đất nước - nguyễn khoa điềm

Đất nớc
Trích trờng ca Mặt đờng khát vọng
Em hãy cho biết vài nét về tác giả
Nguyễn Khoa Điềm?
I- Tác giả
Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 tại Phong Hoà- Phong Điền- Thừa Thiên Huế.
Xuất thân trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nớc ( cha ông là HảI Triều Nguyễn
khoa Văn)
1955 ông ra Băc học. Năm 1964 tốt nghiệp Đại học s phạm Hà Nội ông về Nam hoạt động trong
phong trào học sinh sinh viên Huế.
Ông là tổng th ký hội nhà văn Việt Nam khoá V, Bộ trởng bộ Văn hoá- Thông tin, là uỷ viên bộ
chính trị Đảng cộng sản Việt Nam, bí th trung ơng Đảng, trởng ban t tởng Văn hoá trung ơng.
Hiện nay ông đã về hu ở Huế, tiếp tục làm thơ.
Nguyễn khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của thế hệ những nhà thơ trẻ những năm
chống Mỹ. Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy t và dồn nén cảm xúc.
Tác phẩm chính: Đất ngoại ô- thơ 1972; Mặt đờng khát vọng- trờng ca 1974; Ngôi nhà có ngọn
lửa ấm- thơ 1986; Thơ Nguyễn Khoa Điềm tuyển chọn 1990; Cõi lặng- thơ 2007
2000 ông đợc nhận giải thởng nhà nớc về văn học nghệ thuật.
Em hãy trình bày hoàn cảnh ra đời của trờng ca
Mặt đ ờng khát vọng
II- Xuất xứ của tác phẩm
Trờng ca Mặt đ ờng khát vọngđợc tác giả hoàn thành ở chiến khu Trị Thiên năm 1971 in lần đầu
vào năm 1974 . Đoạn trích Đất Nớc phần đầu chơng V của trờng ca- là một trong những
đoạn thơ hay về đề tài tài đất nớc trong thơ Việt Nam hiện đại
Thảo luận nhóm: hãy tìm hiểu cảm hứng chủ đạo của đoạn trích Đất Nớc?
III- Cảm hứng chủ đạo
Đoạn trích là sự cảm nhận sâu sắc có ý nghĩa khám phá về Đất Nớc- dẫn tới t tởng Đất Nớc của Nhân
dân . Khái niệm Đất Nớc đợc tác giả soi sáng từ nhiều góc độ, dới dạng lần lợt đặt ra và giải đáp các vấn
đề: Đất Nớc có từ bao giờ? Đất Nớc là gì? Đất Nớc do ai làm ra? Và làm ra nh thế nào?
IV- Đọc hiểu văn bản
A- Phần một: Khái niệm về đất nớc

1/ 9 câu thơ đầu: Tác giả giúp ngời đọc trả lời câu hỏi: Đất n ớc có từ khi nào?
Khi ta lớn lên đất nớc đã có rồi
Đất nớc có trong những cái ngày xửa ngày xa mẹ
thờng hay kể
Đất nớc bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất nớc lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Tóc mẹ thì búi sau đầu
Cha mẹ thơng nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sơng xay, giã, giần, sàng
Đất nớc có từ ngày đó
Thảo luận nhóm: theo em tác giả đã trả lời câu hỏi Đất n ớc có từ khi nào? bằng cách nào?
Cách trình bày của tác giả nh một cuộc trò chuyện, tác giả độc thoại nhng có sự hiện diện của ngời
nghe khi dùng đại từ ngôi thứ nhất gồm cả tác giả và ngời nghe: ta, chúng ta; hoặc ngôi thứ ba: hai
đứa ; khi đứng ở ngôI thứ nhất: anh trực tiếp nói với ngôi thứ hai: em.
Nói về sự ra đời của đất nớc, tác giả không nêu lên sự kiện lịch sử, những niên đại cụ thể, mà bằng
cách nói hình ảnh có ngụ ý, đã khẳng định: Đất Nớc có từ ngày xửa ngày x a trong cổ tích, từ
phong tục ăn trầu và tập quán búi tóc sau đầu của ngời phụ nữ, từ lối sống chung thuỷ nghĩa tình
và biết nuôi chí bền để giết giặc cho đến cách làm nhà ( nhà bằng tre có cái kèo, cái cột), cách ăn(
nấu cơm bằng hạt gạo một nắng hai sơng ) của ng ời Việt.
Nh vậy theo tác giả Đất nớc ra đời từ xa xa, gắn liền với sự hình thành văn hoá, lối sống, phong
tục tập quán của ngời Việt Nam
Thảo luận nhóm: Hãy thử trả lời câu hỏi: Đất Nớc là gì? theo cách của riêng mình
2/ Đoạn thơ còn lại: Tác giả giúp ngời đọc trả lời câu hỏi: Đất nớc là gì?
Dới dạng những định nghĩa: Đất ; N ớc và Đất n ớc , tác giả giúp ngời đọc nhận thức về đất n-
ớc trên bình diện không gian địa lý.ông muốn ngời đọc tự tìm thấy cách trả lời câu hỏi Đất n ớc
là gì? :
- Đất nớc không phải là cái gì xa xôi, trừu tợng, mà đó là không gian sống của chúng ta:
Đất là nơi anh đến tr ờng
Nớc là nơi em tắm ,

Gắn liền với mọi niềm thơng, nỗi nhớ:
Đất n ớc là nơi ta hò hẹn
Đất nớc là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm .
- Đất nớc còn là núi cao, biển rộng:
Đất là nơi con chim phợng hoàng bay vè hòn núi bạc
Nớc là nơi con cá Ng ông móng nớc biển khơi
Tác giả đã vận dụng các truyền thuyết dân gian một cách rất sáng tạo để giúp ngời đọc cảm nhân
không gian bao la của đất nớc
Khi nhìn vào chiều dài lịch sử với Thời gian đằng đẵng của đất nớc, nhà thơ nhắc tới:
- Cội nguồn thiêng liêng của cộng đồng ngời Việt đợc gợi ra bằng truyền thuyết Lạc Long Quân và
Âu Cơ đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
- Tác giả còn nhấn mạnh Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần đất nớc
Qua đó nhắc nhở đến trách nhiệm của mỗi con ngời với đất nớc
Em ơi em Đất n ớc là máu xơng của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nớc muôn đời
Những câu thơ giản dị, tha thiết và sâu sắc nh một triết lý có sức truyền cảm mạnh mẽ đối
với ngời đọc giúp ngời đọc hiểu rõ và tự trả lời đợc câu hỏi Đất n ớc là gì? : Đất n ớc là không gian
địa lý bao la với thời gian lịch sử đằng đãng vơi những truyền thuyết về cội nguồn của dân tộc. Đất
nớc chính là máu xơng của mỗi chúng ta vì thế mỗi ngời phải có trách nhiêm với đất nớc thân yêu của
mình.
Thảo luận nhóm: Tác giả hớng ngời đọc tới câu trả lời nh thế nào đối với câu hỏi: Ai làm ra Đất N ớc?
B- Phần II- T tởng Đất Nớc của nhân dân
1/ Đoạn thơ từ câu: những ngời vợ nhớ chồng đến câu có nội thù thì vùng lên đánh bại tác giả giúp
ngời đọc trả lời câu hỏi: Ai làm ra Đất nớc?
Bằng một loạt những địa danh quen thuộc với mỗi ngời dân Việt Nam nh: Núi Vọng phu, Hòn
Trống mái, đất Tổ Hùng Vơng, sông Cửu long, núi Bút, non Nghiên, Hạ long, Ông Đốc, Ông
Trang, Bà Đen, Bà Điểm tác giả đã có một cáI nhìn khám phá, có chiều sâu về những thắng

cảnh, địa danh của Đất Nớc, nhà thơ đã khái quát hoá một cách rất xúc động: Và ở
đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ao ớc, một lối sống ông cha
Ôi Đất nớc sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng
nhớ
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta
Mỗi một cuộc đời, mỗi một con ngời đều đã góp phần mình để lại tên tuổi của mình để làm ra đất
nớc, những câu thơ vùă triết luận sâu sắc lại vừa truyền cảm đến lạ kỳ.
Khi nhìn vào bốn nghìn năm lịch sử của Đất nớc :
Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất nớc
Tác giả đã nhấn mạnh một vấn đề hệ trọng, đầy ý nghĩa:
Có biết bao ngời con gái con trai
Trong bốn nghìn lớp ngời giống ta lứa tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhng họ đã làm ra Đất nớc
Làm ra lịch sử Đất nớc không phải chỉ là lập nên những chiến công chống ngoại xâm, mà chính là làm ra
toàn bộ sự sống của cộng đồng ngời Việt, là tạo ra và gìn giữ mọi giá trị vật chất và văn hoá của Đất nớc:
Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Nh vậy câu hỏi Ai làm ra Đất N ớc? đã đợc trả lời một cách rất thông minh và chặt chẽ: những
con ngời bình dị, vô danh đã góp cuộc đời mình để làm ra sự sống, phong tục, tập quán, và truyền thống

lịch sử, cũng nh truyền thống chống giặc ngoại xâm của Đất Nớc, và chính họ đã truyền lại tất cả cho các
thế hệ sau. Vậy họ chính là những ngời đã làm ra Đất Nớc.
2- Phần còn lại: Tác giả nêu cao t tởng Đất Nớc của nhân dân
Bằng một câu thơ giản dị:
Để đất n ớc này là đất nớc nhân dân
Tác giả nhấn mạnh t tởng mà Nguyễn Trãi đã từng nêu cao ở thế kỷ XV : Dân là gốc của Nớc ;
Đẩy thuyền hay lật thuyền mới biết sức Dân nh nớc - T tởng Nhân Dân.
Chính vì Đất n ớc này là Đất Nớc Nhân Dân nên đồng thời cũng là Đất nớc của ca dao, thần
thoại. Bằng những ý thơ lấy từ ca dao tác giả đã viêt lên một đoạn thơ đậm đà màu sắc dân tộc, và có tính
Nhân Dân sâu sắc:
Dạy anh biết yêu em từ thủa trong nôi
Biết quí công cầm vàng những ngày lăn lội
Đi trả thù mà không sợ dài lâu
Đoạn trích đợc khép lai bằng một tiếng hát vang vọng trên những dòng sông quê hơng. Đó là tiếng
hát của những ngời chèo đò, kéo thuyền vợt thác , tiếng hát lạc quan, tiếng hát yêu đời của ngời
Việt Nam:
Ôi những dòng sông bắt n ớc từ đâu
Mà về Đất Nớc mình bắt lên câu hát
Ngời đến hát khi chèo thuyền kéo đò vợt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi
T tởng: Đất Nớc của Nhân dân đã đợc diễn đạt bằng một hình thức mới mẻ, vừa đậm đà bản sắc văn học
dân gian lại vừa có tính logic cao, do đó có sức khái quát và sức thức tỉnh đối với tuổi trẻ rất lớn
V- Tổng Kết
Về nội dung:
- Đoạn trích thể hiện cảm nghĩ mới mẻ của nhà thơ về Đất Nớc qua những phát hiện có chiều sâu ở
trên nhiều bình diện: địa lý, lịch sử, văn hoá
- Đặc biệt đóng góp riêng của đoạn trích là ở sự nhấn mạnh t tởng Đất Nớc của Nhân dân, và
nhắc nhở một cách chân thành, xúc động trách nhiệm của mỗi ngời dân đối với Đất Nớc.
Về nghệ thuật:
- Bài thơ đợc viết dới hình thức trò chuyện tâm tình của một đôi trai gáI, những suy nghĩ, nhận

thức về Đất Nớc đợc phát triển bằng lời tâm sự, giọng tâm tình lối thơ trữ tình- chính luận vừa giàu cảm
xúc vừa đầy suy nghĩ tha thiết mà trang nghiêm.
- Hình ảnh thơ vừa quen thuộc, gần gũi vừa ó ý nghĩa biểu tợng mang tính trí tuệ.
- Tác giả đã khai thác phong phú chất liệu văn hoá Dân gian: thành ngữ, ca dao, dân ca, truyền
thuyết, phong tục tập quán rất phù hợp với chủ đề Đất N ớc của Nhân dân
Sau khi học xong đoạn trích Đất N ớc em có suy nghĩ gì về trách nhiệm của mình với việc học tập và rèn
luyện khi còn ngồi trên ghế nhà trờng?