Cải cách kinh tế của cộng hoà dân chủ nhân dân triều tiên thời kỳ trước 2002

Nghiên cứu khoa học
CảI cách kinh tế của chdcnd triều tiên ThờI Kỳ TRƯớc 2002

Ngô xuân bình*

hng thay i gn õy ca Triu
Tiờn lm cho nhiu ngi tin rng
Bỡnh Nhng ang theo ui mụ hỡnh ci
cỏch kinh t v m ca nh kiu Trung
Quc v Vit Nam. Dng nh h ang theo
ui kinh t th trng. iu ny th hin c
gng ca Triu Tiờn trong vic hi sinh cho
nn kinh t k hoch tp trung vn rt m
yu. Mc dự cn nhiu thi gian hn
thm nh xu hng phỏt trin ny, song
iu rừ rng l Triu Tiờn ang tỏi thit nn
kinh t bng cỏch ỏp dng c ch th trng
cho dự õy ch l bc i u tiờn. Tuy
nhiờn, kh nng ca Bỡnh Nhng duy trỡ ci
cỏch ph thuc phn ln vo mụi trng
xung quanh Triu Tiờn, c bit l quan h
ca Triu Tiờn vi M vi Hn Quc v vi
cỏc nc ln khỏc trong khu vc. iu ny
cng cú ngha l s phỏt trin ca Triu Tiờn
trong tng lai cha ng nhiu n s. *
I.
Nh ó bit, t nm 1998 tr i, Triu
Tiờn thc hin chin lc phỏt trin kinh t
da trờn tng huy ng qun chỳng v phỏt
trin khoa hc v k thut. S huy ng ton
quc ny di hỡnh thc lm sng li

phong tro Chollima, ban u do Kim
Nht Thnh phỏt ng nm 1958 nhm hin
thc hoỏ tỏi thit quc gia. Kim Jong-Il dn

N

ng cho thc hin bc nhy Chollima
th hai vo thỏng Giờng nm 1998 bng
cỏch tin hnh hng lot nhng chuyn thm
ng viờn ti hin trng huy ng qun
chỳng. Chuyn thm u tiờn ca ụng l ti
tnh Jagang-dong, ni ụng tuyờn b cỏi gi
l tinh thn Ganggye, to lp nn tng tinh
thn ngoan cng tin hnh xõy dng kinh
t.
Sau ú, Kim thm xng luyn thộp
Sungjin tnh Hamgyeongbuk-do, ni ụng
kờu gi ngi dõn mt ln na ng trong
hng ng v l mt phn quõn tiờn phong
ca phong tro Chollima. T õy v sau,
phng tin truyn thụng i chỳng Triu
Tiờn bt u truyn bỏ nhng thut ng nh
phong tro Chollima mi v hi sinh
phong tro Chollima nhm tp hp qun
chỳng tham gia. Trong Bi xó lun Nm
mi 1999, Rodong Shinmun v nhng t
bỏo hng u khỏc kờu gi cn thỳc y
bc nhy Chollima th hai trong trt t
a t nc tr thnh quc gia hựng cng
v thnh vng di s lónh o ca Kim

Ch tch. Bi xó lun ny bỏo hiu chớnh
thc phỏt ng phong tro Chollima th hai,
vi nhng khu hiu liờn quan thay i t
tinh thn Ganggye v ngi dn ng
Sunggang (xng luyn thộp Sungjin) sang
ngi dn lờn thiờn ng.

*

Phó Giáo s-, Tiến sĩ, Tổng biên tập Tạp chí Nghiên cứu
Đông Bắc á, Viện tr-ởng Viện Nghiên cứu Đông Bắc á

Nghiên cứu đông bắc á, số 1(95) 1-2009

41


Nghiên cứu khoa học
Trong khi phong tro Chollima th nht
trong nhng nm 1950 phc v s nghip
cng c nn tng ch ngha xó hi trong cỏc
giai on ban u, phong tro th hai ny
hin nhiờn nhm khớch l mt lc lng chi
phi c th cú th dn n xõy dng mt
quc gia hựng cng v thnh vng. Theo
nhng tuyờn b cụng khai ca Bỡnh Nhng,
phong tro th hai ny s to ra mụi trng
thun li cho i mi v phỏt trin khụng ch
trong lnh vc kinh t m cũn tt c nhng
lnh vc khỏc, bao gm chớnh tr, quõn s v

xó hi. Khng nh ny cú th hiu l Triu
Tiờn vn theo ui mc tiờu truyn thng
tip thờm sinh lc cho ch ngha xó hi bng
sc mnh ca mỡnh v tng ng viờn ngi
dõn tham gia.
Mc tiờu chớnh ca phong tro Chollima
l nhm vt qua nhng khú khn kinh t
hin ti bng cỏch t hi sinh thụng qua huy
ng qun chỳng tham gia. Ngi ta ó nhn
thy cú s thay i trong phng hng phỏt
trin kinh t xó hi ca nc ny, trong ú,
k t nm 1998, vai trũ ca khoa hc v
cụng ngh c Triu Tiờn nhc i nhc li
l ngun lc khụng th thiu cho phỏt trin
kinh t. Tt nhiờn, vic Triu Tiờn nhn
mnh tm quan trng ca khoa hc v cụng
ngh bt ngun t thp niờn 1960. Thi k
ú, h tp trung ch yu vo gia tng sn
xut, nõng cp cỏc phng tin k thut, v
ci tin nng sut lao ng thụng qua cỏch
mng cụng ngh. Ngc li, trong thi gian
gn õy h li coi trng khoa hc v cụng
ngh theo hng thc hin nhng n lc tỏi
c cu cụng nghip trờn phm vi rng.
Theo cỏch tip cn chớnh sỏch mi ca
Bỡnh Nhng i vi khoa hc v cụng ngh

42

c nờu rừ trong Xó lun Nm mi 2000

núi trờn thỡ khoa hc v cụng ngh l mt
trong ba tr ct chớnh, cựng vi t tng
chớnh tr v sc mnh quõn s, cn phi cú
xõy dng quc gia hựng cng v thnh
vng. Trc ú, Triu Tiờn thc hin
nhng bc i nõng cao vai trũ khoa hc v
cụng ngh, bao gm thnh lp B Cụng
nghip in t nm 1999, v t chc hi
ngh cỏc nh khoa hc v chuyờn gia cụng
ngh khuyn khớch h úng gúp vo y
mnh phỏt trin kinh t. Thỏng 7 nm 2000,
mt bi xó lun ca Rodong Shinmun cp
s ni lờn ca chớnh tr khoa hc v cụng
ngh, tho lun k lng bn cht ca khoa
hc v cụng ngh, v thờm rng mt chớnh
sỏch coi trng hn vo khoa hc l mt
trong nhng la chn chin lc ca chỳng
ta khi chỳng ta tin hnh nhim v cp thit
xõy dng quc gia hựng cng v thnh
vng.
K t nm 1998, Triu Tiờn thc hin
nhiu bin phỏp khỏc nhau t c mc
tiờu tr thnh cng quc kinh t. i tiờn
phong trong cỏch tip cn ny l n lc thỳc
y t nc hi phc da trờn sc mnh
ca mỡnh v huy ng ton quc, nõng cao
hiu qu k thut bng cỏch tp trung phỏt
trin khoa hc v k thut. t ti mc
tiờu ny, Bỡnh Nhng tỡm cỏch xoỏ b hoc
c cu li nhng b phn khụng hiu qu

ca h thng. Nhng thay i ny tỏc ng
rng khp n cỏc lnh vc gm nụng nghip
v cụng nghip cng nh chớnh sỏch ca
chớnh ph. Theo ỏnh giỏ ca nhiu hc gi
thỡ cuc ci cỏch ny cú c im ci cỏch
trong phm vi ch hn l ci cỏch ch
. V, dng nh õy l mt phn chun
Nghiên cứu đông bắc á, số 1(95) 1-2009


Nghiên cứu khoa học
b cho ci cỏch vt ra ngoi mụ hỡnh truyn
thng. Triu Tiờn cụng b nhng khu hiu
nh tỏi thit v ci thin, v iu ny
c nhn din thụng qua ci cỏch v c
tin hnh theo cỏch riờng ca Triu Tiờn.
Tỏi thit v ci thin c chp nhn
l nhng c im ni tri ca nhng thay
i din ra Triu Tiờn k t nm 1998.
Trong khi tỏi thit ch bao gm phỏt trin v
chp nhn nhng cụng ngh mi, cũn ci
thin li cp ti cỏc phng phỏp qun lý
kinh t v a bớ quyt sn xut tiờn tin vo
trong hot ng kinh t. Ci thin cũn bao
gm thng cụng lao ng nhm khuyn
khớch nụng dõn v cụng nhõn hng say lm
vic, iu chnh cỏc n v nụng trng tp
th v hp lý hoỏ hot ng doanh nghip v
ci thin ch k toỏn.
Mc khỏc, nhng sỏng kin v tỏi thit

bao gm cụng ngh hin i c cỏc xớ
nghip cụng nghip v doanh nghip s
dng, v gii thiu nhng phng tin cụng
ngh cao. Ngi ta cho rng hai khu hiu
ny thc cht phn ỏnh ý nh ca gii lónh
o Triu Tiờn chp nhn ci cỏch v dn
dn m rng phm vi m ca nn kinh t,
trong khi vn m bo an ninh ca ch
di cỏi ụ chớnh tr quõn i lm nn tng.
iu lu ý l vic truyn bỏ khu hiu tỏi
thit v ci thin c thc hin tip sau
Kim Jong-Il kờu gi t duy mi. õy l ý
kin c nờu ra sau khi ụng tr v t
chuyn cụng du khụng chớnh thc n Trung
Quc nm 2001. Ti thi im ú, Kim cng
nhn mnh rng tt c cỏc ng chớ nờn loi
b nhng khỏi nim li thi v chp nhn t
duy mi iu chnh cn bn thỏi lm
vic gn vi tỡnh hỡnh thc t.
Nghiên cứu đông bắc á, số 1(95) 1-2009

Trờn thc t, Triu Tiờn tng cng
nghiờn cu ch ngha t bn cú th vn
dng. Ngi ta cho rng mt vin nghiờn
cu v ch ngha t bn thuc B Thng
mi ó c thnh lp thu thp thụng tin
v tin hnh nhng nghiờn cu chuyờn sõu
v ch ngha t bn v kinh t th trng.
Mt s cỏch thc khỏc cng c Triu Tiờn
s dng nõng cao kin thc v kinh t th

trng thụng qua vic phỏi cỏc quan chc
kinh t ra nc ngoi nh Australia v
Trung Quc nghiờn cu. Nhng ng thỏi
ny th hin Triu Tiờn tỡm cỏch m ca v
hng n tr thnh cng quc kinh t
bng cỏch bt tay vo con ng tỏi thit v
i mi.
II.
Nhng n lc ci cỏch v m ca do
Triu Tiờn tin hnh k t nm 1998 tp
trung vo hai mc tiờu cú tớnh bao quỏt. Th
nht l nhm m bo duy trỡ ch hin ti,
v th hai l hng n phỏt trin kinh t.
Do mõu thun c hu ca cỏch tip cn hai
hng ny, cho n gn õy, Bnh Nhng
buc phi xỳc tin thn trng khi vic chp
nhn ci cỏch cú th dn ti nhng thay i
ch hin ti. Tuy nhiờn Triu Tiờn t thy
phi i mt vi mt thc t l nu khụng
ci cỏch cn bn ch hin nay, nc ny
khú cú th phỏt trin kinh t v ngc li.
Cú nhiu vn nghiờm trng khụng th
gii quyt tho ỏng nu ch thụng qua n
lc ci cỏch t bờn trong h thng. ú l
thiu ht ngun cung trờn phm vi rng v
mng li phõn phi mộo mú, nhng vi
phm trn lan liờn quan n phõn b ngun
lc v tỡnh trng lng lo trong qun lý ca
nh nc do thnh hnh cỏc hot ng kinh

43


Nghiªn cøu khoa häc
doanh trái phép (phi xã hội chủ nghĩa). Để
đối phó với tình hình này, Triều Tiên buộc
phải thực hiện những biện pháp cải cách
mạnh hơn.
Cho đến nay, cải cách và mở cửa của
Triều Tiên được người ta ghi nhận không
giống như các nước chủ nghĩa xã hội ở Đông
Âu nhưng có những nét giống với Trung
Quốc và Việt Nam. Thực tế cho thấy,
phương hướng phát triển của Triều Tiên
dường như theo “kiểu chủ nghĩa xã hội thứ
ba”.
Điều lưu ý là, cải cách của Triều Tiên là
vấn đề không chỉ gắn với kinh tế, mà còn
liên quan chặt chẽ với chính trị, quân sự, xã
hội và văn hoá. Vì tiến trình này chịu ảnh
hưởng từ sự chia cắt lãnh thổ Triều Tiên và
quan hệ liên Triều phức tạp, không thể đánh
giá triển vọng cải cách và mở cửa của Triều
Tiên chỉ đơn giản thông qua so sánh với các
nước xã hội chủ nghĩa khác, do vậy khó dự
báo những kết quả có thể xảy ra. Hơn nữa,
vấn đề này gắn liền với sự thay đổi của tình
hình quốc tế ở Đông Á, trong đó có ảnh
hưởng của các nước lớn như Mĩ, Nhật Bản
và Trung Quốc. Do đó, Bình Nhưỡng sẽ phải

cực kỳ thận trọng khi hướng đến cải cách và
mở cửa. Điều này có nghĩa là Triều Tiên sẽ
phải đánh giá cẩn thận kết quả của mỗi giai
đoạn trước khi tiếp tục một giai đoạn mới.
Cách tiếp cận thận trọng như vậy cho đến
giờ đã thấy rõ trong tình hình cải cách của
nước này. Người ta dự đoán những nỗ lực
cải cách và mở cửa của Triều Tiên sẽ đi theo
tiến trình thận trọng. Mà như người ta nói đó
là sự dịch chuyển từ “cải cách trong phạm vi
chế độ” sang “cải cách chế độ” và, phụ
thuộc vào kết quả của tiến trình này, dẫn đến

44

“đổi mới chế độ” hay sự nổi lên của “kiểu
chủ nghĩa xã hội thứ ba”.
Theo ý kiến của một số học giả, cải cách
xã hội nói chung là sự thay đổi trong nhiều
hơn một trong những lĩnh vực sau đây: hệ tư
tưởng thống trị, cơ cấu quyền lực, quyền sở
hữu tài sản, hoặc cải cách cơ chế vận hành
bộ máy hành chính theo hướng cấp tiến
nhưng vẫn chưa đạt đến mức đổi mới chế độ
đang tồn tại. Nói cách khác, những thay đổi
đối với từ hai lĩnh vực kể trên trở lên trong
một xã hội có thể gọi là cải cách, mà mục
tiêu chủ yếu của nó là nâng cao hiệu quả của
chế độ hiện tại. Vì vậy, để phân biệt giữa
“cải cách trong phạm vi chế độ” của Triều

Tiên và “cải cách chế độ”, cần thiết phải
xem xét những điểm sau đây:
“Cải cách trong phạm vi chế độ” là nhằm
nâng cao hiệu quả của chế độ trong khi giảm
thiểu thay đổi chế độ. Do đó, các biện pháp
cải cách được chấp nhận dưới tiến trình “cải
cách trong phạm vi chế độ” nhằm cải thiện
hiệu quả “mang tính kỹ thuật” của chế độ mà
không cần cơ cấu lại các thể chế hiện hành.
Những ví dụ thuộc loại này bao gồm thay
đổi hoạt động của các đơn vị nông trường
mà không làm tổn hại chế độ nông trường
tập thể, và đưa ra nhiều khuyến khích hấp
dẫn hơn đối với công nhân và nông dân,
trong khi duy trì chế độ lương đã thiết lập.
Trong khi đó, “cải cách chế độ” là nhằm
nâng cao hiệu quả xã hội tổng thể, và do đó
dẫn đến thay đổi thể chế khi cần thiết. Vì
vậy, một sáng kiến cải cách có thể thúc đẩy
cải thiện chế độ trả công lao động và đổi mới
cơ chế kế hoạch, đồng thời thể chế hóa
những thông lệ thị trường và thậm chí điều
chỉnh hệ tư tưởng chi phối.
Nghiªn cøu ®«ng b¾c ¸, sè 1(95) 1-2009


Nghiên cứu khoa học
Triu Tiờn, ci cỏch trong phm vi ch
bao gm hai giai on. Giai on th
nht, cuc hnh quõn gian kh v h t

tng ngn c , gn vi n lc bo v
ch v vt qua khng hong kinh t.
Trong giai on t 1991 n 1998, Triu
Tiờn tho lun sụi ni v phng hng,
chớnh sỏch kinh t v ỏnh giỏ li t tng
juche. ỏng lu ý trong giai on ny l s
ni lờn cỏc khỏi nim mi, chng hn h t
tng ngn c m mc tiờu chớnh l xỏc
nh cỏch thc bo v li ớch ca t nc
trc nhng cuc khng hong khỏc nhau.
Giai on ny thc cht l thi k chun b
xõy dng chớnh sỏch mi. giai on th
hai, t 1998 n 2002, nhng bin phỏp ci
cỏch mt phn c thc hin tớch cc hn
thụng qua cỏc chng trỡnh tỏi thit v
ci thin. Thi k ny ln u tiờn h coi
chớnh tr quõn i lm nn tng l u tiờn;
thc hin chớnh sỏch kinh t mang tớnh cỏch
mng; chp nhn ch tng ng viờn;
tin hnh tỏi c cu cụng nghip da trờn
ng dng khoa hc v cụng ngh tin tin;
bói b v sau ú phc hi h thng khu liờn
hp; v thỳc y ch ngha thc dng v
t duy mi.
*
*
*
Tuy nhiờn, nhng bin phỏp ci cỏch
trong phm vi ch ó khụng gii quyt
cn bn nhng khú khn kinh t gia tng ca

Triu Tiờn. Tỡnh trng thiu ht kộo di v
gay gt ca nhiu mt hng thit yu hng
ngy v nguyờn liu c bn, trong ú cú

Nghiên cứu đông bắc á, số 1(95) 1-2009

lng thc, v gn nh sp mng li
phõn phi i kốm vi hot ng ca nhng
thnh phn trỏi phộp lan trn, ó hi thỳc
cn cú nhng bin phỏp ci cỏch cp tin
hn. Cn lu ý rng, bi cnh quan h liờn
Triu c ci thin ỏng k nm 2000 ó
to ra mụi trng thun li khuyn khớch
Triu Tiờn thc thi cỏc bin phỏp ci cỏch
tm ci cỏch ch . ú l bin phỏp ci
thin kinh t ngy 01/07/2002. Mt s
chuyờn gia cho rng vi vic thc thi bin
phỏp ny, Triu Tiờn ang hng ti xõy
dng ch ngha xó hi thc dng.
Tài liệu tham khảo
1. Tng Cc Thng kờ, 2006, Vit Nam 20
nm i mi v phỏt trin, Nxb thng kờ, H
Ni, Vit Nam
2. Cỏc ti liu v i mi kinh t Vit Nam
ti to m khoa hc, Vin Nghiờn cu ụng
Bc , thỏng 11 nm 2008, H Ni, Vit Nam.
3. Tp chớ Nhng vn Kinh t -Chớnh tr
Th gii, cỏc s ca nm 2006, 2007, 2008
4. />5. />/ct/10/id/08aysdf7tga9s7f7/
6.

7. www.mofa.gov.vn/vi/tt_vietnam/nr
040810155228
8.www.nhandan.org.vn/kinhte
9. www.vneconomy.vn
10.www.tapchicongsan.org.vn/details.asp?Ob
ject=5&news_ID=10452240

45