Ảnh hưởng của nho giáo tới gia đình hàn quốc hiện đại

Nghiên cứu khoa học
Văn hóa xã hội
ảnh h-ởng của nho giáo tới gia đình hàn quốc hiện đại
Lý xuân chung*

Túm tt: Cựng vi quỏ trỡnh cụng nghip húa, hin i húa din ra mnh m sut my
chc nm cui th k XX, h thng gia ỡnh Hn Quc ó cú nhng chuyn bin v mt
cn bn, t mụ hỡnh gia ỡnh ln chuyn sang gia ỡnh nh, i sng vn húa vt cht v
tinh thn cng bin i theo cuc sng ụ th vn minh, hin i. Nhng, i sng tinh thn
khụng bin i hon ton m vn chu nh hng ca t tng Nho giỏo nm trong tng
sõu ý thc ca con ngui Hn Quc. S nh hng ú din ra theo c hai hng tớch cc v
tiờu cc. Bi vit s phõn tớch c hai hng trờn nhm nhn din ỳng n gia ỡnh Hn
Quc thi hin i.
T khúa: Hn Quc, Nho giỏo, Gia ỡnh, Hin i
1. nh hng tớch cc*
Khỏc vi t tng phng Tõy tụn trng
t do cỏ nhõn, t tng phng ụng núi
chung v c bit l Nho giỏo luụn xem xột
cỏ nhõn con ngi trong tng hũa ca cỏc
mi quan h gia cỏ nhõn vi nhau, gia cỏ
nhõn vi gia ỡnh v xó hi. Theo Nho giỏo,
cỏ nhõn con ngi, bt k sang hốn, u phi
tuõn th qui phm ca 5 mi quan h: vua
tụi, cha con, chng v, anh em, bn
bố (tc ng luõn, hay cũn gi l ng in).
Qui phm ú cũn c coi l qui phm
o c v c ch phong kin coi nh
lut phỏp v bt buc mi ngi phi tuõn
theo. Hn th na, Nho giỏo tụn lờn nh mt
l tri nh phn cho mi con ngi, vua
phi ra vua, tụi ra tụi, cha ra cha, con ra con,

chng ra chng, v ra v. iu ú cú ngha
*

l, cỏch ng x cn phi tng ng vi thõn
phn. Vua phi thng dõn, dõn phi trung
thnh vi vua; cha phi nuụi con, thng
yờu dy d con cỏi nờn ngi, lm con phi
cú hiu vi cha m, ghi nh cụng n dng
dc sinh thnh, phng dng cha m lỳc tui
gi; anh em cn phi thng yờu nhng
nhn ln nhau, lm em thỡ phi bit nghe li
anh ch Cỏch ng x theo danh phn ú,
Nho giỏo gi l L.
Hn Quc, vo triu i Chosun (1392
1910), Nho giỏo nh hỡnh vng chc v
chim a v c tụn. Du triu i Chosun
cú lỳc thnh lỳc suy, cú nhng lỳc xy ra
tranh lun quyt lit v mt luõn lý Nho giỏo
th k XVII, th k XVIII nhng triu i
ny vn vng vng kộo di hn 500 nm,
vn tng bc phỏt trin t tng Nho gia
ngy mt quy chun hn, thm chớ y lờn

TS, Vin Nghiờn cu ụng Bc

Nghiên cứu đông Bắc á, số 12(166) 12-2014

51

Nghiªn cøu khoa häc
tới mức cực đoan, bảo thủ. Tính cực đoan đó
thể hiện rõ nét trong 5 mối quan hệ nêu trên.
Cực đoan ở chỗ nhấn mạnh ở vế thứ hai, bề
tôi phải tuyệt đối trung thành với nhà vua,
con phải thờ cha chí hiếu, vợ phải nhất thiết
phục tùng chồng, em phải nghe lời huynh
trưởng. Trong 5 mối quan hệ trên, ta thấy rõ
có 3 mối quan hệ liên quan chặt chẽ tới quan
hệ gia đình (cha – con, chồng – vợ, anh –
em).
Trước hết, hãy bàn về mối quan hệ thứ
nhất.
Mối quan hệ cha con, mở rộng hơn tới hai
ba thế hệ và hơn thế nữa.
Trong gia đình truyền thống tuân theo quy
phạm Nho giáo thì người ông, người cha có
quyền quyết định cao nhất. Tất cả việc lớn
trong nhà đều do họ quyết định. Đồng thời,
họ cũng là người có trách nhiệm, và nghĩa
vụ lớn nhất đối với cuộc sống gia đình. Họ
phải “tu thân” tốt thì “tề gia” mới tốt. “Tu
thân” ở đây không chỉ hiểu ở nghĩa trau dồi
đạo đức, nhân phẩm của cá nhân mà còn
phải phấn đấu đạt tới những điều tốt đẹp liên
quan đến kinh tế gia đình và bản thân, mà
con đường đi sáng sủa nhất là học hành
thành tài, thi cử đỗ đạt, ra làm quan (đã ra
làm quan thì gia đình sung túc, danh giá và
cả họ được nhờ). Đối với người con thì phải

lễ phép nghe lời cha mẹ, con phải đặt đạo
Hiếu lên trên hết.
Đạo Hiếu là đạo ứng xử của con cái đối
với cha mẹ, hiểu theo nghĩa rộng hơn, còn là
đạo ứng xử đối với thế hệ trên nữa, tức các
bậc tiên tổ. Làm người có hiếu không chỉ đối
xử lễ phép, chu đáo với ông bà, cha mẹ khi
còn sống mà cả khi qua đời; lo ma chay chu

52

đáo, trông nom giữ gìn cho mồ yên mả đẹp,
lo cúng giỗ đầy đủ, ghi nhớ công ơn cha mẹ.
Nho giáo Chosun phát triển thịnh vượng
từ thế kỷ XV còn mở rộng phạm vi đạo Hiếu.
Đối với một người đạo Hiếu, nếu chỉ dừng
lại ở những điều trên thì mới đạt được tiểu
hiếu. Hiếu phải gắn liền với Trung. Trung là
trung với vua, trung với nước, dốc lòng
trung quân ái quốc. Như thế mới là đại hiếu.
Ngoài ra, người con có hiếu phải lấy vợ, có
thể lấy nhiều vợ để sinh con nối dõi tông
đường. Về điểm này, Nho giáo Chosun cũng
tương tự như Nho giáo ở Trung Quốc và
Việt Nam thời kỳ trung đại.
Năm 1910, Nhật Bản chiếm toàn bộ Bán
đảo Hàn và đặt ách cai trị cho tới năm 1945.
Lịch sử Hàn Quốc gọi thời kỳ này là thời kỳ
Nhật thuộc hay thời kỳ thực dân. Năm 1910
cũng là năm đánh dấu chấm hết thời kỳ

phong kiến kéo dài hơn 1000 năm ở Hàn
Quốc. Điều đó cũng có nghĩa là Nho giáo
cũng tàn lụi theo thể chế tạo dựng và suy tôn
nó. Nhưng, giá trị văn hóa, giá trị tư tưởng
Nho gia không dễ dàng xóa bỏ. Chuyển sang
thời hiện đại, tính từ ngày 15/8/1948, nước
Đại Hàn Dân Quốc thành lập, đã có những
thời kỳ mà người Hàn Quốc nhân “phong
trào xây dựng làng mới” được đẩy mạnh vào
những năm 1970 đã đập phá, bãi bỏ những
thứ mà họ cho là tàn dư, tàn tích của chế độ
phong kiến. Tất cả những gì họ cho là “cổ
hủ”, cũ kỹ của truyền thống đều bị coi là lỗi
thời, lạc hậu, cần phải gạt bỏ nhanh chóng
để tiến lên hiện đại hóa. Rất nhiều những di
vật, di sản văn hóa có giá trị bị đập phá,
nhiều sách vở tư liệu cổ quý giá được dùng
làm giấy dán tường, làm mồi châm lửa. Thời

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014


Nghiªn cøu khoa häc
kỳ này Tổng thống Park Jung – hee nắm
quyền, ông ta đã định dẹp bỏ tất cả những gì
gọi là truyền thống để nhanh chóng đạt được
cái gọi là hiện đại hóa. Nhưng, về tư tưởng,
ông ta không đưa ra được một học thuyết
chính trị nào phù hợp mà nhận ra rằng,
không thể không sử dụng những yếu tố tích

cực của Nho giáo, trong đó, Trung và Hiếu
là giá trị quan xuyên suốt nhiều thế kỷ ở Hàn
Quốc. Giá trị quan này được ông ra chỉ thị
dạy trong nhà trường và truyền bá trong
nhân dân. Có điều, ở xã hội mới, nhà vua
không còn, nên chữ Trung ở đây mang đậm
ý nghĩa là trung thành với quốc gia, quyết
chí dốc lòng bảo vệ đất nước, bảo vệ chính
quyền khi xảy ra chiến tranh hoặc biến loạn.
Cần nói thêm rằng, vào thời kỳ đó, đã xảy ra
nhiều cuộc tranh luận nóng bỏng giữa các
học giả Hàn Quốc về tính hữu dụng của
truyền thống, của yếu tố tích cực trong Nho
giáo mà kết quả cuối cùng là Tổng thống
Park đã đi đến quyết định như vừa nêu. Từ
đó cho đến tận ngày hôm nay, vấn đề chữ
Hiếu vẫn được nêu cao và được coi là truyền
thống tốt đẹp của người Hàn Quốc.
Trong xã hội hiện đại, truyền thống tốt
đẹp đó được thể hiện thế nào?
Trước tiên, việc thờ cúng tổ tiên, chăm
sóc phần mộ, tảo mộ, xây dựng mộ trang
nghiêm hơn, viết lại gia phả dòng họ, cúng
giỗ theo nghi lễ Nho giáo vẫn đang là những
công việc được người Hàn Quốc chú trọng.
Dưới triều đại phong kiến Chosun, việc
lập bàn thờ cúng lễ tổ tiên đã được nhà nước
phong kiến qui định rõ ràng, nếu nhà nào
không có sẽ bị phạt. Làng xã nào có nhiều
“gương điển hình” về đạo Hiếu sẽ được

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014

phong tặng danh hiệu “Làng hiếu thảo”, 1
được triều đình ban thưởng.
Dẫu xã hội Hàn Quốc ngày nay đã có
nhiều biến đổi nhưng việc thờ cúng tổ tiên
tại nhà và ở mộ phần vẫn được duy trì, thậm
chí còn thịnh soạn hơn thời phong kiến do
đời sống kinh tế khá giả. Ở nông thôn, gian
thờ tổ tiên vẫn tồn tại. Nhưng ở thành phố,
bàn thờ tổ tiên không được lập, chỉ tới ngày
giỗ mới lập ban thờ, dựng bài vị, bày đồ
cúng lễ và cung thỉnh tổ tiên về chứng giám
lòng thành. Đời sống càng khá giả, giàu có
thì việc cúng giỗ càng theo phương thức mà
các Yangban (quí tộc) trong quá khứ đã làm.
Việc cúng giỗ này tuy phức tạp, tốn kém
nhưng họ vẫn thực hiện để bày tỏ lòng hiếu
thảo đối với tổ tiên, cầu mong tiên tổ phù hộ
độ trì cho con cháu có được cuộc sống yên
bình, làm ăn phát đạt.
Việc thờ cúng tổ tiên càng được chú trọng
hơn vào dịp Tết Trung thu và Tết Nguyên
đán.
Tết Trung thu ở Hàn Quốc không phải là
Tết dành cho thiếu nhi như ở Việt Nam mà
là ngày lễ lớn. Người Hàn gọi Tết này là
Chu seok (Thu tịch), diễn ra vào ngày 15
tháng 8 âm lịch. Ngày lễ này còn được gọi là

ngày lễ tạ ơn, là dịp mọi người tạ ơn tổ tiên
của mình, cầu mong cho mùa màng bội thu,
cuộc sống no đủ. Nguồn gốc của ngày lễ này
bắt nguồn từ lễ hội mừng vụ mùa bội thu.
Những sản phẩm mới thu hoạch từ vụ mùa
được dâng cúng cho thần thánh trong làng và
tổ tiên, tức là Chuseok bắt nguồn từ tín
1

Dòng họ Lý Hoa Sơn gốc Việt có nhiều người được coi
là “điển hình” về đạo Hiếu nên ngôi làng họ ở được phong
là “Làng hiếu thảo”. Nguyên văn là Hiếu tử lý.

53


Nghiªn cøu khoa häc
ngưỡng thờ cúng. Trong xã hội hiện đại,
Chuseok vẫn được xem như một lễ tạ ơn vô
cùng quan trọng và có ý nghĩa đặc biệt đối
với người Hàn Quốc. Đây là dịp đoàn tụ gia
đình. Bất kể người Hàn Quốc nào dù đi làm
ăn xa ở đâu cũng trở về quê hương và thể
hiện lòng thờ kính tổ tiên. Nghi lễ không chỉ
ở nhà mà còn được thể hiện một cách hết sức
trang nghiêm ở ngoài phần mộ. Họ thường
dọn sạch cây cỏ dại trên phần mộ, bày đồ
cúng lễ và quì lạy hết sức kính cẩn. Tục này
được gọi là Tảo mộ và cũng tương tự như ở
Việt Nam, có điều, ở Việt Nam thường diễn

ra vào mùa xuân chứ không thực hiện vào
dịp Trung thu.
Về phía nhà nước, chính phủ cho phép
được nghỉ dài ngày và tới ngày lễ, Tổng
thống Hàn Quốc đều có bài phát biểu chúc
Tết Trung thu, đồng thời cũng muốn bày tỏ
quan điểm lãnh đạo của mình.
Tết Nguyên đán là ngày lễ lớn nhất trong
năm. Vào dịp Tết Nguyên đán, do thời tiết ở
Hàn Quốc rất lạnh, thường là dưới 0oC nên
quang cảnh xã hội không được nhộn nhịp,
sôi động như Tết Trung thu, nhưng về mặt
tín ngưỡng, tâm linh, thể hiện lòng hiếu thảo
đối với tổ tiên và trực tiếp đối với người còn
sống là ông bà, cha mẹ thì sâu sắc hơn cả.
Vào dịp Tết Nguyên đán, khác với không
khí nhộn nhịp của Tết Trung thu, một không
khí trang nghiêm, cung kính bao trùm tới
từng gia đình. Họ chuẩn bị một cái bàn lớn
với rất nhiều món bánh truyền thống và hoa
quả, đặt trước vị trí chỗ ngồi của ông bà cha
mẹ và tới sáng mồng một tết, tất cả con cháu
theo thứ tự trên dưới đều mặc trang phục
truyền thống lần lượt vào lễ với những lời

54

chúc phúc thọ; ông bà cha mẹ cũng chúc
mừng con cháu rồi trao tặng cho con cháu
một phong bao có tiền, gọi là tiền mừng tuổi.

Nghi thức lễ ông bà cha mẹ cũng có những
qui định cụ thể, các con cháu đều phải cúi
rạp đầu xuống đất để tỏ tấm lòng kính hiếu.
Sự thể hiện đạo Hiếu của con cháu đối với
ông bà cha mẹ còn thấy rõ ở các lễ Thất tuần
(chúc thọ 70 tuổi), Bát tuần (chúc thọ 80
tuổi). Dưới thời phong kiến, lễ chúc thọ
được tổ chức vào dịp ông bà cha mẹ tròn 60
tuổi. Tính theo sự kết hợp can chi đủ một
vòng là tròn 60 năm, gọi là lục thập hoa giáp.
Do tuổi thọ của người già trước đây còn thấp
nên cha mẹ sống trọn một hoa giáp đã là
điều mong ước của nhiều gia đình, dòng họ.
Bởi thế, lễ mừng thọ này được tổ chức rất
linh đình, từ vua quan đến thứ dân. Tùy theo
điều kiện kinh tế, các gia đình, dòng họ đều
muốn “phô trương” trong điều kiện có thể.
Yangban Chosun còn đặt ra nhiều nghi thức
thể hiện lòng thành kính của con cháu đối
với ông bà cha mẹ.
Trong xã hội hiện đại, do tuổi thọ của
người Hàn nâng lên2, lễ Hoa giáp chúc thọ
60 tuổi rất ít được tổ chức, thay vào đó là lễ
Thất tuần, Bát tuần. Do không gian nhà ở
chật chội, lễ chúc thọ thường được tổ chức ở
các nhà hàng truyền thống. Người viết đã đôi
lần được dự lễ chúc thọ Thất tuần ở Seoul,
tận mắt chứng kiến đại lễ diễn ra rất trang
nghiêm và vui vẻ. Lễ chúc thọ cũng gần
tương tự như lễ chúc ông bà cha mẹ vào

2

“Tuổi thọ trung bình của người Hàn Quốc tăng dần, từ
52,4 tuổi trong năm 1960 lên 78,5 trong năm 2005, 80,5
tuổi vào năm 2009”. Trần Thị Nhung (chủ biên), Gia đình
đa văn hóa Hàn Quốc, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,
2014, tr.19.

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014


Nghiªn cøu khoa häc
ngày mùng 1 Tết âm lịch. Ông bà ngồi trước
một cái bàn lớn bày biện rất nhiều bánh trái
truyền thống, (nhưng không có các loại hoa
quả đã cắt phần đầu khi cúng giỗ), các con
cháu lần lượt vào lễ chúc thọ, cũng cúi rạp
đầu xuống đất, (nhưng không nhận được
phong bao mừng tuổi như ngày Tết). Sau đó,
mọi người ngồi vào bàn, ăn uống thoải mái,
vui vẻ. Vào ngày này, không chỉ riêng con
cháu mà bè bạn hoặc người thân cũng được
mời đến dự và ăn tiệc mừng, cũng có phong
bì mang theo và những lời thăm hỏi, chúc
mừng rất lễ phép, lịch sự.
Trong mối quan hệ chồng – vợ, dẫu có
nhiều vấn đề mà chúng tôi sẽ nêu ra ở phần
ảnh hưởng tiêu cực nhưng một chuẩn mực
đạo đức để ràng buộc trách nhiệm và nghĩa
vụ giữa hai vợ chồng là nghĩa thì quả thực

có giá trị rất lớn. Nghĩa phu thê (nghĩa chồng
vợ) là vợ chồng phải yêu thương và có trách
nhiệm với nhau trọng cuộc sống gia đình,
cho dù có gặp phải muôn vàn khó khăn, trở
ngại. Tuy nhiên, Nho giáo Chosun khắt khe
hơn đối với phụ nữ, đối với người vợ, đòi
hỏi người vợ trong gia đình phải phục tùng
mệnh lệnh của chồng, của cha mẹ chồng. Có
như vậy, người vợ mới được coi là người có
phẩm hạnh, đạo đức, dâu hiếu thảo. Ở phía
người chồng, Nghĩa lại đặt lên vai họ một
trách nhiệm lớn hơn đối với đời sống kinh tế
gia đình và làng xã.
Trong xã hội Hàn Quốc hiện đại, giá trị
của Nghĩa vợ chồng vẫn phát huy tác dụng.
Dẫu trong cách ứng xử giữa hai vợ chồng
không còn khắt khe như thời phong kiến
nhưng trách nhiệm của người đàn ông đối
với kinh tế gia đình vẫn là chính, đa số phụ

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014

nữ sau khi lấy chồng, mang thai, sinh con,
nuôi dưỡng con cái đều ở nhà chăm lo việc
nhà, nuôi dạy con cái cho tới lúc khôn lớn.
Họ vẫn nêu cao đức hạnh, dâu thảo, vợ hiền,
thực hiện Nghĩa vợ chồng như tuân theo một
bộ luật bất thành văn.
Mối quan hệ anh – em trong gia đình,
Nho giáo nêu cao sự hòa thuận, trên kính

dưới nhường, anh ra anh, em ra em. Nho
giáo Chosun nhấn mạnh hơn tới trách nhiệm
của bậc huynh trưởng và sự tuân theo của
người em. Giá trị này vẫn hiện hữu trong xã
hội Hàn Quốc ngày nay, thậm chí còn được
nêu cao hơn. Trong một xã hội hiện đại cạnh
tranh gay gắt và đan xen nhiều mối quan hệ
làm ăn phức tạp, tình cảm giữa con người
với nhau cũng đậm nhạt theo lợi ích vật chất,
thậm chí bất đồng đan xen với đồng thuận,
nay là quan hệ làm ăn tốt đẹp thì mai đã là
kẻ đối đầu không thương tiếc. Điều đó tức là,
các mối quan hệ đó không yên ả như thời
xưa và chính từ đó, con người nhận thức ra
rằng, quan hệ máu mủ ruột thịt, tình nghĩa
anh em một nhà mới thực sự lâu bền. Để đạt
được sự gắn kết lâu bền đó, cách ứng xử
đúng đắn nhất vẫn là anh ra anh, em ra em.
Anh trưởng làm trọn trách nhiệm của bậc
huynh trưởng và em thứ cần tôn trọng ý kiến
của huynh trưởng. Mối quan hệ anh – em ở
Hàn Quốc thể hiện rất tốt nét văn hóa trọng
tình trong truyền thống văn hóa Hàn Quốc.
2. Ảnh hưởng tiêu cực
Đối với văn hóa ứng xử trong gia đình,
ảnh hưởng tiêu cực dễ nhận biết nhất và từng
bị phê phán rất nhiều, đó là tính gia trưởng.
Gia đình Hàn Quốc đã và đang biến đổi
mạnh mẽ. Gia đình lớn hay gọi là gia đình

55


Nghiªn cøu khoa häc
truyền thống gồm ba bốn thế hệ chung sống
đang giảm đi rõ rệt và gia đình nhỏ, trong đó,
vợ chồng là trung tâm đang mạnh lên theo sự
phát triển nhanh của xã hội Hàn Quốc. Sự
chia tách ra như vậy đã hạn chế rất nhiều
“quyền uy gia trưởng” của các bậc bề trên
như cha ông, huynh trưởng. Nếu như trước
đây, họ cùng chung sống trong một ngôi nhà
thì con, em phải luôn luôn tuân theo cha, anh,
bất kể là qui phạm đạo đức lớn hay qui định
nhỏ trong nhà. Nhưng ngày nay, cuộc sống
riêng rẽ, độc lập đã vô hình trung tạo cho họ
một sự tự do thoải mái nhất định. Hơn nữa,
văn hóa gia đình hiện đại nêu cao tự do, bình
đẳng phát triển mở rộng càng tạo thêm sự tự
do cho con người. Tuy nhiên, tính gia trưởng
trong văn hóa Hàn Quốc có cội rễ sâu xa trải
hàng nghìn năm không thể biến mất nhanh
chóng chỉ sau vài chục năm trong quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Ngay như
thời Tổng thống Park Jung – hee nắm quyền,
dẫu ông có ra lệnh phá bỏ những thứ bị cho
là hủ lậu, hết thời nhưng tính gia trưởng
không nằm trong số đó và chính bản thân
ông cũng là một nhân vật mang đậm tính gia
trưởng, thậm chí còn được gọi là độc tài,

quân phiệt.
Hiện nay, gia đình Hàn Quốc không chỉ
biến đổi về hình thái mà cự ly khoảng cách
về mặt địa lý cũng xa ra. Thông thường, ông
bà già vẫn sống ở quê hương, các con cháu
lên thành phố làm ăn, an cư lạc nghiệp. Anh
chị em tuy cùng ra thành phố sinh sống
nhưng mỗi người mỗi nơi. Dẫu họ không
còn phải ra thưa vào chào các bậc bề trên
như chung sống trong gia đình lớn nhưng
tính gia trưởng của người đàn ông trong nhà

56

(tức người chồng) đối với vợ và con cái vẫn
hiện hữu. Sự ngược đãi, bạo hành gia đình
do tính gia trưởng tạo nên không thể nói là
đã hết. Điều này càng trầm trọng hơn đối với
những người đàn ông có trình độ học vấn
thấp, sống ở nông thôn, ít giao tiếp và bảo
thủ. Điều đó, thể hiện rõ rệt trong các gia
đình đa văn hóa hiện nay ở Hàn Quốc3.
Ngoài tính gia trưởng, tư tưởng trọng nam
khinh nữ vẫn còn tồn tại trong văn hóa gia
đình cũng như xã hội Hàn Quốc ngày nay.
Dưới chế độ phong kiến Chosun, tư tưởng
trọng nam khinh nữ thể hiện rõ trong đạo
Tam tòng, tứ đức. Phụ nữ Chosun nhất nhất
phải tuân theo đạo Tam tòng: ở nhà thì theo
cha, lấy chồng thì theo chồng, chồng chết thì

theo con (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu,
phu tử tòng tử) và Tứ đức là công, dung,
ngôn, hạnh. Đây là nguyên tắc rất cứng nhắc
của nhà nước Chosun. Nếu người phụ nữ
nào vi phạm thì sẽ bị xử phạt, bị dư luận
làng xã lên án; thậm chí, trong cách ăn nói
thưa gửi, người phụ nữ phải sử dụng kính
ngữ một cách mềm mại, dễ nghe, nếu không
sẽ bị coi là thiếu giáo dục, không hiểu tứ đức
là gì. Về phía nhà nước, nhằm “tuyên
dương” những người phụ nữ thực hiện “xuất
sắc” những điều trên, họ được phong danh
hiệu là Liệt nữ. Điều đó có nghĩa là, ngoài
việc pháp luật bắt buộc phụ nữ Chosun phải
tuân theo các đạo luật trên, làng xã, nhà
nước Chosun còn có những biện pháp “mềm
dẻo” để khuyến khích họ, coi điều đó là vinh

3

Xem thêm, Trần Thị Nhung (chủ biên), Gia đình đa văn
hóa Hàn Quốc, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014, tr.86
– 87.

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014


Nghiªn cøu khoa häc
dự không chỉ cho cá nhân mà còn cho cả
dòng họ, làng xã.

Còn đối với nam giới, người con trai dù
có kém cỏi thì cũng được coi trọng hơn con
gái, dù nhỏ tuổi cũng được tôn trọng hơn,
được hưởng nhiều quyền lợi hơn người con
gái lớn tuổi; người vợ dù có đảm đang nuôi
nấng chăm lo gia đình thì cũng phải phụ
thuộc vào người chồng dù lười biếng, bất tài,
người đàn ông có thể lấy nhiều vợ cũng là
chuyện thường tình, còn người phụ nữ “chỉ
thờ một chồng”, dù trong hoàn cảnh nào
cũng không được tái giá (Tài trai năm thê
bảy thiếp/Gái ngoan gái thờ một chồng).
Một quan điểm nổi bật nữa cũng phản ánh
rõ tư tưởng trọng nam khinh nữ, đó là coi
trọng việc sinh con trai nối dõi tông đường.
Tư tưởng nho giáo cho rằng: “nhất nam viết
hữu, thập nữ viết vô” (sinh được một con trai
thì coi là có con, sinh được mười con gái thì
cũng coi là không), hoặc: “bất hiếu hữu tam,
vô hậu vi đại” (tội bất hiếu thì có ba4, song
không có con trai nối dõi là lớn nhất).
Ngày nay, trong xã hội hiện đại, cùng với
sự phát triển kinh tế, xã hội, quá trình dân
chủ hóa đã làm biến đổi mạnh mẽ, sâu sắc tư
tưởng phong kiến trọng nam khinh nữ. Quan
hệ vợ chồng trong gia đình đã bình đẳng hơn
trong sinh hoạt gia đình và nuôi dạy con cái.
Tuổi kết hôn của phụ nữ đã cao lên, xấp xỉ
30 tuổi đã tạo ra một khoảng thời gian nhất
định từ khi trưởng thành, đi làm và có thu

nhập của người phụ nữ, bởi vậy, sau khi
thành hôn, phụ nữ cũng có một số tiền trong
4

Ba tội bất hiếu là: A dua làm việc xấu đến nỗi hại đến
cha mẹ; bố mẹ già rồi mà chưa có bổng lộc, chưa làm
quan; không có con trai để nối dõi.

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014

tài khoản, tức không bị lệ thuộc hoàn toàn
vào người chồng. Đó cũng là một trong
những nguyên nhân chính tạo nên sự bình
đẳng hơn trong gia đình. Về mặt nhà nước
và pháp luật, bộ luật về gia đình ban hành
năm 1991 đã có nhiều điều mục liên quan
đến quyền và nghĩa vụ của phụ nữ; Bộ Bình
đẳng giới và Gia đình đã được thành lập
ngày 23 tháng 6 năm 2005, chuyên giải
quyết chính sách về phụ nữ, gia đình. Các
đoàn thể xã hội, các tổ chức phi chính phủ
không chỉ lên tiếng bênh vực quyền bình
đẳng, quyền lợi cá nhân của phụ nữ mà còn
có những biện pháp, việc làm thiết thực bảo
vệ phụ nữ. Các bộ có liên quan như Bộ Y tế
và Phúc lợi; Bộ Giáo dục, Bộ Lao động và
Việc làm đều có những giải pháp thiết thực
giúp người phụ nữ thực hiện quyền bình
đẳng. Tuy nhiên, tất cả những điều nêu trên
cũng chỉ đang trong quá trình hướng tới sự

bình đẳng nam nữ thực sự mà thôi. Ảnh
hưởng tiêu cực của Nho giáo chỉ có thể nói
rằng đang giảm dần chứ chưa được loại bỏ
hoàn toàn. Hơn nữa, trong sinh hoạt gia đình
và cộng đồng, người phụ nữ dẫu có tinh thần
tham gia tích cực vào công việc xã hội, dẫu
chỉ sinh ít con nhưng do phải đảm bảo thiên
chức làm vợ, làm mẹ nên gánh nặng công
việc nội trợ, chửa đẻ, nuôi con vẫn đè lên vai
người phụ nữ. Công việc vì thế bị gián đoạn,
các công ty ở Hàn Quốc không chấp nhận
giữ chỗ chờ đợi họ cho tới lúc có thể đi làm.
Thực tế trong các gia đình Hàn Quốc hiện
nay, khi có con nhỏ thì chi phí thuê người
giúp việc, chăm sóc con nhỏ còn cao hơn cả
tiền lương của người phụ nữ đi làm. Vì thế
mô hình gia đình xưa kia ở Hàn Quốc là
người chồng ra ngoài kiếm tiền nuôi đủ cả

57


Nghiªn cøu khoa häc
gia đình, người vợ ở nhà chăm lo công việc
nội trợ, dạy dỗ con cái lại lặp lại, hoặc nói
cách khác, vẫn là một mô hình tốt. Và lẽ tất
nhiên, người vợ trong gia đình Hàn Quốc
hiện đại nhiều lúc, nhiều nơi vẫn không thể
bình đẳng với chồng. Hơn thế nữa, xin nói
thêm rằng, xã hội Hàn Quốc hiện đại vẫn

cho rằng, công việc nội trợ là của phụ nữ, là
bổn phận, trách nhiệm của người mẹ, người
vợ và chăm sóc dạy dỗ con cái học hành
thành đạt là trách nhiệm lớn lao và họ coi đó
là niềm hạnh phúc lớn nhất của đời người
phụ nữ.
*
*
*
Dẫu gia đình Hàn Quốc lấy gia đình nhỏ
làm trung tâm nhưng lễ nghi lễ giáo vẫn
được duy trì, sự thể hiện đạo Hiếu đối với tổ
tiên, ông bà, cha mẹ vẫn rất đậm nét, có điều,
nó chỉ diễn ra theo những thời điểm cụ thể
chứ không mang tính thường trực như xưa.
Văn hóa tôn ti, văn hóa trọng tình trong
gia đình vẫn được giữ gìn trong xã hội Hàn
Quốc hiện nay tuy có phải xa cách về địa lý.
Những ảnh hưởng tiêu cực của Nho giáo
như tính gia trưởng, nam tôn nữ ti, bạo hành
gia đình đang dần bị thu hẹp lại chứ chưa thể
loại bỏ hoàn toàn. Gia đình Hàn Quốc hướng
tới văn minh cả về vật chất và tinh thần kết
hợp với những giá trị truyền thống đã tạo
nên một sự hài hòa mang bản sắc riêng của
gia đình Hàn Quốc.

hóa truyền thống Hàn Quốc” (Lý Xuân Chung
viết), Nxb Thống kê, Hà Nội.
2. Trần Thị Thu Lương (2011), Đặc trưng

văn hóa Hàn Quốc từ truyền thống đến hiện đại,
Nxb Tổng hợp Tp Hồ Chí Minh.
3. Đại học Quốc gia Seoul, Xã hội Hàn Quốc
hiện đại, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội 2008.
4. Kim Seong Beom, Kim Sang Ho, Đào Vũ
Vũ (2011), Dẫn nhập lịch sử tư tưởng Hàn
Quốc; Nxb Khoa học xã hội.
5. Lý Xuân Chung, “Tìm hiểu vấn đề Nho
giáo du nhập vào Hàn Quốc”, Tạp chí Nghiên
cứu Đông Bắc Á, số 3 (33) tháng 6/2001.
6. Lê Thị Thu Giang, “Ý thức gia đình Nho
giáo trong cách suy nghĩ của người Hàn Quốc”;
Tạp chí Nghiên cứu Đông Bắc Á số 6 (48), tháng
12/2003.
7. Nguyễn Văn Hồng, “Nhận thức về giá trị
văn hóa Nho giáo truyền thống Hàn Quốc với xã
hội hiện đại”, Tạp chí Nghiên cứu Đông Bắc Á
số 3 (45), tháng 6/ 2003.
8. Choe Je-mok (2004), Đối thoại giữa Nho
giáo và hiện đại, Nxb Hakjin, Hàn Quốc.
9. Hwang Ui-dong (2002), Đối thoại giữa
Nho giáo và hiện đại, Nxb YeMun, Hàn Quốc.
10. Ủy ban biên soạn quốc gia: Sự biến đổi
của cuộc sống và tự do mang tính Nho giáo,
Nxb Du San Dong A, Hàn Quốc, 2009.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Ngô Xuân Bình – Phạm Quý Long đồng
chủ biên (2010), Hàn Quốc trên đường phát
triển, Bài: “Tìm hiểu một vài khía cạnh về văn

58

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014


Nghiªn cøu khoa häc

Nghiªn cøu ®«ng B¾c ¸, sè 12(166) 12-2014

59