Tác động kinh tế của biến đổi khí hậu đến thu nhập ngành trồng trọt Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH



NGUYN CHÂU THOI



TÁC NG KINH T CA BIN I KHÍ HU
N THU NHP NGÀNH TRNG TRT VIT NAM
:
MÔ HÌNH RICARDIAN


LUN VN THC S KINH T






Tp.HCM nm 2011


B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH

NGUYN CHÂU THOI

TÁC NG KINH T CA BIN I KHÍ HU
N THU NHP NGÀNH TRNG TRT VIT NAM
:
MÔ HÌNH RICARDIAN


LUN VN THC S KINH T


Chuyên ngành : Kinh t phát trin
Mã s : 60.31.05


Ngi hng dn khoa hc:
TS. NGUYN HU DNG






i
LI CAM KT

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các đon trích
dn và s liu s dng trong lun vn đu đc dn ngun và có đ chính xác
cao nht trong phm vi hiu bit ca tôi. Lun vn này không nht thit phn ánh
quan đim ca Trng i hc Kinh T Thành Ph H Chí Minh.

Ký tên


NGUYN CHÂU THOI
Tháng 12/2010

ii
LI CÁM N

Trc tiên và trên ht tôi vô cùng bit n thy hng dn khoa hc,
Tin s Nguyn Hu Dng, vi s hng dn tn tình, nhng đ ngh rt
giá tr, nhng li khuyên hu ích, s nhit tình vô điu kin và ng h tinh
thn ca thy trong quá trình hc tp và thc hin nghiên cu này. Tôi cng
bit n chân thành đn PGS. Ts. Nguyn Trng Hoài – Trng Khoa, Ts.
Trn Tin Khai và các thy cô khoa KTPT, Trng HKT Tp.HCM đã tn
tình dy bo tôi trong sut thi gian hc tp, hn na nhng nhn xét góp ý
tn tình trong quá trình hoàn thin cht lng đ tài tt nghip.
Tôi rt cm kích s giúp đ và h tr ca ca các bn tôi, tp th lp
Fetp 13, lp KTPT Fb 4 đã đng viên, h tr tinh thn và đóng góp ý kin
giúp tôi hoàn thành lun vn này.
Li c
m n chân thành ca tôi xin gi đn cha m tôi và cha m v tôi
đã giành thi gian giúp đ gia đình trong khi tôi đi hc. Cui cùng, tôi vô
cùng bit n ngi bn đi, Cô Trn Th Hoàng Anh, đã đng viên, h tr
tinh thn và cm thông cho tôi trong sut khóa hc và là ngun n lc, kiên
trì và quyt tâm ca tôi đ hoàn thành nghiên cu này.

iii
TÓM TT

Trái đt nóng lên là nguyên nhân chính gây nên bin đi khí hu (BKH)
toàn cu. Bên cnh nc bin dâng, s tng lên ca nhit đ và thay đi lng
ma s gây thit hi cho phát trin các quc gia nht là các quc gia đang phát
trin. Vit Nam đng th nm trong các nc chu tác đng ca BKH, ngành
nông nghip chim 20% GDP, 29% din tích và 80% dân c nông thôn ph
thuc chu tác đng nhiu nht. Vì th nghiên cu phân tích tác
đng ca BKH
lên ngành trng trt Vit Nam (chim 75% sn xut nông nghip) bng mô hình
Ricardian nhm d báo thit hi do BKH gây nên cho sn xut nông nghip là
mt vic làm cn thit và có ý ngha.  tài phân tích nh hng ca nhit đ và
lng ma lên thu nhp ròng ca nông h, s dng d liu chéo cho c ba mô
hình tng hp, ti tiêu ch đng và không ch đng,
bao gm 3616 nông h
đc chn lc t b d liu VHLSS 2008. Kt qu nghiên cu cho thy nhit đ
và lng ma tng làm gim thu nhp ròng nông h, nhit đ có tác đng phi
tuyn tính lên thu nhp ròng và lng ma là không xác đnh đc Các vùng có
din tích bình quân h ln và nông h có ti tiêu ch đng ít nh hng hn.
D báo, theo kch bn BKH vào cui th k, khi nhi
t đ bình quân tng t 1,5
đn 2,9
0
C và lng ma tng t 3,4% đn 6,6% thì thit hi cho ngành nông
nghip Vit Nam s t 2.000 đn 3.700 t đng (~115-220 triu USD), GDP
gim tng đng t 0,6 đn 1,3% (Nu GDP tng bình quân 3% t nay đn
cui th k), trong đó tác đng ch yu do nhit đ tng chim hn 80%. Kt qu
nghiên cu cung cp thêm góc nhìn v tác đng kinh t ca nhit đ và lng
m
a do s “nóng” lên toàn cu đn sn xut nông nghip ca Vit Nam.

iv
MC LC
LI CAM KT i
LI CÁM N ii
TÓM TT iii
MC LC iv
DANH MC BNG BIU –  TH v
CÁC CH VIT TT vi
CHNG I GII THIU NGHIÊN CU 1
1.1 Gii thiu 1
1.2 Vn đ nghiên cu 2
1.3 Mc tiêu nghiên cu 3
1.4 Câu hi nghiên cu 4
1.5 Phm vi và gii hn nghiên cu 5
CHNG II TNG QUAN LÝ THUYT 6
2.1 Bin đi khí hu và mt s nguyên nhân gây nên BKH 6
2.1.1 Bin đ
i khí hu 6
2.1.2 Mt s nguyên nhân gây nên BKH 7
2.2 Nhng thách thc ca Vit Nam vi BKH 8
2.3 Din bin khí hu th gii 8
2.4 Khái quát khí hu Vit Nam 9
2.4.1 c đim khí hu ca Vit Nam 9
2.4.2 Din bin khí hu ti Vit Nam 2007- 2008 10
2.5 Kch bn BKH Vit Nam 12
2.6 Ngành nông nghip Vit Nam 14
2.7 Lý thuyt mô hình Ricardian 17
2.7.1 Mô hình phân tích Ricardian 18
2.7.2 Nghiên cu ng dng mô hình Ricardian 22
CHNG III PHNG PHÁP NGHIÊN CU 26

3.1 D liu nghiên c
u 26
3.2 Mô hình nghiên cu 30
3.3 Tác đng biên và xu hng tác đng 31
3.4 D báo bin đi khí hu 34
CHNG IV HIN TRNG SN XUT NGÀNH TRNG TRT VIT NAM 36
4.1 c đim khí hu 36
4.2 c đim đt đai canh tác 40
4.3 c đim kinh t xã hi nông h 41
4.4 Tình hình ti tiêu ca nông h 42
4.5 Thu nhp ròng bình quân 43
4.6 Kt lun chng 45
CHNG V TÁC NG KINH T CA YU T KHÍ H
U 46
5.1 Mô hình Ricardian cho Vit Nam 46
5.2 Mi liên quan gia thu nhp ròng và khí hu: 48
5.3 nh hng ca các yu t kinh t xã hi ca nông h 53
5.4 Giá tr tác đng biên 55
5.6 D báo tác đng theo kch bn BKH 61
5.6.1 D báo tác đng ca nhit đ 61
5.6.2 D báo tác đng ca lng ma 63
5.7 Tho lun đánh giá kt qu nghiên cu 65

v
CHNG VI KT LUN 69
TÀI LIU THAM KHO 72
PH LC 75

DANH MC BNG BIU –  TH
Bng 2.1 Kch bn bin đi nhit đ trung bình (

0
C/nm) 13
Bng 2.2 Kch bn bin đi lng ma (%/nm) 13
Bng 2.3 Din tích đt sn xut nông nghip Vit Nam 15
Bng 2.4 Giá tr sn xut nông nghip Vit Nam 16
Bng 2.5 Giá tr sn xut ngành trng trt phân theo nhóm cây trng 17
Bng 3.1 Các bin s dng trong mô hình 30

Bng 3.2 Kch bn bin đi khí hu Vit Nam 34
Bng 4.1 Nhit đ trung bình mùa khô theo vùng 37
Bng 4.2 Nhit đ trung bình mùa ma theo vùng 37
Bng 4.3 Lng ma trung bình mùa khô theo vùng 38
Bng 4.4 Lng ma trung bình mùa ma theo vùng 39
Bng 4.5 Din tích đt bình quân / nông h theo vùng 41
Bng 4.6 c đim ch h 42
Bng 4.7 Tình hình ti tiêu ca nông h 43
Bng 4.8 Thu nhp ròng bình quân nm theo vùng 44
Bng 5.1 Kt qu hi quy tng hp 3 mô hình – Bin ph
thuc thu nhp ròng 47
Bng 5.2 Tác đng biên ca nhit đ lên thu nhp ròng 55
Bng 5.3 Tác đng biên ca lng ma lên thu nhp ròng 57
Bng 5.4 Tác đng biên hàng nm theo din tích (ha) 60
Bng 5.5 Tác đng biên ca nhit đ lên thu nhp ròng (ha/nm) 61
Bng 5.6 D báo tác đng ca nhit đ nm lên thu nhp ròng nông h 62
Bng 5.7 Tác đng ca lng ma lên 1ha/nm 63
Bng 5.8 Tác đng ca lng ma/nm lên thu nh
p ròng 64
Bng 5.9 Thu nhp ròng ca nông h 66
Bng 5.10 So sánh kt qu nghiên cu ti mt s quc gia 67
 th 4.1 Nhit đ và lng ma 2001-2009 40

 th 5.1 Tác đng biên ca nhit đ lên thu nhp ròng(MH tng hp) 58
 th 5.2 Tác đng biên ca nhit đ lên thu nhp ròng(MH ti ch đng) 90
 th 5.3 Tác đng biên ca nhit đ lên thu nhp ròng(MH ti không ch đng) 90
 th
 5.4 Tác đng biên ca lng ma lên thu nhp ròng(MH tng hp) 60
 th 5.5 Tác đng biên ca lng ma lên thu nhp ròng(MH ti ch đng) 90
 th 5.6 Tác đng biên ca lng ma lên thu nhp ròng(MH không ch đng) 90
 th 5.7 D báo tác đng ca nhit đ lên thu nhp ròng hàng nm 64
 th 5.8 D báo tác đng ca lng ma lên thu nhp ròng hành nm 66
 th 5.9 Tác đng biên ca nhit đ
lên thu nhp ròng - ph lc 10 90
 th 5.10Tác đng biên ca lng ma lên thu nhp ròng - ph lc 10 90
Hình 2.1 Din bin chun sai nhit đ bình quân toàn cu 79
Hình 2.2 Din bin lng ma nm  các vùng trên th gii 79
Bn đ v trí trm khí tng và vùng phân b mu 77
S đ 3.1 S đ nghiên cu 35

vi
CÁC CH VIT TT

B : Bc
C-H: Cao đng – i hc
B : ng Bng
BBB : ng Bng Bc B
BSCL: ng Bng Sông Cu Long
BKH: Bin đi khí hu
IMHEN: Vin khoa hc khí tng thy vn và môi trng.
N : Nam
TNMT: Tài nguyên môi trng
VHLSS: iu tra mc sng h gia đình Vit Nam

WMO: T chc khí tng th gii
WB: World Bank

1
CHNG I
GII THIU NGHIÊN CU

1.1 Gii thiu
Bin đi khí hu (BKH) đang là vn đ thi s hin nay trên toàn cu
cng nh  Vit Nam. BKH nh hng đn nhiu ngành và môi trng sn
xut nh nông nghip, lâm nghip, nng lng, các vùng ven bin ti các nc
phát trin và đang phát trin (Nguyn Hu Ninh, 2010). BKH nh mt mi đe
do đi vi hoà bình và an ninh toàn cu, có m
c đ nguy him xp ngang hàng
vi xung đt v trang, buôn lu v khí hay nghèo đói. BKH biu hin rõ nét
qua các hin tng thi tit bt thng, nc bin dâng cao, ma l, giông bão
ngày càng gia tng, tác đng không nh đn đi sng con ngi, gây nên bnh
tt, nghèo đói, mt nhà ca, mt đt đai canh tác, suy gim môi trng sinh thái.
Ngoài ra, BKH còn làm mt cân bng cán cân thc phm-sinh quyn, đt và
r
ng suy kit (Lê Anh Tun, 2009). Hn na, BKH s to thêm gánh nng cho
phát trin. Nhit đ, lng ma thay đi cng nh khí hu ngày càng bin đng
khó lng hn và ngày càng khc nghit hn s nh hng đn sn lng, thu
nhp và sc khe không nhng ngay hôm nay mà còn nh hng đn phát trin
trong tng lai (WB, 2010).
Sn xut nông nghip là ngành chu tác đng ca BKH nhiu nh
t trên
toàn cu. So vi các nc phát trin, nông nghip  các nc đang phát trin chu
tác đng ln hn do điu kin c s h tng và kh nng chu nh hng cao hn
rt nhiu (WB, 2010). Cng theo đánh giá ca WB (2010), Châu Á là ni b nh

hng nhiu nht trong bi cnh an ninh lng thc, nht là ngành trng trt ph
thuc ngun n
c ma  các nc đang phát trin.
Các nghiên cu phân tích tác đng kinh t ca BKH lên sn xut nông
nghip t khong 20 nm tr li đây đc thc hin  mt s nc đang phát

2
trin th gii nh Trung Quc, các nc Châu M La Tinh, mt s quc gia
Châu Phi… Phng pháp mà các nghiên cu này áp dng phn ln là dùng mô
hình Ricardian đ phân tích, tìm hiu các yu t khí hu thay đi có nh hng
đn kinh t nông nghip ra sao và đã thu đc nhng kt qu rt hu ích cho vic
hoch đnh chính sách phát trin ti quc gia ca h.
Vit Nam là mt trong nhng nc đang phát trin, nông nghip chi
m v
trí quan trng trong phát trin kinh t cng nh an ninh lng thc. Vì th s
thay đi bt k ca nông nghip, dù nh, cng s nh hng đn phát trin và an
ninh quc gia. Hn na, khong hn 74% dân s sng ti nông thôn và 80%
ngi dân sinh sng ch yu ph thuc vào sn xut nông nghip. Mt khác, Vit
Nam đã là nc xut khu go th 2 trên th
 gii và các mt hàng nông sn khác
nh cà phê, chè, h tiêu, điu, cao su là nhng nông sn xut khu có giá tr cao
mang li mt lng ln ngoi t hàng nm cho quc gia. Do vy, bng cách này
cách khác nghiên cu BKH lên nông nghip s giúp ci thin cách nhìn nhn
và lng hóa các tác đng tiêu cc, góp phn cho công tác đánh giá các k hoch
ng phó mt cách kp thi. Các tác đng kinh t ca BKH lên nhiu lnh vc
nh
t là thit hi kinh t do nc bin dâng đã đc d báo, nhng các nghiên cu
tác đng ca thay đi nhit đ trung bình và lng ma cha đc quan tâm
phân tích. Vì th nghiên cu này s phân tích tác đng kinh t ca thay đi này
lên sn xut nông nghip vi đi tng ngành trng trt trên phm vi toàn quc.

Kt qu nghiên cu đc k vng là s cung cp thêm góc nhìn toàn cnh mc
đ tác đ
ng ca BKH đn quá trình phát trin bn vng ca đt nc. Thêm
na, phng pháp áp dng ha hn đóng góp nhiu kt qu có ích cho vic xây
dng k hoch ng phó vi BKH trong tng lai.
1.2 Vn đ nghiên cu
Trái đt đang ”nóng” lên (IPCC, 2007) là nguyên nhân chính dn đn
BKH toàn cu. BKH không ch là nhng hin tng nc bin dâng mà còn
là giông bão, l lt, hn hán; là bin đ
i ca nhit đ b mt ca nc bin, dòng

3
hi lu, bin đi ca lng ma, nhit đ b mt trái đt và bc x. Thm ha
thiên nhiên t BKH xy ra ngày càng nhiu, gây nh hng rt ln đn nng
sut cây trng vt nuôi, sc khe con ngi, đa dng sinh hc và nng lng
(Nguyn Hu Ninh, 2009). Trong các bi cnh BKH, các hin tng khí hu
cc đoan nh
: sóng thn, ma bão, l lt, hn hán, xy ra bt thng rt khó đ
xác đnh hoc d báo chính xác, cho nên nghiên cu BKH theo các yu t khí
hu là ch yu đ d báo xu th tác đng.
Các yu t khí hu ch yu nh hng lên sn xut nông nghip nói chung
và trng trt nói riêng là lng ma, nhit đ, đ m không khí, bc hi, nng,
gió. Trong đó, hai yu t
nhit đ và lng ma tác đng trc tip lên sn xut
nông nghip nht là ngành trng trt và rt d nhn bit bng quan sát thông
thng. Hn na, chui s liu quan trc nhit đ và lng ma theo thi gian có
th thu thp đc mt cách d dàng thông qua các trm khí tng. Nh vy, xem
xét yu t khí hu đc trng thay đi có nh hng kinh t s
 n đnh kinh t xã
hi nh th nào là vn đ trc mt và cp thit đi vi các cp qun lý nhà

nc.
Vi đi tng nghiên cu c bn là nông h trên phm vi s liu điu tra
mc sng h gia đình Vit Nam nm 2008, nghiên cu s h tr gii đáp vn đ
nêu trên trong phm vi tác đng ca BKH lên ngành tr
ng trt c nc. Nghiên
cu này c lng mc đ thit hi ca ngành trng trt trong sn xut nông
nghip và kh nng chu tác đng ca nông h  Vit Nam trc s thay đi
nhit đ và lng ma. Vn đ này s đc gii quyt bng mô hình phân tích
Ricardian vi bin ph thuc thu nhp ròng ca nông h đi vi nhi
t đ, lng
ma và các yu t kinh t-xã hi khác ca nông h: din tích, phng pháp canh
tác, hình thc ti tiêu, và vùng.
1.3 Mc tiêu nghiên cu
Mc tiêu tng quát ca nghiên cu này là tìm hiu tác đng kinh t ca
BKH đn ngành trng trt  Vit Nam đng thi xem xét mc đ nh hng

4
ca BKH đn nông h trong thi gian qua và đ xut cho các cp qun lý
nhng gii pháp gim thiu hoc kim soát thit hi cng nh tng kh nng
thích ng ca ngi dân có th có.
Các mc tiêu c th ca nghiên cu nh sau:
1. Xác đnh tác đng ca thay đi nhit đ trung bình và lng ma đn sn
xut ngành trng trt ti Vit Nam.
2.
ánh giá các yu t nh hng đn nông h trong bi cnh thay đi nhit
đ và lng ma nói riêng và BKH nói chung.
3. Xác đnh xu hng tác đng ca thay đi nhit đ và lng ma lên thu
nhp ròng ca nông h, và d báo mc đ thit hi ca sn xut nông nghip
trong tng lai theo các kch bn BKH.
4.  xut gii pháp làm gim thiu s nh hng và ki

m soát tác đng có
th có ca BKH đn sn xut nông nghip.
1.4 Câu hi nghiên cu
Theo các mc tiêu nghiên cu trên , các câu hi cn thit phi tìm hiu đ
gii quyt vn đ đc tóm gn li nh sau:
1. S thay đi nhit đ trung bình và lng ma tác đng lên ngành trng
trt ti Vit Nam nh th nào? Thu nhp ròng ca nông h s thay đi ra sao?
Tác đng này lên các mùa trong nm có

khác nhau hay không?
2. Các yu t kinh t, xã hi ca nông h; hình thc canh tác và quy mô
trang tri nh th nào giúp nông h ít nh hng hn (Ngha là có thu nhp ròng
cao hn) vi s thay đi nhit đ và lng ma?
3. nh hng ca hai hình thc canh tác có ti tiêu ch đng và không
ch đng di tác đng ca BKH đn nông h nh th nào? Hình thc ti tiêu
nào có thit hi thp hn và
nh hng ít hn?

5
4. Giá tr tác đng biên (đn v tác đng) ca nhit đ trung bình và lng
ma hàng nm lên thu nhp ròng ca nông h là bao nhiêu? Qua đó xây dng xu
hng tác đng ca thay đi nhit đ và lng ma lên thu nhp ròng nông h.
5. Da vào giá tr đn v tác đng, xem xét đánh giá thit hi ngành trng
trt di tác đng ca BKH theo các kch bn vào cui th k ra sao?
6. Gii pháp nào làm gim tác đ
ng ca BKH đn sn xut nông nghip
Vit Nam?
1.5 Phm vi và gii hn nghiên cu
Phm vi nghiên cu: ngành trng trt  Vit Nam: cây lng thc, cây n
trái, cây công nghip và rau đu hoa màu và thu nhp ròng ca nông h.

n v nghiên cu: h xut nông nghip ti các tnh thành c nc.
Nghiên cu này s dng d liu điu tra mc sng h gia đình (VHLSS)
chính thc m
i nht ca Vit Nam nm 2008, và s liu khí tng cùng nm nên
nu b d liu cp nht thì kt qu nghiên cu s d dàng b sung, tính toán b
sung đ kim chng giá tr ca mô hình d báo.


6
CHNG II
TNG QUAN LÝ THUYT

2.1 Bin đi khí hu và mt s nguyên nhân gây nên BKH
2.1.1 Bin đi khí hu
“BKH trái đt là s thay đi ca h thng khí hu gm khí quyn, thu
quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti và trong tng lai bi các nguyên nhân
t nhiên và nhân to" (B TNMT, 2009). Các biu hin ca BKH là (i) S
nóng lên ca bu khí quyn và b mt trái đt; (ii) S thay đi thành phn và ch
t
lng ca khí quyn có hi đn môi trng sinh thái và s sng trên trái đt; (iii)
S dâng cao ca nc bin do bng tan làm ngp úng các vùng đt thp, trng;
(iv) S di chuyn ca các đi khí hu tn ti hàng ngàn nm trên các vùng khác
nhau ca trái đt
dn ti nguy c đe do s sng ca các loài sinh vt, các h sinh
thái và hot đng ca con ngi; (v) ó là s thay đi cng đ
hot đng ca
quá trình hoàn lu khí quyn, chu trình tun hoàn nc trong t nhiên và các chu
trình sinh đa hóa khác; (vi) Cui cùng đó là s thay đi nng sut sinh hc ca
các h sinh thái, cht lng và thành phn ca thy quyn, sinh quyn và các đa
tuyn (B TNMT, 2009).

Khí hu trên trái đt hàng nm đu có s thay đi. Có th thy s bin đi
này thông qua dao đng xung quanh tr s bình quân, và bin đi theo xu hng
xu d
n hoc tt dn. Theo báo cáo ca IPCC (2007), nhit đ bình quân trên b
mt đa cu m lên gn 1°C trong vòng 80 nm (t 1920 đn 2005) và tng rt
nhanh trong khong 25 nm nay (t 1980 đn 2005). Và nu không thc hin
đc chng trình hành đng gim khí thi gây hiu ng nhà kính theo Ngh
đnh th Kyoto, đn nm 2035 nhit đ b mt đa cu s tng thêm 2°C. V dài
hn, có hn 50% kh n
ng nhit đ tng thêm 5°C vào cui th k.

7
2.1.2 Mt s nguyên nhân gây nên BKH
Theo Báo cáo đánh giá ln th t ca Ban liên chính ph v BKH (IPCC,
2007), s nóng lên ca h thng khí hu đã rõ ràng đc minh chng thông qua
s liu quan trc ghi nhn s tng lên ca nhit đ không khí và nhit đ nc
bin bình quân toàn cu, s tan chy nhanh ca lp tuyt ph và bng, làm tng
mc nc bin bình quân toàn cu. Nhiu nghiên cu khác g
n đây cng đã
khng đnh nguyên nhân chính ca BKH là do s gia tng ca khí nhà kính
trong bu khí quyn do các hot đng kinh t ca con ngi (90%). Nh ta đã
bit, t thi k tin công nghip (khong nm 1750) con ngi bt đu s dng
ngày càng nhiu nng lng cho sn xut đã thi ra môi trng các cht khí gây
hiu ng nhà kính làm cho nhit đ b mt trái đ
t ngày càng nóng lên. S liu
thng kê cho thy hàm lng khí carbonic trong không khí ngày nay cao gp
30% – 35% thi k tin công nghip (Nguyn Hu Ninh, 2010).
T đó xác đnh nguyên nhân chính làm BKH trái đt là do s gia tng các
hot đng to ra các cht thi khí nhà kính, các hot đng khai thác quá mc tài
nguyên rng, các h sinh thái bin, ven b và đt lin khác. Và các hot đng

sn xut công nghip ngày càng gia tng s dng các loi nng lng hóa thch
t thiên nhiên nh
 than đá, du m, khí đt…là thi ra môi trng mt lng
không nh khí CO
2
, NO
x
, CFC… Bên cnh đó hot đng sn xut nông nghip
thi ra môi trng có thêm lng ln khí CH
4
, H
2
S… cng góp phn làm tng
hiu ng nhà kính.
Vì mc tiêu phát trin kinh t, các quc gia đã và đang khai thác kit qu,
tàn phá ngun tài nguyên sinh thái và thi vào môi trng lng ln cht thi. 
hn ch nh hng ca bin đi khí hu thì con ngi cn hn ch các tác nhân
gây nên BKH. ây là mt vn đ nan gii, nó mâu thun vi li ích hin ti ca
mi quc gia. Trong ph
n tip theo, đ tài s phân tích thêm mt s thách thc
ca Vit Nam đi vi BKH đ làm rõ mc đ tác hi ca BKH nu không có
gii pháp hu ích giúp gim tác hi này.

8
2.2 Nhng thách thc ca Vit Nam vi BKH
Nhn thc BKH: hu ht ngi dân Viêt Nam hiu bit không nhiu và
đúng ngha v vn đ BKH, nht là dân c nông thôn. Do đó, h cha th thy
đc nguy c đe da đn sinh k ca h do BKH gây nên. Hn na s hiu bit
ca cán b lãnh đo v nh hng B
KH cng cha đy đ, Các nghiên cu và

bin pháp nh hng vi BKH cha đc nâng lên ngang tm vi vic gim
thiu phát thi khí gây hiu ng nhà kính.
Khai thác và s dng tài nguyên: đ phát trin kinh t, Vit Nam không th
không s dng ngun tài nguyên thiên nhiên nhng vic khai thác quá mc s
làm tng nguy c BKH và gim kh nng nh hng vi BKH. Ví d vn đ
phá rng, s dng nhiên liu xng du tng nhanh trong thi gian qua.
Nng lc tài chính: Mc đ u tiên tài chính cho phát trin kinh t ti Viêt
Nam đc chú trng hn vic nh hng vi BKH, do đó s khó đt đc mc
tiêu phát trin bn vng. Vì th cn kt hp vic nh hng BKH vi mc tiêu
phát trin đ đm bo phát trin b
n vng.
Nng lc khoa hc, công ngh sn xut: đ gim thiu phát thi khí nhà
kính thì công ngh sn xut phi hin đi, s dng công ngh sch, nng lng
thiên nhiên, bên cnh h thng x lý cht thi.
Nh vy, mt s thông tin v nguyên nhân gây nên BKH cng nh thách
thc ca Vit Nam cho chúng ta mt góc nhìn v tác hi ca BKH lên phát
trin kinh t
quc gia. Kt qu phân tích d liu và mô hình Ricardian ca đ tài
s giúp cho vic mô t toàn b bc tranh ca nh hng BKH s phát trin
nông nghip Vit Nam rõ ràng hn.
2.3 Din bin khí hu th gii
T đu th k XX, nhit đ bình quân toàn cu đã tng mc dù s tng này
là không liên tc. Xu th nóng lên trong 50 nm qua là 0,13
0
C/thp k, gn gp
đôi xu th trong 100 nm qua (IMHEN, 2009). Theo báo cáo đánh giá ln th t

9
ca IPCC nm 2007, nhit đ bình quân toàn cu đã tng khong 0,74
0

C trong
thi k 1906 - 2005 và tc đ tng ca nhit đ trong 50 nm gn đây gn gp
đôi so vi 50 nm trc đó, nhit đ trên lc đa tng nhanh hn so vi trên đi
dng. (hình 1.1 – Ph lc 2)
Và lng ma có xu hng tng  khu vc v đ cao hn 30
o
. Tuy nhiên,
lng ma li có xu hng gim  khu vc nhit đi t gia nhng nm 1970
(Hình 1.2- Ph lc 2). Hin tng ma ln có du hiu tng  nhiu khu vc trên
th gii.
2.4 Khái quát khí hu Vit Nam
Vit Nam tri dài trên khong 15 v đ, có đa hình rt phc tp, nm trn
trong vùng ni chí tuyn thuc khu vc ông Nam Á. Khí hu Vit Nam ch
u tác
đng mnh m ca gió mùa châu Á, tín phong Bc bán cu. Khí hu Vit Nam
phong phú, đa dng, có quan h cht ch vi khu vc và toàn cu. (IMHEN,
2009). Vì th din bin khí hu Vit Nam cng s chu nh hng chung ca khí
hu trong vùng.
2.4.1 c đim khí hu ca Vit Nam
Vit Nam là mt quc gia nm trên bán đo ông Dng có din tích
327.500 km
2
vi đng biên gii trên đt lin dài 4.550 km, phía Bc tip giáp
vi Trung Quc, phía Tây tip giáp vi Lào và Campuchia; phía ông giáp bin
ông, kéo dài t v đ 23
0
23’ Bc đn 8
0
27’ Bc, dài 1.650 km theo hng Bc -
Nam, phn rng nht trên đt lin chng 500 km; ni hp nht gn 50 km. (Atlat

Viet Nam, 2001).
Khí hu Vit Nam mang đc đim ca vùng khí hu nhit đi gió mùa.
Min Bc có bn mùa rõ nét hn Min Nam. Nhìn chung hu ht các vùng trong
c nc có hai mùa, mùa khô thng bt đu t đu tháng 11 đn cui tháng 4 và
mùa ma t đu tháng 5 đn cui tháng 11 hàng nm. Riêng khu vc mt s t
nh
Nam Trung b mùa ma kéo dài hn đn cui tháng 12. Ch đ gió đc phân

10
thành hai loi gió mùa: mùa hè mang theo ma và gió mùa mùa đông mang theo
các đt không khí lnh và khô vào Vit Nam. Nhiu hin tng thi tit cc đoan
đã xut hin, gây hu qu nng n v ngi và tài sn  các đa phng trong c
nc trong nhng nm gn đây.
Nhit đ bình quân nm: Theo B TNMT (2009), Trong 50 nm qua (1958
- 2007), nhit đ bình quân nm  Vit Nam tng lên khong t 0,5
o
C đn 0,7
o
C.
Nhit đ mùa khô tng nhanh hn nhit đ mùa ma và nhit đ  các vùng khí
hu phía Bc tng nhanh hn  các vùng khí hu phía Nam. Nhit đ bình quân
nm ca 4 thp k gn đây (1961-2000) cao hn bình quân nm ca 3 thp k
trc đó (1931-1960). Xu th bin đi nhit đ bình quân nm trên c nc trong
thi gian qua chia thành hai vùng rõ rt, vùng phía Bc t Hu tr ra có nhit đ
bình quân n
m tng 0,2 - 0,4
o
C. Ngc li t Hu tr vào min Nam nhit đ
bình quân nm li gim 0,1- 0,2
o

C. Nhit đ bình quân mùa ma trên phn ln
các vùng tng 0,2 - 0,4
o
C và có mt s vùng gim nh Tây Nguyên, Trung B.
Nhit đ bình quân mùa khô cng tng nhng tng cao hn so vi mùa ma (t
0,4 - 0,8
o
C). Nh vy, nhit đ bình quân hu nh tng trên phm vi c nc
nhng riêng vùng ng Bng Sông Cu Long có nhit đ bình quân n đnh, ít
có thay đi (IMHEN, 2009).
Lng ma hàng nm: Trên tng đa đim, xu th bin đi ca lng ma
bình quân nm trong 9 thp k va qua (1911- 2000) không rõ rt theo các thi
k và trên các vùng khác nhau: có giai đon tng lên và có giai đon gim xung.
Tóm l
i, xu hng bin đi ca nhit đ bình quân tng trong nhng nm
qua và lng ma tng hoc gim không có xu hng nht đnh.
2.4.2 Din bin khí hu ti Vit Nam 2007- 2008
Nhit đ: Nhit đ bình quân nm 2007, 2008 dao đng trong khong
18
0
C đn 28
0
C. Ti các khu vc khác nhau nhit đ bình quân cng khác nhau, 
Bc B t 14,5 - 24,5
0
C, Trung B 22 - 27
0
C, Tây Nguyên 18 -26
0
C, Nam B 26

11
- 28
0
C.  lch chun ca nhit đ bình quân là vt chun t 0-1
0
C trên khp
các vùng. Riêng mt vài ni thp hn -0,5
0
C trong nm 2007, nhng nm 2008
cho thy  lch chun nhit đ bình quân hu ht các vùng là ht chun t 0-
1
0
C, mt s ni vt chun, bình quân c nc nm 2008 có chun sai là -0,1
0
C.
(IMHEN, 2009). Nm 2007, nhit đ bình quân nm đu cao hn bình quân ca
thp k 1931 - 1940 là 0,8 - 1,3
0
C và cao hn thp k 1991 - 2000 là 0,4 - 0,5
0
C
(B TNMT, 2009).
Lng ma: Tng lng ma trên các vùng dao đng t 1000mm đn
7050mm nm 2007 và t 1000 – 4500mm nm 2008. Khu vc t Tây Nguyên,
Nam Trung b tr vào có lng ma thp hn 2000mm. Mt s vùng đc bit có
lng ma cao nht là 7059mm (2007), đo ti trm Nam ông (Hu) và
5239mm (2008) ti trm Trà My (Qung Nam). Tng lng ma thp nht là
695mm ti Phan Rang (Ninh Thun) nm 2008 (Ph lc 1). Phân b t
 chun

1

ca lng ma trong nm 2007 cho thy: trên hu ht din tích t Hà Tnh tr
vào, lng ma vt so vi chun, t chun đt t 100 đn trên 150%, nht là
khu vc gia Tha Thiên Hu và Qung Nam. Lng ma ht chun  đi b
phn din tích Bc B vi t chun t 50 đn di 100%. Ni có t chun cao
nh
t là  Nam ông (Tha Thiên Hu): 194,6% và ni có t chun thp nht là 
nh Hóa (Thái Nguyên): 59,9%. Trong nm 2008 cho thy: trên phn ln din
tích nc ta lng ma vt so vi chun, vi t chun ch yu t 100 đn
150%. Lng ma ht chun  mt vài ni thuc Bc B, mt phn din tích t
Hà Tnh đn Qung Tr, phn l
n din tích Tây Nguyên và mt phn din tích
ông Nam B vi t chun t nh hn 75 đn di 100%. Ni có t chun cao
nht là  Sông Mã (Sn La): 180,6% và ni có t chun thp nht là  Plâycu
(Gia Lai): 73,7% (IMHEN, 2009) (Ph lc 1).

V hot đng ca gió mùa: Gió mùa mùa h đc nhn bit qua din bin
ca mùa ma. Nm 2007 và 2008 hot đng ca gió mùa xoay quan mc bình


1
T chun : tng lng ma thc chia cho tng lng ma bình quân TKC 1971 – 2000 dao đng t 0

12
quân có cao hn đôi chút trong nm 2008. Lng ma gim trong các tháng mùa
khô và tng trong các tháng mùa ma. Trên hu ht các vùng, mùa ma hu nh
đã kt thúc vào tháng XII, riêng khu vc Trung Trung B và Tây Nam B trong
tháng XII ma vn còn tip tc nên mùa ma gn nh cha kt thúc nm 2008.
Gió mùa mùa đông bin hin qua tn sut ca các đt không khí lnh tràn vào

lãnh th Vit Nam, trong hai nm 2007, 2008 các đt không khí lnh gn vi
mc bình quân thi k chun (1971-2000) nh
ng các đt không khí lnh liên tc
và kéo dài hn gây hin tng rét đm, rét hi kéo dài ti vùng Bc B và Bc
Trung B.
Hot đng ca bão và áp thp nhit đi: Theo WMO nm 2007, trên khu
vc Tây Bc Thái Bình Dng có 24 cn bão, thp hn bình quân 3 cn. Khu
vc bin ông có 7 cn bão và 3 áp thp nhit đi, thp hn bình quân thi k
chun là 3 cn. S áp thp nhit đi và bão nh hng đ
n Vit Nam là 8 cn,
cao hn bình quân 1 cn. Nm 2008 có 22 cn bão hot đng trên khu vc Tây
Bc Thái Bình Dng, riêng khu vc Bin ông nm 2008 có 10 cn bão và 5
áp thp nhit đi cao hn th k chun 2 cn trong đó nh hng trc tip đn
Vit Nam là 11 con bão và áp thp nhit đi (IMHEN, 2009).
Nhìn chung trong hai nm 2007, 2008 khí hu Vit Nam không thay đi nhiu so
vi bình quân thi k trc đó, vn nm trong xu th chung c
a bin đi khí hu
trong th k qua.
2.5 Kch bn BKH Vit Nam
Kch bn bin đi khí hu Vit Nam đc B Tài Nguyên và Môi Trng
xây dng nm 2009 da vào kch bn phát thi khí nhà kính bao gm ba kch
bn: phát thi cao, phát thi thp, và phát thi trung bình. Trong đó, kch bn
BKH đi vi nhit đ và lng ma đc xây dng cho by vùng khí hu trong
c
nc. Theo các kch bn, khí hu trên tt c các vùng ca Vit Nam s có
nhiu bin đi vào cui th k 21, nhit đ bình quân nm  nc ta tng khong

13
2,3
o

C. Tng lng ma nm và lng ma mùa ma tng trong khi lng ma
mùa khô li gim d báo c nm lng ma tng hn 5%.

Nhit đ: Nhit đ mùa khô tng nhanh hn nhit đ mùa ma  hu ht
các vùng. Nhit đ các vùng phía Bc tng nhanh hn các vùng phía Nam. (Ph
lc 4). Bng 2.1 cho thy: Theo kch bn phát thi thp, vào cui th k
21, nhit
đ bình quân nm tng là 1,5
o
C. Theo kch bn phát thi bình quân: nhit đ bình
quân nm tng 2,3
o
C. Và Theo kch bn phát thi cao: nhit đ bình quân nm
tng 2,9
o
C so vi thi k 1980-1999.
Bng 2.1
Kch bn bin đi nhit đ trung bình Vit Nam (
0
C/nm)
Nhit đ 2030 2050 2070 2100
Kch bn thp (B1) 0.7 1.1 1.4 1.5
Kch bn trung bình (B2) 0.6 1.1 1.6 2.3
Kch bn cao (A2) 0.7 1.2 1.8 2.9
Ngun: B TNMT (2009) và tác gi tính toán s bình quân c nc

Lng ma: Theo kch bn,
(ph lc 4) lng ma mùa khô gim, lng
ma mùa ma và tng lng ma nm tng  tt c các vùng khí hu.

Bng 2.2
Kch bn bin đi lng ma Vit Nam (%/nm)
Lng ma 2030 2050 2070 2100
Kch bn thp (B1) 1.5 2.6 3.2 3.4
Kch bn trung bình (B2) 1.5 2.7 3.8 5.2
Kch bn cao (A2) 1.5 2.6 4.0 6.6
Ngun: B TNMT (2009) và tác gi tính toán s bình quân c nc

Trong bng 2.2, kch bn bin đi lng ma nm tng  hu ht các vùng
trên c nc vào cui th k 21. Theo kch bn thp, trung bình và cao có lng
ma tng tng ng là 3,4%, 5,2% và 6,6%. Nhng trong mùa khô, lng ma
có th gim trên khp các vùng t 2%-10%). Mùa ma, lng ma có th th
tng đn 15%, các vùng min Bc vn có xu hng tng cao hn phía Nam.

14
Theo kch bn phát thi trung bình các vùng trên c nc, v nhit đ hu
ht các vùng đu tng trong vài thp k ti nhng mùa khô mt s vùng có nhit
đ gim, mc đ gim ít hn tng (Ph lc 5). Và đn cui th k nhit đ d
báo tng t 1,6 đn 2,6
0
C so vi thi k 1980-1999. Nhit đ tng cao nht là
vùng Tây Bc (2,6
0
C) và thp nht là vùng Tây nguyên (1,6
0
C) (ph lc 4).
Lng ma theo kch bng phát thi trung bình các vùng trên c nc đu
tng, thc t thì lng ma mùa khô gim và mùa ma tng (Ph lc 4) nhng
lng ma mùa ma tng nhiu hn kéo theo trung bình lng ma c nm cng
tng. Lng ma vùng ng Bng Bc B tng nhiu nht tính đn ci th k

(7,9%), thp nh
t vn là Tây Nguyên (1,4%) và vùng Tây Bc cng có lng
ma tng nhiu (7,4%) (ph lc 4)
Nh vy, s thay đi nhit đ và lng ma d báo đn cui th k này
nhìn chung là khác nhau gia các khu vc. Các vùng trong khu vc t Bc Trung
b tr ra tng cao hn khu vc tr vào cho thy s BKH ti khu vc này nhiu
hn, và nông h cn có kh nng thích nghi tt hn đ
n đnh sinh k và phát
trin.
2.6 Ngành nông nghip Vit Nam
Vit Nam là nc đang phát trin, nn kinh t còn ph thuc nhiu vào
nông nghip – sn xut nông nghip đóng góp hn 20% GDP quc gia. Vì th s
thay đi bt k, dù nh, ca nông nghip cng s nh hng đn phát trin quc
gia. Có th nói, nông nghip vn còn có vai trò rt quan trng ti n đnh kinh t
xã h
i Vit Nam hin nay.
Din tích đt nông nghip chim 29% din tích đt c nc (bng 2.3).
Vùng BSCL có din tích đt nông nghip ln nht nc vi 63% din tích vùng
và hn 26,5% din tích đt nông nghip c nc - ây cng là trung tâm sn xut
lúa go ln nht nc. Tây nguyên vi 31% din tích đt nông nghip trên tng
din tích vùng ch yu trng các loi cây công nghip có giá tr cao nh cà phê,
tiêu, cao su.

15
Bng 2.3:
Din tích đt sn xut nông nghip Vit Nam (1000 ha)
Stt Vùng
Tng din
tích
t sn xut

nông nghip
T trng
(%)
C nc 33.105,1 9.598,8 29
1 ng bng sông Hng 2.106,3 794,7 38
2 Trung du và min núi phía Bc 953,7 1.426,4 15
3 Bc Trung B 4.646,2 764,4 16
4 Nam trung b 4.942,4 1.001,5 20
5 Tây Nguyên 5.46,1 1.667,5 31
6 ông Nam B 2.360,5 1.393,6 59
7 ng bng sông Cu Long 4.051,9 2.550,7 63
Ngun: Niên giám thng kê (2009) và tính toán ca tác gi

Phân chia din tích đt nông nghip theo cây trng, vi 6.282,5 (ngàn ha)
chim 65% din tích cây hàng nm trong đó din tích lúa là 4.089,1 (ngàn ha)
chim 43%, cây trng hàng nm 2.134,6 (ngàn ha) chim 22%, còn li cây trng
lâu nm là 3.316,3 (ngàn ha) chim 35%.
C cu kinh t theo ngành: cùng vi s phát trin kinh t quc gia, c cu
GDP nông nghip đóng góp vào tng trng quc gia cng gim t 38,7% nm
1990 xung 27,8% nm 1995; 24,5% nm 2000; 20,9% nm 2005; 20,4% nm
2007 và 22,2% nm 2008 (NGTK, 2009). Tuy ngành nông nghip gi
m t l
đóng góp vào GDP quc gia nhng giá tr sn xut nông nghip tng cao bình
quân tng 32% nm trong giai đon 2000-2008.
C cu ngành trng trt trong sn xut nông nghip chim 75,2% c cu
sn xut nông nghip bình quân giai đon 2000-2008 (bng 2.4). Nhng tc đ
tng không đng đu hàng nm, bình quân 5,4% trong đó có nm gim, nht là
giai đon đu thp k này. Nhng n
m gn đây, tc đ tng ca ngành trng trt
tng cao trên 10% nm trong khi din tích đt sn xut nông nghip không tng

nhiu, đây là kt qu ca đu t ng dng khoa hc công ngh cao vào sn xut
nông nghip.


16
Bng 2.4
Giá tr sn xut nông nghip Vit Nam (VT: 1000 t đng)
Giá thc t Giá so sánh 1994
Nm
Tng
SXNN
Trng
trt
T l (%)
Tng
SXNN
Trng
trt
Tc đ
tng (%)
2000 129,1 101,0 78,2 112,1 90,9 5,2
2001 130,2 101,4 77,9 115,0 92,9 2,6
2002 145,0 111,4 76,8 122,2 98,1 5,5
2003 154,0 116,1 75,4 127,7 101,8 3,8
2004 172,5 131,6 76,3 132,8 106,4 4,6
2005 183,3 134,7 73,5 137,1 107,9 1,4
2006 197,9 145,8 73,7 142,7 111,6 3,4
2007 236,9 175,0 73,9 147,8 115,3 3,4
2008 377,2 269,3 71,4 158,1 123,4 6,9
Bình quân 75,2 105,4 4,1

Ngun: : Niên giám thng kê (2009) và tính toán ca tác gi
C cu cây trng trong ngành trng trt (bng 2.8): hn 75% giá tr sn
sut nông nghip là do ngành trng trt đóng góp trong đó cao nht là các loi
cây lng thc chim 59%, cây công nghip chim 24%, còn li là các loi rau
c, đu, và cây an trái chim 15%. Tc đ tng trng bình quân 4,1% nm,
trong đó cây lng thc có tc đ tng thp nht, bình quân 3,3% nhng không
đu. Nhóm cây rau đu, và cây công nghip có tc đ tng cao h
n tng ng
6,2% và 5,4%.
Bng 2.5
Giá tr sn xut ngành trng trt phân theo nhóm cây trng
(giá so sánh 1994.) VT: nghìn t đng
Tng s Lng thc Rau đu
Cây công
nghip
Cây n qu
Nm
S.lng
%
S.lng
%
S.lng
%
S.lng
%
S.lng
%
2000 90,8 5,2 55,2 4,6 6,3 2,5 21,8 9,4 6,1 -0,4
2001 92,9 2,3 55,1 -0,2 6,8 8,1 23,1 6,1 6,4 4,9
2002 98,0 5,5 59,6 8,3 7,8 13,5 22,2 -3,7 6,9 7,7

2003 101,8 3,8 61,0 2,4 8,0 3,3 24,1 8,7 7,0 1,8
2004 106,4 4,6 63,6 4,2 8,3 3,2 25,6 5,9 7,3 4,8
2005 107,9 1,4 63,8 0,4 8,9 7,8 25,6 -0,1 7,9 8,0
2006 111,6 3,4 64,2 0,5 9,4 5,1 28,4 11,1 8,0 0,8
2007 115,4 3,4 65,2 1,6 10,1 8,4 29,5 4,1 8,8 9,8
2008 123,4 6,9 70,1 7,6 10,6 4,0 31,6 7,0 9,3 6,7
TB 4,1 3,3 6,2 5,4 4,9
Ghi chú: S % là tng/gim so vi nm trc; Ngun: Niên giám thng kê (2009)

17
Tóm li, ngành trng trt Vit Nam ch yu tp trung vào cây lng thc,
nhng xu hng phát trin các cây công nghip gia tng trong thi gian gn đây.
Nhìn chung tc đ tng trng các nhóm cây trng không đng đu, có nm tng
nhiu có nm gim tùy thuc nhiu vào th trng và thi tit hàng nm. Nông
nghip ph thuc nhiu vào cây lng thc s dn đn nhiu ri ro v an ninh
lng thc, nghèo đói nht là các vùng nông thôn khi có bin đng xy ra nh
bin đng th trng làm giá gim, bin đi khí hu gây mt mùa, hn hán, l
lt…
2.7 Lý thuyt mô hình Ricardian
Nghiên cu tác đng ca BKH lên nông nghip đã đc nhiu nhà nghiên
cu trên khp th gii thc hin. Các nhà khoa hc nông nghip, nghiên cu phát
trin đã s dng nhiu phng pháp khác nhau đ nghiên cu tác đ
ng ca
BKH. Nhìn chung, mô hình đ đánh giá tác đng ca các yu t khí hu lên
kinh t có hai nhóm chính. Nhóm th nht là mô hình đánh giá tng quát da trên
tác đng cân bng tng th ca tt c các ngành, lnh vc có nh hng đn kinh
t. Nhóm th hai thuc nhóm mô hình đánh giá riêng phn, dùng đ đánh giá
tng ngành, tng lnh vc riêng bit (
Temesgen, 2009). Trong nhóm hai này, có
nhiu mô hình đc áp dng nh mô hình đánh giá thích nghi ca cây tr

ng theo
vùng sinh thái nông nghip, mô hình hàm sn xut kho sát s tác đng ca các
bin khí hu lên sn lng nông sn thu hoch, mô hình này đc Mendelsohn
và cng s (1994)
đánh giá là kt qu c lng không kim soát đc tt c
các điu kin nh hng ca nông h.
Gn đây, mô hình phân tích Ricardian
đc áp dng nhiu trong nghiên cu BKH. Mô hình này đánh giá s nh
hng ca các nông h trong các đ
iu kin khí hu khác nhau (Mendelsohn và
cng s, 1994; Seo và cng s, 2007; Jinxia, 2008; Temesgen, 2009).
Thun li ca mô hình Ricardian là kt hp đc các yu t nh hng
riêng bit li vi nhau, nông h luôn tìm cách sao cho luôn đt đc li nhun
cc đi thông qua vic thay đi phng thc canh tác, s dng đt, loi cây