Tuần 10 đất nước (nguyễn khoa điềm)

Tiết 26+27
Soạn:

ĐẤT NƯỚC
(Trích trường ca Mặt đường khát vọng. )
Nguyễn Khoa Điềm
I/Mục đích yêu cầu
Hs hiểu được - Thấy thêm một cái nhìn mới mẻ về đất nước qua cách cảm nhận của nhà thơ
Nguyễn Khoa Điềm: đất nước là sự hội tụ và kết tinh bao công sức và khát vọng của nhân dân.
Nhân dân là người làm ra đất nước.
- Nghệ thuật: Giọng thơ trữ tình - chính luận, sự vận dụng sáng tạo nhiều yếu tố của văn hóa và
văn học dân gian làm sáng tỏ thêm tư tưởng Đất Nước của nhân dân
- Kiến thức LS: Cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân miền Nam.
II/ Các kĩ năng sống cơ bản
- Giao tiếp: trình bày trao đổi về mạch cảm xúc của bài thơ, về giai điệu, sự thể hiện hình
tượng Đất Nước trong thơ
- Tư duy sáng tạo: phân tích, so sánh, bình luận vẻ đẹp của bài thơ, chất chính luận và trữ tình
, về sự thể hiện tư tưởng Đất Nước của nhân dân
- Tự nhận thức: về tình yêu Đất nước của các thế hệ nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ qua đó tự rút
ra bài học cho bản thân
- III/ Phương pháp/kĩ thuật dạy học:
- Động não: suy nghĩ, tìm hiểu mạch cảm xúc của bài thơ
- Trao đổi nhóm nhỏ: phân tích vẻ đẹp của từ ngữ, hình ảnh, nhạc điệu, cấu tứ..ẩntong mỗi khổ
thơ và cả bài thơ
- Trình bày một phút: nhận xét về giá trị nội dung và nghệ thuật
IV/ Phương tiện dạy học: SGK+ Chuẩn kiến thức kĩ năng
V/ Tiến trình bài dạy:
1/Ổn đinh tổ chức
2/ Kiểm tra bài cũ:
- Thế nào là phát biểu theo chủ đề?
- Muốn phát biểu theo chủ đề, ta phải chuẩn bị những gì?

- Phát biểu cho chủ đề “Tác hại của việc tàn phá rừng”: Nội dung 1.
3/ Kết nối
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG BÀI HỌC
I. Tìm hiểu chung:

- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác
giả.
1. Tác giả:
+ GV: Gọi học sinh đọc phần Tiểu dẫn và tóm
tắt những nét chính về Nguyễn Khoa Điềm.
- Nguyễn Khoa Điềm, 1943, xã Phong Hoà,
huyện Phong Điền, Thừa Thiên Huế.
- Xuất thân trong gia đình có truyền thống
yêu nước và cách mạng.
- 1964, tốt nghiệp Khoa Văn, trường Đại
học sư phạm Hà Nội  trở về miền Nam
tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ đến
1975.


- Hiện nay: nghỉ hưu ở Huế, tiếp tục làm
thơ.
- Nguyễn Khoa Điềm là một trong những
nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm
chống Mĩ.
- Phong cách thơ: Giàu chất suy tư, xúc cảm
dồn nén, mang màu sắc chính luận.
- Tác phẩm chính:

+ Đất ngoại ô (Tập thơ, 1972)
+ Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974)
+ Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986)
+ Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn,
- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu chung về tác 1990)
phẩm
+ Cõi lặng (thơ, 2007)
Dựa vào phần Tiểu dẫn, giới thiệu đôi nét về 2. Tác phẩm:
trường ca Mặt đường khát vọng?
a. Hoàn cảnh sáng tác:
- Trường ca “Mặt đường khát vọng”: hoàn
thành ở chiến khu Trị - Thiên 1971, đầu 1974.
- Nội dung: Sự thức tỉnh của tuổi trẻ đô thị
vùng tạm chiếm ở miền Nam về đất nước, về
Dựa vào phần Tiểu dẫn, giới thiệu đôi nét về sứ mệnh thế hệ mình với quê hương đất nước.
xuất xứ và nêu giá trị của đoạn trích?
b. Xuất xứ:
- Phần đầu chương V của trường ca “Mặt
đường khát vọng”
- Giá trị: Được xem là đoạn thơ hay về đề tài
quê hương đất nước của thơ ca Việt Nam hiện
đại.
Gọi học sinh đọc diễn cảm văn bản.
- Thể loại: trường ca (có sự kết hợp giữa tự
+ Đọc diễn cảm văn bản.
sự và trữ tình)
Hãy chia bố cục của văn bản?
c. Bố cục: 2 phần
- Phần 1: Từ đầu đến Làm nên đất nước
muôn đời: Những nét riêng trong cảm nhận về

* Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản.
đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu Phần 1 văn - Phần 2: Còn lại: Tư tưởng “Đất nước của
bản.
Nhân dân”
II. Đọc - hiểu văn bản:
1. Phần 1: Những nét riêng trong cảm nhận
của tác giả về đất nước:
- Chọn những hình ảnh tự nhiên và bình dị
Theo cách cảm nhận của tác giả, Đất Nước để cảm nhận về đất nước:
gắn liền với hình ảnh nào? Đất Nước có từ
Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi
bao giờ?
…
Đất Nước có từ ngày đó”
+ Nguyễn Khoa Điềm giúp ta cảm nhận đất
nước một cách thật gần gũi: Đất Nước có


trong câu chuyện cổ tích “ngày xửa ngày xưa
mẹ thường hay kể”, miếng trầu bà ăn, ngôi nhà
mình ở, chuyện đánh giặc ngoại xâm, chuyện
phong tục tập quán, chuyện tình nghĩa sâu
đậm.
+ Lịch sử lâu đời của đất nước: được nhắc đến
bằng câu chuyện cổ tích “Trầu cau”, truyền
thuyết Thánh Gióng, phong tục tập quán (Tóc
mẹ thì bới sau đầu), nền văn minh lúa nước
(Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã,
giần, sàng)

 Đất nước được cảm nhận từ chiều sâu văn
hoá và lịch sử.
- Nguyễn Khoa Điềm cảm nhậm được đất
nước là sự thống nhất hài hoà giữa các
phương diện không gian - địa lí, thời gian Đất Nước còn tồn tại trong những phương lịch sử:
diện nào?
+ Tác giả chia tách khái niệm đất nước thành
hai yếu tố đất và nước để cảm nhận và suy tư
về đất nước một cách sâu sắc:
Đất nước là nơi tình yêu đôi lứa nảy nở:
“Đất là nơi anh đến trường…
…
Nhận xét hình ảnh tác giả chọn trong 4 câu …đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
thơ? Ý nghĩa biểu hiện?
Đất Nước bao gồm cả núi sông, rừng bể:
“Đất là nơi …
Về thời gian - lịch sử, Đất Nước gắn liền với
… móng nước biển khơi”.
những điều gì?
 Hình ảnh gợi không gian mênh mông:
Niềm tự hào về đất nước trù phú, giàu đẹp, tài
nguyên vô tận.
+ Đất Nước cũng chính là không gian sinh
tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ: Từ
quá khứ (Những ai đã khuất), hiện tại (Những
ai bây giờ), đến các thế hệ tương lai (Dặn dò
con cháu chuyện mai sau)
+ Tất cả đều không quên nguồn cội:
“Hằng năm ăn đâu làm đâu
Đất Nước còn tồn tại ở đâu?

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.
- Mạch thơ thể hiện những suy ngẫm về trách
nhiệm của thế hệ trẻ đối với Đất Nước :
- Đất Nước không ở đâu xa mà có mặt trong
mỗi con người:
“Trong anh và em hôm nay,
Đều có một phần Đất Nước”
Bốn câu theo tiếp theo muốn nói lên điều gì?
 Mỗi người Việt Nam đều được thừa
hưởng một phần vật chất và tinh thần của đất
nước.
+ Đất nước là sự hài hoà hợp trong nhiều mối
quan hệ: cá nhân với cá nhân (“Khi hai đứa


Khi cảm nhận về Đất Nước như thế, trong
đoạn thơ sau tác giả đã đặt ra vấn đề gì?

- Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tư tưởng “Đất
Nước của Nhân dân”
Tác giả đã liệt kê hàng loạt địa danh nào khi
nói về Đất Nước? Liệt kê như vậy với mục
đích gì?

Từ đó, tác giả đi đến một kết luận gì?

Nét mới mẻ độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm
khi cảm nhận về đất nước ở đây là gì?

cầm tay nhau - Đất Nước trong chúng ta hài

hoà nồng thắm), cá nhân với cộng đồng (Khi
chúng ta cầm tay mọi người - Đất Nước vẹn
tròn to lớn”)
 Đất nước được xây dựng trên cơ sở của
tình yêu thương và tình đoàn kết dân tộc.
- Vì vậy, mỗi con người cần có trách nhiệm
đối với đất nước:
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của
mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn đời”
 Điệp ngữ “phải biết”, những từ ngữ “máu
xương”, “gắn bó”, “san sẻ”, “hoá thân”, cách
xưng hô thân mật “Em ơi em”, giọng thơ ngọt
ngào tha thiết như lời tâm sự, nhắn gửi chân
thành dành cho thế hệ trẻ cũng như bản thân
mình.
3. Phần 2: Tư tưởng “Đất Nước của Nhân
dân”:
a. Những phát hiện mới mẻ về không gian –
lãnh thổ - địa lí của đất nước:
“Những người vợ nhớ chồng …
… Bà Đen, Bà Điểm”
 Dưới cái nhìn của Nguyễn Khoa Điềm,
thiên nhiên địa lí của đất nước không chỉ là
sản phẩm của tạo hoá mà còn được hình thành
từ cuộc đời và số phận của nhân dân, từ:
người vợ nhớ chồng, cặp vợ chồng yêu nhau,
người học trò nghèo, đến những người dân vô

danh được gọi bằng những cái tên mộc mạc
như Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm.
- Từ đó, tác giả đi đến một kết luận mang tính
khái quát:
“ Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
…
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta.”
 Theo tác giả: Những thắng cảnh đẹp,
những địa danh nổi tiếng khắp mọi miền của
đất nước đều do nhân dân tạo ra, đều kết tinh
của bao công sức và khát vọng của nhân dân,
của những con người bình thường, vô danh.
- Trên phương diện thời gian - lịch sử cũng
chính nhân dân, những con người bình dị, vô
danh đã “Làm nên đất nước muôn đời”:
+ Chính vì vậy, khi cảm nhận Đất Nước bốn
ngàn năm lịch sử, nhà thơ không nói đến các
triều đại, các anh hùng mà nhấn mạnh đến


Nhân dân bao đời đã truyền cho chúng ta
hôm nay những gì?

Họ còn là những người như thế nào?

: Điểm hội tụ và cũng là cao điểm của cảm
xúc trữ tình trong đoạn thơ là ở câu nào?
Khi nói đến “Đất Nước của nhân dân”, tác
giả mượn văn học dân gian để nhấn mạnh
điều gì về đất nước?

Vẻ đẹp con người thể hiện qua các hình ảnh
cụ thể nào?

Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh nào? Những
hình ảnh đó nói lên điều gì?

* Hướng dẫn học sinh tổng kết.

những con người vô danh, bình dị:
Có biết bao người con gái con trai
…
Nhưng họ làm ra đất nước
 Chọn nhân dân không tên tuổi kế tục nhau
làm nên Đất Nước là nét mới mẻ độc đáo của
Nguyễn Khoa Điềm
- Trên phương diện văn hoá, cũng chính nhân
dân là người lưu giữ và bảo tồn bản sắc văn
hoá dân tộc:
Họ giữ và truyền cho ta…
… hái trái”
+ Đại từ “Họ” đặt đầu câu + nhiều động từ
“giữ, truyền, gánh”
 Vai trò của nhân dân trong việc giữ gìn và
lưu truyền văn hoá qua các thế hệ.
+ Chính những con người “giản dị và bình
tâm” “không ai nhớ mặt đặt tên” đã gìn giữ và
truyền lại cho thế hệ mai sau mọi giá trị tinh
thần và vật chất của Đất nước từ “hạt lúa,
ngọn lửa, tiếng nói đến cả tên xã, tên làng

trong mỗi chuyến di dân.
- Họ có công trong việc chống ngoại xâm, dẹp
nội thù:
“Có ngoại xâm …
… vùng lên đánh bại”
 Họ giữ yên bờ cõi và xây dựng cuộc sống
hoà bình.
- Điểm hội tụ và cũng là cao điểm của cảm
xúc trữ tình trong đoạn thơ là ở câu:
“Để cho Đất Nước này là Đất Nước của nhân
dân”.
+ Khi nói đến “Đất Nước của nhân dân”, tác
giả mượn văn học dân gian để nhấn mạnh
thêm vẻ đẹp của đất nước: “Đất Nước của ca
dao thần thoại”
+ Từ nền văn học dân gian, nhà thơ đã khám
phá ra những vẻ đẹp tâm hồn và tính cách của
dân tộc:
◦ Họ là những con người yêu say đăm và thuỷ
chung: “Dạy anh yêu em từ thuở trong nôi”,
◦ Quý trọng nghĩa tình (Biết quý công cầm
vàng những ngày lặn lội)
◦ Quyết liệt trong chiến đấu với kẻ thù (Biết
trồng tre đợi ngày thành gậy - Đi trả thù mà
không sợ dài lâu)
- Kết thúc đoạn thơ là hình ảnh dòng sông với
những điệu hò:
“Ơi những dòng sông bắt nước từ đâu

Mà khi về Đất Nước mình bắt lên câu hát
Người đến hát khi chèo đò, kéo thuyền vượt
thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
 như muốn kéo dài thêm giai điệu ngân nga
với nhìêu cung bậc của bản trường ca về Đất
Nước.
III. Tổng kết:
Ghi nhớ (SGK)
Củng cố: Các chất liệu văn hóa dân gian sử dụng trong bài thơ:
- Sử dụng chất liệu văn học dân gian: ca dao, thần thoại, cổ tích, truyền thuyết, thành ngữ, tục
ngữ
- Ví dụ: Thánh Gióng,…