Luận văn thạc sĩ 2015 sự đa dạng giới tính trong ban điều hành và vấn đề chi phí đại diện

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH




NGUYN TH MNG THÚY



S AăDNG GII TÍNH TRONGăBANăIU
HÀNH VÀ VNă CHIăPHệăI DIN



LUNăVNăTHCăSăKINHăT




TP. H Chí Minh ậ Nm β015
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. H CHÍ MINH



NGUYN TH MNG THÚY


S AăDNG GII TÍNH TRONGăBANăIU
HÀNH VÀ VNă CHIăPHệăI DIN

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
Mã s: 60340201

LUNăVNăTHCăSăKINHăT

NGIăHNG DN KHOA HC:
PGS.TS. NGUYN TH LIÊN HOA



TP. H Chí Minh ậ Nm β015



LIăCAMăOAN
Tôi xin cam đoan rng đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các ni dung
nghiên cu và kt qu trong đ tài này là trung thc và cha tng đc ai công b
trong bt k công trình nghiên cu nào trc đây. Nhng s liu trong các bng biu
phc v cho vic phân tích, nhn xét, đánh giá đc chính tác gi thu thp và tng hp
t các ngun đáng tin cy.
TP.HCM, ngày 04 tháng 05 nm β015
Tác gi lun vn





MC LC
TRANG PH BÌA

LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CÁC KÝ HIU, T VIT TT
DANH MC BNG
DANH MC HỊNH VÀ  TH
TÓM TT 1
Chngă1:ăGII THIU 2
1.1 Lý do chn đ tài 2
1.2 óng góp ca đ tài 4
1.3 Ni dung nghiên cu 4
1.4 Mc tiêu nghiên cu 5
1.5 Hng phát trin ca đ tài 5
Chngă2:ăTNG QUAN CÁC NGHIÊN CUăTRCăÂY 7
2.1 Tác đng ca đa dng gii tính đn chi phí đi din 7
2.1.1 S đa dng gii tính trong BH 7
2.1.2 Lý thuyt chi phí đi din 8
β.1.γ Tác đng ca đa dng gii tính đn chi phí đi din 14
2.2 Các nghiên cu v tác đng ca đa dng gii tính đn hiu qu hot
đng công ty. 17
β.β.1. Quan đim v đa dng gii tính trong BH  Vit Nam. 17
2.2.2 Các nghiên cu ng h mi quan h gia đa dng gii tính và hiu
qu hot đng công ty là có nh hng vi nhau 19
2.2.3 Các nghiên cu ng h mi quan h gia đa dng gii tính và hiu
qu hot đng công ty là đc lp vi nhau 21
2.3 Các nghiên cu v mi quan h gia đa dng gii tính và chi phí đi
din theo đc đim tính cnh tranh ca th trng sn phm 22



Chngă3:ăD LIUăVĨăPHNGăPHỄPăNGHIểNăCU 24

3.1. C s d liu 24
3.2 Phng pháp nghiên cu 24
3.β.1 a dng gii tính trong BH và chi phí đi din 24
γ.β.β a dng gii tính trong BH và hiu qu hot đng công ty 27
γ.β.γ a dng gii tính trong BH và chi phí đi din trong th trng
cnh tranh 29
Chngă4:ăăKT QU NGHIÊN CU 31
4.1 Thng kê mô t và kim đnh các khim khuyt ca d liu 31
4.1.1 Thng kê mô t 31
4.1.2 Kim tra hin tng đa cng tuyn. 33
4.1.3 Kim đnh phng sai thay đi (dùng kim đnh Breuch Pagan)40
4.1.4 Kim đnh s bin công c vi s bin b ni sinh. 43
4.2 Kt qu thc nghim v mi quan h gia đa dng gii tính và chi phí
đi din. 43
4.3 Kt qu thc nghim v mi quan h gia đa dng gii tính và hiu qu
hot đng. 50
4.4 Kt qu thc nghim v mi quan h gia đa dng gii tính và chi phí
đi din trong th trng cnh tranh. 52
4.5 Tho lun 55
4.5.1 Tình trng bt bình đng gii  nhng quc gia châu Á 55
4.5.2 Tin trình ra quyt đnh không hiu qu 56
4.5.3 Gii hn ca nghiên cu 57
Chngă5:ăKT LUN VÀ KHUYN NGH 59
5.1 Kt lun 59
5.2 Khuyn ngh và gi ý chính sách 60
TÀI LIU THAM KHO

PH LC

DANH MC CÁC KÝ HIU, T VIT TT
BH
Ban điu hành
HQT
Hi đng qun tr
BCTC
Báo cáo tài chính
GERD
Tng chi quc gia cho hot đng R&D
R&D
Chi phí nghiên cu và phát trin
CEO
Giám đc điu hành
VND
Vit Nam đng
USD
ô la M
GDP
Tng sn phm quc ni
IPO
Vic chào bán ln đu c phiu ca công ty ra công chúng
HOSE
S giao dch chng khoán TPHCM
OLS
Phng pháp bình phng nh nht
2SLS
Phng pháp bình phng nh nht hai bc

DANH MC BNG
Bng γ.1. Gii tính ca thành viên BH 31
Bng 3.2. Thng kê mô t d liu cho tt c các bin đc s dng trong nghiên cu
này. Error! Bookmark not defined.
Bng 3.3. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (1) khi chi phí đi
din đc tính bng dòng tin t do Error! Bookmark not defined.
Bng 3.4. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (1) khi chi phí đi
din đc tính bng t l chi tr c tc Error! Bookmark not defined.
Bng 3.5. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (γ) khi đa dng gii
tính dùng bin gi. Error! Bookmark not defined.
Bng 3.6. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (γ) khi đa dng gii
tính bng t l s lng thành viên n chia cho tng thành viên BH. Error!
Bookmark not defined.
Bng 3.7. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (γ) khi đa dng gii
tính bng t l s lng thành viên n chia s lng thành viên nam trong
BH. Error! Bookmark not defined.
Bng 3.8. Kim tra hin tng đa cng tuyn ca phng trình (γ) khi đa dng gii
tính bng ln(1 + s lng thành viên n trong BH).Error! Bookmark not
defined.
Bng 3.9. Kim đnh phng sai thay đi ca phng trình (1) khi chi phí đi din
đc tính bng dòng tin t do và t l chi tr c tc.Error! Bookmark not
defined.
Bng 3.10. Kim đnh phng sai thay đi ca phng trình (γ) khi đa dng gii tính

đc đo lng theo bn cách. Error! Bookmark not defined.
Bng 3.11A. Kt qu hi quy ca chi phí đi din và đa dng gii tính Error!
Bookmark not defined.


Bng 3.11B. Kt qu hi quy ca chi phí đi din và đa dng gii tính Error!
Bookmark not defined.
Bng 3.12. Kt qu hi quy xem xét nh hng ca đa dng gii tính ti hiu qu
hot đng công ty theo bn cách . Error! Bookmark not defined.
Bng 3.13. Kt qu hi quy OLS xem xét nh hng đa dng gii tính đn chi phí
đi din theo hai nhóm th trng. Error! Bookmark not defined.



DANH MCăHỊNHăVĨă TH
Hình γ.1 Tng chi R&D ca các nc vào nm β011 48

1

TÓM TT
Nghiên cu này xem xét mi liên h gia đa dng gii tính trong ban điu hành và chi
phí đi din ca 80 công ty niêm yt trên S Giao dch Chng khoán Tp.HCM (HOSE)
trong giai đon t 2006 ậ 2013. ây là nhng công ty đc niêm yt trc và trong nm
2006 tn ti đn thi đim cui nm β01γ đi din cho 18 ngành khác nhau. Chi phí đi
din đc đo lng da vào dòng tin t do và t l chi tr c tc. a dng gii tính
trong BH đc đo lng bng cách ch cn công ty có mt hoc nhiu thành viên n
trong BH. Kt qu ch ra rng các công ty có s hin din ca thành viên n trong BH
thì s làm gim chi phí đi din hn nhng mi quan h này không có ý ngha khi xem
xét vn đ ni sinh ca bin đa dng gii tính. Nghiên cu này phát hin vn đ qun tr
bên ngoài nh hng đn mi quan h trên. Mc dù s hin din ca thành viên n trong
BH không phi lúc nào cng làm gim chi phí đi din cho tt c các công ty, nhng
nghiên cu đư tìm thy s hin din này có ý ngha nghch bin vi chi phí đi din ca
các công ty thuc nhóm th trng cnh tranh thp. Ngoài ra, nghiên cu còn xem xét
nh hng ca đa dng gii tính đn hiu qu hot đng công ty thông qua t s li
nhun trên tài sn (ROA). Tuy nhiên, nghiên cu này không tìm thy mi quan h này
có ý ngha. Nhng kt qu cho thy s xut hin thành viên n trong BH có th có tác
đng có li cho các công ty thiu s qun tr bên ngoài mnh m .
2

Chngă1:ăGII THIU
1.1 Lý do chn đ tài
Trong nhng nm qua, ngày càng nhiu ph n đư thành công trong vic đm bo các v

trí cp cao trong các tp đoàn ln. Vì th, s đa dng gii tính trong ban điu hành công
ty đang là vn đ nhn đc nhiu s quan tâm gn đây. Kho sát ca Deloitte (2013)
ắPh n trong ban điu hành: Mt khía cnh toàn cu” v khuynh hng đa dng gii
tính ca β5 nc trên th gii cho thy mt s nc đư có các điu lut quy đnh t l
ca ph n trong ban điu hành công ty. C th, Na Uy quy đnh t l này ti thiu 40%
và các công ty s b pht vi mc cao nht là buc phi ngng hot đng nu không tuân
th quy đnh này. ây là nc đu tiên quy đnh trong vn bn pháp lut (2005) v t l
gii tính trong ban điu hành công ty. Tng t t l này  Tây Ban Nha là 40% t nm
2015; Hà Lan 30% t nm β016; Pháp β0% t nm β014 và 40% t nm β017; Canada
20% t nm β015 và 40% t nm β018; B quy đnh ti thiu 1/3 thành viên n trong
ban điu hành công ty t nm β011; Malaysia γ0% t nm β011 và n  quy đnh ít
nht mt ph n trong ban điu hành công ty t nm β01β. Brazil cng đang thit lp t
l quy đnh là 40% t nm β0ββ (Deloitte, 2013).
Ngày nay s gia tng ca ph n trong ban điu hành công ty đư cho thy nhng
tin b trong quyn ca ph n và s tham gia ca ph n vào các hot đng kinh t
nhng vn cha th hin rõ vai trò ca thành viên n trong ban điu hành có nh hng
đn chi phí đi din và hiu qu hot đng công ty hay không. Do đó, nghiên cu xem
xét mi quan h này trong mu 80 công ty niêm yt trên HOSE đi din 18 ngành khác
nhau giai đan t 2006 ậ 2013. Chi phí đi din đc đo lng theo hai cách: (1) Dòng
tin t do trên tng tài sn vi bin gi tng trng (Chen et al., 2009); và (2) T l chi
tr c tc (Rozeff, 1982; La Porta et al., 1999). a dng gii tính đc đo lng bi bn
cách: (1) Phn trm ca thành viên n trong ban điu hành (ban giám đc); (2) Bin gi
biu hin s hin din ca 1 thành viên n tr lên; (3) T l s lng thành viên n trên
3

s lng thành viên nam trong ban điu hành; (4) ln (1+s thành viên n). Hiu qu hot
đng ca công ty trong nghiên cu đc đo lng da vào t s li nhun trên tng tài
sn (ROA). Ngoài ra, nghiên cu còn phát hin  nhng th trng cnh tranh mnh hay
yu thì nh hng ca chi phí đi din và hiu qu hot đng ca công ty là khác nhau.
c tính cnh tranh ca th trng sn phm là nghch đo ca ch s tp trung

Herfindahl.
 ti đa hóa tài sn cho các c đông, các công ty phi s dng có hiu qu các
tài sn hu hình cng nh tài sn vô hình. Mt trong nhng tr ngi đáng k cho mc
tiêu này là s tht bi trong vic đa dng hóa gii tính ti u trong ban điu hành. Thc
t hin nay trong nhiu ngành ngh, tng đi ít hoc không có ph n nm trong các v
trí qun lý đ ra các quyt đnh điu hành. àn ông vn gi phn ln nhng v trí cao
trong ban điu hành mc dù ph n chim 48,6% lc lng lao đng và 50,5% tng dân
s ( Tng cc thng kê Vit Nam nm β01γ).
Chi phí đi din là chi phí phát sinh khi xy ra s thiu đng thun gia mc đích
ca ngi qun tr và ngi s hu trong mt công ty. Ngi đi din là ngi làm vic
thay mt cho ngi s hu công ty. Do c đông ca công ty không hoc rt ít có điu
kin giám sát thng xuyên tng hành đng ca ngi qun tr, dn đn vic phát sinh
tình trng thông tin bt cân xng, t đó gây ra các vn đ ri ro đo đc và la chn đi
nghch. Chi phí đi din cng phát sinh khi c đông c gng gim thiu các vn đ trên,
là mt trong các ch đ thuc lnh vc kim soát công ty. Nu nm rõ mi tng quan
này s giúp cho công ty điu chnh c cu ban điu hành tt hn, giúp các c đông ti
u li ích ca mình.
Nhng nghiên cu gn đây chú trng vào tác đng ca đa dng gii tính trong hi
đng qun tr hay cu trúc vn có nh hng đn chi phí đi din và hiu qu hot đng
ca công ty. Các kt qu cho thy tính không đng điu gia nhng bin s này. Trong
4

bi cnh hi nhp toàn cu, các công ty cnh tranh bình đng thì viêc kim soát đc chi
phí gim giá thành sn phm đang là vn đ cp thit.
 làm rõ hn tác đng ca vic đa dng gii tính trong ban điu hành và các bin
kinh t khác đn chi phí đi đi din, hiu qu hot đng công ty trong th trng cnh
tranh sn phm mnh yu, tác gi đư chn và thc hin nghiên cu đ tài ắS A DNG
GII TÍNH TRONG BAN IU HÀNH VÀ VN  CHI PHệ I DIN”.
1.2 óng góp ca đ tài
Trong nghiên cu này, tác gi đi sâu vào vn đ gii quyt bn cht ni sinh ca s đa

dng gii tính. Nghiên cu còn phân tích tác đng ca s đa dng gii tính cho nhng
nhóm công ty có mc đ qun tr bên ngoài khác nhau. S cnh tranh trên th trng là
mt c ch bên ngoài ca qun tr doanh nghip do th trng cnh tranh làm cho giá c
tin đn chi phí trung bình ti thiu thúc đy các nhà qun lý tng hiu qu công ty. Kt
qu cho thy trong th trng cnh tranh yu nh hng này là ngc chiu đn chi phí
đi din trong hi quy OLS. nh hng ca s đa dng gii tính là không có ý ngha đi
vi các công ty có s qun tr bên ngoài mnh m. Các đ tài nghiên cu v vn đ gii
thích nh hng ca ph n trong điu hành có mang li hiu qu tt hn nam gii không
đang đc chú ý rt nhiu. Trên th gii nói chung và Vit Nam nói riêng, s lng đ
tài nghiên cu vn đ này còn rt ít. Vì vy đ tài đc thc hin nhm đi sâu vào nghiên
cu vn đ này và phát hin nhng vn đ mà các nghiên cu trc cha hoàn thin. T
đó, chúng ta gi m các hng nghiên cu trong tng lai và có nhng đ xut tt hn
v vai trò ca ph n trong xã hi.
1.3 Ni dung nghiên cu
u tiên tác gi hi quy quan sát tác đng ca đa dng gii tính đn chi phí đi
din, gii quyt vn đ ni sinh ca bin đa dng gii tính. Bên cnh đó tác gi đánh giá
nh hng ca đa dng gii tính đn hiu qu hat đng công ty thông qua ROA. Có
nhiu đ tài nghiên cu v chi phí đi din, nhng nghiên cu này cung cp nhng phân
5

tích sâu hn v yu t ni sinh ca đa dng gii tính và nh hng ca đa dng gii tính
đn chi phí đi din  2 nhóm th trng cnh tranh mnh yu khác nhau ti Vit Nam.
Bài nghiên cu s dng Stata, phng pháp c lng bình phng nh nht
OLS, và phng pháp bình phng nh nht hai bc 2SLS nhm thc hin nghiên cu
ca đ tài
Kt cu ca bài nghiên cu đc trình bày nh sau:
Chng 1: Gii thiu
Chng β: C s lý thuyt và tng quan nhng nghiên cu trc đây.
Chng γ: D liu và phng pháp nghiên cu.
Chng 4: Ni dung và kt qu nghiên cu .

Chng 5: Kt lun và khuyn ngh.
1.4 Mc tiêu nghiên cu
Câu hi nghiên cu: Mc tiêu ca đ tài là nhm gii quyt các câu hi nghiên
cu sau:
Th nht, đa dng gii tính trong ban điu hành có nh hng nh th nào đn
chi phí đi din?
Th hai, đa dng gii tính có nh hng đn hiu qu hot đng ca công ty hay
không?
Th ba, nh hng ca đa dng gii tính đn chi phí đi din có khác nhau gia
th trng cnh tranh mnh và yu hay không?
1.5 Hng phát trin ca đ tài
Hin nay có rt him đ tài nghiên cu v mi quan h gia đa dng gii tính và
chi phí đi din đc bit trong các nhóm th trng khác nhau. Các nghiên cu trc đây
ch dng li  vic nghiên cu mi quan h gia đa dng gii tính vi hiu qu hot
đng. Vn đ xem xét các yu t v con ngi trong BH là rt cn thit, vì đây là b
6

phn quan trng thc hin các quyt đnh nh hng đn toàn b tình hình hot đng
ca công ty.  tài đư c gng h thng các nhân t nh hng đn chi phí đi din và
hiu qu hot đng. ng thi, đ tài cng b sung và loi tr các yu t làm nh hng
đn kt qu nghiên cu. Tuy nhiên, trong quá trình tìm hiu vn còn nhn thy vài nhân
t nh hng khá ln đn chi phí đi din và hiu qu hot đng nh các thuc tính phi
quan sát bao gm trình đ, kinh nghim, đ tui ca thành viên BH. Nhng hin nay
cha có nghiên cu c th nào có th lng hóa đc các thuc tính phi quan sát này.
Hy vng trong tng lai gn có th lng hóa đc các các thuc tính y đ đ tài nghiên
cu sau hoàn thin hn.

7

Chngă2: TNG QUAN CÁC NGHIÊN CUăTRC
ÂY
2.1 Tác đng ca đa dng gii tính đn chi phí đi din
2.1.1 S đaădng giiătínhătrongăBH
Trong mt nn kinh t phát trin  trình đ cao, quy mô và mc đ phc tp ca
các doanh nghip khin cho vic điu hành trc tip ca các doanh nghip tr nên không
kh thi và thiu hiu qu. Vic điu hành nhng doanh nghip quy mô ln và phc tp
đòi hi nhng k nng và phm cht mà không phi nhà qun lý nào cng có đc.
Gii tính ca ban điu hành đang là vn đ đc tranh lun khá nhiu. Các nhà
nghiên cu ng h s hin din ca thành viên n trong ban điu hành vì ph n có hiu
bit và nm bt rt tt v xu hng th trng tiêu dùng và tâm lí khách hàng đ đa ra
chin lc không nhng ci thin hot đng tài chính mà còn giúp ích cho hot đng xã
hi, và cng đng (Bruke, 2003; Stephenson, 2004). Mt s nghiên cu phát hin thành
viên n mang đn nhiu ci tin và ra quyt đnh có cht lng cao hn. S thay đi
quan đim ca xã hi v n gii cng nh nhng quy đnh pháp lut v bình đng gii
đư có tác đng tích cc trong vic tng s ph n trong các ban điu hành công ty (Adam
& Ferreira, 2009; Kang & cng s, 2007). Tuy nhiên, t l khá thp ca thành viên n
trong ban điu hành vn tn ti  nhiu ni bao gm c nc phát trin và đang phát
trin. Theo báo cáo ca Deloitte (2013), t l này nm β011  Anh là 15% đi vi 100
công ty niêm yt có giá tr vn hóa ln nht (ch s FTSE 100), Tây Ban Nha là 11,9%
đi vi 35 công ty niêm yt có giá tr vn hóa ln nht (ch s IBEX 35), Y! là 6% đi
vi các công ty niêm yt có giá tr vn hóa ln nht ,  Hng Kông là 9,4% đi vi mu

ca 75 công ty niêm yt, n  5%, Malaysia 6% và Singapore 7%. Vit Nam cng
theo xu hng đó, nm β007 Vit Nam cng đư ban hành Lut bình đng gii gm 6
chng, 44 điu. Mt s hc gi nh Adam & Ferreira (2009) ch ra t l thp ca ph
n trong ban điu hành  các công ty th hin s hin din ca ph n nh là đ hp
8

thc hóa vic đa dng gii tính ch không có nh hng trong ban điu hành công ty.
Hn ch này, do đó làm nh hng ca thành viên n trong ban điu hành đi vi vic
nâng cao hiu qu công ty.
Theo mt báo cao tp trung vào ph n châu Á ca Cng đng doanh nghip
(2009), t l n  v trí cp cao là rt thp trong các quc gia nh Trung Quc là 13%,
8,2% n , 8,9% Nht Bn và 17,3%  Singapore. Do s phát trin kinh t nhanh
chóng ca các quc gia châu Á, đc bit là Trung Quc và n  có nhu cu ln hn v
lc lng lao đng đư to ra nhiu c hi hn cho ph n. Tuy nhiên ph n châu Á phi
đi mt vi mt thách thc là có mt mc đ ln hn v vic phân bit đi x đi vi
ph n vì thành kin theo li c và pháp lut v c hi bình đng không theo kp nc
ngoài.
Lý thuyt ph thuc ngun nhân lc quan nim công ty là mt h thng m và nó
ph thuc vào ngun lc bên ngoài (Pfeffer & Salancik, 1978). Lý thuyt này nhn mnh
ban điu hành công ty đóng vai trò quan trng trong vic qun lý ngun lc bên ngoài,
gim s không chc chn và ri ro liên quan đn môi trng kinh doanh. Pfeffer &
Salancik, (1978) làm rõ ba ngun quan trng nht do ban điu hành mang li là s t
vn, tính tuân th pháp lut, và kênh thông tin gia công ty và các t chc bên ngoài.
Theo lp lun này, s hin din ca ph n trong ban điu hành đc mong đi vì h
đem li ngun lc di dào cho công ty chng hn nh uy tín, tính tuân th pháp lut, k
nng, kin thc, s kt ni vi nhng ngun lc ph thuc t bên ngoài tt hn so vi
nam gii. iu này mang li li ích cho công ty trong vic gim ri ro liên quan đn môi
trng kinh doanh.
2.1.2 Lý thuytăchiăphíăđi din
Mt trong nhng lý thuyt ra đi sm nht v chi phí đi din là nghiên cu ca

Jensen à Meckling (1976). Lý thuyt đi din đ cp đn mi quan h hp đng gia
mt bên là ngi ch s hu vn ca công ty và mt bên khác là ngi qun lý ậ ngi
9

đi din thc hin các quyt đnh ca công ty. Lý thuyt đi din nêu ra vn đ chính là
làm th nào đ ngi đi din làm vic vì li ích cao nht cho ngi ch khi h có li
th v thông tin hn ngi ch và có nhng li ích khác vi li ích ca nhng ông ch
này.
Trong các công ty c phn, s phân đnh gia quyn s hu và quyn qun lý là
điu ht sc cn thit.
2.1.2.1 S phân chia quyn s hu và quyn qun lý trong công ty c phn
u tiên chúng ta s xem xét vai trò ca ngi s hu và ngi qun lý trong
công ty.
Qun lý là mt dng ca lao đng nhng vi mt vai trò đc bit là điu phi hot
đng ca các yu t đu vào và thc hin các hp đng tha thun gia các yu t đu
vào đó, tt c nhng điu này có th gi là ắ ra quyt đnh” Ngi qun lý cho công ty
thuê mt loi tài sn có giá tr ca bn thân ậ ngun vn con ngi và giá thuê đc
quyt đnh bi th trng lao đng, tùy thuc vào mc đ thành công hay tht bi ca
công ty. Nhim v ca ngi qun lý là giám sát các yêu t và đm bo kh nng tn
ti và sinh li ca công ty. Ngi qun ký có th không đi mt ngay vi s tng hay
gim lng do bi tình hình thành công hay tht bi ca công ty trong hin ti, nhng s
thành công hay tht bi ca công ty trong hin ti s nh hng đn mc lng tng
lai ca ngi qun lý. iu này trói buc ngi qun lý vào vic đa công ty đn thành
công. Ngi s hu là ngi cung cp vn cho công ty hot đng phát trin và k vng
s nhn đc nhng mc li tc nht đnh t công ty trong tng lai. Ngi s hu là
ngi chu nhng nh hng trc tip nht t s thành công hay tht bi ca công ty.
Tóm li, vic ngi s hu gim thiu ri ro ca mình càng làm nhn mnh vai trò ca
s phân chia gia quyn s hu và quyn qun lý ca mt công ty.
Vì th vic phân đnh quyn s hu và quyn qun lý là rt cn thit. Th nht,
các công ty ln thng có th có trm ngàn c đông, do vy không cách nào tho mãn

10

vic tt c các c đông cùng tham gia qun lý.
Th hai, đôi khi vic điu hành trc tip ca các ch doanh nghip tr nên thiu
kh thi và không hiu qu. Vic điu hành nhng doanh nghip có quy mô ln và phc
tp đòi hi nhng k nng phm cht mà không phi nhà đu t nào cng có đc. Thc
t đó dn ti s tách bit gia quyn qun lý và quyn kim soát. Nhng ngi có vn
nhng không có kh nng qun lý đu t vào các doanh nghip - tr thành ông ch. Các
ông ch này s thuê nhng chuyên gia có đ nng lc đn điu hành doanh nghip ca
mình. Nhng ngi này có chuyên môn (và thng có kinh nghim v lnh vc mà h
đm nhn) nên s đc ngi ch giao quyn qun lý và tr thành ngi đi din. T
đây, phát sinh quan h gia ngi ch và ngi đi din.
Th ba, vic phân đnh gia quyn s hu và quyn qun lý cho phép chia nh
quyn s hu theo nhng phn vn góp bng nhau và t đó s thay đi chuyn nhng
quyn s hu s không gây phin phc đn hot đng kinh doanh ca doanh nghip.
Chính vì th, vic công ty thuê nhng ngi qun lý chuyên nghip đ điu hành công
ty ca mình theo hng hiu qu nht nhng vn đm bo mc tiêu ban đu ca các ch
s hu.
Tuy nhiên, s phân đnh gia quyn s hu và quyn qun lý cng làm ny sinh
nhng nguy c khin cho hiu qu hot đng ca doanh nghip không  mc ti u, gây
thit hi cho các nhà đu t; đó là khi mc tiêu ca các ch s hu và ngi qun lý (hay
ngi đi din) không ging nhau. Trong mi quan h gia nhà đu t và nhà qun lý,
c hai đu mun ti đa hóa li nhun ca mình, tuy nhiên điu kin đ ti đa hóa li ích
ca hai bên không ging nhau. Nhà đu t mun ti đa hóa li ích ca mình thông qua
vic tng giá tr doanh nghip, còn li ích ca nhà qun lý thng gn vi mc thu nhp
nhn đc.
Trong nghiên cu này chúng ta ch xem xét đn mâu thun gia c đông và ngi
đi din. Trong công ty c phn, đây đc xem là loi mâu thun c bn nht do s tách
11

bit gia s hu và qun lý trong mô hình doanh nghip hin đi. Ch s hu ca các
công ty c phn ngày nay có xu hng s thuê mt giám đc đi din cho mình điu
hành công ty, ngi giám đc điu hành này s phi đáp ng các yêu cu mà các ông
ch đ ra nh: đc đào to mt cách chuyên nghip, có nng lc điu hành công ty vi
mc tiêu ti đa hóa li ích cho các ông ch, có đo đc ngh nghip đ không trc li
cho bn thân,… Ngc li, hp đng đi din này s mang li cho các giám đc ậ ngi
làm thuê nhng li ích không nh, h đc quyn ra quyt đnh và thc hin các hot
đng mà đc cho là s đem li li ích cho các c đông, h đc hng lng và các
khon li tc khác t công vic qun tr công ty, h có c hi nâng cao uy tín qun tr
ca mình khi công ty hot đng hiu qu, t đó nâng cao v th ca mình trong th trng
lao đng,… Khi b tin ra thuê ngi đi din điu hành công ty, các c đông ậ ch s
hu - ca công ty mong mun mi hot đng ca ngi đi din đu nhm mc đích ti
đa hoá giá tr tài sn ca công ty, nâng cao th giá ca c phiu, gia tng c tc. Trong
khi đó, ngi đi din ậ ngi điu hành ậ ca công ty li có nhng li ích cá nhân riêng
bit, h có th trc tip quyt đnh hay ngy to ra các lý do khin cho các ông ch không
thc hin đu t vào nhng d án có t sut sinh li cao vì tâm lý e ngi ri ro, hoc
quyt đnh đu t vào nhng d án không đem li li nhun ti u cho công ty nhng
li đem li li nhun cho ví riêng ca h, hay thm chí vi nhng thông tin và quyn lc
có đc t vic điu hành công ty, h có th giúp ví tin ca thân nhân h nhiu thêm
mà không cn quan tâm đn li nhun hay nhng hu qu mà công ty s phi gánh chu.
Nhng mâu thun v li ích ca hai ch th này cho ta thy rt rõ s tn ti ca vn đ
đi din trong công ty c phn.
Lý thuyt đi din đ cp đn vn đ nhy cm ca các công ty ậ s t li. Chính
s t li là nguyên nhân ca tình trng nhng mc tiêu cá nhân ca các nhà điu hành
ca mt công ty mâu thun vi mc tiêu ti đa hoá tài sn c đông ca các ông ch. Khi
các c đông u quyn cho các nhà điu hành qun tr tài sn ca công ty, li ích cá nhân
hay s t li s khin cho mâu thun v li ích luôn tn ti gia hai nhóm này. Lý thuyt
12

đi din cho rng, khi th trng lao đng và th trng vn là không hoàn ho, ngi

đi din (gm các nhà điu hành và các c đông) s tìm cách ti đa li ích cá nhân ca
h vi chi phí do ông ch (gm các c đông và các ch n) gánh chu. Nhng ngi làm
thuê này có kh nng làm vic vì li ích bn thân hn là vì li ích cao nht ca doanh
nghip là do tình trng bt cân xng thông tin (chng hn ngi điu hành bit rõ hn
các c đông là liu h có kh nng đt đc nhng mc tiêu ca các c đông hay không)
và do s không rõ ràng (có vô s các yu t đóng góp vào hiu qu cui cùng ca doanh
nghip, và nó không rõ ràng là do đóng góp tích cc hay tiêu cc ca ngi điu hành).
Bng chng v s t li ca ngi điu hành bao gm c vic tiêu dùng ngun
lc ca doanh nghip di hình thc hng bng lc và c hành đng trn tránh ri ro
ca h, bng cách đó các nhà điu hành không thích ri ro s quyt đnh b qua các c
hi tìm kim li nhun cao mà các c đông mun h đu t. Nhng mâu thun đi din
tim n s ny sinh khi nào ngi điu hành ca doanh nghip s hu ít hn 100% c
phn ca doanh nghip. Nu ngi ch - ngi điu hành này t b mt phn s hu
ca anh ta/cô ta bng cách bán mt phn c phn công ty cho các nhà đu t bên ngoài,
thì mâu thun li ích tim n, lúc này đc gi là mâu thun đi din xut hin. Chng
hn, ngi ch - ngi điu hành có th thích cách sng nhàn nhã và không làm vic ht
sc đ ti đa li ích cho các c đông khác còn li, bi vì theo cách ngh ca h, thì dù
h có c gng làm vic thì phn li nhun đ vào túi ngi ch - ngi điu hành này
vn s b x chia vi v c đông khác. Ngoài ra, ngi ch - ngi đi din có th quyt
đnh hng th nhiu bng lc hn, vì khi đó mt phn chi phí cho bng lc s do các
c đông khác gánh chu. Trong phn ln các doanh nghip hot đng công ích có quy
mô ln, các mâu thun đi din là rt đáng k vì ngi điu hành doanh nghip thng
ch s hu mt phn rt nh c phn. Vì th, vic ti đa hóa tài sn ca c đông có th
ph thuc vào vic phân hng so vi các mc đích khác ca nhà qun tr. Ví d, ngi
điu hành có th có mc tiêu c bn là m rng quy mô doanh nghip, bng cách to ra
mt doanh nghip ln, phát trin nhanh, nhng ngi điu hành s đc gia tng v th
13

ca h, to ra nhiu c hi hn đ nâng cao danh ting và thu nhp, và nâng cao s an
toàn cho công vic ca h. Kt qu là, ngi điu hành đng nhim có th tip tc thu

li bng tin ca các c đông. Có th thúc đy nhng ngi điu hành làm vic vì li ích
cao nht cho các c đông thông qua nhng bin pháp, khuyn khích, ép buc và thm
chí trng pht. Tuy nhiên nhng bin pháp này ch mang li hiu qu nu các c đông
có th quan sát tt c mi hành đng ca ngi điu hành. Nhng s xut hin ca nhng
mi nguy đo đc s dn đn nhng hành đng không th kim soát ca ngi đi din
và mang li li ích cho chính h vì các c đông không th giám sát tt c hot đng ca
ngi điu hành. Và đ gim thiu vn đ mi nguy đo đc, cng nh đ hn ch các
thit hi mà các c đông phi gánh chu do vn đ đi din, các c đông phi chu b ra
chi phí đi din. Tuy nhiên, cng cn phi lu ý rng chi phí đi din không ch phát sinh
khi có mi quan h đi din rõ ràng mà s phát sinh bt c khi nào có s n lc hp tác
gia hai hay nhiu ngi vi nhau.
Trong nghiên cu này, chi phí đi din đc đnh ngha là tng các chi phí:
(1) Chi phí kim soát (Monitoring Expenditure): Là chi phí đc tr cho các kim
soát viên nhm báo đng cho các c đông khi các nhà qun lý trc li cho bn thân h
quá nhiu.
(2) Chi phí giao kèo (Bonding Expenditure): Là chi phí nhm ngn nga nhng hu
qu có th xy ra t nhng hành đng thiu trung thc ca các nhà qun lý.
(3) Tn tht li ích (Residual Loss hay Welfare Loss): Là nhng tn tht xy ra do
s khác bit gia nhng quyt đnh trên thc t ca các nhà qun lý và nhng quyt đnh
nhm ti đa hóa li ích cho các c đông.
Tóm li, chi phí đi din (agency cost) xut hin khi:
(1) Các nhà qun lý không c gng thc hin nhim v ti đa hóa giá tr công ty.
(2) Các c đông s gánh chu phí tn đ kim soát ban qun lý và do đó nh hng
đn công vic ca h.
14

2.1.3ăTácăđng caăđaădng giiătínhăđnăchiăphíăđi din
Jurkus Anthony F. và cng s, 2009 nghiên cu trên 668 công ty và 3.132 s quan
sát t nm 1995 ậ β000, nm β00β và nm β005. Nghiên cu kim đnh mi quan h
gia đa dng gii tính và chi phí đi din. a dng gii tính đc đo lng là t l ca

thành viên n trong BH vi tng thành viên trong BH. Chi phí đi din đc đo
lng theo hai cách : dòng tin t do vi tng trng xu và t l chi tr c tc. Tuy
nhiên, tác gi đư thành công trong vic gii quyt vn đ ni ca đa dng gii tính. nh
hng ca đa dng gii tính là ngc chiu vi chi phí đi din. Nhng khi tác gi xem
xét vn đ ni sinh thì nh hng này li không còn mnh na. Hn na, mi quan h
này li b nh hng khi có s qun tr bên ngoài. Mc dù, đa dng gii tính tng s làm
gim chi phí đi din nhng kt qu này ch gii thích đúng cho nhng th trng cnh
tranh yu.
Gompers và cng s., 2003 nghiên cu v vn đ qun tr doanh nghip và đnh
giá vn c phn. Vic s dng phm vi nh hng ca 24 nguyên tc qun tr, tác gi
xây dng ắ mt ch s qun tr” đ đo lng mc đ quyn c đông ca 1500 công ty
ln sut nhng nm 90. Chin lc đu t mua nhng công ty có phân v ca ch s thp
nht ( quyn c đông mnh nht) và bán nhng công ty có ch s phân v cao nht (quyn
yu nht) đ thu đc li nhun bt thng 8.5% mi nm sut thi k mu. Tác gi
thy rng nhng công ty có quyn c đông mnh hn thì có giá tr công ty, li nhun,
tng trng doanh thu cao hn , chi phí vn thp hn, và vic mua li doanh nghip ít
hn. ắ Ch s qun tr” G là bin đ cân bng quyn gia nhà qun lý và c đông ca
mi công ty. Vào thi gian đu ca mu có quan h ý ngha gia giá tr và vic qun tr:
mi mt đim tng ca G liên quan đn vic gim Tobin Q 2.2%. Vào cui thp niên s
khác nhau này tng đáng k, vi mt đim tng ca G liên quan đn vic gim Tobin Q
11.4%.
15

Lee và James , 2003 nghiên cu nh hng ca gii tính và nhng phn ng giá
c phiu đn nhng thông báo v b nhim ban qun tr cp cao. Tác gi s dng tín
hiu th trng nhng nghiên cu gii tính đ đánh giá nhng nhn thc ca nhà đu t
v lưnh đo n. Kt qu cho thy nhng phn ng ca c đông v nhng thông báo ca
nhng CEO n thì tiêu cc hn là các CEO nam và ph n đc thng tin trong mt
công ty thì đc đánh giá tích cc hn ph n không thng tin. Kt qu cho thy các
c đông nhy cm vi nhng thông tin liên quan đn nhng thay đi trong lưnh đo t

chc. Nhng nghiên cu ch ra rng các c đông phn ng đáng k: 1) tiêu cc hn v
thông báo b nhim CEO n hn là CEO nam. β) tiêu cc hn v b nhim CEO n hn
là b nhim n vào ban điu hành cp cao thay vì CEO. 3) ít tiêu cc hn đi vi n
đc thng tin đn v trí CEO t trong công ty thay vì nhng ngi khác đc thng
tin t bên ngoài công ty. Theo lý thuyt c bn thì khi t l ca nhng qun lý nam và
n tr nên ít chênh lch thì ph n trong ban điu hành không còn nhìn thy bt bình
thng na. Vì vy theo thi gian khi mt s gia tng s thành viên n đc b nhim
CEO thì các CEO n không còn nhn đc phn ng tiêu cc.
Nghiên cu này không nhng đóng góp lý thuyt v đa dng gii tính mà còn có
lý thuyt nhóm qun lý cp cao. Trong nghiên cu v tính đa dng, mc dù có nhiu
nghiên cu kim đnh v vn đ gii tính và s lưnh đo, ch yu các nghiên cu này
tin hành theo cách bng vic s dng phng pháp lun kho sát hoc thc nghim.
Nghiên cu này kim đnh phn ng th trng chng khoán theo sau thông báo b
nhim giám đc điu hành n. Vì vy h không cn phi suy đoán v nhn thc và hành
vi ca nhà đu t đi vi n giám đc điu hành.
Wolfers , 2006
nghiên cu mi quan h gia sut sinh li c phiu và gii tính
CEO. Các tài liu đư tìm thy bng chng v tình trng mt ngi không đc thng tin
thông qua đó ph n trong ban qun lý cp cao đc miêu t không đúng cách . Th
trng tài chính cung cp các phng pháp đo lng nhn thc ca th trng v giá tr
ca công ty, ghi nhn nhng k vng ca nhng ngi tham gia th trng v nng lc
16

ca nam và n trong qun lý cp cao. Theo đó d liu tài chính gi vai trò cung cp cái
nhìn sâu sc v s hin din ca phân bit đi x sai lm. c bit, nu nhng công ty
có n đng đu thì b đánh giá thp, điu này cho thy nhng công ty này có th làm tt
hn mong đi. Vic nghiên cu d liu S&P 1500 công ty sut thi k 1992-2004 tác
gi thy rng không có s thay đi h thng trong sut sinh li ca c phiu nm gi
trong nhng công ty n đng đu, mc dù kt qu này phn ánh kh nng thng kê yu
kém hn là mt hàm ý mnh v th trng tài chính đánh giá thp hoc không đánh giá

thp các CEO n. Theo phng pháp hi quy Fama Macbeth tác gi tìm ra s thay đi
trong t sut sinh li gia nhng công ty có nam lưnh đo và n lưnh đo là không có ý
ngha thng kê. Tuy nhiên nó có giá tr trong vic nhn mnh các kt qu này m h nh
th nào, vic kim tra k sai s chun đ l ra nhng kt qu không to thành mt minh
chng mang tính thuyt phc đc bit v s thiu vng phân bit đi x. Mu v các
CEO n ca 1500 công ty S&P thì quá nh đ có th tìm thy bng chng sut sinh li
vt tri dài hn ca các công ty có lưnh đo n ngay c các nhà giao dch thiu suy ngh
là rt ln.
Rozeff , 1982 trình bày mô hình chi tr c tc ti u trong đó c tc tng thì chi
phí đi din thp hn nhng tng chi phí giao dch tài chính bên ngoài. Chi tr c tc ti
u làm gim đn mc ti thiu tng hai chi phí này. Kim đnh chéo ca mô hình liên
quan đn vic chi tr c tc có ý ngha ngc chiu vi t l tng trng doanh thu trong
quá kh và tng lai, h s bêta, t l nm gi c phn ca ngi trong công ty, và có ý
ngha cùng chiu vi s lng c đông thng. Kt qu cho thy chính sách đu t nh
hng chính sách c tc. Vi các yu t không đi, nhng công ty có s đu t ln đc
đo lng bng t l tng trng doanh thu hin ti và tng lai ln, li có chi tr c tc
thp.
La Porta và cng s, 1999 phác tho và kim đnh hai mô hình đi din ca c
tc. Theo kt qu mô hình, c tc đc chi tr bi vì c đông thiu s gây áp lc cho
nhng ngi trong công ty tr tin mt. Theo mô hình thay th, nhng ngi trong công