hoàn thiện hệ thống pháp luật đảm bảo các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 38 (2012- 2015)

TÊN ĐỀ TÀI

HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO CÁC
YẾU TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. Đinh Thanh Phương
Bộ môn: Luật Hành chính

Sinh viên thực hiện:
Hà Thị Mỹ Xuân
MSSV: S120107
Lớp: Luật VB2 Đồng Tháp

Cần Thơ, tháng 11 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.................................................................................................................................................


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................1
1. Mục đích nghiên cứu …………………………………………………………….2
2. Phạm vi nghiên cứu ……………………………………………………………...2
3. Kết cấu của đề tài ………………………………………………………………...2
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ CÁC YẾU
TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA …………...3
1.1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ PHÁP QUYỀN XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA …………………………………………………………………...3
1.1.1 Lý luận chung về nhà nước pháp quyền ………………………………….3
1.1.1.1 Khái niệm về nhà nước và nhà nước pháp quyền ……………………….3

1.1.1.2 Những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền ……………………5
1.1.1.3 Lịch sử hình thành và phát triển học thuyết nhà nước pháp quyền……..8
1.1.2 Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ………………………………...11
1.1.2.1 Khái niệm ……………………………………………………………...11
1.1.2.2 Chức năng của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ……………...12
1.1.2.3 Đặc điểm cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam…………………………………………………………………………………………………14
1.2 CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA VIỆT NAM ……………………………………………………………….15
1.2.1 Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân ………………………..15
1.2.2 Quyền lực nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc thống nhất trên cơ
sở có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc
thực hiện ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ………………………..16
1.2.3 Thượng tôn pháp luật …………………………………………………...18
1.2.4 Quyền con người được tôn trọng………………………………………..20
1.2.5 Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Công sản Việt Nam …………………..21
1.2.6 Các cam kết quốc tế được nhà nước đảm bảo thực hiện ……………...22


CHƯƠNG 2. NHỮNG QUY ĐỊNH TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT HIỆN
HÀNH NHẰM ĐẢM BẢO CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP
QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM ………………………………………...24
2.1 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU TỐ TẤT
CẢ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC THUỘC VỀ NHÂN DÂN ……………………..24
2.1.1 Các quy định thể hiện hình thức dân chủ trực tiếp …………………….25
2.1.2 Các quy định thể hiện hình thức dân chủ đại diện ……………………..26
2.2 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU TỐ VỀ
TỔ CHỨC QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC …………………………………………..28
2.2.1 Cơ chế phân công trong tổ chức quyền lực nhà nước ………………….29
2.2.1.1 Thực hiện quyền lập Hiến, lập pháp …………………………………...29

2.2.1.2 Thực hiện quyền hành pháp ……………………………………………29
2.2.1.3 Thực hiện quyền tư pháp……………………………………………….30
2.2.2 Cơ chế phối hợp trong tổ chức quyền lực nhà nước …………………...30
2.2.2.1 Thực hiện quyền lập Hiến, lập pháp …………………………………...30
2.2.2.2 Thực hiện quyền hành pháp ……………………………………………32
2.2.2.3 Thực hiện quyền tư pháp ……………………………………………….34
2.2.3 Cơ chế kiểm soát trong tổ chức quyền lực nhà nước ………………….35
2.2.3.1 Thực hiện quyền lập Hiến, lập pháp …………………………………...35
2.2.3.2 Thực hiện quyền hành pháp…………………………………………….36
2.2.3.3 Thực hiện quyền tư pháp ……………………………………………….39
2.3 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU TỐ
THƯỢNG TÔN PHÁP LUẬT …………………………………………………….40
2.3.1 Bộ máy nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp
luật………………………………………………………………………………..40
2.3.2 Mọi chủ thể, mọi hoạt động phải tuyệt đối tuân thủ Hiến pháp, pháp
luật và bình đẳng trước pháp luật ……………………………………………..41
2.4 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU QUYỀN
CON NGƯỜI ĐƯỢC TÔN TRỌNG ……………………………………………...43
2.5 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU TỐ ĐẢM
BẢO SỰ LÃNH ĐẠO CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM …………………..47
2.6 NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT NHẰM ĐẢM BẢO YẾU TỐ CÁC
CAM KẾT QUỐC TẾ ĐƯỢC NHÀ NƯỚC ĐẢM BẢO THỰC HIỆN ………..48


CHƯƠNG 3. HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN HỆ
THỐNG PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA ……………………………………………....50
3.1 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ TẤT CẢ CÁC QUYỀN LỰC NHÀ
NƯỚC THUỘC VỀ NHÂN DÂN ………………………………………………...50

3.1.1 Hạn chế ………………………………………………………………..….50
3.1.1.1 Một số hạn chế của các quy định pháp luật quy định hình thức dân chủ
trực tiếp …………………………………………………………………….….50
3.1.1.2 Một số hạn chế của các quy định pháp luật quy định hình thức dân chủ
đại diện ………………………………………………………………………...55
3.1.2 Kiến nghị ……………………………………………………………….....57
3.1.2.1 Xây dựng luật trưng cầu dân ý ……………………………………...….57
3.1.2.2 Hoàn thiện các quy định pháp luật về bầu cử ……………………...….57
3.1.2.3 Sớm ban hành Luật biểu tình ……………………………………….....57
3.1.2.4 Hoàn thiện các quy định pháp luật về chế định bãi nhiệm đại biểu dân
cử…………………………………………………………………………...…...57
3.1.2.5 Hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức hoạt động của các cơ
quan dân cử ………………………………………………………………….....58
3.2 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ TỔ CHỨC QUYỀN LỰC NHÀ
NƯỚC MỘT CÁCH HỢP LÝ ………………………………………………...…..59
3.2.1 Hạn chế ………………………………………………………………...….59
3.2.1.1 Trong cơ chế phân công, phối hợp thực hiện quyền lực nhà nước ..….59
3.2.1.2 Một số hạn chế của các quy định pháp luật về cơ chế kiểm soát trong
thực hiện quyền lực nhà nước …………………………………………..……..60
3.2.2 Kiến nghị ……………………………………………………………..…...62
3.2.2.1 Hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến sự phân công phối hợp
giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp
và tư pháp …………………………………………………………….……….62
3.2.2.2 Hoàn thiện các quy định pháp luật về cơ chế kiểm soát quyền lực nhà
nước……………………………………………………………..……………...62
3.3 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ THƯỢNG TÔN PHÁP LUẬT ….....63

3.3.1 Hạn chế ………………………………………………………………..….63
3.3.1.1 Những hạn chế trong hệ thống pháp luật nước ta ………………...…...63
3.3.1.2 Những hạn chế trong công tác tổ chức thực hiện và giáo dục pháp
luật……………………………………………………………………………………….65
3.3.2 Kiến nghị ………………………………………………………………......66
3.3.2.1 Nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật …………………………...…66
3.3.2.2 Hoàn thiện các quy định về công tác thực thi, phổ biến và giáo dục
pháp luật …………………………………………………………………..…..67
3.4 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ QUYỀN CON NGƯỜI ĐƯỢC TÔN
TRỌNG…………………………………………………………………...…………67
3.4.1 Hạn chế ………………………………………………………………...….67
3.4.2 Kiến nghị …………………………………………………………………..68
3.5 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ ĐẢM BẢO SỰ LÃNH ĐẠO CỦA
ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM ………………………………………………..…69
3.5.1 Hạn chế ………………………………………………………………...….69
3.5.2 Kiến nghị ……………………………………………………………….....69
3.6 HẠN CHẾ VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT ĐẢM BẢO YẾU TỐ CÁC CAM KẾT QUỐC TẾ ĐƯỢC
ĐẢM BẢO THỰC HIỆN ………………………………………………………....70
3.6.1 Hạn chế ……………………………………………………………..…….70
3.6.2 Kiến nghị ………………………………………………………………....70
KẾT LUẬN …………………………………………………………………..………...72
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

LỜI NÓI ĐẦU

4. Lý do chọn đề tài
Điều 2, Hiến pháp năm 2013 khẳng định Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.
Tư tưởng xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã hình thành từ rất
lâu, được thể hiện xuyên suốt trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước, đặc biệt là trong
giai đoạn hiện nay. Đảng và Nhà nước ta luôn phấn đấu xây dựng thành công nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa, vì bản chất của nhà nước này là một nhà nước thật sự của dân, do
dân, vì dân đúng với mục tiêu mà Đảng và Nhà nước đã đề ra trong công cuộc xây dựng đất
nước.
Để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thì ta phải đảm bảo các yếu tố
cấu thành nên nó. Trong các yếu tố đó, có những yếu tố mang tính bản chất của nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói chung, có những yếu tố mang tính đặc trưng của nhà nước
ta, chế độ ta. Dù là yếu tố mang tính bản chất hay tính đặc trưng thì việc đảm bảo các yếu tố
này sẽ góp phần vào việc hoàn thành mục tiêu chính của việc xây dựng nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Mục tiêu đó là dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhà nước ta
hướng đến xây dựng một nhà nước dân chủ, xã hội dân sự mà trong xã hội đó pháp luật là
thượng tôn, quyền con người được tôn trọng và nhà nước luôn có mối quan hệ hòa bình hợp
tác hữu nghị với các nước trên thế giới.
Hệ thống pháp luật nước ta có khá nhiều các quy định nhằm đảm bảo các yếu tố cấu
thành một nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Các quy định đó đã phần nào tạo điều
kiện thuận lợi cho công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Nhưng cũng không thể tránh khỏi những hạn chế, có những hạn chế mang tính khách quan
cũng có những hạn chế mang tính chủ quan. Việc nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân và giải
pháp để khắc phục những hạn chế đó là hết sức cần thiết. Hoàn thiện hệ thống pháp đảm bảo
các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta là một nhu cầu cấp
thiết.
Hiến pháp 2013, mang những giá trị tiến bộ, tạo cơ sở pháp lý thuận lợi và vững chắc
cho công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nước ta trong thời kỳ
mới. Hiến pháp vừa được thông qua và đang ở giai đoạn luật hóa để triển khai thi hành, đây
chính là thời điểm hợp lý nhất để hoàn thiện các quy định pháp luật về phương thức lãnh đạo

của Đảng, tổ chức bộ máy nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, cơ chế thực hiện
quyền lực nhà nước, phát huy quyền con người…
GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 1

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

Từ những nhận định trên cho thấy, hiện nay chính là thời điểm tốt nhất để hoàn thiện
hệ thống pháp luật đảm bảo các yếu tố xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam. Vì lý do trên sinh viên thực hiện luận văn chọn đề tài “Hoàn thiện hệ thống pháp luật
nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam”
làm đề tài nghiên cứu luận văn cử nhân luật.
5. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu khi thực hiện luận văn này là góp phần làm rõ các vấn đề lý
luận về nhà nước pháp quyền nói chung, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói riêng.
Nêu ra các quy định pháp luật hiện hành đảm bảo các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Từ đó phân tích, nhận xét, nêu lên những hạn chế trong các quy
định pháp luật, sau đó đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống các quy định pháp
luật để đảm bảo các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
6. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian thực hiện luận văn và khả năng của người viết có hạn nên người viết chỉ
phân tích một số quy định pháp luật có liên quan trong Hiến pháp 2013, các luật về tổ chức
bộ máy nhà nước, Luật giám sát của Quốc hội, Bộ luật hình sự, Luật xử lý vi phạm hành
chính, Bộ luật dân sự, Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự và một số văn bản hiện
hành có liên quan đến các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
7. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì nội dung của luận
văn bao gồm ba chương.
- Chương 1: nghiên cứu lý luận chung về nhà nước pháp quyền và các yếu tố cấu
thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
- Chương 2: phân tích những quy của pháp luật hiện hành nhằm đảm bảo các yếu tố
cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
- Chương 3: nêu những hạn chế và đề xuất những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ
thống pháp luật đảm bảo các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước
ta.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 2

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ CÁC YẾU
TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Trong chương này người viết sẽ trình bày cơ sở lý luận về phạm trù nhà nước pháp
quyền và các yếu tố cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Người viết sẽ làm rõ
những khái niệm cơ bản cũng như khái niệm có liên quan, những nét đặc trưng cơ bản của
vấn đề mà mục tiêu của việc nghiên cứu đề tài đang hướng tới, mang lại một cái nhìn khái
quát về những kiến thức lý luận chung thuộc về phạm trù đang nghiên cứu trong đề tài.
1.1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN VÀ PHÁP QUYỀN XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA
1.1.1 Lý luận chung về nhà nước pháp quyền

1.1.1.1 Khái niệm về nhà nước và nhà nước pháp quyền
 Khái niệm nhà nước
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, việc hình thành Nhà nước là một bước
tiến vượt bậc. Nhà nước được xem là một sản phẩm của quá trình phát triển xã hội. “Nhà
nước là một hiện tượng phức tạp nên có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước, và do vậy
cũng có nhiều cách xác định nhà nước từ những phương diện khác nhau. Tồn tại một số
quan niệm cơ bản sau về nhà nước như: Nhà nước là Chúa trời; Vua chính là nhà nước (nhà
nước là Trẫm); Nhà nước là tòa tháp (trên đỉnh tháp là Vua, tiếp đến là các quan đại thần…
dưới chân tháp là dân); Nhà nước là gia đình mở rộng (cả xã hội là một gia đình và Vua là
“Cha” của cả xã hội; Nhà nước là trọng tài công minh đứng trên xã hội để bảo vệ lợi ích của
tất cả mọi người trong xã hội; Nhà nước là đội quân vũ trang được tách khỏi xã hội để làm
nghề cai trị (quản lý); Nhà nước là bộ máy cưỡng chế của giai cấp này đối với giai cấp khác;
Nhà nước là tổ chức (bộ máy) có trách nhiệm duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với
giai cấp khác; Nhà nước là cơ quan quyền lực chính trị; Nhà nước là sản phẩm của sự phát
triển xã hội, “là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa
được”; v.v..”1 “Các quan điểm hiện đại đều cho rằng, nhà nước là một hình thức tổ chức của
con người khi xã hội phát triển đến một trình độ nhất định”.2 Nhà nước chỉ xuất hiện khi xã
hội bắt đầu có sự phân chia giai cấp, có lợi ích đối lập nhau, nó buộc phải tổ chức thành nhà
nước. Như vậy, nhà nước là một tổ chức của xã hội. Để quản lý xã hội, đòi hỏi nhà nước

1
2

Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr.23-24.
Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr.24.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 3

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

phải thiết lập quyền lực công cộng đặc biệt. Quyền lực công cộng ấy tách khỏi dân cư và do
một bộ máy chuyên môn nắm giữ và thực hiện.
Nhà nước là một tổ chức quyền lực công cộng đặc biệt của toàn xã hội, thay mặt cho xã
hội quản lý các mặt khác nhau của đời sống xã hội, đảm bảo sự ổn định, trật tự xã hội, quyền
lợi của cả cộng đồng xã hội, nhưng mặt khác, nó còn là tổ chức quyền lực của giai cấp thống
trị, ở một mức độ nhất định, nó bảo vệ lợi ích và thực hiện mục đích của giai cấp cầm quyền.
Từ những phân tích nói trên, có thể đưa ra định nghĩa Nhà nước như sau: “Nhà nước là
tổ chức quyền lực công cộng đặc biệt, có đủ bộ máy chuyên để cưỡng chế và thực hiện các
chức năng quản lý xã hội, phục vụ lợi ích và thực hiện mục đích vừa của giai cấp thống trị
vừa của cả xã hội”.3
 Khái niệm nhà nước pháp quyền
Ở nước ta, các nhà lý luận đã nêu ra nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước pháp
quyền. Giáo sư Nguyễn Duy Quý đã nêu ra nội hàm của khái niệm nhà nước pháp quyền
với bốn tiêu chuẩn như sau: Thừa nhận và tôn trọng tính tối thượng của pháp luật; Các
quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp được phân định rõ rệt nhằm kiểm soát và kiềm chế lẫn
nhau; Nhà nước bảo đảm cho công dân sự an toàn pháp lý, được hưởng các quyền tự do cơ
bản và được bảo vệ các quyền đó; Thực hiện một các tận tâm các cam kết quốc tế. Giáo sư,
Tiến sĩ khoa học Đào Trí Úc cho rằng: Nhà nước pháp quyền trên bình diện học thuyết, quan
niệm, tư tưởng thì phải được hiểu như là những đòi hỏi về dân chủ và về phương thức thực
hiện quyền lực, trong đó vai trò của pháp luật được đề cao. Nhà nước pháp quyền đòi hỏi
phải có sự thống nhất giữa tính tối cao của pháp luật với hình thức pháp lý của tổ chức
quyền lực chính trị. Đó là hai yếu tố không thể thiếu được khi nói đến nhà nước pháp quyền.
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lê Minh Tâm: Nhà nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước
mà là một mô hình nhà nước mà ở đó, bên cạnh những đặc điểm chung của nhà nước mà còn
những đặc điểm riêng. Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Dung lại cho rằng nhà nước pháp

quyền là một hình thức nhà nước vì nó có cách tổ chức, hoạt động đối nghịch với nhà nước
độc tài, chuyên chế; đối nghịch với hình thức nhà nước được tổ chức theo phương pháp nhân
trị và cũng đối nghịch với hình thức nhà nước được tổ chức theo pháp trị. Ngoài ra còn nhiều
ý kiến của các nhà khoa học khác bàn về nhà nước pháp quyền.4
Từ những ý kiến trên về nhà nước pháp quyền cho thấy đây không phải là một kiểu nhà
nước, đó chỉ là những đòi hỏi, những giá trị phổ biến, là biểu hiện rõ rệt của một trình độ
3

Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 24.
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- lý luận và thực tiễn, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 149-152.
4

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 4

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

phát triển dân chủ, một cách thức tổ chức nhà nước và xã hội trên nền tảng dân chủ. Bên
cạnh những nội dung có tính chất nguyên tắc được áp dụng chung cho các nước thì nhà nước
pháp quyền ở các nước khác nhau được xác lập không hoàn toàn giống nhau. Song giữa các
nước ấy đều có mục đích chung đó là sự vươn tới tự do của loài người, phục vụ con người,
là sự cố gắng một cách có ý thức ngăn chặn một nhà nước bạo lực và buộc nhà nước phải
tôn trọng luật pháp và các quyền của con người, phấn đấu vì hạnh phúc của con người.5
Từ những phân tích trên cho thấy, nói đến nhà nước pháp quyền là nói đến đòi hỏi của
một nhà nước. Đó là “một tổ chức công quyền được thành lập và hoạt động trên cơ sở pháp

luật, nhằm đưa lại tự do, hạnh phúc cho nhân dân, gắn liền với sự tồn tại và phát triển của
xã hội công dân, xã hội dân sự, thông qua hệ thống các thể chế và yêu cầu dân chủ như đề
cao chủ quyền nhân dân; có cơ chế tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước khoa học và
hiệu quả; dân chủ hóa đời sống nhà nước và xã hội”.6
1.1.1.2 Những đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền
Do có nhiều quan niệm khác nhau về nhà nước pháp quyền nên những đặc trưng của nó
cũng khác, tùy thuộc vào lập trường chính trị- pháp lý và quan điểm học thuật của các nhà tư
tưởng, các nhà lý luận chính trị- pháp lý. Các quan niệm có thể khác nhau nhưng về bản chất
có thể quy về một số đặc trưng cơ bản của nhà nước pháp quyền có tính chất tổng quát như
sau:
Thứ nhất, nhà nước pháp quyền phải đề cao chủ quyền nhân dân, tất cả quyền lực nhà
nước thuộc về nhân dân. Đây là một đặc trưng nổi bật của bất kỳ quan niệm nào về nhà
nước pháp quyền. Bởi lẽ nhà nước pháp quyền là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì
nhân dân, nhà nước phải tôn trọng các quyết định chính trị của nhân dân. Trong nhà nước
pháp quyền, nhân dân lập ra nhà nước, làm chủ tất cả quyền lực nhà nước đồng thời phải
kiểm soát được quyền lực nhà nước, thông qua các cơ chế về tổ chức, kiểm tra, giám sát việc
tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước. Suy cho cùng, mục tiêu của nhà nước pháp quyền
là xây dựng và thực thi một nền dân chủ, đảm bảo quyền lực chính trị thuộc về nhân dân.
Thứ hai, nhà nước pháp quyền phải đề cao hiến pháp và luật. Hiến pháp là đạo luật cơ
bản của một quốc gia, trong bất kỳ một quốc gia nào, dù là chế độ chính trị nào thì tính tối
thượng của hiến pháp luôn được đặt lên hàng đầu. Chính vì thế đặc điểm này là không thể
thiếu trong sự tồn tại và vận động của một nhà nước pháp quyền. Vì đây cũng chính là đặc
điểm thể hiện quyền lực của nhân dân. Quyền lực đó được thể hiện thông qua việc mọi
người dân tham gia đóng góp ý kiến xây dựng hiến pháp, việc xây dựng hiến pháp phải được
5
6

Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 259 –260.
Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 259.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 5

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

toàn xã hội tham gia và hiến pháp phải được toàn xã hội thừa nhận. Một mặt quyền lực đó
còn được thể hiện bằng cách, thông qua hiến pháp người dân trao quyền của mình cho các
cơ quan nhà nước để quản lý xã hội, đồng thời thông qua hiến pháp người dân giới hạn
quyền của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, các cá nhân và kiểm soát hoạt động của các
cơ quan, tổ chức, cá nhân nêu trên.
Tuy nhiên hiến pháp chỉ là một văn bản luật quy định những vấn đề cơ bản, chung
chung điều chỉnh toàn xã hội. Vì thế, hiến pháp phải được cụ thể hóa thành các văn bản luật
và dưới luật với điều kiện các văn bản này phải hướng về hiến pháp, tuân thủ tuyệt đối hiến
pháp cả về nội dung lẫn hình thức. Từ đó có thể nói ý chí và nguyện vọng của nhân dân sẽ
được thể hiện thông qua hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nói chung, hiến pháp, luật và
các văn bản dưới luật nói riêng.
Thứ ba, nhà nước pháp quyền phải luôn tăng cường pháp chế. Pháp luật và pháp chế
là hai khái niệm khác nhau hoàn toàn, nhưng giữa chúng có mối quan hệ hữu cơ gắn bó
không thể tách rời nhau. Có pháp luật chưa hẳn đã có pháp chế, nhưng pháp chế không thể
tồn tại nếu thiếu pháp luật nói chung, hay nói một cách cụ thể thì hệ thống pháp luật hoàn
chỉnh là điều kiện cần để có một nền pháp chế. Ta có thể hiểu “Pháp chế là sự đòi hỏi các
chủ thể pháp luật phải tôn trọng và triệt để thực hiện nghiêm các quy phạm pháp luật”.7
Điều kiện cơ bản để xây dựng nhà nước pháp quyền là phải xây dựng được một nền
pháp chế thực thụ. Nghĩa là trong nhà nước pháp quyền, mọi hoạt động của nhà nước, cơ
quan nhà nước, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, lực lượng vũ trang và mọi công dân đều
phải dựa trên cơ sở pháp luật, luôn phù hợp với Hiến pháp và pháp luật.8 Nhà nước là cơ

quan ban hành ra pháp luật nhưng không thể đặt mình cao hơn pháp luật, không thể tự mình
vi phạm pháp luật. Mọi sự vi phạm pháp luật của Nhà nước, các cơ quan nhà nước và tất cả
những cá nhân thực hiện công vụ đại diện nhà nước thực thi vai trò của nhà nước đều có thể
gây tổn hại đến các quyền tự do, lợi ích của các tổ chức và công dân, những người chủ thật
sự của quyền lực Nhà nước.
Còn đối với công dân, các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội… những chủ thể tham gia
vào quan hệ xã hội, chịu sự điều chỉnh trực tiếp của pháp luật lại là người ủy quyền cho các
cơ quan nhà nước ban hành pháp luật xuất phát từ lợi ích của bản thân họ, cũng như lợi ích
chung của toàn xã hội. Thế nên pháp luật chính là ý chí, nguyện vọng chính đáng của họ cho
nên việc nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật cũng chính là bảo vệ lợi ích và nguyện vọng
chính đáng cũng như quyền tự do dân chủ của chính họ. Vì vậy, trong nhà nước pháp quyền,
7

Lê Văn Quang, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và các định chế xã hội ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2006, tr. 325.
8
Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 263 –264.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 6

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

mọi vi phạm pháp luật của bất kỳ chủ thể nào, ở bất kỳ cương vị nào, của cơ quan nhà nước,
của tổ chức xã hội hay của cá nhân đều phải xử lý nghiêm minh theo pháp luật.
Thứ tư, nhà nước pháp quyền phải có cơ chế tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước

vừa khoa học, hiệu quả vừa hợp pháp. Quyền lực nhà nước phải được tổ chức một cách hợp
lý có sự phân công và phối hợp giữa các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Việc tổ chức
quyền lực nhà nước phải thực hiện trên cơ sở pháp luật, đảm bảo tính minh bạch rõ ràng,
hợp lý và thực sự hiệu quả. Có đảm bảo các yếu tố đó trong việc tổ chức quyền lực nhà nước
thì quyền lực nhà nước (cũng chình là lợi ích và quyền lực của nhân dân, của toàn xã hội)
mới được đảm bảo và dân chủ mới được phát huy triệt để).
Vì vậy, tính chất và cách thức phân công, kiểm soát quyền lực trong nhà nước rất đa
dạng, (tùy thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội ở các nước khác nhau), nhưng có
điểm chung là quyền lực nhà nước không tập trung vào một người, vào một cơ quan, mà
phải được phân công (phân chia) giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập
pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp. Đồng thời, việc tổ chức và thực thi quyền lực phải
được kiểm soát chặt chẽ với các cơ chế kiểm soát quyền lực cụ thể kể cả bên trong bộ máy
nhà nước và bên ngoài bộ máy nhà nước.
Thứ năm, trong nhà nước pháp quyền, con người là giá trị cao quý nhất, do đó sự phát
triển của cá nhân con người là mục tiêu cao quý nhất. Giá trị con người luôn được pháp luật
thừa nhận và tôn trọng trong nhà nước pháp quyền. Vì dù tồn tại trong kiểu nhà nước nào,
chức năng và bản chất thực sự của nhà nước pháp quyền là đem lại tự do và hạnh phúc cho
con người. Trong nhà nước pháp quyền, con người được đặt vào vị trí trung tâm của mọi
chính sách xã hội do nhà nước đề ra. Vì con người là mục tiêu mà nhà nước pháp quyền
hướng tới để phục vụ.
Thứ sáu, nhà nước pháp quyền phải dân chủ hóa mọi mặt của đời sống nhà nước và xã
hội. Phát huy được tính dân chủ là mục tiêu chính yếu của việc xây dựng nhà nước pháp
quyền của tất cả các quốc gia. Mọi mặt của đời sống nhà nước và xã hội phải được dân chủ
hóa. Điều này chính là tiền đề để phát huy quyền làm chủ thực sự của nhân dân, vừa đảm
bảo được yếu tố tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân vừa đảm bảo được yếu tố con
người là giá trị cao quý nhất.
Thứ bảy, nhà nước pháp quyền phải nghiêm chỉnh thực hiện các cam kết quốc tế mà
nhà nước đã ký kết hoặc tham gia. Đồng thời phải đặt hệ thống pháp luật của nước mình
trong mối quan hệ phù hợp với pháp luật quốc tế. Thượng tôn pháp luật cũng như pháp chế
là những đặc điểm không thể thiếu khi xây dựng nhà nước pháp quyền, để đảm bảo hiện

thực hóa những đặc điểm nêu trên trong tiến trình xây dựng nhà nước pháp quyền thì việc
GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 7

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

hội nhập hệ thống pháp luật quốc gia vào hệ thống pháp luật quốc tế trở nên cấp thiết trong
giai đoạn toàn cầu hóa hiện nay. Việc thực hiện nghiêm chỉnh các cam kết quốc tế mà nhà
nước đã ký kết và tham gia cũng như việc xây dựng hệ thống pháp luật quốc gia phù hợp với
luật quốc tế đã trở thành điều kiện quan trọng để đảm bảo các đặc điểm cơ bản của nhà nước
pháp quyền.
“Tóm lại, nhà nước pháp quyền là hiện tượng hình thành trong lịch sử lâu dài của loài
người nó có những thành tố, yếu tố cho đến nay vẫn còn những giá trị nhân bản của nó
trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, cần phải chú ý là mỗi các yếu tố trên sẽ có giá trị khác
nhau ở các quốc gia khác nhau”.9
1.1.1.3 Lịch sử hình thành và phát triển học thuyết nhà nước pháp quyền
Nhà nước pháp quyền lúc đầu chỉ là một ý tưởng, ý niệm thể hiện sự khao khát tự do và
bình đẳng của con người nhưng dần về sau, nó được hình thành và phát triển thành học
thuyết và được vận dụng, nghiên cứu để hoàn thiện hơn. Cho nên việc tìm hiểu lịch sử hình
thành tư tưởng về nhà nước pháp quyền là không thể thiếu khi chúng ta nghiên cứu về tư
tưởng nhà nước pháp quyền, từ đó có đầy đủ những thông tin cần thiết về tính lịch sử, có cơ
sở lý luận về bản chất sâu xa và xu hướng vận động của nhà nước pháp quyền ở những giai
đoạn khác nhau trong lịch sử xã hội loài người.
Những ý niệm đầu tiên về nhà nước pháp quyền xuất hiện ngay từ thời kỳ đầu tiên của
nền văn minh nhân loại. Ngay từ thời cổ đại xa xưa, loài người đã bắt đầu tìm kiếm những
hình thức, cơ chế và điều kiện để có được một đời sống xã hội công bằng, tốt đẹp hơn. Ý

niệm đầu tiên chính là quan niệm ngây thơ của người xưa cho rằng lẽ phải, công bằng, pháp
luật do Thượng đế sinh ra, là những gì hợp với lẽ thường của Trời- Đất, chứ không phải sự
áp đặt của quyền lực.10 Qua quá trình phát triển của lịch sử xã hội, những ý niệm ban đầu
trên đây đã được nhiều người quan tâm và nghiên cứu. Các nhà tư tưởng đã đưa ra nhiều học
thuyết về nhà nước và pháp luật để quản lý, phục vụ lợi ích của xã hội, nhằm mang lại tự do,
dân chủ cho người dân.
Tư tưởng về nhà nước pháp quyền luôn gắn liền với tư tưởng phát triển dân chủ đã hình
thành ngay từ thời cổ đại, thể hiện trong quan điểm của các nhà tư tưởng phương Tây cổ đại
như: Xôlông (638- 559 tr. CN) xác định sẽ “giải phóng tất cả mọi người bằng quyền lực của
pháp luật, bằng sự kết hợp sức mạnh với pháp luật”. Theo ông “chỉ pháp luật mới thiết lập
được trật tự và tạo nên sự thống nhất”; Pitago (580 – 500 tr. CN) đòi phải thực hiện mệnh
9

Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 269.
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 18.
10

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 8

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

lệnh của nhà nước, tức là phải tuân thủ pháp luật. Pháp luật phải được đặt cao hơn các phong
tục, tập quán không thành văn; Hêracơlit (530-470 tr. CN) quan niệm rằng, pháp luật là
phương thức thực hiện cái phổ biến. Do đó, “nhân dân phải đấu tranh bảo vệ pháp luật như

bảo vệ chốn nương thân của mình”; Còn Hêrôđôt (480-425 tr. CN) khẳng định, quyền lực
trong xã hội thuộc về dân, xã hội phải được quản lý theo nguyên tắc công bằng trước pháp
luật; Xôcơrat (469- 399 tr. CN) cho rằng dân chủ không thể tồn tại nếu thiếu pháp luật hay
pháp luật bất lực. Giá trị cao nhất là công lý, nghĩa là con người ta sống tuân thủ pháp luật
của nhà nước; Platôn (427- 347 tr. CN) xác định rằng, người cầm quyền phải gạt sang một
bên ý chí cá nhân để tuân thủ và nhân danh ý chí của pháp luật; Arixtốt (384- 322 tr. CN) đã
đi đến những kết luận mới về nhà nước, ông nêu lên tư tưởng xem xét nhà nước ở ba phương
diện lập pháp, hành chính và xét xử, coi mức độ đem lại phúc lợi cho công dân trong xã hội
là tiêu chuẩn để đánh giá nhà nước. Pháp luật là quy tắc khách quan, chính trực và vô tư. Đối
với ông, trong pháp luật bọc lộ rõ bản chất của nhà nước; Pôlybi (201- 120 tr.CN) cho rằng
sự phân chia và giám sát quyền lực hợp lý, chặt chẽ là hai yếu tố cơ bản bảo đảm một nhà
nước vững mạnh và phát triển; Còn với Xixêrôn (106- 43 tr.CN) thì cho rằng, nhà nước là
“một cộng đồng pháp lý”. Nhà nước là của chung nhân dân và là trật tự chung; nhân dân
không phải là một tập hợp bất kỳ, mà là một tập hợp liên kết với nhau bằng sự thỏa thuận về
pháp luật.11
Những tư tưởng trên cho thấy từ thời cổ đại các nhà tư thưởng phương Tây đã khát
khao xây dựng hệ thống tư tưởng về một thiết chế quản lý xã hội đề cao pháp luật phát huy
dân chủ, đó được xem là mầm móng của tư tưởng về nhà nước pháp quyền được hình thành
và phát triển sau này.
Ở phương Đông, một loại hình tư tưởng gần với tư tưởng nhà nước pháp quyền được
xem là nổi bật nhất chính là tư tưởng nhà nước pháp trị được sản sinh ở Trung Hoa vào thời
kỳ cổ đại.
Tư tưởng pháp trị do Quản Trọng (~ 683- 640 tr. CN) – người nước Tề và Tử sản (~
522 tr. CN)- người nước Trịnh khởi xướng. Tư tưởng pháp trị sơ kỳ này chủ trương tôn
trọng vua, vì vua là người đặt ra pháp luật. Còn vua phải yêu dân thì mới được dân phục
tùng. Pháp luật trước khi ban hành phải được cân nhắc chu đáo để ít thay đổi; Thương Ửng
(~ 347 tr. CN)- tướng quốc nước Tần, người đề xướng chủ trương “biến pháp canh tân” đã
phát triển chủ trương pháp trị lên mức cao hơn. Theo ông, chủ trương trị nước phải có ba
yếu tố, quyền lực và lòng tin của dân; Hàn Phi người nước Hàn (280- 230 tr. CN) là người
11

Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 12- 16.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 9

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

xác lập trường phái pháp gia ở Trung Quốc cổ đại, ông đặc biệt coi trọng pháp luật. Hàn Phi
cho rằng trong việc trị nước thì pháp luật là cái quan trọng nhất “không có nước nào luôn
luôn mạnh, cũng không có nước nào luôn luôn yếu. Hễ những người thi hành pháp luật
mạnh thì nước mạnh, còn hễ có người thi hành pháp luật yếu thì nước yếu”. Mọi việc làm
của vua đều phải dựa vào pháp luật. Một khi pháp luật đã được ban hành thì việc thi hành
pháp luật phải như nhau đối với mọi người, có nghĩa là mọi người kể cả vua cũng bình đẳng
trước pháp luật. Hàn Phi là người phát triển tư tưởng pháp trị lên đỉnh cao. Có thể thấy học
thuyết pháp trị cổ đại Trung Hoa thể hiện rõ những tư tưởng chủ yếu sau: pháp luật là công
cụ của quyền lực chính trị; Pháp luật phải phù hợp với đời sống xã hội theo nguyên tắc thời
biến thì pháp phải biến; Pháp luật phải thi hành triệt để, nghiêm minh không có chổ cho
riêng tư cá nhân, pháp luật phải được thi hành một cách công bằng.12 Quan niệm của các nhà
tư tưởng Trung Hoa cổ đại có ảnh hưởng đến tư tưởng về nhà nước và pháp luật ở Việt Nam
thời phong kiến.
Ở phương Tây, đêm dài trung cổ kéo dài hàng nghìn năm dưới ách thống trị của chế độ
chuyên chế vương quyền, thần quyền. Nhà nước không hoặc ít biết đến pháp quyền. Tuy
nhiên thời kỳ này có không ít nhà tư tưởng tiến bộ đã đấu tranh để bảo vệ và phát triển thêm
những ý tưởng về nhà nước pháp quyền thời cổ đại. Đó là các nhà thần học như: G

Ôguytxtanh (357- 430), Tômát Đacanh (1225- 1274), Giăng Bôđanh (1530- 1596)…13
Sau sự phục hưng ở phương Tây, trong những năm cuối cùng của thế kỷ XVII, một trật
tự xã hội mới đã thực sự bắt đầu. Học thuyết nhà nước pháp quyền tư sản đã từng bước hình
thành. Nhà nước tư sản cũng từng bước được thiết kế theo mô hình nhà nước pháp quyền
dựa trên cơ sở thế giới quan của giai cấp tư sản đang lên- thế giới quan pháp lý. Đó là sự
phục hồi, kế thừa các giá trị tư tưởng có liên quan đến nhà nước pháp quyền thời cổ đại và
đưa các giá trị đó lên tầm cao hơn phù hợp với đòi hỏi mới của lịch sử.14 Trong giai đoạn
này nói đến tư tưởng về nhà nước pháp quyền không thể không nhắc đến những nhà tư
tưởng đã có công phát triển học thuyết này như: B. Xpinôda (1632- 1677); G. Lốccơ (16321704); Tômát Hốpbơ (1588- 1679); Môngtexkiơ (1689- 1755); Gi. Rútxô (1712- 1778); I.
Cantơ (1724- 1804); Hêghen (1770- 1831); Phichtơ (1762- 1814)…
Cuối thế kỷ XIX- đầu thế kỷ XX, vấn đề nhà nước pháp quyền thu hút sự chú ý của
nhiều nhà lý luận và nhà chính trị ở các nước phương Tây. Đáng kể nhất là các tác giả người
12

Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 28- 32.
13
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân
dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 39.
14
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 16- 17.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 10

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân

Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

Đức như G. K Hécbơ, P. Laban, H. Êlinê và Lerinh v.v.. Từ sau chiến tranh thế giới lần thứ
hai (1945) cho đến những thập kỷ gần đây, vấn đề nhà nước pháp quyền lại được nghiên cứu
ở nhiều nước phương Tây.15
Riêng với lịch sử tư tưởng ở Việt Nam, “Tư tưởng về nhà nước pháp luật thời đại
Hùng Vương, An Dương Vương tuy còn phôi thai nhưng đã hình thành đường nét và đặt nền
móng những tư tưởng chính trị, pháp luật tiếp tục hình thành và phát triển trong suốt quá
trình dựng nước và giữ nước của dân tộc ta”.16 Trong thời kỳ phong kiến ở nước ta, giai
đoạn thế kỷ XIV đến thế kỷ XVIII, đây là giai đoạn mà pháp luật được chú trọng và đề cao.
Sau này, thế kỷ XIX đến thế kỷ XX, nước ta xuất hiện những nhà tư tưởng theo chủ nghĩa
canh tân ủng hộ quan điểm pháp trị và cũng phải nói đến sự xuất hiện của tư tưởng lập hiến
tiến bộ của các nhà tư tưởng Phạm Quỳnh, Bùi Quang Chiêu, Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Chu
Trinh, Phan Bội Châu. Tuy thuộc những trường phái khác nhau nhưng những nhà tư tưởng
trên cũng đã đặt nền móng cho tư tưởng pháp quyền hình thành và phát triển ở Việt Nam sau
này.
1.1.2 Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
1.1.2.1 Khái niệm
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là một hiện tượng chính trị pháp lý phức tạp,
hay nói cách khác nó không phải là một kiểu nhà nước mà là cách thức tổ chức nhà nước và
phương thức quản lý xã hội của nhà nước đó.
Tư tưởng về nhà nước pháp quyền được hình thành và vận động qua một tiến trình lịch
sử lâu dài. Học thuyết nhà nước pháp quyền không chỉ là sản phẩm của riêng xã hội tư sản
mà nó là giá trị thực thụ của nền văn minh nhân loại. Học thuyết này cũng được các nước xã
hội chủ nghĩa nghiên cứu và vận dụng vào từng hoàn cảnh vụ thể. Tùy vào điều kiện lịch sử
xã hội, kinh tế chính trị khác nhau mà học thuyết về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
được phát triển theo hướng phù hợp với hoàn cảnh cụ thể. Vì thế không thể đưa ra một khái
niệm cụ thể về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo những quan niện khác nhau thì có thể đưa
ra những khái niệm khác nhau, hiện nay ở nước ta chưa có một khái niệm chính thức về vấn

đề này. Theo người viết, dù theo quan niệm nào đi nữa thì cái cốt lỗi của khái niệm về nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vẫn là: Nhà nước pháp quyền đề cao dân chủ, tôn trọng
pháp luật, phân công thực hiện quyền lực nhà nước một cách hợp lý, đặc biệt trong nhà nước
15

Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 26- 27.
16
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 34.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 11

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

pháp quyền xã hội chủ nghĩa quyền con người được tôn trọng và các cam kết quốc tế được
đảm bảo thực hiện.
1.1.2.2 Chức năng của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Chức năng của nhà nước là những phương diện (mặt) hoạt động chủ yếu của nhà nước
nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước nhà nước. Còn nhiệm vụ là những vấn đề,
những mục tiêu mà nhà nước cần đạt được và bao giờ cũng có đích cuối cùng. Chức năng
của nhà nước được xác định xuất phát từ bản chất của nhà nước, do các điều kiện kinh tế,
chính trị, xã hội quyết định ở mỗi thời kỳ phát triển. 17
Cũng như đã trình bày ở trên, chức năng của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
cũng là những phương diện hoạt động chủ yếu của nhà nước nhằm thực hiện nhiệm vụ của

nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phù hợp với bản chất và điều kiện kinh tế, chính trị,
xã hội của từng thời kỳ. Như vậy chức năng suy cho cùng là công cụ để thực hiện nhiệm vụ,
còn nhiệm vụ là cái đích đến của nhà nước khi thực hiện chức năng.“Để thực hiện được
nhiệm vụ tổ chức và quản lý rộng lớn, toàn diện đó, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
phải thực hiện nhiều chức năng trong đối nội cũng như đối ngoại”.18 Các chức năng dù xuất
phát từ tính xã hội hay tính giai cấp thì chúng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và đều
hướng đến việc hoàn thành nhiệm vụ chung của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là đem lại nền tự do dân chủ cho nhân dân. Các chức năng chính yếu của nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam:
Thứ nhất, chức năng bảo vệ chủ quyền, độc lập và toàn vẹn lãnh thổ đất nước. Đây là
một chức năng chủ yếu của Nhà nước xã hội chủ nghĩa, có thực hiện tốt chức năng này thì
nhà nước mới có thể thực hiện được các chức năng mang tính chất đối nội khác.
Thứ hai, chức năng tổ chức quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa. Chức năng này nằm trong hệ thống chức năng của nhà nước, nó là một chức năng thể
hiện rõ vai trò của nhà nước đối với đời sống kinh tế xã hội nói chung. Nền kinh tế Việt
Nam chính là nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nên
có nhiều điểm đặc trưng khác biệt với các nền kinh tế thị trường thuần túy khác. Vì thế để
thực hiện chức năng tổ chức quản lý nền kinh tế của Việt Nam thì nhà nước ta phải có những
phương cách đặc biệt so với các quốc gia khác. Tuy nhiên, chức năng tổ chức quản lý nền
kinh tế của Việt Nam không tách rời nội hàm chức năng quản lý kinh tế của Nhà nước nói
chung.
17

Nguyễn Minh Đoan, Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 45.
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 178- 179.
18

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 12

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

Chức năng tổ chức quản lý nền kinh tế của Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa
Việt Nam không thể tách rời với các chức năng khác của nhà nước ta, vì về bản chất thì hoạt
động kinh tế có mặt trong hầu hết các hoạt động mà Nhà nước pháp quyền có nhiệm vụ quản
lý, chúng ảnh hưởng qua lại với nhau.
Những nội dung, phương thức thực hiện chức năng tổ chức quản lý nền kinh tế của Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay thể hiện ở những phương diện như:
Nhà nước ban hành và thực thi chính sách kinh tế vĩ mô; Nhà nước xây dựng kế hoạch để
phát triển nền kinh tế quốc dân; Nhà nước sử dụng công cụ tài chính, tiền tệ, tín dụng; Nhà
nước quản lý kinh tế vĩ mô bằng pháp luật; 19
Thứ ba, chức năng xã hội. Chức năng xã hội của nhà nước là cách thức, phương hướng
mà nhà nước tác động vào các lĩnh vực của xã hội. “Nó thể hiện tập trung thuộc tính xã hội
của bản chất Nhà nước”.20 Mục đích của việc thực hiện chức năng xã hội của nhà nước là
nhằm tác động vào xã hội, ổn định, phát triển và nâng cao chất lượng cuộc sống của tất cả
các thành viên trong xã hội. Nhằm thực hiện công bằng xã hội và đảm bảo lợi ích cá nhân và
lợi ích xã hội được dung hòa.
Nội dung cơ bản của chức năng xã hội của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thể
hiện trên các lĩnh vực lao động, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, y tế, xóa đói
giảm nghèo, an sinh xã hội, bảo vệ môi trường, phòng chống tệ nạn xã hội.
Thứ tư, chức năng bảo vệ trật tự, an toàn xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công
dân. Đây là một chức năng vô cùng quan trọng, “một trong những tiêu chí đánh giá mức độ
dân chủ”.21 Có thực hiện tốt chức năng này, mới đảm bảo được vấn đề về quyền con người,
quyền công dân, đây là một vấn đề đang được quốc tế quan tâm; đảm bảo thực hiện tốt các
chức năng khác; Tăng cường bảo vệ trật tự, an toàn xã hội; Bảo vệ được chính quyền, thành

quả cách mạng và đảm bảo điều kiện để công cuộc đổi mới toàn diện trên mọi lĩnh vực đời
sống xã hội, trong đó có công cuộc đổi mới kinh tế giành được thắng lợi.
“Việc thực hiện chức năng bảo vệ trật tự an toàn xã hội được thể hiện qua các mặt như
xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật về bảo vệ trật tự an toàn xã hội, tổ chức thực

19

Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 185- 190.
20
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 198.
21
Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 207.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 13

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

hiện tốt những quy định nói trên, đồng thời xử lý kịp thời và nghiêm minh hành vi phạm
pháp”.22
Thứ năm, chức năng mở rộng quan hệ đối ngoại, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế,
hợp tác và hữu nghị với các dân tộc vì hòa bình, ổn định và phát triển. Đây là một chức
năng không thể thiếu của mỗi nhà nước trong điều kiện hội nhập kinh tế dang diễn ra sâu

rộng trên phạm vi toàn cầu. Nhân loại đang đứng trước những vấn đề thách thức đòi hỏi toàn
cầu phải chung tay giải quyết. Cho nên, đây là một chức năng của Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa mang tính chất đối ngoại không thể thiếu.
1.1.2.3 Đặc điểm cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Nhà nước pháp quyền là một học thuyết về cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực
nhà nước được hình thành và phát triển trong lịch sử văn minh nhân loại. Tùy thuộc vào điều
kiện về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội ở từng quốc gia khác nhau mà việc kế thừa và vận
dụng nó sẽ mang những màu sắc đặc trưng của từng quốc gia, từng thời kỳ phát triển của
lịch sử. Từ thực tiễn đấu tranh xây dựng đất nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam, nước ta đang xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam mang
những đặc điểm cơ bản sau: Một là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà
nước thật sự của dân, do dân, vì dân, mọi quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân; Hai là,
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước tôn trọng, thực hiện và bảo vệ
quyền con người, tất cả vì hạnh phúc của con người; Ba là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp, pháp luật và đảm bảo tính
tối cao của Hiến pháp và pháp luật trong đời sống xã hội; Bốn là, Nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước tổ chức theo nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống
nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát việc thực hiện quyền lực nhà nước về mặt lập
pháp, hành pháp và tư pháp; Năm là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là
nhà nước chịu trách hiệm trước công dân về mọi hoạt động của mình và đảm bảo công dân
thực hiện các nghĩa vụ trước nhà nước và xã hội; Sáu là, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam là nhà nước do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; Bảy là, Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước thực hiện đường lối đối ngoại hòa bình, hữu
nghị hợp tác và phát triển với các nước láng giềng, các nước và các dân tộc khác trên thế
giới, tôn trọng và cam kết thực hiện các công ước, điều ước quốc tế đã tham gia, ký kết, phê
chuẩn.23
22

Nguyễn Duy Quý, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân- Lý luận và thực tiễn,
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 208.

23
Nguyễn Văn Mạnh, Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam- Lý luận và thực tiễn, Nxb chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2010, tr. 137-139.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 14

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

1.2 CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
VIỆT NAM
1.2.1 Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân
Đây là một yếu tố cơ bản vì nó mang bản chất của nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa. Để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phải đảm bảo yếu tố trên. Xét
cho cùng cái đích mà nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hướng tới là xây dựng một nền
dân chủ thực thụ.
Cái gốc của nhà nước pháp quyền là xác lập dân chủ, tức là thừa nhận và đảm bảo
quyền lực nhà nước của nhân dân, thể hiện quyền lực nhà nước một cách chính đáng nhất.
Trong nhà nước đề cao dân chủ như nhà nước pháp quyền, thì đòi hỏi đầu tiên là phải tôn
trọng quyết định chính trị và sự lựa chọn chính trị của nhân dân. Việc sử dụng và thực thi
quyền lực nhà nước phải phản ánh cho được sự tôn trọng đó. Quyền lực nhà nước là sản
phẩm của ý chí nhân dân. Vì vậy, yếu tố tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân là dấu
hiệu đặc trưng đầu tiên của nhà nước pháp quyền.24
“Theo tiếng Hy Lạp “Democratos” có nghĩa là quyền lực nhân dân (Demo- nhân dân;
Cratos- sức mạnh, quyền lực), là khái niệm xuất hiện ngay từ thời kỳ Hy Lạp cổ đại”.25
Khái niệm dân chủ xuất hiện từ thời kỳ cổ đại trong lịch sử xã hội loài người. Khi bàn về

khái niệm dân chủ, các nhà khoa học đề xuất nhiều ý kiến: Ý kiến thứ nhất cho rằng, dân chủ
là sản phẩm của quan hệ giai cấp, là tổ chức quyền lực chính trị của giai cấp cầm quyền đối
với xã hội; Ý kiến thứ hai hiểu khái niệm dân chủ bao hàm ba nội dung cơ bản là nội dung
chính trị, nội dung văn minh nhân đạo và nội dung xã hội của dân chủ; Ý kiến thứ ba cho
rằng dân chủ cần được xem xét theo nhiều khía cạnh, nhưng với nghĩa chung nhất, phổ biến
nhất, dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân; Ý kiến thứ tư của một nhà khoa học tôn vinh
dân chủ là một công trình bi tráng trong hàng chục vạn năm của loài người. Đó là khát vọng,
lý tưởng chung mà hàng triệu con tim và khối óc cùng hướng tới, đấu tranh không mệt mỏi
để giành lấy dù phải hi sinh xương máu. Dân chủ là khát vọng mà chính chúng ta đang vươn
tới.; Ý kiến thứ năm cho rằng, dân chủ không phải là vấn đề chính trị hay xã hội, mà xét theo
bề sâu là một vấn đề văn hóa.v.v.26
Dân chủ là một vấn đề phức tạp được hiểu theo nhiều khía cạnh khác nhau. Cho nên
khi xem xét nghiên cứu về bản chất, nội dung của dân chủ ta phải có có cái nhìn từ nhiều
24

Đào Trí Úc, Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà
Nội, 2007, tr. 233-234.
25
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 129
26
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 129- 130.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 15

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân

Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

góc độ, khía cạnh khác nhau. Dân chủ là: phương thức của phong trào chính trị xã hội của
quần chúng; là hình thức nhà nước, hình thức tổ chức nhà nước hình thức tổ chức và thực
hiện quyền lực xã hội; là một hệ thống quyền hành, tự do và trách nhiệm của công dân được
quy định bởi Hiến pháp và pháp luật là nguyên tắc tổ chức toàn thể xã hội với tư cách là chế
độ chính trị.27
Dù nghiên cứu vấn đề ở khía cạnh nào thì, theo người viết nhìn chung dân chủ là quyền
lực thuộc về nhân dân. “Dân chủ là dân làm chủ và dân là chủ” (theo chủ tịch Hồ Chí
Minh).
Khi nói đến chủ nghĩa xã hội, thì không thể không nhắc đến một nền dân chủ, trong đó
dân chủ không chỉ là công cụ, phương tiện để phát huy tính sáng tạo của quần chúng nhân
dân mà còn là bản chất của chủ nghĩa xã hội. Xây dựng xã hội dân chủ- công bằng, bình
đẳng, văn minh vừa là mục tiêu vừa là động lực của chủ nghĩa xã hội. Điều đó thể hiện khát
khao về một chế độ xã hội dân chủ được phát huy, quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.
“Muốn có nhà nước pháp quyền với đầy đủ ý nghĩa của nó thì phải xây dựng được nhà
nước thật sự dân chủ”.28 Trong nhà nước dân chủ- nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
tất cả quyền lực nhà nước không đơn thuần là được ghi nhận đều thuộc về nhân dân mà điều
đó còn được đảm bảo thực hiện.
1.2.2 Quyền lực nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc thống nhất trên cơ sở có sự
phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba
quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp
Theo quan điểm của các học giả, của các nhà chính trị tư sản và của Hiến pháp đa số
các nước tư sản, nhà nước pháp quyền là nhà nước được xây dựng trên nguyên tắc phân chia
quyền lực nhà nước thành quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Sự phân chia quyền lực là
phương tiện hữu hiệu để khắc phục sự chuyên quyền, độc đoán của chế độ phong kiến
chuyên chính đương thời. Học thuyết tam quyền phân lập (phân chia quyền lực) với các đại
diện tiêu biểu của học thuyết này là Giôn Lốccơ (1632- 1704) nhà tư tưởng người Anh; S. l.
Mongotexkiơ (1689- 1755) là một nhà luật học người Pháp và người đặt nền móng cho sự ra

đời của học thuyết này là Arixtốt- ông tổ của nền khoa học cổ đại. Ưu điểm của thuyết này
là ở chổ, cơ chế phân chia quyền lực đã có tác dụng nhất định trong việc ngăn chặn nguy cơ
tập trung quyền lực nhà nước trong tay một cá nhân, nhóm người, cơ quan, tổ chức chính trị
hay tập đoàn cầm quyền nào đó như là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự lạm quyền, tiếm
27

Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 131.
28
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 135.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 16

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

quyền; cơ chế này trong chừng mực nhất định cũng có tác dụng bảo vệ công dân khỏi những
hành vi tùy tiện, độc đoán và những quyết định mang tính chất quan liêu, hành chính, mệnh
lệnh, gây phiền nhiễu từ phía các cơ quan và công chức trong bộ máy nhà nước. Nhưng học
thuyết này cũng mắc phải những hạn chế mà các học giả tư sản cũng buộc phải thừa nhận:
G. G. Rútxô phủ nhận sự phân chia quyền lực về mặt chính trị- xã hội, và chỉ ra rằng quyền
lực phải bắt nguồn từ nhân dân; N. M. Korơcunốp quan niệm rằng nói đúng hơn không phải
là sự phân chia quyền lực à là sự phân công chức năng giữa các cơ quan quyền lực nhà nước
thống nhất; Còn Hêghen khẳng định rằng phân chia quyền lực chỉ nên dừng lại ở khái niệm,
nếu sự phân chia quyền lực vượt giới hạn của khái niệm và trở thành hiện thực thì quyền lực

sẽ không thể nào còn thống nhất lại được nữa. Các nhánh quyền lực tách rời nhau tới mức
phân liệt, kiềm chế- đối trọng, đối lập và chống lại nhau. Lúc đó muốn quyền lực nhà nước
thống nhất lại phải dùng đến đại bác.29
Học thuyết tam quyền phân lập là sản phẩm của nền văn hóa phương Tây, nó được phát
triển hàng nghìn năm ở các nước tư sản phương Tây. Việt Nam ta, với điều kiện, hoàn cảnh
cụ thể mang những nét đặc trưng khác biệt so với các quốc gia tư sản phương Tây. Thế nên
chúng ta không hoàn toàn phủ nhận hay tiếp thu một cách rập khuôn học thuyết này, mà phải
biết chọn lọc một cách hợp lý có sáng tạo để phù hợp với tình hình đất nước.
Giữ vững bản chất nhà nước xã hội chủ nghĩa, bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng
sản Việt Nam, vận dụng nhân tố hợp lý của học thuyết phân chia quyền lực và đề ra nguyên
tắc cơ bản tổ chức và hoạt động nhà nước xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ mới: Quyền lực nhà
nước là thống nhất nhưng có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Khác với nguyên tắc “tam quyền
phân lập”, trong nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, quyền lực nhà nước là
thống nhất, không phân chia và thuộc về nhân dân.30
Quyền lực nhà nước là một dạng quyền lực xã hội mang tính ý chí gắn liền với chủ
quyền quốc gia. Ở nước ta, quyền lực nhà nước là thống nhất thể hiện ở chổ quyền lực nhà
nước xuất phát từ nhân dân, nhà nước nhận quyền từ nhân dân. Không chỉ vậy mà bản thân
nhà nước luôn là một chỉnh thể thống nhất hành động vì những mục tiêu mục đích nhất định.
Về việc phân công thực hiện quyền lực nhà nước là giao cho một hoặc một nhóm các cơ
quan nhà nước thực hiện một quyền (lập pháp, hành pháp hay tư pháp) nào đó có tính chất
chuyên nghiệp. Sự chuyên nghệp hóa trong việc thực hiện quyền lực nhà nước nhằm nâng
29

Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 123- 127.
30
Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân,
do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2005, tr. 128- 129.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 17

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân


Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo các yếu tố cấu thành Nhà nước pháp quyền XHCN VN

cao năng suất lao động trong hoạt động quản lý nhà nước, không chỉ vậy sự phân công phù
hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhà nước còn tránh được sự
ôm đồm bao biện hoặc chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan nhà nước, hạn chế
được sự độc đoán chuyên quyền, sự lạm dụng quyền lực trong bộ máy nhà nước. Đồng thời,
sự phân công hợp lý công việc giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lực
nhà nước sẽ tạo ra sự chủ động, linh hoạt, năng động của mỗi cơ quan nhà nước cũng như cả
bộ máy nhà nước. Trong việc thực hiện quyền lực nhà nước có sự phân công nhưng do xuất
phát từ tính chất thống nhất của quyền lực nhà nước đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ
giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhà nước. Sự phối hợp giữa các
cơ quan nhà nước như vậy có tác dụng giúp các cơ quan nhà nước dễ dàng thực hiện nhiệm
vụ của cơ quan mình hay của cả bộ máy nhà nước nói chung, ngoài ra sự phối hợp còn có
tác dụng giúp các cơ quan nhà nước chế ước kiểm soát lẫn nhau để tránh nguy cơ lạm dụng
quyền lực đồng thời có tác dụng hạn chế hoặc tránh được sự xung đột quyền lực, mặt khác
còn tạo ra sự hiểu biết, thông cảm lẫn nhau giữa các cơ quan nhà nước hạn chế được sự sai
sót, khiếm khuyết trong hoạt động của mỗi cơ quan nhà nước.31 Có phân công, có phối hợp
thì việc kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước phải đảm bảo cơ chế kiểm soát quyền lực nhà
nước giữa các cơ quan nhà nước nhằm đảm bảo việc phân công và phối hợp được thực hiện
một cách tốt nhất.
Từ những phân tích trên cho thấy để đảm bảo các yếu tố xây dựng nhà nước pháp
quyền ở nước ta trong giai đoạn hiện nay thì yếu tố “Quyền lực nhà nước được tổ chức theo
nguyên tắc thống nhất trên cơ sở có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan

nhà nước trong việc thực hiện ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp” là yếu tố hết sức
quan trọng, cần được đảm bảo.
1.2.3 Thượng tôn pháp luật
Sự cần thiết của nguyên tắc thượng tôn pháp luật trong công cuộc xây dựng nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa được thể hiện qua các yếu tố: mối quan hệ giữa nhà nước và
pháp luật nói chung, vai trò của pháp luật trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và
nền pháp chế xã hội chủ nghĩa . Chỉ khi các yếu tố trên được đảm bảo thì nguyên tắc thượng
tôn pháp luật mới có thể thực thi được như vậy sẽ đảm bảo được một trong những yếu tố cơ
bản cấu thành nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Trong lịch sử phát triển của nhân loại, con người muốn tồn tại và phát triển thì phải tập
hợp nhau lại thành một cộng đồng, theo thời gian cộng đồng đó dần dần phát triển các yếu tố
31

Nguyễn Minh Đoan, Quyền lực nhà nước là thống nhất và sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện quyền lực nhà nước ở Việt Nam, Tạp chí Luật học, Số 02, 2007, tr. 27, tr. 29, tr. 31.

GVHD: Ths Đinh Thanh Phương

Trang 18

SVTH: Hà Thị Mỹ Xuân