Nghiên cứu biện pháp trồng xen một số loại cây họ đậu trong ngô lai trên đất dốc tại huyện ea kar, t

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.83 MB, 132 trang )

































Ngô ñược xác ñịnh là một trong những cây trồng chủ lực của của huyện
Ea Kar với diện tích gieo trồng hàng năm khoảng 20.000 ha, sản lượng ñạt gần
100.000 tấn [14]. Tuy nhiên, hiện nay năng suất và sản lượng ngô toàn huyện
không cao và ñang có xu hướng giảm, do sự phân bố lượng mưa không ñều
trong năm, ñộ phì nhiêu của ñất suy giảm nhanh trên những vùng ñất dốc. Mặt
khác, việc ñộc canh cây ngô liên tục nhiều năm song lại thiếu sự ñầu tư thích
ñáng nên năng suất không ổn ñịnh.
Trước ñây ñã có nhiều công trình nghiên cứu canh tác trên ñất dốc ở Việt
Nam, trong nhiều năm qua ñã xác ñịnh ñược một số giải pháp nhằm hạn chế xói
mòn rửa trôi, duy trì ñộ phì của ñất ñồng thời vẫn ñảm bảo năng suất và sản
lượng cây trồng. Trong ñó cây họ ñậu ñược ñánh giá là loại cây có khả năng cải
tạo ñất và có giá trị trên nhiều mặt. Tuy nhiên, việc lựa chọn các loại cây họ ñậu

2

trồng xen với cây trồng chính như thế nào? ñể hệ thống canh tác ñạt hiệu quả
kinh tế và môi trường cao là nội dung quan trọng cần ñược ñầu tư nghiên cứu.
Xuất phát từ những vấn ñề nêu trên, nhằm phát triển cây ngô lai bền vững
cho ñịa phương, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “Nghiên cứu biện pháp
trồng xen một số loại cây họ ñậu trong ngô lai trên ñất dốc tại huyện Ea Kar,
tỉnh Đăk Lăk”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá thực trạng sản xuất ngô lai của ñịa phương.
- Xác ñịnh mức ñộ tác ñộng của các biện pháp trồng xen cây họ ñậu ñến
sinh trưởng, phát triển của ngô lai.
- Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển các loại cây họ ñậu trồng xen
và tác ñộng chống xói mòn, bảo vệ ñất.
3. Ý nghĩa của ñề tài

3.1. Ý nghĩa khoa học
- Đánh giá tình hình sử dụng ñất trong sản xuất ngô lai và các biện pháp
canh tác ngô lai trong hệ thống sản xuất nông nghiệp tại ñịa phương.
- Kết quả nghiên cứu của ñề tài là cơ sở khoa học cho việc chọn lựa các
giống cây họ ñậu và thời ñiểm trồng xen cây họ ñậu trong ngô lai ñể sản xuất
ngô bền vững.
- Đánh giá mức ñộ bảo vệ ñất và duy trì ñộ phì của ñất trong canh tác ngô
lai lâu dài tại ñịa phương.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Các kết quả nghiên cứu của ñề tài là cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo
về các biện pháp canh tác ngô lai, xây dựng quy trình sản xuất ngô lai bền vững,
trong ñó có việc phối hợp sử dụng trồng xen cây họ ñậu trong hệ thống canh tác.

3

- Kết quả của ñề tài là tài liệu tham khảo cho công tác khuyến nông tại ñịa
phương về chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật canh tác ngô lai cho người sản xuất.
- Đồng thời làm cơ sở cho việc sản xuất thức ăn xanh chất lượng cao cho
gia súc trong mùa khô.
3. Giới hạn của ñề tài
Do thời gian thực hiện ñề tài ngắn, nên chúng tôi tập trung nghiên cứu
ñánh giá tác ñộng ảnh hưởng cải tạo ñất và hiệu quả kinh tế của biện pháp kỹ
thuật trồng xen canh các cây họ ñậu trong sản xuất ngô lai tại xã Ea Sar, huyện
Ea Kar, tỉnh Đăk Lăk.

4

Chương 1. TỔNG QUAN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình sản xuất ngô trên thế giới và trong nước
1.1.1. Tình hình sản xuất ngô trên thế giới
Ngô là một loại ngũ cốc quan trọng trên thế giới, ñứng thứ ba sau lúa mì và
lúa gạo. Cây ngô là cây có nền di truyền rộng, thích ứng với nhiều vùng sinh thái
khác nhau, do vậy ngô ñược trồng hầu hết ở các nước trên thế giới. Hiện nay,
trên thế giới có trên 75 nước trồng ngô bao gồm cả các nước công nghiệp và các
nước ñang phát triển, mỗi nước trồng ít nhất khoảng 100.000 ha ngô.
Trong 40 năm gần ñây, ngô là cây trồng có tốc ñộ tăng trưởng về năng suất
và sản lượng cao nhất trong các cây lương thực chủ yếu. Riêng 3 năm (năm 2005
- 2007), trên thế giới sản lượng ngô ñạt trung bình hàng năm ñạt từ 696,2 ñến
723,3 triệu tấn, trong ñó nước Mỹ chiếm 40,62% tổng sản lượng, còn lại 59,38
% do các nước khác. Sản lượng ngô thế giới năm 2007 tăng gấp ñôi so với 30
năm trước ñây. Sản lượng ngô xuất khẩu trên thế giới trung bình hàng năm từ
82,6 - 86,7 triệu tấn và nước Mỹ cũng là nước xuất khẩu chủ yếu [10].
Bảng 1.1. Sản lượng ngô trên thế giới năm 2005 - 2007
(ĐVT: triệu tấn)
Stt Sản lượng
Năm
Trung bình
2005/06 2006/07 2007/08
1

Sản xuất
696,2

702,2

771,5

723,3

1.1 Mỹ
413,9

267,6

331,6

293,8

1.2 Các nước khác 282,3

434,6

439,9

429,5

2

Tiêu thụ nội ñịa
702,5

772,8

768,8

731,4

2.1 Mỹ
232,1

235,6

267,7

245,1

2.2 Các nước khác
470,5

487,2

501,1

486,3

3

Xuất khẩu
82,6

84,7

86,7

84,7

3.1 Mỹ
56,1

53,0

54,5

54,5

3.2 Các nước khác
26,5

31,7

32,2

30,1

(Nguồn:http://WWW Sokhoahoccn.angiang.gov.vn)[10]

5

1.1.2. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam
Ở Việt Nam, ngô là cây trồng có từ lâu ñời. Theo nhà Bác học Lê Quý Đôn,
cây ngô ñược ñưa vào Việt Nam từ cuối thế kỷ thứ 17. Nhờ những ñặc ñiểm quý,
cây ngô sớm ñược người Việt chấp nhận mở rộng sản xuất và là một trong những
cây lương thực chính, ñặc biệt ñối với vùng ñất cao không có ñiều kiện tưới
nước.

Năm 1990, diện tích trồng ngô lai chưa ñến 1% tổng diện tích ngô, năm
2007 giống lai ñã chiếm khoảng 95% trong số hơn 1 triệu ha. Năng suất ngô
nước ta tăng nhanh liên tục với tốc ñộ cao hơn trung bình thế giới suốt hơn 20
năm qua. Năm 1994 sản lượng ngô Việt Nam vượt ngưỡng 1 triệu tấn, năm 2000
vượt ngưỡng 2 triệu tấn, và năm 2007 chúng ta ñạt diện tích, năng suất và sản
lượng cao nhất từ trước ñến nay: diện tích là 1.072.500 ha, năng suất 39,6 tạ/ha,
sản lượng vượt ngưỡng 4 - 4,25 triệu tấn [9].
Bảng 1.2. Sản xuất ngô Việt Nam (1961-2007)
Năm 1961 1975 1990 1994 2000 2005 2007
Diện tích
(1000ha)
229,2

267,0

432,0

534,6

730,2

1.052,6

1.072,8

Sản lượng
(1000 tấn)
260,1

280,6

671,0

1.143,9

2.005,9

3.787,1

4.250,9

Năng suất
(tạ/ha)
11,4

10,5

15,5

21,4

25,1

36,0

39,6

(Nguồn:)[9]
Hiện nay, cả nước ñã hình thành 8 vùng sản xuất ngô. Trong ñó có 5 vùng
có diện tích lớn nhất cả nước là Tây Nguyên chiếm 21,8%, Đông Bắc chiếm

21,09%, Tây Bắc chiếm 15,35%, Bắc Trung Bộ chiếm 14,36% và Đông Nam Bộ
chiếm 12,11%, còn lại là ñồng bằng sông Hồng, Duyên Hải Nam Trung Bộ và
ñồng bằng sông Cửu Long. Diện tích ngô của Việt Nam ñạt khoảng 4,25 triệu

6

tấn (năm 2007), theo kế hoạch của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển Nông thôn
phấn ñấu ñến năm 2010 sản lượng ngô ñạt 6 - 7 tấn/năm. Để ñạt ñược mục tiêu,
chúng ta cần phải vượt qua một số trở ngại khách quan như diện tích ñất canh tác
ngày càng bị thu hẹp và suy thoái, khí hậu khắc nghiệt và sâu bệnh hại ngày càng
tăng…[17].
Đối với Tây Nguyên nói chung và Đăk Lăk nói riêng, hiện nay diện tích
ngô ñã ổn ñịnh, việc mở rộng diện tích ngày càng khó khăn do không còn ñất
canh tác. Do vậy, hướng trồng ngô ở các tỉnh Tây Nguyên là phải có các giải
pháp ñồng bộ ñể cây ngô phát triển một cách bền vững và lâu dài [17].
Bảng 1.3. Sản xuất ngô tỉnh Đăk Lăk (2000 - 2008)
Năm Diện tích (ha) Năng suất (tấn/ha) Sản lượng (tấn)
2000
39.238

4,35

170.567

2001
48.388

3,81

184.165

2002
76.908

3,76

289.174

2003
97.100

4,61

447.340

2004
113.499

3,72

422.330

2005
126.495

4,03

510.028

2006
117.176

4,64

544.048

2007
118.406

4,71

558.047

2008
118.429

4,87

577.104

(Nguồn: Sở nông nghiệp&PTNT Đăk Lăk)[18]
Đăk Lăk là một tỉnh miền núi thuộc Cao nguyên Nam Trung bộ có ñiều
kiện thời tiết khí hậu, ñất ñai màu mỡ phù hợp cho sự sinh trưởng và phát triển
của cây ngô. Tuy nhiên, ñến năm 1990 cây ngô lai mới ñược ñưa vào trồng thử
nghiệm tại Đăk Lăk và ñã trở thành một trong những cây trồng chính trong
ngành sản xuất nông nghiệp của ñịa phương. Hiện nay diện tích trồng ngô của

7

toàn tỉnh hàng năm ñạt khoảng 120.000 ha, là một trong những tỉnh có diện tích
trồng ngô lớn nhất trong cả nước [17].
1.2. Những kết quả nghiên cứu về cây ngô
1.2.1. Công tác chọn tạo giống
Cây ngô thuộc cây giao phấn, tạo giống ở cây giao phấn bao gồm hai
hướng chính là tạo giống thụ phấn tự do và tạo giống ưu thế lai [29].
Ngô ưu thế lai bắt ñầu ñược nghiên cứu từ năm 1900 do G.H. Shull nhà
khoa học của Viện Carnegie Washington, là người ñầu tiên ñưa ra nguyên lý tạo
dòng thuần và tạo giống ưu thế lai ở ngô. Năm 1922, D.F.Jones ñề xuất lai kép
ñã hỗ trợ thúc ñẩy sản xuất hạt lai F1, hạt lai tạo ra từ lai ñơn nên có năng suất
cao và hạt giống ưu thế lai ñi vào thương mại từ những năm 1930 [28].
Có hai loại giống ngô ưu thế lai là lai quy ước (trên cơ sở các dòng thuần)
và lai không quy ước (ít nhất một bố mẹ không phải là dòng thuần) (Vasal,
1988). Giống ngô lai quy ước gồm các loại: lai ñơn, lai ba và lai kép. Lai ñơn
thường ñược phát triển nhiều trên thế giới vì cho năng suất cao và ñồng ñều nhưng
rất khó nhân dòng bố mẹ và sản xuất hạt lai do ñó giá thành hạt giống cao [30].
Hiện nay các giống ngô lai ñơn và lai ba ñang ñược sử dụng phổ biến ở các nước
ñang phát triển.
1.2.2. Nghiên cứu Ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái ñến sinh trưởng và
phát triển của cây ngô
Ngô là cây có khả năng thích nghi rộng và ñược trồng ở nhiều nơi có ñiều
kiện sinh thái khác nhau. Ngô có nhu cầu nước và ñạm ở mức cao hơn so với các
cây lấy hạt khác, rất mẫn cảm với môi trường ở giai ñoạn trổ cờ, tung phấn và phun
râu. Những ñiều kiện bất thuận ñối với thực vật là những ñiều kiện ngoại cảnh có
ảnh hưởng xấu ñến sinh trưởng, phát triển và năng suất. Điều kiện bất thuận sinh

8

học và phi sinh học có thể làm giảm tới 65 - 87% năng suất cây trồng tùy theo
từng loài cây [17].
Yêu cầu của cây ngô về các ñiều kiện sinh thái:
- Nhiệt ñộ: Ngô là cây ưa nóng. Nhu cầu về nhiệt ñược thể hiện bằng tổng
nhiệt ñộ cao hơn nhiều so với cây trồng khác mà ngô cần ñể hoàn thành chu kỳ
sống (từ gieo ñến chín). Theo Velican (1956), cây ngô cần tổng nhiệt ñộ từ
1.700
0
C - 3.700
0
C tuỳ thuộc vào giống [21], [22].
- Nước: Nước là yếu tố quan trọng ñối với ñời sống cây ngô. Ở những
vùng nóng, nơi có sự bốc thoát hơi nước cao, nhu cầu nước của cây ngô lại càng
lớn. Cây ngô thuộc loại cây C4, cần từ 350 - 500 lít nước ñể sản sinh ra 1 kg hạt
(tuy theo khí hậu và tình trạng dinh dưỡng ñất), năng suất ngô có thể ñạt 12 - 15
tấn/ha dễ dàng trong ñiều kiện có tưới.
- Ánh sáng: Ánh sáng là yếu tố quan trọng cho sinh trưởng và phát triển
của cây ngô, tạo ñiều kiện thuận lợi cho quá trình tích luỹ dinh dưỡng và ảnh
hưởng ñến quá trình sinh trưởng.
- Đất ñai: Đất tốt và thoát nước, lượng mưa từ 500 – 1.100 mm trong giai
ñoạn sinh trưởng phát triển của ngô. Chế ñộ không khí trong ñất có ảnh hưởng
mạnh ñến sinh trưởng phát triển và năng suất của ngô. Đất tơi xốp, giàu chất hữu cơ
sẽ duy trì chế ñộ thoáng cho rễ ngô phát triển.
1.2.3. Nghiên cứu mối quan hệ giữa năng suất và các yếu tố cấu thành năng
suất
Năng suất hạt là sản phẩm của nhiều quá trình, hiện tượng kiểu hình, sinh lý,
sinh hóa biểu hiện tổng hợp chu kỳ sống của cây trồng ñược ñiều khiển bằng kiểu

gen và tác ñộng của các yếu tố môi trường [17]:
+ Bức xạ mặt trời (Solar radiation): Trong ñiều kiện ñủ nước và dinh

9

dưỡng, bức xạ mặt trời ñược lá cây hấp thu là một yếu tố chính tạo thành năng
suất hạt.
+ Đạm dễ tiêu cũng là yếu tố quyết ñịnh quan trọng ñến năng suất cây trồng.
+ Nước hữu hiệu (Water availability): Nhìn chung cây C4 sử dụng nước
hiệu quả hơn cây C3. Một số biến ñộng về hiệu quả sử dụng nước có thể thay ñổi
tỷ lệ hô hấp duới những ñiều kiện bất thuận.
+ Yếu tố tạo thành năng suất ngô (Yield components): Các yếu tố cây
trồng khác nhau quyết ñịnh năng suất cuối cùng của hạt GY = Số cây /ha x Số
bắp/cây (RPP) x Số hạt/bắp (GPR) x Khối lượng hạt (WPG).
+ Nguồn và sức chứa (Source and sink): Hạn chế của nguồn hay sức chứa
ñã có những cuộc tranh luận dài và phụ thuộc vào môi trường, hai yếu tố này hạn
chế năng suất ở nhiều mức khác nhau.
1.2.4. Các nghiên cứu về phân bón, mật ñộ, khoảng cách trồng ngô
Theo Derieux, (1988) [26] khi thí nghiệm mật ñộ với giống ngô chín sớm
Browing ở khoảng cách hàng 80 cm cho thấy, mật ñộ cây có liên quan ñến năng
suất ngô cũng như tỷ lệ ñổ. Ở mật ñộ 12 cây/m
2
năng suất ngô hạt ñạt 72,3 tạ/ha,
tỷ lệ ñổ 18%. Ở mật ñộ 15 cây/m
2
năng suất tăng lên 73,9 tạ/ha và tỷ lệ ñổ là
25%. Khi thay ñổi khoảng cách hàng từ 80 cm xuống khoảng cách hàng 45 cm, ở
mật ñộ 12 cây/m

2
năng suất ñạt 80 tạ/ha, tỷ lệ ñổ là 7%; ở mật ñộ 15 cây/m
2
năng
suất ñạt 88 tạ/ha, tỷ lệ ñổ 12%. Như vậy ở cùng một mật ñộ gieo trồng thì
khoảng cách hàng hẹp ñã có ảnh hưởng tích cực ñến việc tăng năng suất hạt và
cho tỷ lệ cây bị ñổ thấp hơn. Nếu tăng mật ñộ lên 20 cây/m
2
thì năng suất vẫn ñạt
9,4 tạ/ha ñồng thời tỷ lệ ñổ cũng tăng 19%, tiếp tục tăng mật ñộ cây cao hơn nữa
năng suất hạt hầu như không tăng, thậm chí còn giảm và tỷ lệ ñổ tăng cao hơn.
Tại Thổ Nhĩ Kỳ ñã nghiên cứu khoảng cách cây tối ưu (từ 10,0; 12,5; 15,0;

10

17,5 và 20 cm) ñối với các giống ngô lai thương phẩm, khoảng cách hàng là như
nhau: 70 cm, bón phân 2 lần: Lần 1 lượng phân bón là 90 kg NPK/ha trước khi
gieo và lần 2 bón thúc 180 kg/ha (Sener và cộng sự, 2004), theo ñó ảnh hưởng
tương tác giữa giống ngô lai và khoảng cách cây ñến chiều dài bắp và năng suất
hạt là có ý nghĩa. Năng suất hạt cao nhất ở giống ngô Pioneer 3223 là 11.718
kg/ha và giống Dracma là 11.180 kg/ha với khoảng cách cây là 15 cm [29].
Ở Thái Lan mật ñộ khoảng cách gieo ñối với ngô ñường và ngô nếp là
50.000 - 60.000 cây/ha, khoảng cách 75 x 50 cm, 2 - 3 cây/hốc, với giống ngô
rau mật ñộ 118.000 cây/ha, khoảng cách 50 x 50 cm gieo 3 cây/hốc (Chanika
Lamsupasit and Supachai Kaewmeechai, 1997) [25].
Các nghiên cứu về mật ñộ khoảng cách gieo trồng ngô lai tại Việt Nam ñã
và ñang ñược ứng dụng rộng rãi trong sản xuất: hàng cách hàng 60 - 70 cm và
cây cách cây 25 -30 cm (mật ñộ từ 47.000 - 57.000 cây/ha).
Nghiên cứu kỹ thuật canh tác rất cần thiết ở các nước ñang phát triển ñể

giảm chi phí, bảo tồn nguồn tài nguyên và nâng cao sản lượng ngô. Quản lý ñất ñai,
ñộ màu mỡ của ñất trên cơ sở những hiểu biết ñể bảo tồn vật chất hữu cơ ở ñất nhiệt
ñới, ñồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón là cần thiết, nhất là ñối với việc
canh tác cây ngô trên ñất dốc [23].
Các loại phân Urea và Nitrat amôn ñã ñược nghiên cứu ở các mức 0, 50,
100 và 150 kg N/ha, phương pháp bón có che phủ và không che phủ. Kết luận
việc sử dụng loại phân có tỷ lệ ñạm nguyên chất cao tốt hơn loại có hàm lượng
thấp, mặc dù bón lượng nguyên chất như nhau [24]. Khi nghiên cứu về phân bón
cho ngô trên ñất bạc màu, Nguyễn Thế Hùng (1996) [11] ñã chỉ ra rằng phân N
có tác dụng rất rõ ñối với ngô trên ñất bạc màu, song lượng bón tối ña là 225
kg/ha, ngưỡng bón N kinh tế là 150 kg/ha trên nền cân ñối PK. Nguyên tố ñược

11

ñánh giá là quan trọng thứ hai sau ñạm là kali và thứ ba là lân.
Để ñạt ñược năng suất cao lượng ñạm hữu hiệu phải ñược cây hút (Osaki
và cộng sự, 1991, 1992, 1994) [27]. Khoảng 50 - 60% ñạm trong hạt ñã ñược lấy
từ ñạm ñồng hóa ở trong lá và thân trước thời kỳ ra hoa (Crowford và cộng sự,
1982; Osaki và cộng sự, 1991, 1995) [28].
Nghiên cứu ñánh giá sinh trưởng của ngô và năng suất thân lá làm thức ăn
gia súc, khi phối hợp phân hữu cơ ở các mức: 1.500, 3.000 và 4.500 kg/ha với
phân vô cơ ở các mức: 0, 30, 60, 90, 120 và 150 kg/ha. Kết quả cho thấy khi bón
phối hợp phân chuồng và phân vô cơ, ñặc biệt là ñạm ở một tỷ lệ nhất ñịnh làm
tăng khả năng sinh trưởng phát triển thân lá của ngô [17].
1.3. Các nghiên cứu về cây họ ñậu
1.3.1. Vai trò của cây họ ñậu
Cây họ ñậu là cây phân xanh có hàm lượng dinh dưỡng và giá trị kinh tế
cao. Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc sử dụng cây phân xanh họ ñậu trong hệ
thống canh tác có các vai trò, giá trị nổi bật sau ñây

[8]:

+ Có khả năng cho sinh khối cao và nguồn phân bón tại chỗ rất quí, dễ sản
xuất và sử dụng, nhằm bổ sung cho sự thiếu hụt trong cán cân dinh dưỡng.
+ Bộ rễ phát triển có thể hút nhiều loại chất dinh dưỡng ở các lớp ñất sâu
(Lân, Kali, Canxi, Magiê và các nguyên tố vi lượng ) khi vùi cây họ ñậu sẽ làm
tăng ñộ phì của ñất, ñặc biệt là vi khuẩn nốt sần (Rhirobium) sống cộng sinh với
rễ có khả năng ñồng hoá ñược ñạm khí trời (từ 50 - 200 kg N/ha).
+ Cây phân xanh họ ñậu ñóng vai trò tích cực cho việc che phủ ñất, chống
xói mòn, hạn chế cỏ dại và làm cây che bóng. Ngoài ra, cây phân xanh họ ñậu
còn là nguồn thức ăn rất tốt cho gia súc (Điền thanh, cỏ Stylo, keo dậu ).
Đối với cây phân xanh Tây Nguyên, trong những năm qua ñã ñóng góp

12

một phần rất quan trọng trong hệ thống canh tác nông nghiệp [19]:
+ Là cây phủ ñất, ñược trồng xen trong cà phê, cao su, cây lương thực và
hàng loạt các loại cây khác nhằm hạn chế hạn chế dòng chảy, chống xói mòn,
bảo vệ ñất, giữ ñộ ẩm, hạn chế sự phát triển của cỏ dại, làm tốt ñất.
+ Đã thiết lập vành ñai che chắn ñất ñồi, cây phân xanh ñược sử dụng:
Muồng ñen, keo dậu, keo lá chàm
+ Trồng xen trong vườn cây công nghiệp (cà phê, cao su ) thời kỳ kiến
thiết cơ bản có các cây: muồng, cốt khí, ñậu săng Vừa làm phân bón vừa chắn
gió tạm thời trong mùa khô.
1.3.2. Sự ña dạng của cây họ ñậu
Trên thế giới có rất nhiều loài cây cố ñịnh ñạm, nhưng ñến nay người ta
mới phát hiện ñược hơn 640 loài, tuy nhiên trong ñó chỉ có khoảng 20% số loài
mới ñược hiểu biết tương ñối ñầy ñủ. Các loài cây cố ñịnh ñạm thuộc 11 họ thực
vật, song phần lớn thuộc họ ñậu. Riêng họ ñậu ñược chia thành 3 họ phụ, trong

ñó họ phụ Trinh nữ (Mimosoideae) có 98%, họ phụ Vang (Cae salpinisoideae)
có 60% và họ phụ Cánh bướm (Papilionoideae) có 30% cây cố ñịnh ñạm [2].
Việt Nam chưa có những nghiên cứu ñầy ñủ về cây cố ñịnh ñạm, nhiều
năm qua các kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trong lĩnh vực Nông Lâm
nghiệp ñã xác ñịnh gần 100 loại cây có nốt sần có khả năng cố ñịnh ñạm bao
gồm cả cây bản ñịa và cây nhập nội, trong ñó có khoảng 75% là cây bản ñịa
nhưng chưa ñược nghiên cứu và sử dụng rộng rãi, số nhập nội khoảng 25% ñã
ñược các nước nghiên cứu và sử dụng có kết quả [2].
1.3.3. Những kết quả nghiên cứu về cây họ ñậu trong hệ thống canh tác
Trong những năm gần ñây, ñặc biệt trong hệ thống canh tác Nông Lâm
nghiệp trên thế giới, người ta chú ý sử dụng tập ñoàn cây họ ñậu có khả năng cố

13

ñịnh ñạm trong cơ cấu cây trồng ñể ñảm bảo nâng cao ñộ phì ñất [8].
Tại Senegal (châu Phi), ñã nghiên cứu thành công sử dụng cây họ ñậu
(Acacia albizzia) trên các ñồng cỏ chăn thả gia súc với mật ñộ 50 cây/ha ñồng
cỏ. Trong mùa nắng cây Acacia albizzia tạo bóng mát cho gia súc. Đến mùa
mưa, ñồng cỏ phát triển mạnh và cây Acacia albizzia lại rụng hết lá nên không
gây ảnh hưởng xấu ñến sự phát triển của ñồng cỏ chăn nuôi [20].
Tại Sudan, nghiên cứu thành công việc sử dụng cây gỗ họ ñậu Acacia
senegal rễ có nhiều nốt sần cố ñịnh ñạm ñể trồng lại rừng trên ñất sau nương rẫy,
thực hiện phương thức luân canh giữa rừng và rẫy [20].
Ở miền Tây Bắc Peru, trên vùng ñất cát bán sa mạc, người ta cũng nghiên
cứu thành công một loài cây thân gỗ họ ñậu rất ñặc biệt: cây Prosopisjuliflora.
Sau 3 năm trồng, mỗi cây cho 50 kg quả có thể sấy khô, xay thành bột dinh
dưỡng cho trẻ em, hoặc dùng làm nước giải khát, bã làm thức ăn cho gia súc.
Tại Indonesia, trong thời gian qua ñã trồng thâm canh hơn 1 triệu ha rừng
Tếch (Tectona grandis) theo phương thức Nông Lâm kết hợp, ñạt ñược năng

suất gỗ khá cao (12 - 15 m
3
/ha/năm). Trong những năm ñầu, khi rừng Tếch chưa
khép tán hoàn toàn, trồng xen cây keo dậu (Leucaena leucocephala) ñể hỗ trợ
cho rừng Tếch mọc thẳng và ñẹp, tăng thêm nguồn ñạm cho ñất rừng Tếch. Gỗ
cây keo dậu dùng làm củi ñun và ñốt than, lá keo dậu làm thức ăn cho gia súc.
Ở Philippin, kết quả ñược nhiều người quan tâm là ở miền Đông
Mindanao, ñã chuyển hoá hàng ngàn ha ñất ñai khô cằn ñể trồng rừng Albizia
falcataria, một loài cây cao có kích thước lớn, mọc rất nhanh, gỗ làm bột giấy, lá
làm thức ăn cho gia súc và phân xanh. Hiện nay, giống Albizia mới ñã cho năng
suất gỗ khoảng 50 m
3
/ha/năm. Người dân Philippin sống xung quanh khu công
nghiệp giấy Minñanao ñã gọi rừng là Albizia là ngân hàng “sống” của họ [20].

14

M.S.Diyikam (1932 - 1938) xác nhận: cây phủ ñất họ ñậu biểu hiện rõ
trong vườn cao su con, có tác dụng hạn chế rửa trôi, xói mòn và giảm mất ñạm.
Wainstone (RRIM 1963) cao su trồng ở nơi có phủ ñất bằng cây họ ñậu
cho năng suất cao hơn 49% so với những nơi có cây phủ ñất tự nhiên.
Abdul Wahash (RRIM 1997) với những cây phủ ñất họ ñậu thân bò như
Calo C, Calo M, Kudzu nên trồng hỗn hợp vì chúng nhanh chóng tạo ñược
thảm phủ, giữ ñược thảm phủ qua mùa khô và các năm sau.
Soang và Yap (1976) thảm họ ñậu có ảnh hưởng lâu dài ñến lý tính ñất
như: dung trọng, tỷ trọng, ñộ xốp. Sự xâm nhập và duy trì ñộ ẩm ñất, những
ñiểm này có thể giải thích xa hơn về sự giảm trực di chất dinh dưỡng duy trì
nước rất tốt [7].
Theo báo cáo về cây cố ñịnh ñạm của tổ chức NFTA và IIA (tháng

8/1989), ñã nêu lên hiệu quả của việc sử dụng cây phân xanh cố ñịnh ñạm trong
các mô hình trồng cây trên ñất dốc và có kết luận chắc chắn về cây phân xanh
trong việc cố ñịnh ñạm, bảo vệ ñất, chống xói mòn. Phương pháp gieo trồng cây
phân xanh theo băng và theo ñường ñồng mức cùng với cây lương thực, hoa
màu: ñậu, lúa, ngô…ñem lại hiệu quả kinh tế cao.
Nông trường Tây Hiếu (Nghệ An), các thí nghiệm trồng xen cây phân
xanh trong vườn cây lâu năm hoặc trên rẫy lúa ñều cho thấy tác dụng hạn chế xói
mòn, rửa trôi. Trên ñất dốc Bazan với ñộ dốc 10
o
trồng cà phê ở ñội Tân Lập
Nông trường Tây Hiếu cho thấy biện pháp trồng băng phân xanh cũng không
kém biện pháp ñắp bờ chống xói mòn. Trên nương lúa của hợp tác xã Quang
Trung ñộ dốc 8
o
theo dõi từ 20/8 ñến 1/10/1964 với lượng mưa 968,3 mm cho
thấy lượng ñất bị bào mòn ở công thức bờ mương kết hợp với băng cốt khí giảm
ñi 24 tấn/ha so với ñối chứng [8].

15

Năm 1981-1985, Chương trình Nông Lâm kết hợp ñề tài cấp Nhà nước,
ñã tổng kết nhiều mô hình Nông Lâm kết hợp và sử dụng tập ñoàn cây họ ñậu
thành công như:
+ Khoa sinh Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (1993) ñã trồng lạc xen với
sắn, năng suất sắn tăng rõ rệt.
+ Trồng ñậu tương dưới rừng Trẩu ở Lạng Sơn, Hà Sơn Bình.
+ Trồng ñậu tương xen với rừng Tếch trong 2 năm ñầu ở Đăk Lăk.
+ Trồng cốt khí với rừng Bạch ñàn trong 2 năm ñầu trên ñất trống ñồi trọc
ở Đại Lãi (1973).

Chương trình 04A, ñề tài cấp Nhà nước, nghiên cứu xây dựng và áp dụng
các biện pháp kỹ thuật trồng rừng cung cấp gỗ ở Tây Nguyên của Nguyễn Xuân
Quát (1986-1990) ñã tổng kết và cho thấy [12]:
Trồng xen cây ñậu tràm (Indigofera teysmanii) làm cây phù trợ cho rừng
Tếch trong 2 năm ñầu. Tuy tốc ñộ sinh trưởng của rừng Tếch có xen ñậu tràm so
với rừng Tếch không xen ñậu tràm bước ñầu có sự sai khác không ñáng kể.
Nhưng ñiều ñáng chú ý là: tuy phải tốn thêm 20% chi phí trồng và chăm sóc cây
ñậu tràm, nhưng thu ñược 10 tấn sinh khối khô/ha. Trong ñó, có 135 kg N, 27,8
kg P
2
O
5
, 1,5 kg K
2
O, chưa kể sinh khối bộ rễ và số lượng nốt sần cố ñịnh ñạm,
tán lá của nó che phủ mặt ñất hạn chế sự phát triển của cỏ dại và chống xói mòn.
Nhiều tác giả cho rằng: hàng năm vi khuẩn nốt sần cộng sinh với rễ cây họ
ñậu ñã làm giàu cho ñất 50 - 600 kg N/ha, trung bình là 75 - 200 kg N/ha [3].
+ Nguyễn Văn Thọ (1985) cho biết: nếu vùi 20 tấn/ha/năm ñã bổ sung cho
ñất một lượng dưỡng chất tương ñương với lượng phân là 443,3 kg
Sunphatamon và 33,5 kg Supe lân.
Đi ñôi với việc nghiên cứu, khảo nghiệm và sử dụng cây phân xanh trong

16

nước, hàng năm chúng ta ñã nhập một số giống nước ngoài, trong ñó một số
giống ñã tỏ ra thích ứng và có nhiều triển vọng: cây muồng sợi (Crotalaria
Juncea) nhập từ Trung Quốc, ñậu ñỏ Ấn Độ (Vignaindica), ñậu Hà Lan (Pisum)
Tiệp Khắc và Hunggari: Stylo, Caloc…[20].

Về tình trạng xói mòn ñất ñồi dốc và các biện pháp chống xói mòn bảo vệ
ñất bằng các phương pháp gieo trồng, sử dụng cây phân xanh trên ñất dốc ñã
ñược nhiều tác giả nghiên cứu. Tôn Gia Huyên với những nghiên cứu về tình
hình xói mòn và các biện pháp chống xói mòn trên ñất dốc bằng cây phân xanh
(1980). Các tác giả Lê Văn Căn (1966), Đào Thế Tuấn (1962), Võ Minh Kha -
Trần An Phong (1970 - 1971) ñã ñi sâu nghiên cứu nhu cầu dinh dưỡng của cây
phân xanh và sử dụng cây phân xanh trên ñất dốc. Các tác giả ñều có kết luận về
ưu thế cây phân xanh trong việc cải tạo, bảo vệ và bồi dưỡng ñất [12].
Ở miền Nam, cây phân xanh cũng ñược ñề cập sớm, tuy nhiên mới ñược
trồng rải rác ở một số nơi của tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng và một số huyện ngoại
thành, thành phố Hồ Chí Minh.
Ở Tây Nguyên [8]:
+ Năm 1926 - 1927 Trại thực nghiệm Công nghiệp Pleiku, tác giả Acmavin
ñã trồng một tập ñoàn gồm 26 loài, sau ñó ñã tuyển chọn ñược 12 loài sử dụng
trồng xen với cà phê kiến thiết cơ bản: ñâụ Lông thân bò, Cốt khí, Trinh nữ
không gai, muồng Dùi ñục, muồng Ba lá dài, ñậu Triều…
+ Năm 1946 - 1952 Trung tâm thực nghiệm Blao, tác giả Acmavin và
Lansranchiv tiến hành khảo nghiệm một số cây phân xanh họ ñậu ñã rút ra kết
luận: Cốt khí, ñậu Triều, muồng và Quỳ dại là các cây phân xanh tốt nhất ñể cải
tạo ñất bazan thoái hoá, bước ñầu xác lập tập ñoàn cây phân xanh Tây Nguyên.
+ Năm 1978 - 1981 Viện nghiên cứu Eakmat ñã thử nghiệm 18 giống cây

17

phân xanh. Năm 1981 - 1985 các nghiên cứu của Tôn Nữ Tấn Nam và Nguyễn
Trọng Chất về tập ñoàn cây phân xanh Tây Nguyên ñã có những kết luận: các
giống này ñều có khả năng chịu ñất xấu hơn so với ñậu, có khả năng chịu hạn
mùa khô, cho sinh khối cao, các giống ñược ñánh giá tốt là: Trinh nữ không gai,

muồng Ba lá dài, muồng Ba lá tròn, Cốt khí…khi trồng xen trong cà phê kiến
thiết cơ bản, riêng ñậu mèo thích hợp với cà phê kinh doanh.
1.4. Các nghiên cứu về ñất dốc và thoái hóa ñất
1.4.1. Tình hình ñất dốc và thoái hóa ñất ở Việt Nam
Thoái hoá ñất ở nước ta ñang là mối quan tâm lo lắng trong sự nghiệp phát
triển nông nghiệp. Đất thoái hoá chẳng những mất ñi ñộ màu mỡ mà còn kéo
theo sự mất nước, quá trình hoang mạc hoá, sa mạc hoá và sẽ dẫn ñến năng suất
cây trồng giảm sút.
Diện tích ñất thoái hoá ở nước ta ngày càng tăng. Vào ñầu thập kỷ 80, diện
tích ñất trống ñồi trọc chỉ trên dưới 10 triệu ha, ñến ñầu thập kỷ 90 ñã lên tới 13 -
14 triệu ha. Lớp phủ rừng của ñất ñồi núi vào giữa thập kỷ 40 còn khoảng 45%
so với diện tích cả nước thì ñến nay chỉ còn trên dưới 30%. Nhiều khu vực lớp
phủ rừng chỉ còn dưới 10%. Nguyên nhân của tình trạng trên là do sức ép của
tăng dân số, thiên tai nhưng chủ yếu là do sử dụng ñất không hợp lý [15].
Độ dốc là một yếu tố ñặc trưng của ñặc ñiểm ñịa hình vùng ñồi núi, có
quan hệ trực tiếp ñến cường ñộ xói mòn ñất, trong các hoạt ñộng sản xuất nông
lâm nghiệp. Diện tích ñất dốc ở nước ta có khoảng 24.432.759 ha, trong ñó diện
tích ñất phân bố ở ñộ cao khác nhau so với mặt nước biển từ 15 - 600 m (miền
Bắc), 800 m (miền Trung) và 1.000 m (miền Nam) nằm trong ñai khí hậu nhiệt
ñới, có tổng diện tích 20.912.328 ha (chiếm trên 85% diện tích ñất dốc) [1].
Theo số liệu ñiều tra của Viện Quy hoạch thiết kế Nông nghiệp (1994) ở

18

nước ta ñộ dốc ñược chia làm 3 cấp với các số liệu như sau [1]:
1. Đất dốc có ñộ dốc < 15
0
có diện tích: 13.150.000 ha (chiếm 40% tổng
diện tích ñất tự nhiên toàn quốc), bao gồm hơn 8 triệu ha ñất ñồng bằng các vùng

châu thổ. Đây là vùng ñất ñã và ñang ñược sử dụng trồng các cây nông nghiệp
ngắn ngày là chủ yếu.
2. Đất có ñộ dốc 15
0
- 25
0
cả nước có diện tích 2.905.000 ha (chiếm 15% diện
tích ñất tự nhiên toàn quốc). Đây là vùng ñất thích hợp ñể trồng cây nông nghiệp dài
ngày như: Bời lời, Quế, Hồi, Trẩu, Tre trúc
3. Đất có ñộ dốc > 25
0
cả nước có diện tích 14.837.000 ha (chiếm 45% diện
tích ñất tự nhiên toàn quốc). Theo quy ñịnh hiện nay, chúng ta không bố trí sản xuất
nông nghiệp trên ñất có ñộ dốc này. Đây là vùng hoạt ñộng chủ yếu của ngành Lâm
nghiệp, như trồng rừng, bảo vệ và phục hồi rừng.
Ở Tây Nguyên: có diện tích 56.199 km
2
(Đỗ Đình Đài, 2002). Theo hệ thống
phân loại FAO-UNESCO, Tây Nguyên có 13 nhóm ñất chính với 18 ñơn vị ñất, phân
bố xen kẽ, rải rác khắp các ñịa phương, hơn 90% diện tích ñất trồng trọt của Tây
Nguyên nằm trên thế dốc.
1.4.2. Nguyên nhân gây ra hiện tượng xói mòn, rửa trôi ñất ở vùng ñồi núi
Sự huỷ hoại ñất do mưa gây ra ñược gọi là tính xói mòn của ñất. Đất có
tính xói mòn cao dễ bị xói mòn hơn là ñất có tính xói mòn thấp với cùng một
cường ñộ mưa như nhau. Nước ta có lượng mưa lớn lại tập trung theo mùa, nên
mỗi trận mưa thường rất to khi mưa hạt mưa rơi từ trên cao xuống, nếu mặt ñất
không có gì che phủ thì hạt mưa sẽ gõ rất mạnh vào mặt ñất làm tan rã các hạt
ñất. Sau ñó trên bề mặt ñất sẽ xuất hiện dòng chảy cuốn trôi các hạt ñất này ñem
xuống phía dưới chân núi và chảy theo sông suối. Cứ như thế mỗi năm lớp ñất
mặt bị bào mòn dần cho ñến khi trơ sỏi ñá không thể canh tác ñược nữa. Nơi có

Nghiên cứu biện pháp trồng xen một số loại cây họ đậu trong ngô lai trên đất dốc tại huyện ea kar, t

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về