quan niệm nghệ thuật về con người trong tiểu thuyết hồ biểu chánh

TR
TR
TR
TRƯỜ
ƯỜ
ƯỜ
ƯỜNG
NG
NG
NGĐẠ
ĐẠ
ĐẠ
ĐẠI
I
I
IH
H
H
HỌ
Ọ
Ọ
ỌC
C
C
CC
C
C
CẦ
Ầ
Ầ
ẦN

N
N
NTH
TH
TH
THƠ
Ơ
Ơ
Ơ
KHOA
KHOA
KHOA
KHOAKHOA
KHOA
KHOA
KHOAH
H
H
HỌ
Ọ
Ọ
ỌC
C
C
CX
X
X
XÃ
Ã
Ã

ÃH
H
H
HỘ
Ộ
Ộ
ỘI
I
I
IV
V
V
VÀ
À
À
ÀNH
NH
NH
NHÂ
Â
Â
ÂN
N
N
NV
V
V
VĂ
Ă
Ă

ĂN
N
N
N
B
B
B
BỘ
Ộ
Ộ
ỘM
M
M
MÔ
Ô
Ô
ÔN
N
N
NNG
NG
NG
NGỮ
Ữ
Ữ
ỮV
V
V
VĂ
Ă

Ă
ĂN
N
N
N

V
V
V
VÕ
Õ
Õ
ÕTH
TH
TH
THỊ
Ị
Ị
ỊB
B
B
BÍ
Í
Í
ÍCH
CH
CH
CHTUY
TUY
TUY

TUYỀ
Ề
Ề
ỀN
N
N
N
MSSV:
MSSV:
MSSV:
MSSV:6106368
6106368
6106368
6106368
QUAN
QUAN
QUAN
QUANNI
NI
NI
NIỆ
Ệ
Ệ
ỆM
M
M
MNGH
NGH
NGH
NGHỆ

Ệ
Ệ
ỆTHU
THU
THU
THUẬ
Ậ
Ậ
ẬT
T
T
TV
V
V
VỀ
Ề
Ề
ỀCON
CON
CON
CONNG
NG
NG
NGƯỜ
ƯỜ
ƯỜ
ƯỜI
I
I
I

TRONG
TRONG
TRONG
TRONGTI
TI
TI
TIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UTHUY
THUY
THUY
THUYẾ
Ế
Ế
ẾT
T
T
TH
H
H
HỒ
Ồ
Ồ
ỒBI
BI
BI

BIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UCH
CH
CH
CHÁ
Á
Á
ÁNH
NH
NH
NH
Lu
Lu
Lu
Luậ
ậ
ậ
ận
n
n
nv
v
v
vă
ă

ă
ăn
n
n
nt
t
t
tố
ố
ố
ốt
t
t
tnghi
nghi
nghi
nghiệ
ệ
ệ
ệp
p
p
p
Ng
Ng
Ng
Ngà
à
à
ành

nh
nh
nhNg
Ng
Ng
Ngữ
ữ
ữ
ữV
V
V
Vă
ă
ă
ăn
n
n
n
C
C
C
Cá
á
á
án
n
n
nb
b
b

bộ
ộ
ộ
ộh
h
h
hướ
ướ
ướ
ướng
ng
ng
ngd
d
d
dẫ
ẫ
ẫ
ẫn:
n:
n:
n:ThS.
ThS.
ThS.
ThS.NGUY
NGUY
NGUY
NGUYỄ
Ễ
Ễ

ỄN
N
N
NTH
TH
TH
THỊ
Ị
Ị
ỊKI
KI
KI
KIỀ
Ề
Ề
ỀU
U
U
UOANH
OANH
OANH
OANH
C
C
C
Cầ
ầ
ầ
ần
n

n
nTh
Th
Th
Thơ
ơ
ơ
ơ,
,
,
,2013
2013
2013
2013
2
Đ
Đ
Đ
Đ
Ề
Ề
Ề
Ề
C
C
C
CƯƠ
ƯƠ
ƯƠ
ƯƠNG

NG
NG
NGT
T
T
T
Ổ
Ổ
Ổ
ỔNG
NG
NG
NGQU
QU
QU
QUÁ
Á
Á
ÁT
T
T
T
PH
PH
PH
PHẦ
Ầ
Ầ
ẦN
N

N
NM
M
M
MỞ
Ở
Ở
Ở
Đ
Đ
Đ
Đ
Ầ
Ầ
Ầ
ẦU
U
U
U
1.Lídochọ
nđ
ềtài
2.Lịchsửvấnđề
3.Mụ
cđích,yêuc
ầu
4.Phạmvinghiêncứu
5.Ph ngphápnghiêncứu
PH
PH

PH
PHẦ
Ầ
Ầ
ẦN
N
N
NN
N
N
NỘ
Ộ
Ộ
ỘI
I
I
IDUNG
DUNG
DUNG
DUNG
CH
CH
CH
CHƯƠ
ƯƠ
ƯƠ
ƯƠNG
NG
NG
NG1

1
1
1
M
M
M
MỘ
Ộ
Ộ
ỘT
T
T
TS
S
S
SỐ
Ố
Ố
ỐV
V
V
VẤ
Ấ
Ấ
ẤN
N
N
NĐ
Đ
Đ

ĐỀ
Ề
Ề
ỀCHUNG
CHUNG
CHUNG
CHUNG
1.1.Mộtsốvấnđềvềtácgiả
1.1.1.Cuộ
cđ
ờiHồBiểuChánh
1.1.2.SựnghiệpcủaHồBiểuChánh
1.2.PhongcáchnghệthuậtcủaHồBiểuChánh
1.3.Vấnđềquanniệmnghệthuậtvềconng ờitrongtácphẩmvănch ng
1.3.1.Kháiniệmquanniệmnghệthuậtvềconng ời
1.3.2.Mốiquanhệgiữaquanniệmnghệthuậtvềconng ờivànghệthuậtxâydựng
nhânvật
CH
CH
CH
CHƯƠ
ƯƠ
ƯƠ
ƯƠNG
NG
NG
NG2
2
2
2

CON
CON
CON
CONNG
NG
NG
NGƯ
Ư
Ư
ƯỜ
Ờ
Ờ
ỜI
I
I
ITRONG
TRONG
TRONG
TRONGTI
TI
TI
TIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UTHUY
THUY
THUY

THUYẾ
Ế
Ế
ẾT
T
T
TH
H
H
HỒ
Ồ
Ồ
ỒBI
BI
BI
BIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UCH
CH
CH
CHÁ
Á
Á
ÁNH
NH
NH

NH
2.1.Conng
ờibổnphận
2.1.1.Conng ờibổnphậnđốivớigiađình
2.1.1.1.Bổnphậnconcáivớichamẹ
2.1.1.2.Bổnphậnchamẹvớiconcái
2.1.1.3.Bổnphậ
nconng
ờitrongmốiquanhệvợchồng
2.1.1.4.Bổnphậnanhemtronggiađình
3
2.1.2.Conng ờibổnphậnđốivớixãhội
2.1.2.1.Bổnphậnconng ờivớichữtrung
2.1.2.2.Bổnphậnconng ờivớichữnghĩa
2.1.2.3.Bổnphậ
nconng
ờivớichữnhân
2.1.3.Mộtsốnétđổimớivềconng ờibổnphận
2.2.Conng
ờicánhân
2.2.1.Conng ờicánhânvớinhữngđammêíchkỉvàýthứctựkhẳngđịnhmình
2.2.1.1.Conng ờicánhânvớinhữngđammê,íchkỉvàthamvọngxấuxa
2.2.1.2.Conng
ờicánhânvớiýthứctựkhẳ
ngđ
ịnhmình
2.2.2.Conng ờicánhânvớiýthứcvềnỗiđauvàhạnhphúcđờith ờng
2.2.3.Mộtsố
nétđ
ổimớivề

conng
ờicánhân
CH
CH
CH
CHƯƠ
ƯƠ
ƯƠ
ƯƠNG
NG
NG
NG3
3
3
3
NGH
NGH
NGH
NGHỆ
Ệ
Ệ
ỆTHU
THU
THU
THUẬ
Ậ
Ậ
ẬT
T
T

TX
X
X
XÂ
Â
Â
ÂY
Y
Y
YD
D
D
DỰ
Ự
Ự
ỰNG
NG
NG
NGNH
NH
NH
NHÂ
Â
Â
ÂN
N
N
NV
V
V

VẬ
Ậ
Ậ
ẬT
T
T
T
TRONG
TRONG
TRONG
TRONGTI
TI
TI
TIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UTHUY
THUY
THUY
THUYẾ
Ế
Ế
ẾT
T
T
TH
H

H
HỒ
Ồ
Ồ
ỒBI
BI
BI
BIỂ
Ể
Ể
ỂU
U
U
UCH
CH
CH
CHÁ
Á
Á
ÁNH
NH
NH
NH
3.1.Nghệthuậtxâydựngnhânvậtthôngquachitiếtnghệthuật
3.1.1.Xâydựngnhânvậtquacáchđặttên
3.1.2.Xâydựngnhânvậtquamiêutảngoạihình
3.1.3.Xâydựngnhânvậtquangônngữ
3.1.4.Xâydựngnhânvậtquangônngữ
3.1.5.Xâydựngnhânvậtquamiêutảtâmlí
3.2.Nghệthuậtxâydựngnhânvậtthôngquamâuthuẫn,xungđột

3.2.1.Xâydựngnhânvậtquamâuthuẫngiaicấp
3.2.2.Xâydựngnhânvậtquamâuthuẫngiữacáicũvàcáimới
3.2.3.Xâydựngnhânvậtquamâuthuẫ
n,xungđ
ộtgiữathiệnvàác
PH
PH
PH
PHẦ
Ầ
Ầ
ẦN
N
N
NK
K
K
KẾ
Ế
Ế
ẾT
T
T
TLU
LU
LU
LUẬ
Ậ
Ậ
ẬN

N
N
N
M
M
M
MỤ
Ụ
Ụ
ỤC
C
C
CL
L
L
LỤ
Ụ
Ụ
ỤC
C
C
C
T
T
T
TÀ
À
À
ÀI
I

I
ILI
LI
LI
LIỆ
Ệ
Ệ
ỆU
U
U
UTHAM
THAM
THAM
THAMKH
KH
KH
KHẢ
Ả
Ả
ẢO
O
O
O
4
5
PH
PH
PH
PHẦ
Ầ

Ầ
ẦN
N
N
NM
M
M
MỞ
Ở
Ở
ỞĐẦ
ĐẦ
ĐẦ
ĐẦU
U
U
U
1.
1.
1.
1.L
L
L
Lí
í
í
ído
do
do
doch

ch
ch
chọ
ọ
ọ
ọn
n
n
nđề
đề
đề
đềt
t
t
tà
à
à
ài
i
i
i
CuốithếkỉXIXđầuthếkỉXX,vănhọcViệtNamđangtronggiaiđoạnchuyển
mình,biểuhiệnởsựtồntạisongsongcủahainềnvănhọccũvàmớivớihailựclượng
sángtác,haiquanniệmvănhọckhácnhau.Nếunhưtrướcđólựclượngsángtácchủyếu
lànhànhovàtưtưởngsángtácbịchiphốinặngnềbởitưtưởngNhogiáothìtrongxãhội
lúcbấygiờdầnhìnhthànhmộtlựclượngsángtácmớilàtríthứctânhọcchịuảnhhưởng
mạnhmẽcủavănhóaphươngTây.Đâylàgiaiđoạnvănhọcmangtínhchấtgiaothời,có
sựđấutranhquyếtliệtgiữacáicũvàcáimới.Hơnbaogiờhết,ngườicầmbútbịnhiều
yếutốtácđộngđếntưtưởng,đềtài,quanniệmsángtácvàhọdèdặtgiữaviệcbámlấy
cáicũcủaphongkiếnhaytheođuổicáihiệnđại,cáimớicủaphươngTâyhaynêndung

hòachúngvớinhau.Nềnvănhọchiệnđạirađờikhôngchỉcósựhiệnđạihóaởchữviết,
đềtài,cảmhứng,nghệthuậtmàcòncósựđadạngvềthểloạinhưtruyệnngắn,truyện
vừa,tiểuthuyếtvàthơ.Tuytiểuthuyếtlàmộtthểloạimớinhưngđãđượcđộcgiảđón
nhậnngàycàngnhiều.Dochínhđộcgiảlàngườinhậnthấyđặcđiểmcủatiểuthuyếtmô
tảcuộcsốnghiệntại,nóghilạinhữngchuyệnhếtsứcgầngũivớimình,chínhvìvậymà
độcgiảcảmthấyđọctiểuthuyếtnhưđangnhìnchínhcuộcsốngxungquanhcủamình.
Nhậnthấyđượcthịhiếucủađộcgiả,nhiềutácgiảđãchorađờihàngloạtcáctiểuthuyết
bằngchữQuốcngữmớimẻvàhiệnđại.Trongsốđó,ởNamBộnổibậtlênmộttiểu
thuyếtgialàHồBiểuChánh.HồBiểuChánhđượcđộcgiảbiếtđếnbởisựhăngsay,bền
bỉsángtácvớisốlượngtácphẩmlớn.Tiểuthuyếtcủaôngcónhiềunétmớimẻnhưng
khôngquáxalạbởiôngbiếtdunghòagiữacáicũvàcáimới,giữatruyềnthốngvàhiện
đại.LàmộttríthứctânhọcnhưngvẫnchịusựchiphốicủatưtưởngNhogiáo,HồBiểu
Chánhkhôngđứngvềcáicũđểđảkíchcáimớihayngượclạiđứngvềcáimớiđểđảkích
cáicũ,ôngdunghòacảhaivìtheoôngdùlàcáimớihaycáicũđềucóưuđiểmriêngcủa
nó.Đểtạonênnhữngyếutốmớivềnghệthuậttrongsángtáccủamìnhnhưngônngữ,
6
nghệthuậtxâydựngnhânvật,cốttruyện,đềtài,HồBiểuChánhđãkhôngngầnngạitiếp
nhậnnhữngthànhtựunghệthuậtcủatiểuthuyếtphươngTây.Dođó,HồBiểuChánhđã
trởthànhmộttrongnhữngcâybúttiênphongcủanềntiểuthuyếtViệtNamhiệnđại,đặc
biệtlàởNamBộ.Tuynhiêndonhữngnguyênnhânchủquanhaykháchquan,trướcđây
HồBiểuChánhchưacóđượcvịtríxácđángtrongnềnvănhọcnướcnhà.
NgoàitácgiảHồBiểuChánhvẫncònkhôngíttácgiảởnhữngvùngđấtxaxôi
nhưmiềnNamchờđợisựlưutâmtìmhiểucủacácnhànghiêncứu.Trảiquathờigian
khádàichođếnkhiđấtnướcthốngnhất,sau1975thìlúcnàynhàvănHồBiểuChánh
mớiđượcgiớinghiêncứuchúý.Cuộcđờiđổimới,cáchnhìnđổimới,nhucầutìmhiểu
vănhọcnghệthuậtngàycàngmởrộng.Cácnhànghiêncứuđisâuvàovấnđềmàtrước
kiachưađượctìmhiểukĩ.Ngoàinhữngbàibáo,bàitạpchí,sáchchuyênkhảothìcácđộc
giảhảingoạicònthànhlậpmộttrangwebđặcbiệttậphợpnhữngtácphẩmvànhữngbài
viếtliênquanđếnông(www.hobieuchanh.com).Đặcbiệt,lầnđầutiêntạiTiềnGiang,
mộthộinghịkhoahọcvềHồBiểuChánhđãđượcmởvàocuốinăm1988.Điềuđócho

thấyvịtrícủaHồBiểuChánhđangdầnđượckhẳngđịnh.
ChữQuốcngữđãcómặtởViệtNamtừcácthếkỉtrước,nhưngđếnđầuthếkỉXX
nómớiđượcđưavàotrongsángtácvănhọcmộtcáchphổbiến.ChữQuốcngữlàhệ
thốngngônngữ,văntựlítưởngcủavănhọcmới,vìnómôphỏngcuộcsốngbìnhthường,
phùhợpvớicácloạiđộcgiả,từbìnhdânđếnquýtộc.Tuynhiên,cáctácgiảgặpkhôngít
khókhănkhidùngchữQuốcngữđểsángtácvănxuôi,bởicáctácgiảkhôngtránhkhỏi
việcghichépkhẩungữvàdoảnhhưởngcủalốivănbiềnngẫutrongcáchviếtcũ.Trong
quátrìnhtiếpnhậnvàsángtạotừmớithìchữQuốcngữngàycàngmạchlạcvàtrong
sánghơn.Saubaonhiêucốgắngthìcáctácgiảđãcóđượcnhữngcâuvănnghệthuật,
mạchlạcđểhìnhthànhnêntácphẩm,tiêubiểunhưHồBiểuChánh.Thểloạitiểuthuyết
đượcviếtbằngchữQuốcngữlàlựachọnphùhợpđểHồBiểuChánhghilạinhữngcâu
chuyệnthếtháinhântình,nhữngcảnhngộéolecủaconngườitrongcuộcsống,những
giátrịđạođứcđangbiếnchuyểntheochiềuhướngmớivàcũngrấtđộcđáokhithôngqua
miêutảphongtụcHồBiểuChánhđãtuyêntruyềnđạolílàmngười.Hầuhếttiểuthuyết
HồBiểuChánhhướngconngườivềđạođứcvàcuộcsốngđờithường.Điềuđóchothấy
HồBiểuChánhluônhướngvềconngười,chỉbảoconngườicáchsốngởđời,đốinhânxử
7
thế
“vìnghĩavìtình”
hay
“ăntheothuởởtheothời”
.Tuynhiên,đểhiểusâuvềHồBiểu
Chánhvàtiểuthuyếtcủaôngthìchúngtôimuốntìmhiểuquanniệmnghệthuậtvềcon
ngườitrongtiểuthuyếtcủaông.VìđểcóthểkhámphágiátrịcủatiểuthuyếtHồBiểu
Chánhcũngnhưkhámphácátínhsángtạovàphongcáchsángtáccủaôngthìconđường
gầnnhấtlàtìmhiểuquanniệmvềconngườicủatácgiả.Chínhvìvậychúngtôichọnđề
tài
“QuanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtHồBiểuChánh”
nhằmmục
đíchkhảosátquanniệmvềconngười.Quađó,thấyđượcsựđổimớiđầysángtạotrong

quanniệmcủanhàvăn,thểhiệnchiềusâunhâncáchtrongcáchnhìn,cáchphảnánhhiện
thựcvàthấyđượctấmlòngnhânđạochanchứatìnhyêuthươngconngườicủanhàvăn.
2.
2.
2.
2.L
L
L
Lị
ị
ị
ịch
ch
ch
chs
s
s
sử
ử
ử
ửv
v
v
vấ
ấ
ấ
ấn
n
n
nđề

đề
đề
đề
CuộcđờiHồBiểuChánhđãcónhữngsailầmvềchínhtrịnênđasốcácnhà
nghiêncứuđềucónhữngphiềntrách,tuynhiênkhôngaicóthểphủnhậncônglaocủa
ôngvớinềnvănhọcnướcnhà.HồBiểuChánhlàmộtnhàvănlớnvàcóvaitròquan
trọngtrongsựhiệnđạihóavănhọcnướctaởnhữngnămđầuthếkỉXX.Ngoàiviệcđi
tiênphong,dọnđườngchothểloạitiểuthuyếtmớithìtiểuthuyếtcủaôngởmộtchừng
mựcnàođócũngcónhữnggiátrịriêngcủanó.NguyễnHuệChitrong
Từđiểntácgia
vănhóaViệtNam
cóđềcậpđếntiểuthuyếtHồBiểuChánhđãviết
:“Ôngsớmgiànhvị
tríđángkểtrongsốnhữngcâybúttiểuthuyếtítỏiởmiềnNamthuởbấygiờ.Chủyếu
đónggópcủaôngvàosựhìnhthànhthểloạitiểuthuyếttrênchặngđườngphôithainày
làởchỗmấyphươngdiện:Nộidungđềtài,xâydựngnhânvật,kếtcấungônngữ”
[20,
tr.292].NhậnđịnhtrênđãkhẳngđịnhvịtrícủaHồBiểuChánhtrongnềnvănhọcViệt
NamnóichungvàđặcbiệtlàtrongvănhọcmiềnNamnóiriêng.HồBiểuChánhcóđược
vịtrínhưvậylànhờnhữngđónggópmớicủaôngvềcácyếutốnghệthuậtgópphầnhình
thànhvàpháttriểnthểloạitiểuthuyếthiệnđại.
VềnghệthuậtxâydựngnhânvậtcủaHồBiểuChánh,NguyễnHuệChichorằng:
‘‘Nhânvậtcủaôngkhôngmangmàusắcướclệ,hoặcmangvẻđẹpmựcthướccủanhững
mẫungườitrongthờikìtrước,tráilạiđãlàconngườiđadiện,đầyhoạtđộng,sảnphẩm
đíchthựccủaxãhộithựcdânởmiềnNamđầuthếkỉXX’’
[20,tr.293]
.
Nhânvậttrong
tiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhítracũngkhôngcònmangnhữngđặcđiểmcủanhânvật
trongcáctácphẩmvănhọctrungđại.Nhânvậtcủaônglànhữngconngườiđangtồntại,

8
hoạtđộngtrongxãhộimàôngđangởlúcbấygiờ.Điềuđóchothấytácphẩmcủaôngcó
giátrịphảnánhhiệnthực,bởiôngđangxâydựngnhânvậtđạidiệnchoconngườithậtđể
phảnánhxãhộiđươngthời.
ThiếuSơntrongbàiviếtđăngtrênbáoPhụnữTânvănsố106ngày29.10.1931có
nhậnxét:
“ÔngHồBiểuChánhchẳngnhữngbiếtdosựquansátmàsángtạorađược
nhữngnhânvậtđúngvớicáikhuônmẫungườiđời,biếtchonhữngnhânvậtđósốngtheo
tínhcáchriêng,cáitháiđộriêng,trongmỗihoàncảnhriêngcủahọ,màôngkhéoléocho
nhữngnhânvậtđóhiệpthànhcáixãhộigầngiốngnhưxãhộita,chokẻgiàugặpkẻ
nghèo,ngườihènđụngngườisang,kẻgianhùngquỷquyệtvớibậcnữsĩanhhào,vịgiai
nhântàitửvớikẻvôhọcphàmphu,vìnhữngsựxungđộtvềdanhlợi,vềtưtưởng,về
tánhtình,vềtinhthầnkhítiết,màquaycuồngvậtlộn,màchiếnđấucạnhtranh,gâynên
cáivẻhoạtđộngtrongđời,chođộcgiảđượcthỏalòngquansát”
[11,tr.46].Đâylànhận
xétkhátinhnhạycủaThiếuSơnvềnghệthuậtxâydựngnhânvậttrongtiểuthuyếtcủa
HồBiểuChánh.NhậnxéttrênchothấythếgiớinhânvậttrongtiểuthuyếtHồBiểuChánh
rấtđadạng.Cácnhânvậtnhưthếtạonênmộtxãhộivôcùngphongphú,phứctạpvới
nhiềumàusắc,nhiềuhànhđộng.Quaxãhộiđó,ngườiđọccóthểquansátđượcxãhội
xungquanhmàmìnhđangtồntại.VớiquanđiểmnhânvậtnhưthếthìThiếuSơnđãkhen
ôngtạorađượcnhữngnhânvậtđúngvớiconngườinhữngnămđầuthếkỉXX.
Trongmộtbàiviếtkháclà
B
B
B
Bà
à
à
ài
i

i
ih
h
h
họ
ọ
ọ
ọc
c
c
cH
H
H
Hồ
ồ
ồ
ồBi
Bi
Bi
Biể
ể
ể
ểu
u
u
uCh
Ch
Ch
Chá
á

á
ánh
nh
nh
nh
nhàphêbìnhThiếuSơnngoài
việcphântíchđúngđắncuộcđờichínhtrịcủaHồBiểuChánhthìvềvănchương,ông
cũngcónhậnxét:
‘‘Nhânvậttrongcáctácphẩmcủaôngđủhạngngười,nhưngphầnlớn
làtừgiớitrunglưutrởxuống.Nhấtlà“connhànghèo”chịuđủ“cayđắngmùiđời”và
“nhơntìnhấmlạnh”.Thànhphầnnàyluônluônhiệnhữutrongtácphẩmcủaông.Đây
làmộtbứctranhhiệnthực,đadạng,giúpbạnđọctoànquốcthấyrõđượcbộmặtthật
củaxãhội“miệtvườn”NamBộ.Đólàtánhcáchđadạngphongphú,khôngnhữngvề
chấtlượngmànghệthuậtngôntừ,tìnhcảm,tâmlícủamỗinhânvậtđượcthểhiệnmột
cáchchânthànhmàvẫnduyêndángcủanhữngconngườibiếtyêusựthật,lẽphải”
[12,
tr.114].ThiếuSơnđãcónhữngnhậnxétkhásâusắcvềnhânvậtđượcHồBiểuChánh
xâydựngtrongtiểuthuyết.Khôngchỉxâydựngnhữngnhânvậtcóngoạihình,têngọimà
ôngcòntạonênnhữngnhânvậtcónhữngnéttínhcáchkhácnhau,đặcbiệtlàmangphẩm
9
chất,nhiềunéttínhcáchcủanhữngngườidânNamBộ.Chínhvìvậymàtiểuthuyếtcủa
HồBiểuChánhtạonênbứctranhxãhộiNamBộnhữngnămđầuthếkỉXX.Nhânvật
trongtiểuthuyếtHồBiểuChánhtuyđadạng,đủhạngngườinhưngôngquantâmnhiều
đếnnhữngconngườithuộcgiớitrunglưutrởxuống,đólànhữngconngườinghèokhổ.
Đặcbiệtlànhữngconngườinghèokhổlạiphảichịuđủ
‘‘cayđắngmùiđời’’
và
‘‘nhân
tìnhấmlạnh’’
.Điềunàyđãnóilêntìnhyêuthươngcủaôngvớinhữngkiếpngườitrong

xãhội.
TấmlòngcủaHồBiểuChánhvớinhândânkhôngphảichỉcóThiếuSơnmớicảm
được,mànóđượcnhiềunhànghiêncứunhắcđến.TronghộithảokhoahọcvềHồBiểu
ChánhđượctổchứctạiTiềnGiangthìnhànghiêncứuNguyễnNgọcThạchcũngcóviết:
"Trênnửathếkỉtrước,HồBiểuChánhđãpháchọađượcbứctranhhiệnthựcvềkiếp
sốngngườibầncốnôngdướichếđộthựcdânnửaphongkiến,ởmộtvùngđồngbằng
sôngCửuLong.HồBiểuChánhđãdựnglạicảnhsốngvấtvả,cựcnhọcđóicơm,rácháo,
bịđànápnhụcmạ củangườinôngdânnghèo.Cũngmớichỉcómộtsốnétpháchọa,
giátrịcủanóthậtđángtrântrọng.Hơnaihết,HồBiểuChánhkhắchọađượcnhiều
khuônmặtđầytìnhnghĩa,giàunhânái củatầnglớpnôngdânnghèo’’.
Chínhvì
thươngyêu,quantâmnhữngkiếpngườinghèokhổnênhọluônhiệnhữutrongtiểuthuyết
củaông.Chỉcóthậtsựquantâmôngmớiquansátđượccảnhsốngcơcực,đóiráchcủa
họ.
VũNgọcPhancũngđãcónhữngnhậnxétvềlờivănvàcáchxâydựngnhânvật
củaHồBiểuChánh:
‘‘TiểuthuyếtHồBiểuChánhlạilànhữngtiểuthuyếtcótínhchất
bìnhdân,bìnhdâncảtừnhữngnhânvậtôngchọnđếnlờivănôngviếtnữa’’
[8,tr.368].
Tuynhậnxétngắngọnnhưngcóthểbaohàmcảvềmặtnộidungvànghệthuật.Tiểu
thuyếtcủaHồBiểuChánhmangchấtbìnhdânbởingônngữvàcáchhànhvănmộcmạc,
trơntru.Vàvìngônngữtrơntru,dễhiểunàyđãgópphầntạonênnhữngnhânvậthếtsức
bìnhdân,bìnhdịtrongtiểuthuyếtHồBiểuChánh.Bêncạnhđó,VũNgọcPhancònnhận
xét:
‘‘TiểuthuyếtcủaôngbaoquátnhiềuvùngthànhthịvànôngthônrộnglớncủaNam
Bộ,nhiềukiểungườithuộcđủcácgiaicấpkhácnhau:Quanlại,địachủ,hộiđồng,chúa
tàu,thôngngôn,kílục,táđiền,gáiđiếm,meTây…’’
[8,tr.369].
10
VềnghệthuậtxâydựngnhânvậttrongtácphẩmHồBiểuChánh,nhànghiêncứu

NguyễnNgọcHiếu(CaođẳngSưphạmTiềnGiang)nhậnxét:
“Đọccáctácphẩmcủa
HồBiểuChánh,tathấytácgiảthườngchútrọngnhiềuvàonhữngbiểuhiệnbênngoài
nhưsắcdiện,ngônngữ,cửchỉ,hànhđộng củanhânvật.Tâmlýnhânvậtđượcbộclộ
chủyếutừnhữngbiểuhiệnbênngoàiấy.Ítkhitácgiảnóinhiềuvềnhữnggiằngco,trăn
trởcủanộitâmhaynhữngsuynghĩsâukínphứctạp.Xâydựngtácphẩmnhưvậy,có
ngườichotácgiảquágiảnđơn,cạncợt,thiếusựsâuxa,tinhtế,làmgiảmgiátrịtác
phẩm.Trongmộtvàitrườnghợp,tácgiảsơlượcquáđángthìnhậnxéttrêncóphầnđúng.
Nhưngnhìntoàncục,thìsựthậtcóphầnngượclại”
[5,tr.74].NguyễnNgọcHiếuđãđề
cậpđếncáchphântíchtâmlínhânvậtcủaHồBiểuChánhcònvụnvề,chưađisâukhai
thácnhữngdiễnbiếnbêntrongnhânvậtmàchủyếulàkểlạisuynghĩcủanhânvật.Ông
chưachútrọngviệckhắchọanhânvậttâmlímàchủyếulàmôtảngoạihình,bềngoài
củanhânvật.Nhìnnhậnởmộtchiềuhướngkhác,NguyễnNgọcHiếukhôngđitheocácý
kiếncủacácnhànghiêncứukhichorằngHồBiểuChánh
‘‘cạncợt’’
trongviệcphântích
tâmlínhânvật.KhôngphảnbáchoàntoànýkiếntrênnhưngNguyễnNgọcHiếuchỉcho
nóđúngởmộtvàitrườnghợpnhấtđịnhchứkhôngnêngượngépchotoànbộtiểuthuyết
củaHồBiểuChánh.CóthểthấynhậnxéttiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhchúýnhiềuđến
việcmôtảngoạihìnhthìđúng,bởiôngthườngmiêutảnhânvậtcủamìnhtỉmỉtừgót
chân,móngtay,làndahaymáitóc,đặcbiệtlànhânvậtnữ.CònnhậnxétHồBiểuChánh
còn
‘‘cạncợt’’
trongviệcphântíchtâmlínhânvậtthìchưathậtchínhxác,bởiđasốnhân
vậtlànhữngngườinôngdânnghèo,làngườilaođộngchântaylạiítđượcănhọcnênđời
sốngnộitâmcủahọkhôngsâusắc.ĐặcbiệtlạilànhữngngườiNamBộchấtphác,thật
thà,mà
‘‘ruộtđểngoàida’’
thìtâmlícủahọkhôngcógìlàphứctạp,màngượclạirất

đơngiản.
Trong
VănhọcNamBộtừđầuđếngiữathếkỉXX(1900–1954),
HoàiAnh–
ThànhNguyên–HồSĩHiệpđãnghiêncứuvềmộtsốtácgiảtiêubiểutrướcnăm1945.
Quađó,cáctácgiảđãcónhậnxétsơlượcvềnhữngđónggópcủaHồBiểuChánhtrên
phươngdiệnnghệthuật
‘‘khắchọatínhcách,tâmlínhânvậttinhtếvàsắcsảo’’
[1,
tr.128].ỞđâytácgiảđãkhenHồBiểuChánhđãcónhữngđónggópvềmặtnghệthuật
11
khikhắchọatâmlínhânvật.ĐiềunàychothấyHồBiểuChánhđãthànhcôngkhixây
dựngnhânvật.Nhânvậtvừađượcmiêutảtỉmỉlạiđượcmiêutảtâmlísắcsảo.
Trong
VănhọcViệtNamnơimiềnđấtmới
,NguyễnQ.Thắngcũngcónhậnxétsâu
sắcvềnộidungvànghệthuậttiểuthuyếtcủaHồBiểuChánh.Vềnghệthuậtxâydựng
tâmlínhânvật,tácgiảnhậnxét:
‘‘ĐếnvớitừngtácphẩmhoặctừngnhânvậtcủaHồBiểu
Chánhlàbướcvàothếgiớitâmlíđầyphứctạpcủaconngười(…)dùđólàconngười
từngtrải,lịchduyệt,cónhãnquantinhtếcũngkhócóthểhiểucặnkẽtâmlínhânvậttác
phẩmông’’
[18,tr.1033].NguyễnQ.ThắngchorằngkhôngphảiHồBiểuChánh
‘‘cạn
cợt’’
trongviệcmiêutảtâmlínhânvật.MàngượclạilànhânvậttrongtiểuthuyếtcủaHồ
BiểuChánhcódiễnbiếntâmlírấtphứctạpnênngaycảôngcũngkhôngthểnàophân
tíchcặnkẽđược.Bêncạnhđó,cácđộcgiảchodùcónhãnquantinhtếđichăngnữacũng
khómànắmbắtđượctâmlínhânvật.ĐâynhưmộtlờikhenHồBiểuChánhcótàikhi
xâydựngnhânvậttrongtiểuthuyếtcủamình.

Trongquyển
ViệtNamvănhọcsửgiảngướctânbiên
,PhạmThếNgũđãcónhiều
trangviếttậptrungphântíchtiểuthuyếtcủaHồBiểuChánh.Giáosưđãcónhữngđánh
giávềnộidungvànghệthuậttrongtiểuthuyếtcủaHồBiểuChánh,vàvềnghệthuậtông
đãviết:
‘‘Trongkhuynhhướngcảnhbáctạpấy,ôngđãđưarađủloạinhânvật,khoác
chomộtdungmạo,mộttínhtình,nhữngthóiquenvàphongtụcthườngđềulàđánhdấu
mộtthờiđạicả’’
[7,tr.384].
TrênbìnhdiệnsosánhvớicácnhàvănhiệnthựcởgiaiđoạnsaunhưNguyên
Hồng,NamCao,ĐinhTríDũngđãđưaramặthạnchếcủaHồBiểuChánhtrongviệcxây
dựngnhânvậtởyếutốtâmlí.Ôngđãviết:
‘‘Dotínhchấtkhaiphá,mởđườngtiểuthuyết
HồBiểuChánhnóichung,Cha
Cha
Cha
Chacon
con
con
conngh
ngh
ngh
nghĩ
ĩ
ĩ
ĩa
a
a
an

n
n
nặ
ặ
ặ
ặng
ng
ng
ngnóiriêngcònnhiềuhạnchế;tâmlínhân
vậtchấtphác,tựnhiênnhưngđơngiản.Nhàvănchưacókhảnăngđisâuvàothếgiới
nộitâmnhânvật’’
[2,tr.124].
NgoàiratrêntrangWebsitewww.hobieuchanh.comcũngcónhiềubàiviếtvềcuộc
đờivàsựnghiệpvănchươngcủaông.Trongbài
CáinhìncủaHồBiểuChánhvềngười
nôngdânNamBộ
củaHuỳnhThịLanPhương,tácgiảbàiviếtchorằngHồBiểuChánh
đãphảnánhđượccuộcsốngnghèokhóvàtínhcáchcủangườinôngdânhiềnlành,bộc
trực,thẳngthắng,sốngnghĩatình,camchịuvànhẫnnhục.Nhữngngườinôngdânchưa
12
cóđượcvịtríxứngđángtrongxãhội.Họphảisốngtrôinổi,khôngchốndungthânlại
phảichịusựchènép,bóclộtcủabọnquanlạiđịachủ.Sốngtủinhục,khôngcóquyềnhạn,
tiếngnóicủahọkhôngcógiátrịgìvớinhữngtênđịachủ.Tuyphảichịunhiềucayđắng,
đaukhổnhưngngườinôngdântrongtiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhchưacóýthứcphản
kháng,haynếucóthìcũngrấtyếuớt.QuađóchothấyHồBiểuChánhcócáinhìnnhân
đạovớinhữngngườinôngdânnghèokhổ.HuỳnhThịLanPhươngcòncóbàiviếtvề
Sự
đổimớiquanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtHồBiểuChánh
.Ngườiviết
chorằngHồBiểuChánhbịảnhhưởngcủahainềnHánhọcvàTânhọc,vàôngnhìn

ngườibằngcáinhìncủanhàNho.VàHồBiểuChánhđãcótiếpthunhữngcáimớitừnền
Tânhọcnêntrongquanniệmnghệthuậtvềconngườicủaôngcócáiđổimớitừnhững
conngườichứcnăngphậnvịvàcảconngườicánhân.Ôngvẫnnhìnconngườibằngcái
nhìncủanhàNho,tuynhiênđãcónhiềunétđổimớidoôngđãtiếpthunềnvănhọc
phươngTây.Ngườiviếtchorằngquanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểuthuyết
củaHồBiểuChánhcósựkếthừacáicũvàtiếpthucáimớinêntiểuthuyếtcủaôngcó
yếutốhiệnđạivàtruyềnthốngluônđancài,kếtnốivớinhautạonêngiátrịphùhợpvới
thờiđại.
Quacácnhậnxét,đánhgiácũngnhưlàcácbàiviếtvềHồBiểuChánh,đặcbiệtlà
cáchnhìnnhậnvềnhânvậtcũngnhưnghệthuậtxâydựngnhânvậttrongtiểuthuyếtHồ
BiểuChánhchothấycónhiềuýkiếntráichiềuvềgiátrịtiểuthuyếtvàtàinăngcủaHồ
BiểuChánh.Tuynhiêncáctàiliệutrênlànguồntưliệuhếtsứcquýgiátrongviệcnghiên
cứucủachúngtôi.
3.
3.
3.
3.M
M
M
Mụ
ụ
ụ
ục
c
c
cđí
đí
đí
đích,
ch,

ch,
ch,y
y
y
yê
ê
ê
êu
u
u
uc
c
c
cầ
ầ
ầ
ầu
u
u
u
Thựchiệnđềtài
QuanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtcủaHồBiểu
Chánh
,chúngtôihướngđếnnhữngmụcđíchnhưsau:
Thứnhất:Chúngtôimuốnlàmsángtỏnhậnthứcvàquanniệmvềconngườicủa
HồBiểuChánhthôngquatiểuthuyếtcủaông.Quađó,cóthểhiểusâusắchơnvềtấm
lòngcủanhàvănđốivớingòibútcủamìnhvàđốivớinhândânởvùngđấtNamBộ.
Thứhai:Chúngtôihướngđếntìmhiểunhữngnétđổimớiquanniệmnghệthuậtvề
conngườitrongtiểuthuyếtcủaHồBiểuChánh,dotiểuthuyếtcủaôngxuấthiệntrong
giaiđoạnvănhọccónhiềuchuyểnbiến,cósựhiệnđạitrênnhiềuphươngdiệntưtưởng,

13
nộidung,nghệthuật…Từđó,cóthểnhậndiệnđượcnhữngđónggópcủaHồBiểuChánh
trongtiếntrìnhhiệnđạihóavănhọcViệtNamđầuthếkỉXX.
4.
4.
4.
4.Ph
Ph
Ph
Phạ
ạ
ạ
ạm
m
m
mvi
vi
vi
vinghi
nghi
nghi
nghiê
ê
ê
ên
n
n
nc
c
c

cứ
ứ
ứ
ứu
u
u
u
HồBiểuChánhlàmộtnhàvănlớncủamiềnNamvàcảnước.Ôngđểlạimộtgia
tàitiểuthuyếtđồsộhơn64quyển.Tuyđãđượccácnhànghiêncứu,phêbìnhquantâm,
tìmhiểunhưngđasốchỉdừnglạiởcácbàiviết,mộtsốítcôngtrìnhluậnvănđạihọc,cao
họcnghiêncứuvềtiểuthuyếtHồBiểuChánh.Cònvấnđềnghiêncứuquanniệmnghệ
thuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhthìtheosựkhảosátcủachúngtôi
đếnnaychưacócôngtrìnhnàonghiêncứuvấnđềnàymộtcáchhệthống.Chínhvìvậy
khichúngtôinghiêncứuđềtàiquanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtHồ
BiểuChánhhyvọngcũnggópphầnnghiêncứuvềông.Tuynhiênvớikhuônkhổluận
vănthìchúngtôichỉnghiêncứumộtsốtácphẩmtiêubiểunhư:
Ailàmđược(1912)
ChúatàuKimQui(1923)
Cayđắngmùiđời(1923)
Tỉnhmộng(1923)
Mộtchữtình(1923)
Nhântìnhấmlạnh(1925)
Tiềnbạc,bạctiền(1925)
Thầythôngngôn(1926)
Ngọncỏgióđùa(1926)
Chútphậnlinhđinh(1928)
Chaconnghĩanặng(1929)
Khócthầm(1929)
Nặnggánhcangthường(1930)
Connhànghèo(1930)

Connhàgiàu(1931)
Mộtđờitàisắc(1935)
Cườigượng(1935)
Đóahoatàn(1936)
14
Lờithềtrướcmiễu(1938)
Đoạntình(1940)
5.
5.
5.
5.Ph
Ph
Ph
Phươ
ươ
ươ
ương
ng
ng
ngph
ph
ph
phá
á
á
áp
p
p
pnghi
nghi

nghi
nghiê
ê
ê
ên
n
n
nc
c
c
cứ
ứ
ứ
ứu
u
u
u
Đểtiếnhànhnghiêncứuvấnđề
Quanniệmnghệthuậtvềconngườitrongtiểu
thuyếtHồBiểuChánh
,chúngtôisẽsửdụngmộtsốphươngphápsau:
Phươngphápthốngkê:chúngtôisửdụngphươngphápthốngkêđểthốngkêmột
sốtiểuthuyếtvàbàiviếtnghiêncứuvềHồBiểuChánhcóliênquanđếnđềtài.
Phươngpháplịchsử:chúngtôisửdụngphươngphápnàyđểtìmhiểuvềtácgiả
HồBiểuChánhvàtiếpcậntácphẩm.Đặcbiệtlànhữngảnhhưởngcủatìnhhìnhxãhội,
chínhtrịhayvănhọcđếnquanniệmsángtáccủanhàvăn.
Phươngphápđốichiếu,sosánh:phươngphápnàyđượcvậndụngtrongquátrình
chúngtôixemxét,sosánhHồBiểuChánhvớicácnhàvănkhácđểthấyđượcvịtrívàsự
đónggópcủaHồBiểuChánh.
Phươngpháptổnghợp:dựatheocáchhiểu,cảmnhậnriêngvàtừnhữngtàiliệucó

liênquanchúngtôitổnghợplạinhữngnhậnđịnh,đánhgiárồiđưaraquanniệmnghệ
thuậtvềconngườitrongtiểuthuyếtcủatácgiả.
Bêncạnhđó,trongquátrìnhnghiêncứuchúngtôicònkếthợpcácthaotácnhư:
phântích,chứngminh,bìnhluậnđểlàmrõvấnđề.
15
PH
PH
PH
PHẦ
Ầ
Ầ
ẦN
N
N
NN
N
N
NỘ
Ộ
Ộ
ỘI
I
I
IDUNG
DUNG
DUNG
DUNG
CH
CH
CH

CHƯƠ
ƯƠ
ƯƠ
ƯƠNG
NG
NG
NG1
1
1
1
M
M
M
MỘ
Ộ
Ộ
ỘT
T
T
TS
S
S
SỐ
Ố
Ố
ỐV
V
V
VẤ
Ấ

Ấ
ẤN
N
N
NĐỀ
ĐỀ
ĐỀ
ĐỀCHUNG
CHUNG
CHUNG
CHUNG
1.1.
1.1.
1.1.
1.1.M
M
M
Mộ
ộ
ộ
ột
t
t
ts
s
s
số
ố
ố
ốv

v
v
vấ
ấ
ấ
ấn
n
n
nđề
đề
đề
đềv
v
v
về
ề
ề
ềt
t
t
tá
á
á
ác
c
c
cgi
gi
gi
giả

ả
ả
ả
1.1.1.
1.1.1.
1.1.1.
1.1.1.Cu
Cu
Cu
Cuộ
ộ
ộ
ộc
c
c
cđờ
đờ
đờ
đời
i
i
iH
H
H
Hồ
ồ
ồ
ồBi
Bi
Bi

Biể
ể
ể
ểu
u
u
uCh
Ch
Ch
Chá
á
á
ánh
nh
nh
nh
HồBiểuChánhtênthậtlàHồVănTrung,tựBiểuChánh,hiệuThứTiên.Làcon
ôngHồHữuTạo,làanhruộtcủahainhàvăn,nhàbáoViênHoànhHồVănHiếnvàThất
LangHồVănLang.Xuấtthântronggiađìnhnghèo,đôngconnênthuởnhỏHồBiểu
Chánhphảivấtvảvàthiếuthốn.Đâylàmộttrongnhữngyếutốkháchquanảnhhưởng
đếnquanniệmvềconngườitrongtiểuthuyếtcủaông.Chínhbảnthânlàngườinếmtrải,
cólẽhơnaihết,HồBiểuChánhthấuhiểutìnhcảnhnghèođói,lắmcơcựccủanhững
ngườinôngdânNamBộ.Chínhvìlẽđómàhìnhảnhngườinôngdânnghèoluônhiện
hữutrongđasốtiểuthuyếtcủaông.Quađó,HồBiểuChánhđãthểhiệnsựcảmthông,
sẵnsàngchiasẻvớinhữngsốphậnbấthạnhtrongxãhội.
HồBiểuChánhsinhnăm1884(nhưngtronghộtịchghinhỏhơnmộttuổi1-10-
1885)tạilàngBìnhThành,tỉnhGòCông(naythuộchuyệnGòCôngĐông,tỉnhTiền
Giang).ChínhquêhươngGòCông,làmộtvùngđấtnghèonàn,cuộcsốngconngườinơi
đâychậtvậtkhókhănđãảnhhưởngtrựctiếpđếncáinhìncủaHồBiểuChánhvềngười
nghèokhổ,bấthạnhtrongxãhội.Khilênchíntuổi,ôngđượcchamẹchođihọcchữNho.

ĐếnkhichamẹđếnởchợGiồngÔngHuêôngbắtđầuhọcchữQuốcngữtạitrườngtỉnh
VĩnhLợi(1896-1898).HồBiểuChánhđượchọcchữQuốcngữkhásớmlàđiềukiệnsau
nàyđểôngviếttiểuthuyếtbằngchínhchữQuốcngữ.LênbậctrunghọcônghọcởMỹ
Tho(1902-1903)rồisauđóhọcởtrườngSàiGòn(1904-1905).Năm1905,HồBiểu
ChánhthiđậuthànhchungvàtrởthànhKílụckhithiđậuKílụcSoáiNamKỳnăm1906.
SauKílục,ônglàmthôngngônrồithăngdầnđếnĐốcphủsứ,từnggiữchứcchủ
quậnởnhiềunơi.DùlàmquannhưngcuộcđờiquantrườngcủaHồBiểuChánhvốncó
tiếngthanhliêm,yêudân,thươngngườinghèokhổ.Cóýthứclàlàmquanchochính
quyềnPhápnhưngphảiluôngiúpđỡnhữngngườinghèo,yêudânnhưcon.Tuynhiên,
16
khôngmấyaihoannghênhviệcôngđãthamgiavàobộmáychínhquyềnPhápvàxemđó
nhưmộtvếtnhọkhómàxóađượctronglílịchHồBiểuChánh.Nhưngnếukhôngcóông
quanHồVănTrungthìcólẽcũngkhôngcónhàvănHồBiểuChánh.Khilàmquan,được
đinhiềunơi,biếtnhiềunétvănhóagiúpôngmởrộngtầmnhìn.Mặtkhácchínhvìđược
đinhiềunơi,khảosátdântình,ôngquanHồVănTrungmớicóthểghilạinhữnggìtai
nghemắtthấynhiềuchuyệnđãvàđangxảyratrongxãhội.
Tháng8năm1941,saukhivềhưuôngđượcchínhquyềnPhápmờilàmnghịviện
HộiđồngLiênbangĐôngDươngvàphóĐốclíSàiGòn,năm1942ônglàmgiámđốc
choNamKìtuầnbáovàĐạiViệttạpchí.Đâylànhữngcôngcụtuyêntruyềnchochủ
nghĩaPháp-Việtđềhuề.Đặcbiệt,sauCáchmạngthángTámnăm1945chưađượcbao
lâu,mộtlầnnữaHồBiểuChánhnhậnlờiPháplàmcốvấnchochínhphủNamKỳtựtrị
vớitênviệtgian,bùnhìnNguyễnVănThinh.Tuynhiênôngvẫnbiếtphụcthiệnkhi
khôngđượcbaolâusauchínhphủbùnhìnsụpđổkhiNguyễnVănThinhbịthựcdân
Phápgạttựải.Saukhitáchkhỏichínhtrường,HồBiểuChánhlênSàiGònsốngvới
nghiệpvănđếncuốiđời.Tuổigià,sứcyếuôngmấtvàongày4-11-1958tạiPhúNhuận,
GiaĐịnh(naythuộcthànhphốHồChíMinh).
CuộcđờiHồBiểuChánhsinhralàđểtrởthànhnhàvăn,nhàviếttiểuthuyếtvề
NamBộ,vềconngườiNamBộ.Từnggiaiđoạntrongcuộcđờicủaônglàbướcđường
đưaôngđếngầnvớinghiệpvăncủamình.Từviệcbảnthântrảiquanhữngngàyhànvi,
cơcựcđếnviệclàmquanđềulànhữngyếutốảnhhưởngđếncáinhìn,đếnquanniệmvề

conngườitrongtácphẩmcủaông.
1.1.2.
1.1.2.
1.1.2.
1.1.2.S
S
S
Sự
ự
ự
ựnghi
nghi
nghi
nghiệ
ệ
ệ
ệp
p
p
pc
c
c
củ
ủ
ủ
ủa
a
a
aH
H

H
Hồ
ồ
ồ
ồBi
Bi
Bi
Biể
ể
ể
ểu
u
u
uCh
Ch
Ch
Chá
á
á
ánh
nh
nh
nh
Vềmặtvănchương,HồBiểuChánhđãcónhữngđónggópđángkểvàosựnghiệp
vănhọcnướcnhà.KhiviếtvănônglấytêntựghépvớihọlàHồBiểuChánhvàtrởthành
mộtbútdanhđượcnhiềungườibiếtđếnhơncáitênHồVănTrungtrêncươngvịĐốcphủ
sứ.HồBiểuChánhlàmquannênôngthườngxêdịchnhiềunơi,nhấtlàcáctỉnhmiền
Nam.Chínhvìvậyôngcóvốnhiểubiếtphongphú,sâurộngvềvănhóa,xãhội,phong
tụcvàcảtâmlí,tínhcáchconngười.Mỗinơiôngđiquađềucódấuấntrongtácphẩm
củamình.CùngvớicácnhàvăncùngthờithìHồBiểuChánhlàmộtnhàvănsungsức,

ôngbắtđầuviếtvăntừrấtsớm.Năm1909,khimớibướcvàotuổi14ôngđãcótậptruyện
17
dàitheothểthơlụcbát
U
U
U
Ut
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl
l
l
lụ
ụ
ụ
ục
c
c
c
.Sauhơnmườinăm,HồBiểuChánhchuyểnhẳnsang
viếttiểuthuyết.TừđótrởvềsauHồBiểuChánhkhôngngừngsángtácđếncuốiđờivà
đãđểlạimộtkhốilượngtácphẩmkhálớn:64quyểntiểuthuyết,12tậptruyệnngắnvà
truyệnkể,5tậpthơvàtruyệnthơ,8tậpkí,28tậpkhảocứuphêbình,2tácphẩmdịch.
B

B
B
Bả
ả
ả
ảng
ng
ng
ngth
th
th
thố
ố
ố
ống
ng
ng
ngk
k
k
kê
ê
ê
êti
ti
ti
tiể
ể
ể
ểu

u
u
uthuy
thuy
thuy
thuyế
ế
ế
ết
t
t
tH
H
H
Hồ
ồ
ồ
ồBi
Bi
Bi
Biể
ể
ể
ểu
u
u
uCh
Ch
Ch
Chá

á
á
ánh
nh
nh
nh
SốTTTêntiểuthuyếtNămxuấtbản
1Ailàmđược01-11-2003
2Kẻlàmngườichịu01-11-2003
3Khócthầm01-11-2003
4Lờithềtrướcmiễu01-11-2003
5Nhơntìnhấmlạnh01-11-2003
6Ởtheothời01-11-2003
7Thầythôngngôn01-11-2003
8Thiệtgiả,giảthiệt01-11-2003
9Tiềnbạc,bạctiền01-11-2003
10Từhôn01-11-2003
11Vợgiàchồngtrẻ01-11-2003
12Chútphậnlinhđinh08-11-2003
13Đóahoatàn11-11-2003
14Đoạntình11-11-2003
15Bỏvợ15-11-2003
16Đạinghĩadiệtthân15-11-2003
17Áitìnhmiếu21-11-2003
18Bứcthưhốihận22-01-2004
19Connhànghèo12-02-2004
20ChịĐào,chịLý20-03-2004
21Ngọncỏgióđùa29-03-2004
22TânPhongnữsĩ22-04-2004
23Ývàtình03-05-2004

18
24Nợtình11-06-2004
25Cayđắngmùiđời10-07-2004
26ÔngCử22-07-2004
27Mộtchữtình10-11-2004
28CưKỉnh23-11-2004
29Vìnghĩavìtình22-12-2004
30Dâyoan27-12-2004
31Chaconnghĩanặng03-01-2005
32Tạitôi20-01-2005
33Sốngthácvớitình15-03-2005
34ChúatàuKimQui16-04-2005
35Haikhốitình17-05-2005
36Bỏchồng08-07-2005
37Haivợ12-08-2005
38Tỉnhmộng14-08-2005
39Hạnhphúclốinào26-08-2005
40Mộtđờitàisắc31-08-2005
41Mẹghẻ,conghẻ08-10-2005
42Nợđời15-10-2005
43Ngườithấtchí25-10-2005
44Connhàgiàu07-01-2006
45Cườigượng30-01-2007
46ĐỗNươngNươngbáooán16-04-2007
47Nặnggánhcangthường02-05-2007
48Lạcđường30-05-2007
49Namcựctinhhuy10-06-2008
50Đóngiómới,nhắcchuyệnxưa
51Haichồng
52Lárụng,hoarơi

19
53Lẫylừnghàokhí
54Mộtduyênhainợ
55Nặngbầuânoán
56Nhữngđiềunghethấy
57Nợtráioan
58ÔngCảBìnhLạc
59Tìmđường
60Trọnnghĩa,vẹntình
61Trảnợchocha
62Trongđámcỏhoang
63Tắtlửalòng
64Hysinh
1.2.
1.2.
1.2.
1.2.Phong
Phong
Phong
Phongc
c
c
cá
á
á
ách
ch
ch
chngh
ngh

ngh
nghệ
ệ
ệ
ệthu
thu
thu
thuậ
ậ
ậ
ật
t
t
tc
c
c
củ
ủ
ủ
ủa
a
a
aH
H
H
Hồ
ồ
ồ
ồBi
Bi

Bi
Biể
ể
ể
ểu
u
u
uCh
Ch
Ch
Chá
á
á
ánh
nh
nh
nh
U
U
U
Ut
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl

l
l
lụ
ụ
ụ
ục
c
c
c
làtácphẩmđầutaycủaHồBiểuChánhđượcviếttheothểlụcbát,
mangđặctínhcủatruyệnthơcổtruyền.CóthểthấyHồBiểuChánhbịảnhhưởngrấtlớn
từnhàvănđitrướclàNguyễnDu.Vềđềtàicóthểkhôngcógìmới,ôngviếtvềtàitửgiai
nhânvànhữnggiátrịđạođứcnhưngvềchữviết
U
U
U
Ut
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl
l
l
lụ
ụ

ụ
ục
c
c
c
cónhiềuđổimới.HồBiểu
Chánhviết
U
U
U
Ut
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl
l
l
lụ
ụ
ụ
ục
c
c
c
bằngchữQuốcngữtrongkhinóchưađượcsửdụngphổbiếntrong

sángtác,vàtrướcđócáctruyệnthơlụcbátđềuđượcsángtácbằngchữNôm.Trong
U
U
U
U
t
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl
l
l
lụ
ụ
ụ
ục
c
c
c
ôngđãghilạinhữnggìxảyratrongthờiđạicủamình,ôngcònthànhcôngtrong
việcmôtảnếpsốngcủangườiViệtởnhữngthànhphố,làngxãcủavùngchâuthổSông
CửuLong.Ôngviếtvềnhữngcôgáibịgiađìnhgảépvìtàichính,nhữngcôngchứcđịa
phương,nhữngtayđịachủthamlam,thốinátvàsựbóclộtcủanhữngtênchovaynặng
lãi.Saukhiviết
U

U
U
Ut
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nhl
l
l
lụ
ụ
ụ
ục
c
c
c
,HồBiểuChánhchuyểnsangviếttiểuthuyếtvìôngthấyrõthị
hiếucủađộcgiảlúcbấygiờlàmuốnđọcnhữngtruyệngầngũivớihọ.
ChínhvìvậymàHồBiểuChánhdầndầntrởthànhmộttiểuthuyếtgiakhinăm
1912quyểntiểuthuyếtđầutay
Ai
Ai
Ai
Ail
l

l
là
à
à
àm
m
m
mđượ
đượ
đượ
được
c
c
c
rađời.Vừaquyếtđịnhtừbỏvănvầnđểchú
tâmvàoviếttiểuthuyếtvàdồncảtâmsứcchothểloạinàynhưngtácphẩm
Ai
Ai
Ai
Ail
l
l
là
à
à
àm
m
m
mđượ
đượ

đượ
được
c
c
c
làcuốntiểuthuyếtđầutiênnêncũngkhôngthoátkhỏinhữngkhuônsáocũvàcònnhiều
20
hạnchế.Tuynhiênquyểntiểuthuyếtnàyđãcócôngdọnđườngchođộcgiảtiếpnhận
mộtthểloạimớilàtiểuthuyết.
Nhậnthấytiểuthuyếtlàcôngcụnghệthuậtcókhảnăngảnhhưởngrộngđếnđời
sốngcộngđồng,HồBiểuChánhdùngthểloạivănhọcnàychoviệcgiáohóa,truyềnbá
vănminh,mởmangkiếnthứcchomọingười.Vìvậysaukhitiểuthuyếtđầutayrađời
ôngliêntụcchorahàngloạtnhữngtiểuthuyếtkhác,cóthểnóiôngkhôngngừngsángtác
tiểuthuyếtvàchođếncuốiđờiôngcònviếtdangdởmộttiểuthuyếtlà
Hy
Hy
Hy
Hysinh
sinh
sinh
sinh
.Cónhiều
ýkiếnvềtiểuthuyếtHồBiểuChánh,cóngườikhen,ngườichê,nhưngdùsauđócũnglà
nhậnđịnhriêngcủamỗingười.Còntheochúngtôitiểuthuyếtcủaôngđãcónhữngđóng
gópnhấtđịnhvàovănhọcnướcnhàvànómangnhữnggiátrịriêngvềnộidungvànghệ
thuật.
Vềnộidung,trongcuốntiểuthuyết
Ai
Ai
Ai

Ail
l
l
là
à
à
àm
m
m
mđượ
đượ
đượ
được
c
c
c
nhàvănThụyKhuêđãcóvài
dòngđểkếtthúcbàiviết
“NếuhìnhảnhxãhộimiềnBắcnằmtrongtoànbộcáctácgiả
Bắcquanhiềuthếhệ,từHoàngNgọcPháchđếnTựLựcVănĐoàn,từVũTrọngPhụng,
NgôTấtTố,đếnNguyênHồng,NamCao…thìcóthểnóiởtrongNam,tấtcảtìnhhìnhxã
hội,đẳngcấp,giàunghèo,thànhthịvàthônquêđềunằmtrongtayHồBiểuChánh,với
64cuốntiểuthuyết”
.TiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhlàmộtbứctranhsinhđộng,muôn
màumuônvẻvềcuộcsốngxãhộimiềnNam.Đượcđinhiềunơi,tiếpxúcvớinhiềuhạng
người,chứngkiếnvàhiểurõphongtụcởcáctỉnhmiềnNamtừthànhthịđếnnôngthôn.
ĐâylàyếutốgiúpchotiểuthuyếtcủaôngpháchọanêntoàncảnhxãhộiNamBộmột
cáchchânthực,đadạngvàcụthểnhưngoàithựctiễn.HồBiểuChánhkhôngtôhồnghay
bôiđenhiệnthựcxãhộimàôngchỉghilạinhữnggìtainghemắtthấy.Ôngphảnánh
nhữngmặttráicủaxãhộitừnôngthônđếnthànhthị,từkẻgiàungườinghèo,kẻcóhọc

haykẻcóchứccóquyền…
CuộcsốngxãhộiNamBộđầuthếkỉXXcónhữngthayđổighêgớmdochếđộ
thựcdântạonên.Ởthànhthịlàmộtcuộcsốnghốihả,gấpgápmàởđómọigiátrịđạo
đứcđềuđượcđánhgiábằngđồngtiền.Giữachốnbềbộnphứctạpđólạixuấthiệnnhiều
hạngngườitừsangtrọngđếnthấphènsốngcuộcsốngchuirúc,tạmbợ.HồBiểuChánh
cũngkhôngquênpháchọamộtbứctranhhiệnthựcvềnôngthônmiềnNam,đólànhiều
cảnhngangtrái,bấtcôngmàkẻgánhchịulànhữngngườinôngdânhiềnlành,chấtphác,
21
tuynghèokhổnhưnghọbiếtgiữđạođức.Cùngvớicáikhốnkhổ,nghèonàn,dốtnátluôn
đeobámhọthìhọcònbịnhữngtênthốngtrịbóclộtvàứchiếpkhôngthươngtiếc.Luôn
lấycổgialàkhuônmẫunênkhitrongxãhộixuấthiệnnhữnghiệntượngảnhhưởngđến
quanhệgiađìnhcũngđượcHồBiểuChánhphảnánh.Đólànhữngmặttiêucựctrong
quanhệgiađìnhnhưtranhgiànhgiatài,phânchiatàisảnhaykếnghiệp,tronghônnhân
cóngườivìtiềnbạc,giatàimàđếnvớinhauhaygiữavợchồngkhôngcòngiữsựthủy
chungvớinhau,vợthấttiếtvớichồng,cònchồngthìđathê…MỗitiểuthuyếtcủaHồ
BiểuChánhlàmộtmảnhghépvềđịadanh,hoạtđộngsinhhoạt,nhữngphongtụcđadạng
vàđủcáchạngngườiđểtạonênmộtbứctranhsinhđộng.
NhiềungườichorằngHồBiểuChánhngoàiviệclàmthơ,viếttiểuthuyết,viếtbáo,
viếttuồng,cảilươngthìôngcònlànhàđạolí.Tiếpnhậnmặttíchcựccủacáimớinhưng
ôngluônmangnặngtưtưởngNhogia,lấyluânlílàmgốc,lấytrung,hiếu,nghĩalàm
khuônmẫu,làmcốtyếutrongcuộcsống.Chínhvìvậymàôngluônđưaquanniệmđạo
đức,luânlívàotiểuthuyếtcủamình.Cóthểthấychủtâmcủaôngkhiviếttiểuthuyếtlà
lầnlầndắtquầnchúngtrởvềconđườngquangminh,mongmuốnhướngconngườivề
đạođứcvàhoànlươngchoxãhội.Trongsángtác,đềtàilớnnhấtmàHồBiểuChánh
hướngđếnlàđạolí.Ôngvạchrasựthahóacủađồngtiềntrongxãhội,nólàmđảolộn
lươngtâmconngười,dùlàmđúngmàkhôngtiềncũngbịngườiđờicườichê,cònkẻcó
tiềndùnóingang,làmcàncũngđượcmọingườihưởngứng.Chỉvìđồngtiềnmànhững
giátrịchânchínhbịxóanhòa,kẻtrọngtiềntàimàxemnhẹdanhnghĩa.Quanniệmđạolí
củadângian
“Thiệnácđáođầuchunhhữubáo”

đượcHồBiểuChánhđưavàotiểu
thuyếtmongcảmhóavàgiáodụcconngười.Ôngthườngxâydựnghaikiểungườithiện-
ác,vàkiểungườithiệndùgặpkhókhăn,trắctrởnhưngcuốicùngcũngthắngác.Đólà
mộtkếtthúccóhậuchonhữngngườibiếtgiữluânthường,đạolí,cònkẻácluônbịtrừng
trị.Trongtiểuthuyết,HồBiểuChánhđềcậpnhữngmặtxấucóliênquanđếngiátrịđạo
đức.Đólàchuyệnlừađảo,phảntrắc,thamtiềnbạcnghĩa,phụtìnhvàcảnhữngánmạng
càngchothấyđạođứcconngườidầnxuốngdốc.Dùlàlàmngườihayviếtvănôngluôn
giữvẹnđạohiếunghĩa,yêuthươngconngườinhưnhữnggìôngđãlàmvàđãviết.
HồBiểuChánhđãcónhữngtìmtòivàsángtạotrêncảhaiphươngdiệnnộidung
vànghệthuật.Tiểuthuyếtcósựkếthợpgiữacáicũvàcáimới,cũởđâychínhlàđềtài,
22
nộidunggắnvớitưtưởngcủaphongkiến,cònmớilàtrênphươngdiệnnghệthuậtôngđã
tiếpthunhiềunghệthuậthiệnđạicủavănhọcphươngTây.
HaiyếutốquantrọngtạonêntiểuthuyếtHồBiểuChánhlàdântộcvàbìnhdân.
Yếutốdântộcliênquanđếnnộidung,đềtàitiểuthuyết,đóchínhlàviệcmôtảnhững
phongtục,thểhiệnquanniệmđạolívàhướngconngườiđếncáithiện.Cònyếutốbình
dânlạiliênquanđếnnghệthuậttrongtiểuthuyết.Thứnhất,làvềngônngữvàcáchhành
văn.Từngcónhiềungườikhen,cũngkhôngítkẻchêvănphongHồBiểuChánh.Người
khenthìnóingônngữmộcmạc,trơntuộtnhưlờiăntiếngnóihàngngàycủangườidân
NamBộ,kẻchêthìbảocâuvănthiếuthẩmmĩ,lốivăntrơntruthẳngtuộthờihợt.Nhưng
dùthếnàođinữatheochúngtôithìkhôngphảilờivăncủaônghờihợt,cẩuthảmàngôn
ngữcủaônghếtsứcbìnhdị.Bởikhiviếttiểuthuyếtđốitượngmàônghướngđếnlàtấtcả
hạngngười,nênchỉcóthứngônngữtrơntru,dễhiểunàymớigiúpchotácphẩmcủaông
đếnđượcvớiđộcgiảvàcóvậymớitruyềnbáđạođức,luânlíởđời.Ôngđãdùngtiếng
nóicủadânchúnghàngngàyđểmiêutảvàthuậttruyện.NgườidânNamBộvốnthậtthà,
chânchất,dễhiểuthìchỉcóchínhngônngữcủahọmớiphùhợpđểviếtvềhọ.HồBiểu
Chánhthànhcôngkhiđưakhẩungữhàngngàythànhngônngữvănchươngtrongtác
phẩm,đólàthứngônngữcủanhândânlaođộng,bìnhdị,khỏekhoắnmàcũnghếtsức
trongsáng.NgoàiratiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhcólốihànhvăntựnhiên,mạnhmẽ
khôngủymị,bởiôngcũnglàngườiNamBộ,nghĩthếnàoviếtthếấy,nóisaolàlàmvậy.

Tuynhiênôngcũngcómộtsốhạnchếkhidùngtừkhônghợpnghĩahoặccònchịuảnh
hưởngcủalốivănbiềnngẫu.Thứhailàvềnhânvật,thếgiớinhânvậttrongtiểuthuyết
củaHồBiểuChánhrấtđadạng,đủhạngngườivàhếtsứcgầngũi,mọingườicóthểnhìn
thấychínhmìnhkhiđọctiểuthuyếtcủaông.ĐólàHộiđồng,điềnchủ,kílục,thôngngôn,
hươngchức,táđiền,chúatàu,họcsinh,thầythuốc,thợmay…vàcảtrộmcướp,gáiđĩ,
metây.NhânvậttrongtiểuthuyếtHồBiểuChánhphầnlớnthuộcgiaicấptrunglưu,nhất
lànhữngngườilaođộng,ngườinghèokhổmàhọbìnhdịtừcáchnói,cáchnghĩ.Trong
tiểuthuyếtcủaHồBiểuChánhkhôngcònnhữngnhânvậtmangtínhchấtướclệ,không
cònngườianhhùngphảinhưcâytùng,câybách,câymaihayngườigiainhânnhưcây
liễu,nhưđào.Màđólànhữngnhânvậtcụthể,rấtthựctrongxãhộiNamBộlúcbấygiờ.
Mỗinhânvậtđượcôngmiêutả,thểhiệnmangnhữngnétriêngtừngoạihìnhđếnhành
23
động.HồBiểuChánhxâydựngnhânvậttheokiểutốthoặcxấu,thiệnhoặcác,ngườitốt
thìtốttừđầuđếncuối,kẻxấucũngthế,hayítrađếnhồikếtmớibiếtănnăn.Đâylàhạn
chếcủaông,vìthiếtnghĩôngnênxâydựngnhânvậtcóđủtínhtốthoặcxấuđểphùhợp
vớibảnchấtconngườihơn,vìkhôngcóailàhoànmĩ,nếuxâydựngnhânvậtquálí
tưởngthìsẽlàmchonhânvậtmấtđivẻthựcvốncócủanó.Nhiềungườichorằngông
cònkhávụnvềkhiphântíchtâmlínhânvật,đôikhitâmlínhânvậtthayđổinhanh
chóng,độtngộtkhôngphùhợpvớiquyluậttìnhcảmcủaconngười.Điềuđócũngdễlí
giải,bởiđasốcácnhânvậtlànhữngngườiNamBộvớitínhcáchthậtthà,chânchấtnghĩ
gìnóiđấy,nóisaolàmvậythìtâmlíhọsẽkhôngquáphứctạp,màkhihọnghĩhọsẽthể
hiệnngaybằngviệclàm,bằnghànhđộngchứkhôngmangnặngnhữngtâmtư,suynghĩ
trongđầu.Vìchínhhànhđộngmớilàcôngcụđểhọbộclộtìnhcảm,suynghĩvàtâmlí…
Bêncạnhđó,HồBiểuChánhcònthànhcôngkhimôphỏngtiểuthuyếtphương
Tây.Cáctácphẩmphóngtácđóngvaitròrấtquantrọngtrongtoànbộsựnghiệptiểu
thuyếtcủaHồBiểuChánh.Ởđâykhôngphảilàsaochépmàôngdùngcốttruyệncủa
tiểuthuyếtphươngTâyđểviếtvềxãhộivàconngườiNamBộ.Ôngvaymượncốttruyện
rồidùngtàinăngcủamìnhđểthểhiệnđềtài,làmchotácphẩmmangnétđộcđáoriêng
củamình.CónhiềutácphẩmnổitiếngtrênthếgiớiđượcHồBiểuChánhphóngtácnhư:
Ng

Ng
Ng
Ngọ
ọ
ọ
ọn
n
n
nc
c
c
cỏ
ỏ
ỏ
ỏgi
gi
gi
gió
ó
ó
óđù
đù
đù
đùa
a
a
a
(
Nh
Nh

Nh
Nhữ
ữ
ữ
ững
ng
ng
ngng
ng
ng
ngườ
ườ
ườ
ười
i
i
ikh
kh
kh
khố
ố
ố
ốn
n
n
nkh
kh
kh
khổ
ổ

ổ
ổ
củaVictorHugo),
Ch
Ch
Ch
Chú
ú
ú
úa
a
a
at
t
t
tà
à
à
àu
u
u
uKim
Kim
Kim
KimQui
Qui
Qui
Qui
(
B

B
B
Bá
á
á
á
t
t
t
tướ
ướ
ướ
ước
c
c
cMonte
Monte
Monte
Montecristo
cristo
cristo
cristo
củaAlexandreDumas)…
Dùlàphảnánhhiệnthựcxãhộihaymôtảphongtục,sinhhoạtHồBiểuChánh
cũngdựatrênlậptrườngđạođứcvàmụcđíchđókhôngngoàiýđịnhraogiảngđạođức
vàluânlí.Giữacuộcsốngxôbồ,phứctạpcủahômnaythìtiểuthuyếtHồBiểuChánhlại
còncógiátrịhơn.Chínhlàchỗgiáodụcđạođứcconngườikhitrongxãhộihiệnnay
nhưnggiátrịtốtđẹpđangdầnmấtđi.Vàđểnângtầmgiátrịđócũngnhưlàdothịhiếu
thìlầnlượtnhiềutiểuthuyếtHồBiểuChánhđãđượcdàndựngthànhphim,vớimong
muốntruyềnbánhữngtưtưởngcủaôngnhư:

N
N
N
Nợ
ợ
ợ
ợt
t
t
tì
ì
ì
ình
nh
nh
nh
,
T
T
T
Tạ
ạ
ạ
ại
i
i
it
t
t
tô

ô
ô
ôi
i
i
i
,
T
T
T
Tâ
â
â
ân
n
n
nphong
phong
phong
phongn
n
n
nữ
ữ
ữ
ữs
s
s
sĩ
ĩ

ĩ
ĩ
,
Cay
Cay
Cay
Cay
đắ
đắ
đắ
đắng
ng
ng
ngm
m
m
mù
ù
ù
ùi
i
i
iđờ
đờ
đờ
đời
i
i
i
,

Kh
Kh
Kh
Khó
ó
ó
óc
c
c
cth
th
th
thầ
ầ
ầ
ầm
m
m
m
…CóthểthấyHồBiểuChánhđãcónhiềusángtạotrongnghệ
thuậtnhấtlàngônngữ,xâydựngnhânvậtvàkếtcấu…Tuycònnhiềuhạnchếnhưcách
dùngtừ,tâmlínhânvậtchưađượckhámphásongvớimộtnhàtiểuthuyếttiênphongnhư
24
HồBiểuChánhthìnhưvậyđãlàđónggópđángkểcủaôngtrongquátrìnhhiệnđạihóa
tiểuthuyết.
1.3.
1.3.
1.3.
1.3.V
V

V
Vấ
ấ
ấ
ấn
n
n
nđề
đề
đề
đềquan
quan
quan
quanni
ni
ni
niệ
ệ
ệ
ệm
m
m
mngh
ngh
ngh
nghệ
ệ
ệ
ệthu
thu

thu
thuậ
ậ
ậ
ật
t
t
tv
v
v
về
ề
ề
ềcon
con
con
conng
ng
ng
ngườ
ườ
ườ
ười
i
i
itrong
trong
trong
trongt
t

t
tá
á
á
ác
c
c
cph
ph
ph
phẩ
ẩ
ẩ
ẩm
m
m
mv
v
v
vă
ă
ă
ăn
n
n
nch
ch
ch
chươ
ươ

ươ
ương
ng
ng
ng
1.3.1.
1.3.1.
1.3.1.
1.3.1.Kh
Kh
Kh
Khá
á
á
ái
i
i
ini
ni
ni
niệ
ệ
ệ
ệm
m
m
mquan
quan
quan
quanni

ni
ni
niệ
ệ
ệ
ệm
m
m
mngh
ngh
ngh
nghệ
ệ
ệ
ệthu
thu
thu
thuậ
ậ
ậ
ật
t
t
tv
v
v
về
ề
ề
ềcon

con
con
conng
ng
ng
ngườ
ườ
ườ
ười
i
i
i
Trongbứctranhđasắcmàucủacuộcsốngvàvănchương,conngườichínhlà
trungtâmcủasựphảnánhvàthểhiện.Khôngcómộttácphẩm,tácgiảhaymộtnềnvăn
họcnàolạikhôngnóiđếnconngười.Nóicáchkhác,mụcđíchcủanhàvănkhisửdụng
cácbiệnphápnghệthuậtlàhướngđếnthểhiệnconngười.Viếtvềconngười,mỗinhà
văncóquanniệmnghệthuậtkhácnhau.Điềuđóthểhiệncáchhiểu,cáchlígiảicủanhà
vănvềconngười.Thôngquacáchlígiảivềconngười,tácphẩmvănhọcluônmangmột
giátrịnhấtđịnh,nóthểhiệntầmnhìn,nhâncáchcủanhàvăn.Vìvậyconđườngđểtìm
đếnchiềusâutriếtlícủatácphẩm,cũngnhưnhâncáchvàcátínhsángtạocủanhàvănlà
tìmhiểuquanniệmnghệthuậtvềconngườicủanhàvăn.Nónhưchiếcchìakhóagợimở
chochúngtatấtcảbíẩntrongsángtáccủanhàvănnóichungvàthờiđạivănhọcnói
riêng.
Quanniệmnghệthuậtvềconngườilàmộtsảnphẩmcủalịchsửvàcũnglàvăn
hóatưtưởnggắnliềnvớitừngthờikì.Conngườitiếnhóanhưngàyhômnaylàmộtquá
trìnhpháttriểnlâudài.Quatừnggiaiđoạnlịchsửthìconngườicónhữngthayđổivề
nhiềuphươngdiện.Vìvậy,quanniệm,cáchnhìnnhận,lígiảivềconngườicũngkhác
nhau,cũngthayđổitheotừnggiaiđoạn.Vớithờikìcổđại,conngườilànhữngthần
thánh,nênnhânvậttrongtácphẩmcũnglànhữngvịthầnhaybánthần.Sangthờikìtrung
đại,lịchsửđấtnướcgắnliềnvớicáccuộcchiếntranhnênxuấthiệnnhữngconngườianh

hùngsốngvìlítưởng,vìmụctiêuchungcủaquốcgia,dântộc.Tiếnđếnthờikìcậnđại
vàhiệnđại,conngườiđượckhaithácvớinhữngđặcđiểmriêng,cóđờisốngtinhthầntự
do,conngườicóýthứckhẳngđịnhmình,làmộtconngườicánhân.Khixãhộivậnđộng
theomộtchiềuhướngmớikéotheosựvậnđộngcủavănhọc,sựvậnđộngđóthểhiệnở
tưduycủatácgiả.Tưduytácgiảcũngphảithayđổiđểtạonênnhữngtácphẩmphùhợp
vớithờiđại.
Quanniệmnghệthuậtvềconngườilàmộtphạmtrùrấtquantrọngtrongviệcsáng
tácvàcảmthụvănchương.Vìvậy,TrầnĐìnhSửđãnói:
“Bỏquaquanđiểmnghệthuật
25
vềconngườisẽdẫnđếnhiểugiảnđơnbảnchấtphảnánhvănnghệ.Hoặclàđồngnhấttư
tưởngsángtácvớithếgiớiquan,hạthấpyêucầusángtạonghệthuật,thẩmmĩcủatác
giả,chorằngnhàvănchỉcótâmhồnlàđủ.Hoặclàrútgọntiêuchuẩncủatínhchân
thựcvàomộtđiểmlàmiêutảgiốnghaykhônggiốngsovớiđốitượng.Vànhưvậykếtquả
cũngxemnhẹvaitròsángtạocủanhàvăn”
[17,tr.117].Điềuđóchothấynếunhưbỏ
quaquanniệmnghệthuậtvềconngườicủanhàvănthìkhôngthểnhìnnhậnđúngnội
dungphảnánhcủavănnghệvàvaitròsángtạocủanhàvăn.Vấnđềquanniệmnghệ
thuậtvềconngườithựcchấtlàvấnđềvềtínhnăngđộngcủanghệthuậttrongviệcphản
ánhhiệnthực,lígiảiconngườibằngcácphươngtiệnnghệthuật,làvấnđềvềgiớihạn,
phạmvichiếmlĩnhđờisốngcủamộthệthốngnghệthuật,làkhảnăngthâmnhậpcủatác
giảđốivớiđờisống,conngười.
Đốitượngthểhiệnchủyếucủavănhọclàconngười
.
Chúngtakhôngthểlígiải
mộthệthốngvăn,thơmàbỏquaconngườiđượcthểhiệntrongđó.Tuynhiênsựmiêutả
conngườitrongvănhọckhôngbaogiờlàsựsaochép,chụpảnhvàtâmhồnnhàvăncũng
khôngnhưmộttấmgươngtrongchosựphảnchiếunào.Nhàvănsángtạoranhânvật,kể
ra,miêutảranhânvật,nhânvậtbaogiờcũnghiệnratheocáchhìnhdung,cảmnhậncủa
tácgiả,tứclàmỗinhàvănđềucómộtquanniệmkhácnhauvềconngười.Vìvậy,quan

niệmnghệthuậtvềconngườimangdấuấnsángtạocủanghệsĩ,gắnliềnvớithếgiới
quanvànhânsinhquancủangườisángtác.Bởivìnhânvậtlàđạidiệnchonhữngphát
ngôn,làcôngcụđểnhàvănthểhiệnquanniệm.Cáchnhìn,cáchcảm,cáchnghĩcủanhà
vănvềconngườilàmuônmàumuônvẻ,nógópphầnlàmphongphúthêmđờisốngtinh
thầnxãhội.Nếunhàvănkhôngcócátínhriêngcủamình,khôngtạođượcmộthình
tượngnàomangdấuấncủamìnhthìchẳngkhácnàolàmộtbảnsaocủaaiđóvìkhông
biếtsángtạomàchỉnhạilạitheomộtkhuônmẫucủangườikhác.Nhàvănkhôngthể
miêutảđốitượngmàkhôngcóquanniệmvềđốitượng.Vìvậyquanniệmvềconngười
làmộtphươngdiệnsángtạonghệthuật.
Quanniệmnghệthuậtvềconngườilàmộtphạmtrùrấtquantrọng.Tuynhiên,cho
đếnnayvẫnchưacómộtkháiniệmthốngnhấttừcácnhànghiêncứu,nhưngmỗicách
địnhnghĩakhácnhaucũnggópphầnchochúngtatìmhiểuđốitượngchủyếucủavănhọc.