúng ta s dng khi tho lun chúng.
Ví d, trong lun vn nƠy, s kin (event) lƠ vn đng bƠ con s dng s giao dch hƠng hóa/s giao dch
k hn (commodity/futures exchange), theo nghiên cu ca các nhƠ kinh t hc thì đơy lƠ mt mô hình rt
tt; kinh nghim (experience) lƠ bƠ con nông dơn, đi lỦ thy toƠn các s kin phá sn vì sƠn, đu c trên
sƠn nhan nhn trong quá kh vƠ th lƠ h s không mun tham gia. H ch thy đc khía cnh không tt
ca sƠn.
6

Hiu đc nh vy thì có th gii pháp lƠ lƠm ắmu”. Mt mô hình ắmu” ậ cho mô hình mu đó thc hin
các chin lc qun tr ri ro có k lut nhm đm bo đc giá cao cho nông dân, thì v sau ngi ta tin,
ri s đc bt chc và nhân rng.
Ngi vit chn các phng pháp phơn tích nƠy bi vì đơy lƠ đ tài mang tính gi m, kt hp lý thuyt

cho phù hp vi tình hình thc t. Mà thc t thì muôn hình vn trng, cho nên cn phi hiu đc nhng
thành phn tham gia, mi quan h gia nhng ngi đó vƠ suy ngh, cách hƠnh đng, cách h hiu v mình
và th gii.

18

1.4 Phm vi nghiên cu
Lun vn xem xét ngƠnh cƠ phê Vit Nam di các khía cnh: quá trình phát
trin ca ngành, tp quán kinh doanh, ý kin ca các thành phn trong chui cà
phê cng nh các thƠnh phn có liên quan đn ngành cà phê.
Các thành phn phng vn là nhng ngi thuc cu trúc kinh doanh cà phê
ln nhng ngi có liên quan.
7
Vi câu hi phng vn là câu hi m, đc chun
b trc. Tuy nhiên, trong quá trình phng vn và nghiên cu, phát sinh nhiu vn
đ, các câu hi tip tc đc đt ra nhm làm rõ vn đ.
1.5 Vai trò ca ngi nghiên cu
Ngi nghiên cu không tham gia (non-involved) và hu hình (visible) trong
quá trình nghiên cu ậ có ngha lƠ ngi đó đang thc hin nghiên cu mt/nhiu
t chc mƠ ngi đó không tham gia vƠo tr phi có ai đó cho phép h tp hp
thông tin cn thit cho bài nghiên cu.
Li th ca vai trò này lƠ ngi nghiên cu không có lỦ do cá nhơn gì đ xen
vào công vic, nhng tim n mt nguy c lƠ nhng ngi đang đc nghiên cu
có th s dng ngi nghiên cu đ h tr h và/hoc các d án ca h trong các
hot đng chính tr ca t chc.
Bt li chính là d án ca ngi nghiên cu có th b đt sau các u tiên
khác ca t chc và có th không đc tip cn thông tin cng nh gp khó khn
v thi gian hoàn thành.
1.6 Tình hình nghiên cu liên quan đn lun vn
Xut phát t nhu cu nghiên cu các vn đ liên quan đn ngành cà phê Vit

Nam ậ t tng quan ngành cà phê, nh hng ca ngƠnh cƠ phê đn ngi trng
và nn kinh t, cho ti các s giao dch hàng hóa và các công c phái sinh. Các


7
Xem Ph lc 1 danh sách đi tng phng vn.

19

công trình nƠy đƣ đóng góp ln v mt lý lun cng nh thc tin. Có th đim
qua mt s công trình nghiên cu có liên quan đn lun vn nh sau.
8

1.6.1 Nghiên cu tng quát v cà phê
Các công trình nghiên cu liên quan đn cà phê Vit Nam:
 Hoàng Thúy Bng (2006), ắXác đnh kh nng cnh tranh ca ngành sn xut
cà phê Robusta ca Vit Nam”. Qu nghiên cu ICARD ậ MISPA, TOR s
MISPA/2003/05.
 Trn Th Qunh Chi và cng s (2007), ắH s ngƠnh hƠng cƠ phê”. HƠ Ni
 Trn Th Qunh Chi (2007), ắKinh nghim qun tr ri ro giá - ng dng cho
Vit Nam”.
 Nguyn ng HƠo (2007), ắánh giá tình hình th trng cà phê trong nhng
nm qua ậ S dng mô hình hi quy tng quan phng sai không đng nht
có điu kin (ARCH)”. Tp chí khoa hc - Hu.
 Phan S Hiu (2002), ắBáo cáo nn: Tng quan ngành cà phê Vit Nam”. HƠ
Ni.
 Phan S Hiu (2004), ắToƠn cu hóa, thng mi vƠ đói nghèo ậ Bài hc t
ngành cà phê Vit Nam”.
 Ngân hàng Th gii, Ban Nông nghip và Phát trin Nông thôn (2004), ắBáo
cáo nghiên cu ngƠnh cƠ phê”. Báo cáo s 29358-VN.

 Trung tâm Thông tin Nông nghip và Phát trin Nông thôn (ICARD) ậ Oxfam
Anh và Oxfam Hng Kông (2002), ắnh hng ca thng mi cà phê toàn
cu đn ngi trng cà phê tnh k Lk ậ Phân tích và khuyn ngh chính
sách”.
1.6.2 Nghiên cu v s giao dch hàng hóa
Các công trình nghiên cu liên quan đn sàn giao dch hàng hóa:


8
Tên các công trình nghiên cu và ni dung tóm tt ca các công trình nƠy, ngi vit vn gi nguyên vn
bn gc. Tuy nhiên, tên gi các hp đng futures và forward mà tác gi s dng xuyên sut trong lun vn
nƠy có đim khác so vi các nghiên cu này. C th, trong các công trình nƠy, futures có ngha lƠ hp đng
giao sau, forward là hp đng k hn. Ngc li, ngi vit s dng futures ậ hp đng k hn và forward
ậ hp đng giao sau. Giái thích nguyên nhân s dng, xem chi tit ti 2.2.1. Thng nht thut ng s dng.

20

TS. Phm Duy Liên, “iu kin xây dng và phát trin S giao dch hàng
hóa ti Vit Nam”. Nêu lên đc các điu kin hình thành và phát trin thành công
S giao dch hàng hóa ti Vit Nam, đó lƠ, phi có s tng trng v kinh t, đc
bit lƠ tng kim ngch xut khu hàng nông sn; phi có môi trng pháp lý phù
hp, phi có đ ng chuyên sơu v th trng S giao dch hƠng hóa; các điu kin
khác nh thc hin và qun lý cht ch cht lng hàng hóa, tích cc phát trin c
s h tng bu chính vin thông, cho phép các nhƠ kinh doanh nc ngoài tham
gia vào S giao dch hàng hóa ca Vit Nam.
V Th Minh Nguyt (2000). “L trình hình thành th trng hàng hóa tp
trung  Vit Nam”. T bán tr tin mt giao ngay, đn hp đng k hn, đn mua
bán giao sau trên mt c s khách quan khi nhng hp đng không đc ràng
buc lơu hn so vi tính cht vt lý ca hàng hóa. Bài vit nêu lên mt s nét
chính đ xây dng c ch vn hƠnh ban đu cho th trng hàng hóa tp trung Vit

Nam: hàng hóa Vit Nam đt quy mô khi lng giao dch nhng cha chun
nht; phng thc kinh doanh ậ vic thc hin giao kt hƠng hóa theo c ch đu
giá công khai có th trin khai đng b nh ti sàn giao dch chng khoán; phng
thc giao dch ậ giao kt mua bán tt c phi qua hp đng giao sau hoc k hn;
c ch thanh toán bù tr phi đc thit lp đ hoàn tt các giao dch; quan nim
v nhng thành viên tham gia th trng.
PGS. TS. Nguyn Vn Nam, “Th trng hàng hóa giao sau và vic trin
khai xây dng  Vit Nam”. Vin Nghiên cu Thng mi, Mã s: 99-78-159.
a ra mô hình d kin ca th trng hàng hóa giao sau ca Vit Nam gm 3 giai
đon:
Giai đon 1: LƠ giai đon chun b các c s khoa hc và thc tin cn
thit đ hình thành mô hình có qui mô hp lỦ, có c s khoa hc và thc tin, tin
ti trin khai xây dng th trng hàng hoá giao sau ca Vit Nam. Son tho
đc các tài liu, n phm đ nâng cao nhn thc cho mi tng lp trong xã hi,
đƠo to đc mt đi ng bao gm các nhà qun lý, các nhà chuyên môn và các

21

đi tng khác. Hình thƠnh đc mt khuôn kh pháp lỦ đ hng dn các hot
đng ca th trng hàng hoá giao sau  Vit Nam.
Giai đon 2: Theo mô hình đƣ có ca giai đon 1 tin hành xây dng, vn
hành th và tip tc hoàn thin các trung tâm giao dch, chun b các điu kin đ
chuyn trung tâm giao dch thành S giao dch hàng hoá giao sau ca Vit Nam
(S giao dch hoàn chnh) vi các sàn giao dch tng đi hin đi, mt đi ng
các nhà qun lỦ, các nhƠ chuyên môn đ trình đ có th tham gia giao dch bng
đin t vi các trung tâm giao dch khác ca khu vc và th gii.
Giai đon 3: Tip tc nâng cao và hoàn thin v mi mt:
 Nâng cao h thng c s vt cht và trang thit b giao dch.
 Tip tc m rng các chng loi hàng hoá và thành phn cho các thng
nhơn nc ngoài tham gia giao dch.

 Chun b các điu kin cn thit đ chuyn các S giao dch t s hu Nhà
nc thành các S giao dch c phn.
Lot bài tham lun ti Hi tho ắKinh nghim xây dng th trng giao sau 
các nc trong khu vc và các vn đ ca Vit Nam” (30/10/2009), t chc ti
trng i hc Kinh t TP.HCM.
 PGS. TS. Nguyn Th Ngc Trang và nhóm nghiên cu, ắRi ro giá nông
sn và vn đ ngi nông dơn”
 Vn đ lu tr: bán ngay sau khi thu hoch ậ lý do: cn tin nhanh
chóng sau mùa v; thiu ht tín dng trong khu vc nông nghip; h
không quen lu tr; vic lu tr cng có nhiu ri ro ln
 Tính bt n giá c gia các mùa trong nm vƠ gia các nm
 Nhng tác đng khác
 PGS. TS. Nguyn Th Ngc Trang, ắKt qu kho sát v ri ro giá nông sn
 Vit Nam” ậ vi kt qu là:
 ri ro bin đng giá là ri ro ln nht, nông dân có nhu cu và sn
lòng mun gim thiu ri ro này

22

 thiu kin thc v phòng nga ri ro, kênh thông tin thiu và kém
hiu qu
 nhiu tim nng cho vic hình thành mt th trng giao sau đ
phòng nga ri ro bin đng giá
 GS. TS. Trn Ngc Th vƠ nhóm nghiên cu, ắH thng BSS (Buffer Stock
Scheme) và chng ch lu kho ậ kinh nghim các nc và ng dng cho
Vit Nam”. BƠi tham lun nêu lên đc khái nim và phân loi chng ch
lu kho, nguyên nhơn phát sinh, c ch lu hƠnh vƠ các li đim đi vi t
chc tài chính v mt bo qun, thanh lý và qun lý tín dng cng nh li
đim đi vi ngi nông dân: tip cn ngun tài chính vi chi phí thp,
tránh kh nng gian ln, đm bo cht lng và s lng hàng hóa, gim

chi phí bo qun. BƠi cng nêu lên h thng kho lu tr đm (tm tr) ca
nhƠ nc.
 Th.S Nguyn Khc Quc Bo và nhóm nghiên cu, ắCó kh nng đu c
trên th trng giao sau Vit Nam” vƠ kt lun rng ch cn th trng
không thuc hình thc đc quyn hoàn toàn, chúng ta có th an tâm là
không xy ra hin tng đu c.
 Th.S Nguyn Khc Quc Bo và nhóm nghiên cu, ắVai trò ca giá giao
sau trong vic n đnh giá giao ngay” vi kt lun là vic tn kho quá mc
khi thu hoch đ dƠnh đn nhng giai đon mt mùa đôi khi b hiu lm là
đu c tích tr. Nhu cu lu kho gim do giá hin ti tng tng quan vi
giá k vng ca mùa sau. Vì vy rt khó có kh nng nhng thng gia li
tr hàng ca h trong kho mt cách d thng trong thi k mƠ giá tng cao
nh vy đ ri phi x hƠng vƠo giai đon giá xung.
 PGS. TS. Nguyn Th Ngc Trang và nhóm nghiên cu, ắVai trò ca hip
hi nông dơn”. Thông qua Hi nông dơn, ngi nông dân s tip cn th
trng giao sau thun li, d dƠng hn rt nhiu, bi gii quyt đc các
điu kin đ tham gia th trng giao sau:

23

 Kích thc hp đng => tp hp hƠng hóa, đi din giao dch vi th
trng giao sau
 Các khon ký qu => có đc s tín nhim ca ngân hàng
 Các k nng, k thut => la chn chin lc, mc giá, thi hn tt nht
 Tip cn vi broker => chi phí r hn, hiu qu hn
 u t trang thit b => đ kh nng tƠi chính
1.6.3 Nghiên cu v công c phái sinh
Các công trình nghiên cu liên quan đn công c phái sinh:
PGS. TS. Nguyn Th Ngc Trang (2008), ắQun tr ri ro tài chính trong các
doanh nghip Vit Nam thi k hu WTO”.  tài nghiên cu khoa hc cp B.

Mã s B2007-09-26.  tƠi nêu lên đc thc t thc hin qun tr ri ro ti các
doanh nghip thc hin vi bng kho sát vƠ đa ra s liu phơn tích đnh lng
v mc đ am hiu, mc đ thng xuyên s dng cng nh mc đ thng
xuyên s dng loi công c phái sinh, mc đ quan tâm và nguyên nhân vì sao sn
phm không ph bin. Kt qu ca nghiên cu là nêu ra mô hình qun tr ri ro
cho doanh nghip.
Nguyn Lê Tng Vy (2007), ắS dng Hp đng tng lai vƠ Quyn chn
đ phòng nga ri ro bin đng giá nguyên liu cà phê ti Công ty Cà phê Trung
Nguyên”. Lun vn thc s kinh t, TP. HCM. ánh giá s cn thit, kh nng s
dng hp đng giao sau và quyn chn bng cách đa ra các kch bn bin đng
giá cà phê nhân, các chin lc s dng công c phái sinh vƠ các bc trin khai
ti Công ty Cà phê Trung Nguyên t khâu chun b ti các b phn liên quan, mc
đ phân quyn thc hin.
1.7 Hng nghiên cu ca lun vn
Các công trình nghiên cu trên đu nêu lên đc c s lý thuyt ca th
trng k hn, các loi công c phái sinh, mô hình lu kho, phơn tích tình hình
thc t vƠ đa ra các gii pháp áp dng cho thc tin Vit Nam. Tuy nhiên, vn
tn ti mt điu còn b ng lƠ cha quan tơm đn tp quán mua bán, lu tr, lu
kho đang din ra  nhng ngi nông dơn, đi lý/doanh nghip t nhơn, công ty