Thuyết trao đổi xã hội và quyền lực của peter blau và văn hóa quản lý

T^P
CHI' KHOA HQC XA HOI sg 8
(192)
2014
THUYiT
TRAO
D6|
XA
HOI VA
QUYfeN
LUC
CUA PETER BLAU VA VAN HOA QUAN LY
VO HAD QUANG
Thuyet trao dot cda P. Blau de cap den hien
timng
trao dot xa hoi va quyin
li/c
- hai
vSn
de ca ban cua ddi song xa hgi tir cap vi mo dSn cap vi
mo.
Trong do, Blau nhan
manh va phan tich nhirng khai ni$m ca ban nhw tinh hdn tap, bat binh ding, tinh da
dang, tinh khac
biet,
cac loai to chirc, cau
true
xa hoi, cac loai gia tri trong trao doi, co
che hinh thanh quyin
tire
va trao doi quyin luc cung nhw he qua cua nd trong quan ly.

1.
TRAO
B6|
VA
QUYEN
LyC
TRONG
QUAN
HE
XA HOI
CAP
VI
M6
Muc dfch cua thuyet trao doi xa hoi cua P.
Blau la ly giai va
thiu
hieu cac cau
true
xa
hpi
tren co sa phan tich cac qua trinh
xa hgi dieu tiet cac quan he
giu-a
con
ngu-oi
cung
nhu"
cac nhom xa hgi voi
nhau.
Cau hoi nghien

CLPU
CO
ban ma P.
Blau
(1964,
tr. 2) dat ra cho cong trinh
nghien ciru thuylt trao doi xa hgi la doi
song xa hgi
du-gc
to
chLrc
trong cau
true
cua cac lien ket xa hgi ngay cang tro nen
phirc tap
nhu'
the nao. Dl
dat
toi muc
dich do,
tru-oc
tien phai nghien ciru
nhu'ng
tu-ong
tac xa hgi
tru-c
tilp giu'a
cac ca nhan trong cac nhom xa hoi vi mo,
tren co so do xay dirng nen mong cho
nghien ciru xa hgi

o
cap do vT mo,
tire
nghien ciru moi quan he xa hoi diln ra
trong va gi&a cac nhom xa hpi rgng Ion.
P. Blau cho rang can nghien ciru
tu'ong
tac mat doi mat dl xay dirng co so nhan
thirc cau
true
xa hgi cung nhu'
sir
phat
trien ciia no. Tu'ong tac xa hgi la co so
dl tao ra cac quan he xa hgi de tir dg
Vu Hao Quang. Pho giao su
tien
si.
Hpc vien
B^o
chi Tuyen truyen.
hinh thanh cau
true
xa hgi (P.
Blau,
1964,
tr. 13-15). Qua trinh tu'ong tae
x5
hgi la
qua trinh trao

dii giCra
cac ca nhan cung
nhir
cac nhcm xa hpi dl xay dyng eae
quan he xa hpi voi
\\s
each la
ryong
cpt
ciia
eac
ciu
true xa hpi.
Sir
biln dpi cau
true
xa hpi eung dp biln dpi cac quan he
xa hpi va he qua ciia no la biln doi xa
hpi.
Theo P.
Blau,
qua trinh trao doi xa
hgi
din
toi bien dpi xa hgi diln ra thep
ben bu'oc.
Biroc
1,
sir
chuyin giao trao

doi
giu-a
cac ca nhan;
Bu-ac
2,
sir
phan
hoa vi the va quyen
lire;
Bu'oc 3, sy
hgp
phap hoa va tp chirc, giep hat gilng cho
biln doi;
Byoc
4, sy doi lap va biln
dii.
Hanh dgng diln ra trgng cuge trao
dii
xa
hpi la tinh co hpac
nglu
nhien, nhyng
cugc trap dpi chf
cc thi
tiep tuc neu cac
ben tham gla trao
dll
co the dap irng lin
nhau boi nhii'ng phan
thygng

ma mli
ben mong dgi. Neu phan
thyong
chf co
tir mgt ben thi cupc trap
dii
ed
thi
bi pha
vg hoac bi dimg
I9I.
Cupc trap dpi dygc
diln ra mgt
each
lau
dai
hay
bin
chat
phu thupc vap cac phan thyong ma
cSe
ben tham gla trap chp nhau. Phan thyong
cc the la vat chat hpac tinh than va deu
CP y nghTa xac djnh trpng cugc trac
dii.
vo
HAO
QUANG
- THUYET TRAO
SOl

XA
HQI
VA
QUYEN
LIJC
Khong phai
chF
vgt chit (tien bgc, cua cat,
sue
lao dgng) mdi cung co dugc quan
he trao doi ma tinh than cung cd vai trd
tuang tu. Cai "gia" cua
v|t
dua ra trao
dii CO
gia trj nhu the nao phu thugc vao
su danh
gia
chu quan cua cac chu
thi
hanh dgng trong mgt
tinh
huong xa hpi
cu
thi.
Tinh huong xa hdi do cung do
nhan thuc chu quan cua tung ben tham
gia tuang tac xa hpi hay trao doi xa hgi.
Ttnh hudng xa hdi gom cac nhan to chu
quan va nhan td khach quan. Nhan to

ehu quan la tri thuc, quan niem hay dao
due,
nilm
tin, tinh cam, y ehi cua chu the
hanh ddng. Nhan to khach quan gdm
dilu kien ben ngoai doi vdi ehu
thi
hanh
dgng nhu du lugn xa hgi, dieu kipn ehinh
trj,
the
chi,
dieu kien vgt chit, tai san,
chuc vu hay chd dung trong xa hpi, v.v
Trong trao doi, eac ehu
thi
chd dgi phin
thudng lln nhau kilu "c6
di
cd Igi mdi
togi long nhau". Nlu giu'a hp phan
thudng cho nhau khdng chac chin thi
quan he trao
dii
hay su lien
kit
giua ho
se yeu
di
hoac se bi chim dut. Trong

trao
dii,
it
khi diln ra su trao doi ngang
bang.
Khi mot ben cin cai gi dd tu doi
tac nhung khong nhan duac mpt
sy
trao
doi tuang duang tu phia ngugc Igi thi ed
4 phuang an cd
thi
diln ra: (1) Ngudi
nay cd
thi
ep ngudi kia giup dd minh; (2)
Ngudi nay ed
thi
tim nguon Iue thay the
khae d ngudi kia de dgt dugc eai ma
minh mong muln; (3) Ngudi nay el
ging dl duy tri quan he mpt each lau dai
vdi ngudi kia ngoai cai ma ngudi nay
cin d ngudi kia (vi dugc quan hp eung
la phin thudng); (4) Dieu quan trpng
nhit, ngudi nay cd the ty lam eho nd
phg thupc vao ngudi kia va coi d6 nhu la
"eai the tin dyng ehung" de ngudi kia cd
the su dung khi muon (G. Ritzer,
1996,

tr.
274-275).
Cac cupc trao doi ca nhan deu dien ra
mpt
each
ngau nhien, tuy nhien cac chu
the hanh dpng co xu hudng gia nhgp vao
nhdm va lien ket thanh nhdm. Nhung
ngudi mdi
din
mudn tham gia vao nhdm
vi hp nhin thiy nhu'ng phan thugng cc
thi
nhan dugc nlu trd thanh thanh vien
cua nhdm. Trong khi do,
nhicng
thanh
vien cu cua nhdm thi lai mong dgi ngudi
mdi
din
ed nhu'ng ddng gdp gi eho
nhdm.
Vi
thi,
nhicng
ngudi muln tham
gia vao nhdm thudng chung td rang
minh la ngudi ed nang luc va vipc tham
gia vao nhdm se lam cho nhdm mgnh
them,

Cac thanh vien trong nhdm cung
diu
muln chung to nang luc cua minh
dl duac nhung thanh vien khae thda
nhgn.
Qua trinh tuang tac va cgnh tranh
trong nhdm cang mgnh me han khi ed
them thanh vien mdi. Cac thanh vien eua
nhdm chf thua nhgn thanh vien mdi sau
khi hp nhgn duge
nhOng
phan thudng
do thanh vien mdi mang igi, vi
thi
thanh
vien mdi cd gang gay an tugng va hiln
dang eho nhdm nhung gi cd the de nhgn
lai su thua nhan cua cae thanh vien khac
cua nhdm.
Kit
qua cua qua trinh dong
hda nhdm dan
tdi
ciu
kit
nhdm. Mat
khac, qua trinh canh tranh
giCfa
cac
thanh vien nhim gay an tugng cho nhdm

tit ylu din tdi su phan hda nhdm do
ngudi nay ed
thi
ddng gdp nhieu han,
cd uy tin han so vdi ngudi kia. Mpt
nghich ly diln ra trong qua trinh tuang
tac nhdm khi nhung ngudi cd kha nang
gay an tugng de tgo ra
sy
lien
kit
nhdm
thi nhung ngudi khac Igi cam nhgn in
TAP CHf KHOA HQC XA HQI
sg
8
fl92)
2014
tugng mdt each miin cudng
vl
hp sg bj
phu thupc bdi nhdm gay an tugng. Trong
giai dogn diu cua qua trinh hinh thanh
nhom,
cac cupc canh tranh gianh su
thua nhgn cua nhdm da din tdi mpt
hien
tugng khach quan la viec xuit hien
nhung thu
ITnh

tilm nang. Nhung ngudi
cd kha nang mang Igi nhung phin
thudng
tit
nhit cho nhdm chinh la
nhung nhan vat ed tiem nang nhat dl
chiem vj tri thu ITnh nhdm.
Qua trinh phan hda nhdm thdng thudng
se dl ddi vdi qua trinh xac djnh ai la thu
ITnh cua nhom, do
kit
qua cua cgnh
tranh mang tdi. Trong qua trinh cgnh
tranh dl gianh sy thua nhgn trong nhdm,
cae thanh vien ylu nang luc han c6 xu
hudng thua nhan
sue
manh cua nhung
ngudi ed kha nang mang Igi eho nhdm
nhilu phin thudng han. Cudi cung,
nhung ngudi yeu the han trong eupe
cgnh tranh mong muon tilp nhgn nhu'ng
phin thudng cua nhu'ng thu ITnh tiem
nang,
dieu nay da giup cho hp bo dugc
tam ly sg bj phu thupc. Nhd ca
chi
den
bu nay ma nhdm thu ITnh tiem nang va
nhdm yeu

thi
vin cd
thi
lien
kit
dugc
vdi nhau.
Kit
qua, nhung thu ITnh tiem
nang trd thanh thu ITnh chinh thuc va
nhdm bj phan hda thanh ngudi lanh dgo
va ke phu thupc (cip dudi). Nhung
ngudi thit the sau
nhicng
eupe cgnh
tranh trong nhdm vin cd nhu cau cao
dii
vdi viec lien
kit
nhdm, do dd hp thudng
tuyen bl rang "khdng muln" lam thu ITnh
de Idi keo va tgo sy dong cam, sy chip
nhan tu phia
nhicng
ngudi vin cdn dang
thuc hipn nhu'ng eudc dua chilm vi tri
thu ITnh. Nhung ngudi chilm duac vi tri
thu
ITnh
cung khdng muon mit di nhijng

ngudi thua cudc, ngugc Igi hp mudn tgo
ra su doan
kit
trong nhdm nen hg tuyen
bl rang, ehinh nhung ngudi "tu cho
minh"
la
ylu han vln cd nang luc trong
mgt
Tnh
vyc nao dd de lam giam cai dau
cua
"vit
thuang" trong qua trinh cgnh
tranh.
Nhung ngudi chiem vi tri thu ITnh
mdi tuyen bo hg khdng kilm soat khu
vyc hay ITnh vuc ma nhung ngudi thua
cupc dang hoat ddng de tao su doan
kit
va tai lien
kit
trong toan nhdm.
P. Blau eho rang, ed hai loai hinh tl chuc
ton tai trong xa hpi duang dgi. Loai thu
nhit hinh thanh trong qua trinh trao ddi
va canh tranh; logi thu hai, hinh thanh do
y dinh chu quan eua mdt nhdm ngudi
hay eua mpt to chuc xa hgi nao do.
Trong ca hai logi hinh td chuc tren

diu
xuit hien nhdm lanh dao va nhdm bj lanh
dgo (phu thugc). Qua trinh phan hda
nhdm thanh cac tieu nhdm (thanh ban
lanh dgo va eip dudi) la qua trinh tat yeu.
Tuy nhien, sy phan hda thanh cac
cue
dii
lap giua cac nhdm
lgi
rit khac nhau.
Loai nhdm thu nhit do qua trinh cgnh
tranh din
din
phan hda va hinh thanh
cau true nhdm (lanh dgo va cap dudi).
NhiJng
xung dgt xa hdi diln ra giua nhdm
lanh dgo va bi lanh dao cd the dugc dieu
tilt bing su den bu va nhugng bp lin
nhau do da trai qua qua trinh hogt dpng
thyc tiln va thda nhgn lin nhau ve mgt
uy tin eung nhu nang luc. Trong khi dd,
nhdm thu hai do "ban tay tl
ehuc"
sap
xIp,
nen sy bat binh dang da nam san
trong ciu true cua to chuc. Nhung bit
binh dang xa hpi, mau thuin va xung dpt

gii>a
hai tilu nhdm da nam ngay trong
eiu
true
cua
logi
hinh tl chuc nay. Tren
thyc te, ban tay vd hinh cua tl chuc phai
vu
HAO
QUANG
-THUYET
TRAO OOl
XA
HQi
VA
QUY£N
LI/C
can thipp vao logi hinh tl chuc thu hai
dl giai quyet nhung nhipm vy dgc thu cua
xa hoi duang dgi, vi du: cac nhdm dgc
nhiem chong khung bo; cac nhdm cdng
tac dac
biet
chong tham nhung, v.v
Su chuyen doi cac quan he xa hpi tu cip
dg vi md den cap dd vT md la su chuyin
doi vl chit. Bdi eiu true xa hgi vT md va
sy trao
dii

cua nd phue tgp han nhilu
so vdi cip vi md (nhdm nhd, cac quan he
trao doi mat doi mat).
2.
TRAO D6I
XA
HOI
VA
QUYEN
Lyc
TRONG CAU
TROC
Vl MO
Cae quan he xa hpi d cap vT md ed mgt
so thupc tinh khac can ban so vdi quan
he vi md. P. Blau cho rang khdng thd
dung ly thuylt hanh vi xa hgi dl giai thich
cae quan
h$
xa hpi vT md nhu cac nha
hanh vi xa hgi thudng lam. Viec xac djnh
vat trung gian giua ca nhan va tap the
hay nhdm Idn chinh la cac chuan myc va
gia trj. Chuin muc la vat trung gian dl
thyc hipn nhijng cupc trao doi giua tap
thi
vdi ea nhan. Trong khi do gia tri la
vat trung gian dl thyc hipn cupc trao doi
trong xa hpi rpng Idn nhat
gii>a

cac tap
the,
cac nhdm xa hdi vT md. Tieu chuin
gia trj cd
thi
xem xet nhu la vat trung
gian cua ddi song xa hgi.
Theo P. Blau, cd 4 logi gia trj vdi nhung
ehde
nang rieng cua nd:
Thu nhit, gia trj dac thu la vgt trung gian
cua
lien
ket va doan
kit
xa hgi.
Gia
tri
dac thu cd chuc nang thing nhit, quy tu
cac thanh vien eua nhdm hay cua tap
thi
vl mgt mli nhu chu nghTa yeu nudc hay
tinh thin tgp the.
Gia
trj dgc thu khdng
nhijng chf thyc hipn khau trung gian dl
chuyin
tai
cdc
thugc tinh cua tgp the hay

toan xa hdi den ca nhan ma con chuyin
tai ca tinh chit dong chit hay ddng dang
cua nh&ng ca nhan den nhung ca nhan
khac trong nhdm tao ra sy thong cam,
su
ding
thuan nhdm. Gia tn dac thu cdn
giup chu
thi
hanh dpng phan biet cai
trong nhdm, cai ngoai nhdm de tgo ra su
ciu
kit
nhdm cung nhu tang cudng tinh
thong nhit trong nhdm.
Thu hai, gia trj pho quat. Dd la cac tieu
chuan dl danh gia va dugc chip nhgn
chung
giOa
cac thanh vien xa hgi hay
nhdm.
Nhd cd tieu chuan chung ma cac
cugc trao
dii
gian tiep van dugc diln ra.
Cae ca nhan cd the ddng gdp vao sy
nghiep chung cua tap the bdi vi ea nhan
dd nhgn thuc tuang doi dung ve eai
chuin hay
cai

thudc do cua tap the.
Ngugc Igi, dua vao cai chuan chung, tgp
the ed
thi
thudng phgt ca nhan.
Thu ba, gia tri cua sy hgp ly hda thim
quyen.
Nhung ngudi lanh dgo hap ly hda
tham quyin cua minh doi vdi mdt ehue vu
hay cuang
Vj
xa hpi cu the nhim kilm
soat hanh vi eua
nhiJng
ngudi khae.
Thu tu, gia trj cua su doi lap hay ching
doi.
Gia trj ching doi la vat trung gian eho
phep nhijng ngudi cd quan
dilm
doi lap
vdi mpt trat ty xa hdi hay trgt tu cua mpt
to ehuc tap hap lai vdi nhau dl thuc hien
hanh dpng cai tl td ehue hoae xa hpi.
P. Blau de xuit he thong cac khai nipm
nhdm,
tap
thi,
to ehuc, chuin gia trj
trong eiu

true
xa hdi vT md nham ly giai
cae quan he xa hdi d tim vT md de xay
dyng mdt xa hdi thong nhat, on dinh,
nham ching lai nhung bit on,
nhiJng
chia re cac bp phan cua hp thong xa hpi.
De giai thieh hipn tugng trao doi va
quyen luc nhu la eai tit ylu cua quan hp
TAP CHi KHOA
HQC'XA
HOI so 8
f192)
2014
xa hgi, P. Blau tiep tuc nghien cuu cac
quan he nay d cip eiu true
vT
mo xa hpi.
vin dl trung tam eua thuyet eiu
true
vT
md la cac dieu kien ciu true vT md trong
cac cdng dong va dan eu tac ddng
din
ddi
sing
xa hdi nhu
thi
nao. P. Blau cho
rang ed 3 logi hinh phan bl dan

si:
tinh
hdn tgp; tinh bit binh dang; tinh da chilu
egnh xa hpi. Trong dd, tinh hdn tap trong
mdt tap hgp dan
si
phu thudc vao
si
lugng cae nhdm khac nhau va sy phan
bd dan cu mdt
each
nglu nhien trong cac
nhdm do nhu
thi
nao; Tinh bit binh dang
de cap
din
sy khac biet giua cac ca nhan
va cae nhdm xa hpi vl mue dp tu ddi da
la duang vd
cue
va toi thilu la bing 0.
Sy bit binh
ding
trong xa hdi cd
thi
do
ludng bang phuang phap djnh do. Tinh
da dang dl cap
din

sd lugng nhung
khac biet trong mpt tap hgp dan sd.
Nhung khia canh chinh cua sy khae biet
trong trao doi xa hpi da
din din
viec
hinh thanh eac kilu quan he xa hdi khac
nhau tao ra cac ciu
true
xa hpi. Ciu true
xa hdi la mpt khdng gian da chilu canh
eua cac vj tri xa hgi trong dd eae ea nhan
duge phan bd theo cac dgc trung nhan
khau xa hgi va eae quan he xa hpi cua
nd.
N6i
each
khae, ciu true xa hpi la eac
kilu phan bo dan
si
theo cac vj tri xa hdi
khac nhau trong khdng gian da chilu
canh xa
hdi,
cac vi tri dd phan anh va tac
dong den
m6i
quan he giua ehung vdi
nhau.
Vi tri xa hdi la chd dung cua ca

nhan trong khdng gian xa hdi. Chd dung
dd dugc xac djnh khdng nhung vl mat
thu bae, chuc nang trong xa hdi ma cdn
dugc xac dinh bdi sy khac biet trong
danh
gia
xa hdi ddi khi chua duge phan
loai mpt each chinh xac.
Cac quan he lien nhdm la loai quan he
duge quan tam phan tich han trong
thuylt cau
true
vT md cua P.
Blau.
Tan
xuit quan he lien nhdm dien ra it han so
vdi quan hp trong nhdm. Quan he trong
nhdm cd
ehue
nang cung co sy doan
kit
nhom tuy nhien nd Igi sinh ra mpt hidn
tugng can trd su lien
kit
nhdm nay vdi
nhdm khae vi tinh cau ket eua cac thanh
vien trong nhdm. Do vay viee tgo ra eae
quan he lien nhdm la rit quan trgng doi
vdi viee eung cd cac ciu
kit

cgng dong,
tap
thi
(nhdm Idn) tham chi d eip quoc
gia
dan
tdc.
ciu true xa hdi phu thupc vao kha nang
hay xac suit cac tilp xuc hay cae quan
he xa hdi. Con ngudi cang song gin
nhau trong mpt khdng gian cang cd
nhieu kha nang gap gd nhau va
kit
giao
vdi nhau (P.
Blau,
2006, tr. 343-354).
Tuy nhien, sy
kit
giao
chi
xay ra khi cac
cupc tilp xuc d trong khdng gian dang tin
cay chu khdng phai
nhiJng
quen bilt hdi
hgt be ngoai nhu euge gap ga nai cdng
cdng hay tren xe buyt. Ca hdi gap ga
cua hai thanh vien eua hai nhdm khac
nhau tang len cung vdi su da dang hay

tinh khdng ddng nhat eua nhdm. Ndi
each
khae, tinh khdng dong nhit cua
nhdm eang cao thi eang cd nhilu ea hpi
gap gd eho cae thanh vien eua hai nhdm
khae nhau. Ngugc lai, hai nhdm cang cd
tinh dong nhit (giong nhau) thi ca hdi
gap gd giua hai thanh vien cua hai nhdm
eang giam.
Trong tap hgp dan so, mue dp lien he
hay ket giao xa hpi eua nhdm nhd nhilu
han so vdi nhdm Idn. Kich thudc cua
nhdm cang Idn, cac
kit
giao xa hpi
giOa
cac nhdm eang giam. Trong xa hpi cd su
vo
HAO
QUANG
-
THUY£T
TRAO
D6\
XA
HQI
VA
QUYfeN
H/C
phan tang do bit

binh
ding
ve vj
thi
xa
hpi
cOa
cac ca nhan va cac nhdm nen xa
hgi cd xu hudng phan tang hinh chop.
Ket qua eua phan hda xa hdi trong qua
trinh ket giao giua cae nhdm xa hpi phy
thudc vao ba nhan to chinh la hdn tap,
bit binh dang va tinh da dang cac nhan
tl xa
hOi
da tgo ra cac ting ldp xa hpi
hay
phSn
hda xa hgi thanh cac giai cip,
giai tang va dugc
xIp
dgt theo muc cao
thip cua dja vj kinh tl hay quyin luc.
Nhung vj tri xa hpi d ting tren cd nhilu
quan he
kit
giao vdi eae vi tri xa hdi d
tang dudi han (Le Ngpc Hung,
2013,
tr.

113-124).
IWdc
dg giam bdt bit binh
dang xa hgi lam giam nhp anh hudng
cua cac vj
thi
eao ddi vdi cac vj
thi
thip
trong
kit
giao xa hpi. Mue dg bat binh
dang cang giam, khoang each xa hpi
giiJa
cae vj the cang giam nen cae ca
nhan cang cd kha nang
kit
giao vdi nhau.
Dieu nay the hipn ro trong quan hp xa hpi
hi$n
nay, nhung ngudi giau it
kit
giao vdi
ngudi ngheo, nhung ngudi ed chuc vy
eao it
kit
giao vdi ngudi cd chuc vu thip.
Ban ve tuang quan cac
kit
giao trong

nhdm,
P. Blau cho rang, trong quan hp
nhdm,
ting
cua cac quan he dpc lap va
phy thugc = 1. Gpi muc quan he dpc lap
Id
X, muc quan he phu thupc lln nhau la
Y thi
X+Y
=
1.
Muc
dp
dgc lap
cdn
gpi la
tham
si
gigp
nhau, muc dp phu thupc
lin nhau la tham
si
hgp nhit. Tham
si
giap nhau cang eao phan anh kha nang
quan hp lien nhdm cang cao. Tham so
hgp nhit cdng cao phan anh muc quan
he
(kit

giao) lien nhdm cang thip. Cac
kit
giao
xd
hpi phan anh quan he xa hgi
gida cdc cd nhan cung nhu cdc nhdm,
trfin
ca sd dd
hinh
thanh ciu true xa
hgi.
Trong mdt cau
true
xa hdi lai cd the hinh
thanh cae tilu ciu
true
dua tren ca ehe
hinh thdnh tuang ty ndi
tren.
P. Blau dua ra 3
kit
Iuan quan trpng de
tdm tat npi dung chinh ly thuyet ciu true
vT
md cua
minh
nhu sau:
(1) Cd sy phan biet giua nhung khdc biet
ca ban cua moi ca nhan vdi tat ca nhung
ngudi khac va nhung khae bipt ve mat

ciu true giua tit ca eac cap trong mdt
tap hgp
dan
si.
(2) Muc dp hdn tgp giua eon ngudi trong
tgp hgp dan
si
cang Idn thi eang cd ca
hpi md hai ngudi gap gd,
kit
giao vdi
nhau trd nen khac nhau. Tuy nhien, muc
dp hdn tgp vl mgt ciu true trong mgt tgp
hgp dan so (ma tap hgp dan
si
do ed
gia trj khac biet trung binh cua tit ca cac
cgp) edng idn
thi
cang cd nhieu kha
nang dl hai ngudi khac nhau (ve mat
dae trung xa hpi) cd cae quan he vdi
ngudi kia, kl ca quan hp hdn nhan.
(3) Bit binh dang giua eon ngudi lam
giam quan he
kit
bgn vdi nhau, nhung
bat binh dang vl eiu true (duge hinh
thanh tren ca sd khac biet cua tit cd cdc
cgp) Idm tang cudng kha nang cua cdc

quan he khac bipt vl mat vj
thi
cua tat
ca eac logi quan he xa hgi, ke ea quan
he hdn nhan.
3. TRAO
D6|
QUY£N
Ll/C
VA
VAN
HOA
QUAN
LY
Nhu tren da dl cap, tuang tdc hay trao
ddi xa hdi gida con ngudi vdi nhau cd
nguon gdc tu trong quan hp thuc tiln trai
nghiem cua con ngudi. Quyen lyc sinh
ra tu trao doi xa hoi giua ben cd quyen
va ben khdng cd hogc it quyen, ndi
each
khac la ben dpc Igp vd ben phy thupc.
TAP CHf KHOA HQC XA HQI s6 8
M92)
2014
Trao ddi xa hpi tren thuc tl la trao doi
giua cac ben bit binh
ding
xa hdi. Bit
binh dang xa hdi cd tu khi eon ngudi

sinh ra, vi vgy nd mang tinh tu nhien. Xa
hdi hinh thanh dl giai quylt cdi bit binh
dang cd tinh ty nhien dd. Con ngudi phai
trao doi vdi nhau cdi ma minh khdng ed
nhung minh cin hogc muln. Qui lugt dd
dugc cac nha ly thuylt trao ddi gpi la "ehi
phi"
vd "Igi nhuan", hay "eai mit" va "cai
dugc". Trong ddi sdng xa hdi tai mpt thdi
dilm nhit
djnh,
ting
so "eai ed" hay tai
san (vat chit lln tinh than) cua toan bp
xa hdi la khdng ddi, tuy nhien sy phan bd
tai san do bit binh dang ddi vdi ea nhan
hay nhdm. Phan phdi cua eai cua xa
hdi
la mdt vin dl quan trpng nhit va phuc
tap nhit cua lich su nhan
loai.
Ban ehit
xa hdi loai ngudi la sy hgp tae dl eung
ton tgi, trong qud trinh hgp tac dd cd sy
eung cd phat triln va su phan ly xa hdi.
Dieu nay da duge P. Blau ly giai trong ly
luan vl hinh thanh cac logi to chuc.
Quyin lye eua eon ngudi duge hinh
thanh trong quan he trao ddi vdi ngudi
khac, khdng cd loai trao ddi vd quydn luc

md
chi
cd it hogc nhilu. Trong bat ky mdt
loai
hinh td chuc xa hdi nao, quyin lye
cua ca nhan hay nhdm dugc hinh thanh
tu hai hinh thuc to chuc chinh. Thu nhit,
do ed nhan tu egnh tranh va cd duge
quyen lyc do "mgnh han" ngudi khdc
nen trd thanh thu ITnh. Thu hai, do mpt tl
chuc eip tren hoac
nhiJng
ngudi ed
quyin lye han, nhung thu ITnh nhdm chi
dinh,
bo nhiem.
Ndi each
khac, cd nhan
ed dugc vi tri quan ly trong mdt nhdm
hay mdt tl chuc xa hoi la do phin diu
dl dat dugc hoae do cip tren chT
djnh.
Theo nhu ciu khdch quan cua xa hdi, hai
hinh thuc to chdc (each sap xep cdn bp)
nay
diu
cd nhan to hgp ly. Ngydi ta
cung cd the ket hgp ca hai
each
sap

xIp
nhan su tren thanh phugng phdp tong
hgp dl vua dam bao tinh dan ehu vua
dam bao
tinh
chf dgo tap trung. Tuy
nhien,
nlu khdng cd sy kiem soat minh
bgch thi ea ba hinh thuc sap xep nhan
sy ndi tren
diu
bj lgi dung va iam tha
hda cdng tac tl chdc. Chung ta cin thilt
phai bdn tdi khia egnh cua hien tugng
tha hda hay lech chuan xa hpi nay trong
dilu kien xa hpi hien nay.
Theo ly thuylt trao doi quyen lyc eua P.
Blau,
ede ed nhan edng giong nhau ve
mat quan dilm, lgi ich va phuang phap
hanh dpng cang co
kit
chat che vdi nhau
trong mpt nhdm, sy lien ket npi bd nhdm
cang chat cang khd cd lien
kit
ngoai
nhdm.
Dilu ndy giai thich cho hipn tugng
tham nhung vd kha nang ching pha

tham
nhCing
Id rat khd khan do tinh ty vp
trong ciu
kit
nhdm nay. Cdc nhdm "suy
thoai tu tudng chinh trj dgo
6ifc
loi song"
cung tuang ty nhu vay, tham chi cdn
khd phat hipn han vi diu hipu suy thodi
diu
nam trong cdc "tuang tac in", hogc
it cdng
khai.
Mdt dilu quan trgng han cd
lien quan tdi hipn tugng ciu
kit
eua cac
phin tu dong dang trong mgt ca cau dan
so,
theo P.
Blau,
la cac cd nhan cd vj tri
xa hdi cao cd xu hudng chi phoi cac cd
nhan thip nhilu han tgo ra tuang tac
thien hudng mpt chieu theo kieu "tren
bao dudi phai nghe". Quan hp bit binh
ding
xa hgi cdng Idn tinh chat mgt chilu

trong quan he quyin luc cang
Id'n,
mau
thuin xa hdi cdng cao. Mau thuin xa hpi
giam khi trao doi quyen lyc giam, tuc Id
bat binh ding xa hpi
giam.
Dilu nay thiy
vO HAO QUANG
-
THU
Y£T
TRAO
D6I XA
HQI
vA
QUY£N
Lyc
rat ro trong thuc tiln ljch su nudc ta. Khi
dit nudc cd chien tranh thi "Tudng sT
mpt Idng phy tu, hda nudc sdng chen
rugu nggt ngao". Trong dilu kien chien
tranh,
quan hp "tudng sT, vua tdi" khdng
con each bidt md nhgp vao mpt do do
khoang
each
xa hdi vl quyin lye trd nen
rit nhd vl
thi

tgo dugc
sue
mgnh to idn
gdp phan thyc hien cupc chiln tranh
nhan dan chong giac ngoai xam thing Igi.
Trong thdi ky bao cip, mac du muc sdng
ciJa
ngudi dan rit thip, nhung trgt tu xa
hOi
Igi kha In
djnh,
vl cae cugc trao doi
xa hdi it bit binh dang han, phan hda
gidu ngheo thip han hien nay. Nghien
cuu phan tang xa hpi eung
chi
ra rang,
trong thdi
k^
bao eip phin ddng dan cu
sing
d muc trung
binh,
phin dmh va
phan day cua thap phan tang deu rit hep
" thap phan ting thdi ky bao cip se
edn phinh rpng han d mue song trung
binh vd hpp han d ea 2 phia
dinh
va day

thdp"'^';
dilu ndy phan dnh mue bit binh
dang thip. Tuy nhien
din
cuoi nam
1990,
tinh
hinh phan tang xa hdi da thay doi:
"Nam
1998,
chenh
Ipch
ve thu nhgp giua
nhdm 20% gidu nhit vd nhdm 20%
ngheo nhit Id 11,26 lin, giua nhdm 10%
gidu nhit va nhdm 10% ngheo nhit Id
han 20 lan, cdn giua nhdm 5% gidu nhit
va nhdm 5% ngheo nhit la han 40
lin"'^'.
Sy phan hda giau ngheo ndi rieng, muc
dp bit binh
ding
xa hgi (dja vj kinh te,
chinh trj, uy tin xa hpi) (David Ashley,
1990,
tr. 273-279) ndi chung Id nguyen
nhdn ddn
din
phan ting xa hgi vd hinh
thanh cae logi quyen lye ehinh thong

(quyin lyc hgp phdp do to chuc trao cho)
vd quyin lyc truyln thong (quyen lye do
uy tin xa hpi ma cd nhdn dgt dugc) Khi
xa hdi chuyen tu md hinh quan Iy tap
trung hda sang md hinh quan ly mdi kilu
"kinh tl thj trudng djnh hudng xa hpi chu
nghTa" da tgo ra sy da dgng xa hpi, phdt
huy duac nhung phim chit tdt cua cd
nhan vd nhdm vl mat kinh tl, tuy nhien
he thong phdp luat chua tien kip vdi su
biln doi nhanh chdng eua he thing kinh
tl din tdi viec tao ra nhung bit binh
dang xa hdi theo kieu mdi. Diu hieu eua
bit binh dang xa hdi thdi ky nay la
nhdng nhdm Igi ich dugc hinh thdnh
ngay trong edc to chuc nhd nudc vd eae
ea quan cdng quyin. Nhung vy dn Idn
ve tham nhung nhu Vinashin, Vinalines,.,.
Id bang chung cho lugn diem
tren.
Tp
ngn xa hpi vd tdi phgm cung diln ra rit
da dang va phuc tap tren tit ca cac ITnh
vyc kinh te, chinh trj, van hda, xa hpi.
Nhung hien tugng tham nhung, tp ngn
xa hpi va tpi pham id nhung diu hipu bit
on dinh cua trat tu xa hpi, tuy nhien muc
dp bit on djnh nay vln cdn kilm sodt
dugc do sy on djnh vl
thi

ehl chinh trj.
Theo P. Blau qud trinh hinh thanh to
ehue gom bdn giai dogn, trong mdi giai
doan cd
nhicng
net dac thu rieng vl mat
tuang tac xa hdi. Giai dogn
1,
trao doi dl
thich ung
lln
nhau. Giai dogn 2, phan
hda vj
thi,
vai trd va quyen lyc. Giai
doan 3 hgp phap hda quyin luc; giai
doan 4 xuit hipn mau thudn va
nhicng
eai caeh de to chuc phat triln len giai
dogn mdi cao han hoac tan ra. Tuang
ung vdi eac giai doan cua sy phdt trien
cua tl chuc, con ngudi trong td ehuc ed
4 kieu tuang tae trao
ddi
quyen tuc vdi
nhau nhu da trinh bay d phan
tren.
Tuy
nhien,
trong

mdi
nln van hda khdc nhau
thi cdc md hinh tuang tac cd nhung net
TAP CHf KHOA HQC XA HOI so 8 (192)
2011
dac thil rieng cua np.
B6i
vol ngycri Viet,
cc 4
Ipai
hinh van
hca
CP'
ban trong irng
xir
la: van hoa gia
dinh,
dong hp; van
hpa lang xa; van hoa liia niro'c (san
xuit
nho);
van hoa chien tranh.
Bin
Ipai hinh
van hpa nay tham gia vap tat ca cac ITnh
vyc quan he xa hpi. Trpng quan he quan
ly, ngydi Vipt dl diing tinh cam va vat
ehit
dl trao doi, dilu nay da co
nguIn

goc tir nguyen ly irng xir dan
gian
la "Mpt
tram eai iy khpng bang mgt
ti
cai
tinh".
Trong quan hp dp tren
cip
dyoi,
cap
tren cung thien
hyong
dung tinh cam
hon la diing "iy" (luat).
Cip
dyoi thi dung
ea tinh cam lln vat
chit
dl trao doi vol
nhau va vol cap
tren.
Hipn
typ'ng
nay da
cu
thi
hoa thanh "van hoa phong bi" va
qua mirng nhan ngay
ll.

Tit,
v.v Vol
net van hoa
Icilu "gia
dinh,
dong hg, lang
xa",
cap dyoi cc xu hyong quan he lau
dai vol cap tren dl nhan dygc "an sung"
cua cap tren vi sy trung thanh cua minh.
Lcai
hinh trap
doi
thir tu' phan anh tinh
chat van hoa chiln tranh. Trong lich Viet
Nam,
ngyol
Viet co hon nira thoi gian
phai chiu dyng canh chiln tranh voi eac
nu'O'c
hiu hit
la manh hon minh, cho
nen dp mem dec,
l<len
nhin va dung cam
da tro thanh truyen thong. Trong quan he
quan iy, cap
du'Ol
cung
rit

"mem mai" va
tuan thu cap
tren,
eip
dyoi san sang
dya vac cap tren nhy "cay cao, bong ca"
dl
dyge
nang do va bao ve; tuy nhien,
nlu mau thuin xay ra, cap dyoi cung
san sang "song mai' voi cap
tren.
Mat
l<hae,
nlu xung dot
6 mu'c
dp ccn cc
thi
"ciru van" giira
eip
tren va cap
dyoi,
ngyol ta chpn phyong an
"thpal
Iui' nhy
chuyin co quan
i^hac
de giir
thi
dien

(bao tcan lyc
lu'png)
cho ca hai ben. Xu
hu'ong "npi tri" la
each
tot nhat de giai
quylt xung dgt
phii
hg'p
vdi
mo hinh van
hoa gia
dinh,
dong hp, lang xa theo kieu
"moi ho, rang
lanh"
hoac
"6^p tit
pho ra,
xiu
xa day
lai".
Tinh
ding
nhat trpng eae
nhcm da lam giam cac eo hgi ket giao
lien nhpm. Do do, neu
xuit
hien mpt lpi
a

nhpm nap dp (vi dg
tryong
hpp tham
nhung). lap
tire
cac nhom
ding nhit
se
dya ra phan irng ty
v$
dl bao ve sy ton
tai cua nhom minh. Do chinh la kho khan
lyn dii
vol eong tac phong chong tham
nhung va cac hien
typng
te nan xa hpi,
toi pham hien nay.
Qui luat trao
dii
xa hgi
che
thay, nlu mpt
ngyoi trong nhom co quyin lyc cao
nhit
se diing quyin
lyc
ay de trao
dii
mgi thir

khac, boi vl suy cho
ciing
quan he kinh
tl va quyen lyc la glc rl eua mgi quan
he.
Quyen lye con dygc danh gia cao
hon ca kinh tl. Khi da co kinh tl ngyoi ta
se trao doi de
liy
quyen lyc va ngygc lai.
Van de la
a
ehl, khi nap
ngycri
ta can
tien va khi nac ngyoi ta can quyen.
Trpng che dp ty ban, muon eo quyin iye
trong quan ly, dieu kien tien quyet phai
CO
tiln.
Ly do don gian la che dp ty hyu
quylt djnh quyin chu so hyu cua ea
nhan cua cac chu ty ban.
O"
nyoc
ta, cac
chu doanh nghiep ty nhan hay cong ty
el phan ciing
liy
dieu kipn kinh tl lam

tien quylt. Chu tjch Hpi dong Quan trj
eiia cong ty cl phan hoae traeh nhiem
hCru han
thypng
la ngyoi co so hyu von
dieu le
Ion nhit
so vol cac thanh vien
con lai va la ngyoi eo quyen lyc cao nhat
trong doanh nghipp. Tuy nhien, trpng
h0
thing hanh chinh, cac co quan va to
chirc chinh tri xa hgi, che dp thu
tryong
dygc thilt lap. Ngu'OI thu tryong trong
cac CO quan noi tren co quyin cao nhat
vo
HAO
QUANG
-
THUY£T
TRAO
BQI
XA
HQI
VA
QUY£N
Ll/C-
Trong cac tl
ehue

thugc he thong chinh
trj d nudc ta, cip uy Dang la ngudi lanh
dao va cd quyen cao nhit de dam bao
nguyen
tic
tap trung dan chu cua Dang.
Tuy nhien, thu trudng dan vj Id ngudi
duang nhien dugc ca ciu trong cip uy
vl
thi
thu trudng ca quan dong thdi cung
la
"thO
trudng" cap uy. Do dd, nlu thu
trudng ca quan khong cd ban ITnh vd
phim
chit each mgng tot thi dl thye
hien nhdng hanh vi tryc Igi cho ea nhan
minh,
tu do mau thudn npi bd phdt sinh
vd cdc thdnh vien trong tap the se trao
doi theo kieu "bing mat nhung khdng
bang Idng", chu nghTa hinh thuc vd benh
ndi
dii
eOng
td diy ma sinh ra. Theo P.
Blau,
khoang each giua edc vj tri xa hpi
(gan vdi dja vj va quyin lye) cang rpng,

bit binh
ding
cdng Idn, cac
kit
giao xa
hgi cdng it va nguy ea xung dgt quyin
lyc cdng eao, vd dd cung la mpt trong
nhung nhan to dan den biln
dii
eau
true
xa hgi. Nhung dgc trung vl ung xu trong
quan h$ quan
1;^
da ddn
din
mgt so hipn
tugng ddng quan tam trong
ITnh
vuc
quan ly cd the dang diln ra d mpt so ca
quan,
to chuc xa hpi: (1) Cdc to chuc, ca
quan,
doanh nghiep vdn phdt triln mot
edeh tuang doi on djnh nhung chgm vl
tinh thdng nhit trong nhdm cao, nhung
tinh
kit
giao giua cdc nhdm yeu; (2) Xu

hudng benh thdnh tich Id khd trdnh khdi;
(3) Qud trinh giai quylt xung dpt trong
npi bp td ehue (nhdm) it tdc ddng
din
tinh he thong, tinh todn the.
Cd the ndi, cac hinh thue quan hp trong
quan ly ndi rieng, edc kieu quan he xa
hpi khdc ndi chung deu phan anh
mil
quan he trao doi quyen luc. Quan he trao
doi quyen lyc cd quan he mgt thilt vdi
cau
true
xa hdi va hogt dpng cua cac ca
nhan cung nhu edc nhdm xa hpi. Trong
xa hgi, khi bit binh dang xa hpi tang len
thi xu hudng
kit
giao giua eae ed nhan
ed vj tri xd hpi cao thudng
gin
vdi dgc
quyen dae lgi (Igi ich nhdm) ddn tdi hipn
tugng phdn hda xa hpi cdng Idn, nguy
eg mau thudn xd hpi edng tang, cac tp
ngn xa hpi vd tpi phgm cdng tang. •
CHO
THiCH
'^'•'^'littp://luatminhkhue.
vn/dieu-ciiinii/phan-tang-xa-hoi-o-vlet-nam-hlen-nay-phuong-phap-tJep-

can-va-san-pham-nghien-cuu.
aspx; Truy cap 16h ngay 18/5/2014.
TAI
Lifu
TRICH
DAN
1.
Blau,
P.M.
:964.
Exchange and Power
in
Social Life. NewYork: Wiley, P. 2.
2.
David Ashley. 1990. David Michael
Orelstein,
"Sociological Theory",
Allyn
and
Bacon,
Printed
in
USA.
3.
/> php?id=1206; Truy cgp 18h ngay 18/5/2014.
4.
L§
Ngpc
HiJng.
2013.

L^
thuyet xa hgi hgc vl mo cua Peter Blau vi ciu
true
xa hgi. Tgp chi
Xahpihpc.
s6l
(121).
5. Ritzer, G. 1996. Modem Sociological Theory.
McGraw
- Hill Internationa!
Edition;
P.
Blau.
2006.
Macrostructural Theory, In Handbook of Sociological Theory. Editedby Jonathan H.
Turner,
Springer
Science+Business
Media, LLC.