nghiên cứu về cách dịch tên các món ăn Việt Nam sang tiếng Pháp

Tuyển tập Báo cáo “Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học” lần thứ 6 Đại học Đà Nẵng - 2008
319
NGHIÊN CỨU VỀ CÁCH DỊCH TÊN
CÁC MÓN ĂN VIỆT NAM SANG TIẾNG PHÁP
COMMENT ON THE TRANSLATION
OF THE NAMES OF HUE DISHES INTO FRENCH

SVTH: TRIỆU THỊ THANH HƢƠNG
NGUYỄN ĐẠI QUỐC DŨNG
Lớp : 04CNP03, Trường Đại học Ngoại Ngữ, Đại học Đà Nẵng.
GVHD: ĐOÀN THỊ NGỌC LAN
HUỲNH THỊ THANH THÚY
Khoa tiếng Pháp, Trường Đại học Ngoại Ngữ, Đại học ĐN
TÓM TẮT
Hiện nay, nhằm đáp ứng nhu cầu về ăn uống của du khách quốc tế, hầu hết thực đơn của các
nhà hàng đều được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau : Anh, Pháp, Trung...Nhưng bên cạnh
những thành công của công tác dịch thực đơn này vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót.Vì vậy, bài
báo cáo này được thực hiện với mục đích nghiên cứu về cách dịch tên các món ăn, đồng thời
cũng xin đề xuất một số bản dịch tiếng Pháp cho các món ăn Việt Nam.
SUMMARY
Nowadays, most menus of many restaurants are translated into many languages, like English,
French, Chinese, etc, to satisfy needs of foreign tourists. Beside the successes of this
translation, it still exists many shortcomings . Therefore, this report is made for many
purposes, to make objective comments about the translation of Vietnam dishes into French.
Moreover, we want to put forward some names of Vietnam dishes.

1. Mở đầu
Ngày nay, du lịch là ngành công nghiệp mới với khả năng phát triển vƣợt bậc và mang
lại lợi nhuận cao cho các nƣớc trên thế giới cũng nhƣ Việt Nam. Ngoài những chuyến tham
quan các danh lam thắng cảnh, các di tích lịch sử, du khách nƣớc ngoài còn muốn khám phá
nền Văn hóa đặc trƣng của Đất nƣớc, con ngƣời Việt Nam, trong đó có nghệ thuật ẩm thực.

Để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch quốc tế, những ngƣời làm du lịch đã dịch các thực đơn
nhà hàng ra nhiều thứ tiếng Anh, Pháp, Trung... Nhƣng công việc này không hề đơn giản.
Thực tế hiện nay, mỗi nhà hàng có một bản dịch khác nhau cho cùng một món ăn. Chính
sự không thống nhất trong cách dịch này gây nhiều khó khăn cho khách khi chọn món. Đồng
thời các bản dịch vẫn còn tồn tại nhiều lỗi dịch.
Đây là vấn đề cần đƣợc quan tâm. Bởi một thực đơn nhà hàng đƣợc dịch đúng, dịch tốt
sẽ giúp khách hàng dễ dàng chọn lựa món ăn phù hợp với nhu cầu của mình. Đồng thời, đó
cung là yếu tố thu hút khách du lịch quốc tế , góp phần quảng bá du lịch Việt Nam .
Là những sinh viên khoa tiếng Pháp, chúng em tiến hành nghiên cứu đề tài « Nghiên
cứu về cách dịch tên các món ăn Việt Nam sang tiếng Pháp ». Mặc dù đề tài của chúng em là
nghiên cứu về các món ăn Việt Nam, nhƣng ẩm thực Việt Nam có hơn 500 món, nên chúng
em tập trung chủ yếu vào các món ăn Huế, bên cạnh đó, cũng cố gắng đƣa vào thêm một số
món tiêu biểu của Việt Nam.
Để tiến hành đề tài này, Chúng em tiến hành theo các bƣớc sau :
- Thu thập 15 thực đơn có bản dịch tiếng Pháp của 15 nhà hàng khác nhau ở Huế.
- Nghiên cứu các sách vở, tài liệu có liên quan đến lí thuyết dịch, văn hóa, nghệ thuật ẩm
thực Pháp và Việt.
Tuyển tập Báo cáo “Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học” lần thứ 6 Đại học Đà Nẵng - 2008
320
- Truy cập các thông tin cần thiết trên mạng Internet.
- Phỏng vấn lấy ý kiến của 5 du khách đến từ các nƣớc nói tiếng Pháp.
- Nghiên cứu các bản dịch của 15 thực đơn để tìm ra tên những món đƣợc dịch chƣa hợp
lý.
- Phân tích tên các món ăn có vấn đề và đề xuất cách dịch hợp lí nhất.
- Đề xuất các dịch tên các món ăn việt Nam sang tiêng Pháp.
2. Nội dung
2.1. Định nghĩa
« Dịch là hành động giải thích nghĩa của văn bản từ ngôn ngữ này sang một ngôn ngữ
khác mà nghĩa của văn bản vẫn đƣợc giữ nguyên hay mang một giá trị nghĩa tƣơng đƣơng. »
Ngƣời ta phân biệt hai thể loại dịch : dịch thực hành và dịch văn học. Đề tài của chúng

tôi thuộc thể loại dịch thực hành gồm 3 phƣơng pháp tiếp cận nghĩa khác nhau : Tiếp cận
nghĩa trực tiếp theo từng từ, tiếp cận nghĩa theo cấu trúc của từ, tiếp cận nghĩa theo ngữ cảnh (
ngôn ngữ, văn hóa,….).
Chúng tôi lấy ví dụ về món « Mực nhồi thịt băm » đƣợc trích ra từ thực đơn của nhà
hàng thuộc khách sạn Green ở Huế.
Ở phƣơng pháp tiếp cận nghĩa trực tiếp theo từng từ, theo từ điển, ta có nghĩa tiếng Pháp
tƣơng ứng với mỗi từ tiếngViệt nhƣ sau :
- Mực = seiche, calamar
- Nhồi = farcir, bourrer, gaver, pétrir,….
- Thịt băm = hachis de viande.
Ta thấy phƣơng pháp này gây nhiều khó khăn cho ngƣời dịch bởi hiện tƣợng đồng âm
khác nghĩa của tiếng Việt, từ một âm tiếng Việt ta có nhiều nghĩa khác nhau, nghĩa là có nhiều
bản dịch sang tiếng Pháp mang nghĩa khác nhau. Nếu ta chọn sai từ thì bản dịch sẽ đổi nghĩa
hoặc sai nghĩa hoàn toàn. Nhƣ vậy, không nên dùng phƣơng pháp này để dịch các món ăn.
Với phƣơng pháp tiếp cận nghĩa theo cấu trúc của từ, ta cần xem xét các từ đi kèm với
từ cần dịch để hiểu chinh xác nghĩa của từ đó trong tiếng Việt. Từ đó có thế chọn đúng bản
dịch tiếng Pháp. Ví dụ về động từ « nhồi », ta có thể nhận biết nghĩacủa nó qua các cấu trúc
sau :
- Nhồi nệm = bourrer un matelas
- Nhồi bột = empâter
- Nhồi vịt để vỗ béo = gaver des canards
- Nhồi một con chim để bày ở bảo tàng
- Nhồi nhân vào cà chua để nấu món ăn = facir des tomates
- …………
Món « Mực nhồi thịt băm » sẽ có bản dịch tiếng Pháp với độ chính xác nhất định là
« calamar farci d’hachis de viande ».
Nhƣng để có một bản dịch hoàn chỉnh hơn, ta nên sử dụng phƣơng pháp tiếp cận nghĩa
theo ngữ cảnh. Phƣơng pháp nay đòi hỏi ngƣời dịch có kiến thức văn hóa và xã hội rộng. Để
dịch tên các món ăn từ tiếng Việt sang tiếng Pháp, ngƣời dịch phải văn hóa, về nghệ thuật ẩm
thực, về cách chế biến các món ăn Việt và Pháp. Nhờ những kiến thức này mà dịch giả có thể

biết rằng để nấu món « Mực nhồi thịt băm », các đầu bếp dùng loại mực ống (calamar) chứ
không phải mực nang ( seiche ), dùng thịt heo băm ( porc haché ) để nhồi vào mực chứ không
phải các loại thịt băm khác. Từ đó ta có thể đƣa ra một bản dịch tối ƣu nhất « calamar farci de
porc haché » .
Tuyển tập Báo cáo “Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học” lần thứ 6 Đại học Đà Nẵng - 2008
321
2.2. Những khó khăn gặp phải khi dịch tên các món ăn
Nhƣng không phải lúc nào áp dụng các phƣơng pháp dịch tốt thì bản dịch cũng sẽ thành
công. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy một số khó khăn khi dịch tên cách món
ăn Việt Nam sang tiếng Pháp nhƣ sau :
Việt Nam và Pháp là hai nƣớc nằm ở hai châu lục hoàn toàn khác nhau nên văn hóa, khí
hậu, thực vật, động vật, …cũng hoàn toàn khác nhau. Đầu tiên phải nói đến sự khác nhau về
các nguyên liệu khi chế biến các món ăn. Có một số nguyên liệu của Việt Nam ( nhƣ : quả vả)
hoàn toàn không có ở Pháp nên không có từ tƣơng đƣơng để dịch. Với trƣờng hợp này, chúng
tôi thấy có thể sử dụng tên một loại trái cây của Pháp có hình dạng tƣơng đối giống với quả vả
để dịch, đó là « figue ». Mặc dù ở Pháp, ngƣời ta dung quả « figue » chín, có vị ngọt nhƣ một
món tráng miệng, nhƣng quả « figue » khi còn xanh có vị chat nhƣ trái vả, đồng thời, hai quả
này đều cung họ cây « ficus » nên ta có thể chấp nhận cách dịch « figue » cho quả vả.
Chúng tôi nhận thấy một số món ăn đƣợc dịch sai hoàn toàn , nhƣ món « yến xào »
đƣợc dịch là « nid d’hirondelle ». Chim yến có tên tiếng pháp là « salagane », hiện nay, ngƣời
ta nuôi chim yến để lấy nƣớc miếng của nó đọng trong tổ làm món « yến xào » rất bổ dƣỡng.
Còn « hirondelle » có tên tiếng Việt là « chim én », là loài chim di cƣ để tránh rét và tìm kiếm
thức ăn. Nhƣ vậy, món « yến xào » đang ra phải đƣợc dịch là « nid de salagane ». Nhƣng từ
xa xƣa, khi ngƣời Pháp đặt chân đến Việt Nam, do sự nhầm lẫm trong cách dịch của ngƣời bản
địa nên họ gọi là « nid d’hirondelle ». Tên tiếng Pháp này đã ăn sâu vào tiềm thức của ngƣời
pháp nên khi nghe đến « nid d’hirondelle », ngƣời Pháp nghĩ ngay đến món « yến xào ». Đối
với những tên những món ăn đã in sâu trong tiềm thức của ngƣời Pháp từ nhiều thế hệ nhƣ
vậy, chúng tôi nghĩ nên giữ nguyên tên gọi mà họ đã quen thuộc. Vậy ta vẫn dịch « yến xào »
là « nid d’hirondelle ».
Với nhũng món ăn quá nổi tiếng và đƣợc tiêu thụ rộng rãi trên thị trƣờng quốc tế nhƣ

món Phở, Nem,…., ta vẫn giữ tên tiếng Việt và có thể viết không dấu nhƣ « Pho, Nem ». Khi
nhắc đến những món này, khách quốc tế hiểu ngay đó là món gì mà không cần phải dịch.
2.3. Tên một số món ăn Việt Nam được dịch sang tiếng Pháp :
- Bánh ƣớt thịt nƣớng = Galette de riz roulée au porc grillé et aux herbes arômatiques
- Bánh tráng = crêpe de riz séchée
- Bánh khoái = crêpe de Hué farci de viande, crevettes, pousses de soja.
- Bánh lọc gói = Papillote de pâte de manioc à la crevettes et aux lardons
- Bánh nậm = papillote de riz à la vapeur ãu hachis de crevette et de porc
- Bánh phu thê = Friandise de mariage
- Bún bò Huế = soupe des vermicelles de riz au bœuf
- Miến trộn hải sản = Vermicelles transparentes sautées aux fruits de mer
- Lẩu = fondue à la vietnamienne
- Gỏi thập cẩm = salade composée
- Cơm hến = riz aux coques
3. Kết luận
Từ kết quả nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy rằng :
Đối với các món ăn quá nổi tiếng và đã đƣợc bán rộng rãi trên thị trƣờng thế giới thì không
nên dịch mà vẫn giữ nguyên tên tiếng Việt.
Ví dụ :
Phở = pho
Nem = nem
Tuyển tập Báo cáo “Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học” lần thứ 6 Đại học Đà Nẵng - 2008
322
Đối với các bản dịch tên các món ăn đã in sâu vào tiềm thức của ngƣời Pháp thì ta vẫn
giữ nguyên bản dịch cũ, không chỉnh sửa.
Vd : Gỏi cuốn = rouleux de printemps
Yến sào = Nid d’hirondelle
Đối với các món ăn khác thì ta dịch theo trình tự các phƣơng pháp dịch nhƣ đã nêu trên.
Nhƣng cần chú ý đến yếu tố Văn hóa của từng nƣớc.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt :
[1] Nguyễn Thu Tâm (2008), Những món ăn Việt Nam, NXB Phƣơng Đông
[2] Phan Ngọc Bích và Lê Huy (1999), Từ điển Việt- Pháp, NXB Thanh Niên
[3] Quỳnh Chi (2007), 30 món salad gỏi, NXB Phụ Nữ
Tiếng Pháp :
[4] Lê Đức Quang (2003), Traductologie, entre francophonie et vietnamologie : traduction
ethnologique et traduction philosophique.
[5] Danica Seleskovitch et Marianne Lederer (1986), Interpréter pour traduire, Didier
Érudition, Pháp
[6] Marianne Lederer (1994), La traduction aujourd’hui, Hachette F.L.E, Pháp
[7] Nhiều tác giả (2005), Cent recettes vietnamiennes, NXB Đồng Nai, Việt Nam
[8] Nhiều tác giả (1992), Dictionnaire Le Petit Larousse grand format, Larousse, Pháp
[9] Nhiều tác giả (1990), La Rousse de la cuisine, Larousse, Pháp
[10] Stéphanie Adretseheno, lexique de plats, Bureau Régional Asie- Pacific
[11] www.wikipedia.org
[12] www.vietnamtourism.com