địa vị pháp lý của hội thẩm nhân dân rong tố tụng hình sự việt nam

TR
ƯỜ
NG ĐẠ
Ơ
TRƯỜ
ƯỜNG
ĐẠII HỌC CẦN TH
THƠ
ẬT
KHOA LU
LUẬ
���

LU
ẬN VĂN TỐT NGHI
ỆP
LUẬ
NGHIỆ
ÊN KH
ÓA: 2011 - 2015
NI
NIÊ
KHÓ

Đề Tài

A VỊ PH
ÁP LÝ CỦA HỘI TH
ẨM NH
ÂN
ĐỊ

ĐỊA
PHÁ
THẨ
NHÂ
ỆT NAM
DÂN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VI
VIỆ

ng dẫn:
Gi
Giảảng vi
viêên hướ
ướng
Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu
Bô môn: Lu
Luậật Tư ph
phááp

ơ, 12
/201
4
Cần Th
Thơ
12/201
/2014

ực hi
Sinh vi

viêên th
thự
hiệện:
Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí
MSSV: 5115836
Lớp: Lu
Luậật Tư ph
phááp 1 - k37


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

LỜI CẢM ƠN

Gần bốn năm học trôi qua, cánh cửa trường Đại học Cần Thơ dần khép lại đối
với trang vở đời tôi. Nhìn lại quãng thời gian theo học tại trường tuy thật gian nan,
vất vả nhưng đã trang bị cho tôi những vốn kiến thức, những kinh nghiệm sống quý
báu làm hành trang bước vào đời. Người ta vẫn thường nói không có thành công
nào mà không có sự hỗ trợ, giúp đỡ dù ít dù nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp từ
người khác. Thật vậy, để đạt được kết quả như hôm nay - hoàn thành luận văn này,
ngoài sự nổ lực của bản thân, tôi còn nhận được sự giúp đỡ của thầy cô, gia đình,
bạn bè.

Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi đến cô hướng dẫn luận văn của tôi, Thạc
sĩ Mạc Giáng Châu, người đã chỉ dẫn, giúp đỡ tôi tận tình trong suốt quá trình
nghiên cứu để đạt kết quả như ngày hôm nay.
Tôi cũng xin cảm ơn bạn bè, gia đình đã luôn bên tôi, cổ vũ và động viên tôi
những lúc khó khăn để có thể vượt qua và hoàn thành tốt luận văn này.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài luận văn
này nhưng chắc chắn vẫn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn sinh viên để luận văn được hoàn
thiện hơn.
Cần Thơ, ngày tháng năm 2014
Người viết

Lê Thị Ngọc Quí

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

ẬN XÉT CỦA GI
ẢNG VI
ÊN HƯỚ
NG DẪN
NH
NHẬ
GIẢ
VIÊ
ƯỚNG

�.....................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................

Cần Thơ, ngày tháng năm 2014
Giảng viên hướng dẫn

Mạc Giáng Châu

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

ẬN XÉT CỦA GI
ẢNG VI
ÊN PH
ẢN BI
ỆN
NH
NHẬ
GIẢ

VIÊ
PHẢ
BIỆ

�.....................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2014
Giảng viên phản biện

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

ẬN XÉT CỦA GI
ẢNG VI
ÊN PH
ẢN BI
ỆN
NH
NHẬ
GIẢ
VIÊ
PHẢ
BIỆ

�.....................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................

...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2014
Giảng viên phản biện

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th

thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

MỤC LỤC

U........................................................................................................... 1
LỜI NÓI ĐẦ
ĐẦU
ƯƠ
NG 1. CƠ SỞ LÝ LU
ẬN VỀ ĐỊ
A VỊ PH
ÁP LÝ CỦA HỘI TH
ẨM
CH
CHƯƠ
ƯƠNG
LUẬ
ĐỊA
PHÁ
THẨ
ÂN DÂN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VI
ỆT NAM
..................................... 4
NH
NHÂ
VIỆ
NAM.....................................
1.1. Nh

ững vấn đề cơ bản về đị
a vị ph
áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân trong tố
Nhữ
địa
phá
thẩ
nhâ
.......................................................................................... 4
tụng hình sự Vi
Việệt Nam
Nam..........................................................................................
1.1.1. Khái niệm địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự.. 4
1.1.1.1. Khái niệm về Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự.................... 4
1.1.1.2. Khái niệm địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình
sự Việt Nam......................................................................................................7
1.1.2. Đặc điểm tố tụng, nhiệm vụ và quyền hạn của Hội thẩm nhân dân trong
tố tụng hình sự..................................................................................................... 9
1.1.2.1. Đặc điểm tố tụng của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự....... 9

1.1.2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm nhân dân................................. 10
áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân trong tố tụng
1.2. Cơ sở lý lu
luậận về đị
địaa vị ph
phá

thẩ
nhâ
................................................................................................. 13
hình sự Vi
Việệt Nam
Nam.................................................................................................
1.2.1. Chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân............................................ 13
1.2.2. Vị trí, vai trò của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự................... 15
1.2.3. Những nguyên tắc cơ bản của hoạt động xét xử và sự tác động đến địa vị
pháp lý của Hội thẩm nhân dân......................................................................... 18
1.2.3.1. Nguyên tắc thực hiện chế độ xét xử có Hội thẩm tham gia.............. 18
1.2.3.2. Nguyên tắc Thẩm phán và Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo
pháp luật........................................................................................................ 20
1.2.3.3. Nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số............. 22
ữa Hội th
ẩm nh
ân dân với các ch
ức danh tư ph
áp kh
ác
1.3. Mối quan hệ gi
giữ
thẩ
nhâ
chứ
phá
khá
trong ho
ng tố tụng hình sự.........................................................................
24

hoạạt độ
động
.........................................................................24
1.3.1. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân với Thẩm phán, Thư ký Tòa án.. 25
1.3.1.1. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân với Thẩm phán.................... 25
1.3.1.2. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân và Thư ký phiên tòa.............25
1.3.2. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân với các chức danh tư pháp khác
trong hoạt động tố tụng..................................................................................... 26
1.3.2.1. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân và Điều tra viên.................. 26
1.3.2.2. Mối quan hệ giữa Hội thẩm nhân dân và Kiểm sát viên.................. 27

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

ƯƠ
NG 2. ĐỊ

A VỊ PH
ÁP LÝ CỦA HỘI TH
ẨM NH
ÂN DÂN TRONG TỐ
CH
CHƯƠ
ƯƠNG
ĐỊA
PHÁ
THẨ
NHÂ
ỆT NAM
................................................................................ 29
TỤNG HÌNH SỰ VI
VIỆ
NAM................................................................................
nh đị
áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân trong tố tụng
2.1. Căn cứ xác đị
định
địaa vị ph
phá
thẩ
nhâ
................................................................................................. 29
hình sự Vi
Việệt Nam
Nam.................................................................................................

2.1.1. Hội thẩm nhân dân là người nhân danh Nhà nước thực hiện các hoạt
động tố tụng hình sự theo quy định của pháp luật............................................ 29
2.1.2. Hội thẩm nhân dân giữ vai trò trung tâm trong việc phát huy dân chủ,
góp phần nâng cao uy tín, sức mạnh của Tòa án nhân dân............................... 30
2.1.3. Hoạt động của Hội thẩm nhân dân góp phần quyết định trong việc bảo
vệ trật tự pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa..............................30
ẩm nh
ân dân trong các mối quan hệ tố tụng
2.2. Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩ
nhâ
hình sự.................................................................................................................. 31
2.2.1. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với người tiến
hành tố tụng....................................................................................................... 31
2.2.1.1. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với Thẩm
phán............................................................................................................... 31
2.2.1.2. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với Kiểm
sát viên........................................................................................................... 33
2.2.1.3. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với Thư ký
phiên tòa........................................................................................................ 35
2.2.2. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với người tham
gia tố tụng.......................................................................................................... 36
2.2.2.1. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với bị cáo,
bị đơn dân sự, người có nghĩa vụ liên quan đến vụ án................................. 37
2.2.2.2. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong mối quan hệ với người
bị hại, nguyên đơn dân sự, người có quyền lợi liên quan đến vụ án............ 42
ƯƠ
NG 3. MỘT SỐ TỒN TẠI VÀ GI

ẢI PH
ÁP NÂNG CAO ĐỊ
A VỊ PH
ÁP
CH
CHƯƠ
ƯƠNG
GIẢ
PHÁ
ĐỊA
PHÁ
ẨM NH
ÂN DÂN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VI
ỆT NAM
LÝ CỦA HỘI TH
THẨ
NHÂ
VIỆ
NAM..
................................................................................................................................... 46
áp lý về đị
a vị ph
áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân
3.1. Một số tồn tại về mặt ph
phá
địa
phá
thẩ

nhâ
ải ph
áp ho
àn thi
ật.........................
46
trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam và gi
giả
phá
hoà
thiệện lu
luậ
.........................46
3.1.1. Một số tồn tại về mặt pháp lý và giải pháp hoàn thiện quy định của Bộ
luật tố tụng hình sự về sự độc lập của Hội thẩm nhân dân................................46
3.1.1.1. Tồn tại...............................................................................................46
3.1.1.2. Giải pháp.......................................................................................... 49
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph

phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

3.1.2. Một số tồn tại và giải pháp hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình
sự về trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân trong việc khởi tố vụ án hình sự.... 50
3.1.2.1. Tồn tại...............................................................................................50
3.1.2.2. Giải pháp.......................................................................................... 51
3.1.3. Một số tồn tại và giải pháp hoàn thiện quy định của Bộ luật tố tụng hình
sự về trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân trong trường hợp Viện kiểm sát rút
quyết định truy tố.............................................................................................. 52

3.1.3.1. Tồn tại...........................................................................................52
3.1.3.2. Giải pháp...................................................................................... 53
3.1.4. Một số tồn tại khác về mặt pháp lý liên quan đến địa vị pháp lý của Hội
thẩm nhân dân trong Bộ luật tố tụng hình sự và giải pháp hoàn thiện luật.......55
3.1.4.1. Tồn tại...............................................................................................55
3.1.4.2. Giải pháp.......................................................................................... 56
ực ti
ải ph
áp nâng cao đị
a vị
3.2. Một số tồn tại về mặt th
thự
tiễễn áp dụng và gi
giả
phá
địa
áp lý của Hội th

58
ph
phá
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự....................................
....................................58
3.2.1. Tồn tại......................................................................................................58
3.2.1.1. Đảm bảo sự tham gia của Hội thẩm nhân dân trong các phiên tòa
xét xử hình sự.................................................................................................58
3.2.1.2. Đảm bảo sự độc lập của Hội thẩm nhân dân tại các phiên tòa xét xử
vụ án hình sự................................................................................................. 61
3.2.2. Giải pháp thực tiễn.................................................................................. 64
3.2.2.1. Nâng cao năng lực, trình độ, trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân 64
3.2.2.2. Tăng cường chế độ đãi ngộ đối với Hội thẩm nhân dân.................. 66
3.2.2.3. Tăng cường giám sát đối với Hội thẩm nhân dân............................ 66
ẬN.............................................................................................................. 68
KẾT LU
LUẬ
ỆU THAM KH
ẢO
DANH MỤC TÀI LI
LIỆ
KHẢ

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

SVTH: Lê Th
Thịị Ng

Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

U
LỜI NÓI ĐẦ
ĐẦU

1.

Lý do ch
chọọn đề tài

Hội thẩm nhân dân là một trong hai chức danh được Nhà nước giao cho thẩm
quyền xét xử. Chức danh này có địa vị pháp lý quan trọng trong tố tụng hình sự,
góp phần xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm,
không làm oan người vô tội. Đặc biệt, vị trí, vai trò của Hội thẩm nhân dân trong tố
tụng hình sự là một nội dung, là một mắt xích không thể thiếu trong việc đảm bảo
tính dân chủ trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân. Nhận thấy được địa vị
pháp lý quan trọng của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự, vì thế trong suốt
quá trình đấu tranh và xây dựng đất nước, nền lập pháp nước ta trong quá trình ban
hành các văn bản pháp luật đều không quên xây dựng chế định Hội thẩm nhân dân.
Ở mỗi thời kỳ, địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân ngày càng được hoàn thiện

nhằm phát huy dân chủ trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân.
Cách mạng Tháng tám năm 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa ra đời. Ở giai đoạn đầu khi mới giành được độc lập, mọi mặt đất nước đều gặp
rất nhiều khó khăn. Để củng cố, xây dựng phát triển đất nước, Đảng và Nhà nước ta
đã đề ra những chính sách phù hợp với từng lĩnh vực nhằm cải thiện đời sống người
dân và giữ vững nền độc lập còn non yếu. Đặc biệt, Nhà nước ta rất quan tâm tới
xây dựng cơ quan xét xử của nhân dân. Ngày 13 tháng 9 năm 1945, Chủ tịch Hồ
Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 33 thiết lập các Tòa án quân sự, đánh dấu sự ra đời của
Tòa án nhân dân ở nước ta. Tiếp theo đó, Người đã ký một loạt các Sắc lệnh về tổ
chức và hoạt động của Tòa án mà điển hình là Sắc lệnh số 13 - Sắc lệnh đầu tiên của
Nhà nước ta về tổ chức và hoạt động của Tòa án. Trong Sắc lệnh số 13 ngày 24
tháng 01 năm 1946 đã ghi nhận rõ việc xét xử của Tòa án có Phụ thẩm nhân dân
tham gia. Tuy nhiên, mức độ tham gia của Phụ thẩm nhân dân ở các phiên tòa tiểu
hình và đại hình có khác nhau nhưng đều thể hiện tính nhân dân. Đến khi Hiến pháp
năm 1946 ra đời thì việc Phụ thẩm nhân dân tham gia xét xử đã trở thành một
nguyên tắc hiến định. Hiến pháp năm 1959 và Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm
1960 ra đời, Phụ thẩm nhân dân được đổi thành Hội thẩm nhân dân, quyền hạn và
nghĩa vụ được quy định rõ hơn. Đặc biệt, Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử cả án
hình sự và dân sự, được tham gia quyết định mọi vấn đề trong xét xử vụ án. Các
Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Luật
Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1992 ra đời đã cụ thể hóa địa vị pháp lý của Hội
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

1

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu

Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

thẩm nhân dân trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân. Đến nay là Hiến pháp
năm 2013, cùng với Hiến pháp còn có Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Luật Tổ
chức Tòa án nhân dân năm 2002, Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân
dân năm 2002 được sửa đổi, bổ sung năm 2011 đều có ghi nhận sự tham gia của
Hội thẩm nhân dân. Đặc biệt, để đề cao địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân, Bộ
luật tố tụng hình sự năm 2003 đã có quy định về quyền và nghĩa vụ của Hội thẩm
nhân dân trong quá giải quyết vụ án hình sự.
Cùng với chiều dài xây dựng đất nước, sự phát triển của Tòa án nhân dân cũng
như địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân ngày càng hoàn thiện và đã đạt được
những thành quả thiết thực, nhưng bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều thiếu sót, bất
cập. Việc xác định đúng đắn địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng
hình sự không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận, nhằm giúp ta hiểu rõ hơn, đầy đủ hơn
về vị trí, chức năng của Tòa án nhân dân trong bộ máy Nhà nước mà còn có ý nghĩa
thực tiễn to lớn. Xác định rõ vấn đề này là điều kiện tiên quyết đảm bảo dân chủ
trong hoạt động tố tụng hình sự, nâng cao hiệu quả tố tụng hình sự, khắc phục tình
trạng “chạy án” đang xảy ra hiện nay. Tuy nhiên, vấn đề địa vị pháp lý của Hội
thẩm nhân dân đến nay vẫn chưa được xác định rõ. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện
nay khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49/NQ/TW ngày 02/06/2005 về chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020 là phải “nâng cao chất lượng hoạt động của các
cơ quan tư pháp, trọng tâm là xây dựng hoàn thiện tổ chức và hoạt động của Tòa án

nhân dân, đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, trách nhiệm
của người tiến hành tố tụng theo hướng đảm bảo tính công khai, dân chủ, nghiêm
minh, nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử” thì vấn đề này đang
mang tính thời sự. Trong khi địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân chưa được xác
định rõ thì việc nâng cao chất lượng hoạt động của Tòa án nhân dân rất khó có thể
thực hiện được. Mặt khác, xác định rõ vấn đề này sẽ góp phần vào thành công của
công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta. Bên cạnh đó, vấn đề địa vị pháp lý của Hội
thẩm nhân dân đang nhận được nhiều ý kiến đóng góp, trao đổi từ các cơ quan, ban
ngành có liên quan. Điều này chắc chắn sẽ đóng góp tích cực vào việc đưa ra nhận
thức đúng đắn về địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự trong
thời gian tới.
a vị
Đúc kết từ những vấn đề nêu trên cho thấy, việc nghiên cứu đề tài “Đị
“Địa
áp lý của Hội th
” là cấp thiết và
ph
phá
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam
Nam”
mang tính thời sự. Đó cũng chính là lí do thúc đẩy người viết lựa chọn và nghiên
cứu đề tài luận văn này.
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

2

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

2.

Ph
Phạạm vi nghi
nghiêên cứu

Theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, tố tụng hình sự được phân chia thành
năm giai đoạn: khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Trong đó, Hội thẩm
nhân dân chỉ tham gia vào giai đoạn xét xử mà không tham gia vào bốn giai đoạn
còn lại. Vì vậy, người viết chỉ nghiên cứu địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân
trong giai đoạn nói trên tại phiên tòa. Đề tài luận văn này tập trung nghiên cứu về vị
trí, vai trò, trách nhiệm, quyền hạn của Hội thẩm nhân dân trong giai đoạn xét xử tại
phiên tòa hình sự.
3.

Mục ti
tiêêu nghi

nghiêên cứu

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận
về địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự; vị trí, vai trò của Hội
thẩm nhân dân trong các mối quan hệ tố tụng hình sự để làm bật lên địa vị pháp lý
của Hội thẩm nhân dân trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam. Thông qua việc
phân tích, làm rõ những hạn chế, bất cập về mặt pháp lý và thực tiễn áp dụng pháp
luật về địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao vị
trí, vai trò của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự.
4.

ươ
ng ph
Ph
Phươ
ương
phááp nghi
nghiêên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, người viết sử dụng một số phương pháp như:
phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu, sách vở; phương nghiên cứu và phân
tích luật viết; phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp liệt kê, ví dụ, số liệu,
đồng thời tham khảo những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu,
sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học pháp lý
Việt Nam để làm rõ nội dung nghiên cứu.
5.

úc đề tài
Cấu tr
trú

Ngoài phần Lời nói đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
gồm có 3 chương với nội dung:
ươ
ng 1. Cơ sở lý luận về địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố
Ch
Chươ
ương
tụng hình sự Việt Nam.
ươ
ng 2. Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự Việt
Ch
Chươ
ương
Nam.
ươ
ng 3. Một số tồn tại và giải pháp nâng cao địa vị pháp lý của Hội thẩm
Ch
Chươ
ương
nhân dân trong tố tụng hình sự Việt Nam.
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

3

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu

Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

ƯƠ
NG 1
CH
CHƯƠ
ƯƠNG
CƠ SỞ LÝ LU
ẬN VỀ ĐỊ
A VỊ PH
ÁP LÝ CỦA HỘI TH
ẨM NH
ÂN D ÂN
LUẬ
ĐỊA
PHÁ
THẨ
NHÂ
ỆT NAM
TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VI
VIỆ
Hội thẩm nhân dân là một trong những người tiến hành tố tụng được quy định

trong Bộ luật Tố tụng hình sự, có địa vị pháp lý quan trọng trong việc đảm bảo tính
chính xác, khách quan, đặc biệt là quyền làm chủ của nhân dân trong hoạt động xét
xử của Tòa án nhân dân. Việc tìm hiểu rõ và nắm vững những lý luận cơ bản về địa
vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong luật tố tụng hình sự ở nước ta có ý nghĩa vô
cùng quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội thẩm nhân dân
trong giai đoạn hiện nay.
ững vấn đề cơ bản về đị
a vị ph
áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân trong tố
1.1. Nh
Nhữ
địa
phá
thẩ
nhâ
tụng hình sự Vi
Việệt Nam
1.1.1. Khái niệm địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự

1.1.1.1. Khái niệm về Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự
Hội thẩm nhân dân là một chế định quan trọng trong pháp luật tố tụng hình sự,
thể hiện quyền làm chủ của nhân dân trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân.
Chế định này lần đầu tiên được ghi nhận trong Hiến pháp năm 1946 với tên "Phụ
thẩm nhân dân"1 (Nay là Hội thẩm nhân dân). Sự tham gia của Hội thẩm nhân dân
tiếp tục được ghi nhận trong các Hiến pháp năm 1959, Hiến pháp năm 1980, Hiến
pháp năm 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Hiến Pháp năm 2013 là một
trong những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Tòa án. Hội thẩm
nhân dân tham gia vào hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân ở giai đoạn xét xử sơ

thẩm (bắt buộc) và giai đoạn xét xử phúc thẩm (trong trường hợp cần thiết) vụ án
hình sự, góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của công dân. Điều này đã được ghi nhận tại khoản 1, Điều 103 Hiến pháp
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện hành với nội dung: "Việc xét xử sơ
thẩm của Tòa án nhân dân có Hội thẩm tham gia, trừ trường hợp xét xử theo thủ
tục rút gọn".
Hiện nay, trong khoa học luật tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự năm
2003 (BLTTHS năm 2003) không đưa ra khái niệm Hội thẩm nhân dân nhưng đã có
1

Điều 65 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1946 quy định: "Trong khi xét xử việc hình thì phải
có phụ thẩm nhân dân hoặc để tham gia ý kiến nếu là việc tiểu hình, hoặc cùng quyết định với thẩm phán nếu là việc đại
hình".

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

4

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh

nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

những quy định về chủ thể, nhiệm vụ, quyền hạn, việc từ chối hoặc thay đổi Hội
thẩm nhân dân cũng như các quy định về việc tham gia xét xử của Hội thẩm nhân
dân trong tố tụng hình sự. Như chúng ta đã biết, Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử
trong lĩnh vực dân sự lẫn lĩnh vực hình sự nên chức danh này không chỉ có trong tố
tụng hình sự mà còn có trong tố tụng dân sự. Tùy vào lĩnh vực xét xử, mà có chức
danh Hội thẩm nhân dân tương ứng với từng lĩnh vực đó. Cũng chính vì lý do đó,
mà BLTTHS năm 2003 không đưa khái niệm về Hội thẩm nhân dân.
Căn cứ theo Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2002
được sửa đổi, bổ sung năm 2011 (PLTP&HTND năm 2002), thì Hội thẩm nhân dân
là một chức danh nằm trong Hội thẩm Tòa án nhân dân (Hội thẩm), gồm Hội thẩm
nhân dân Tòa án nhân dân cấp huyện2 và Hội thẩm nhân dân Tòa án nhân dân cấp
tỉnh. Hội thẩm nhân dân tham gia vào hoạt động của Tòa án nhân dân cấp huyện,
Tòa án nhân dân cấp tỉnh theo quy định của pháp luật.
Về khái niệm Hội thẩm, khoản 2 Điều 1 PLTP&HTND năm 2002 quy định:
"Hội thẩm là người được bầu hoặc cử theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ
xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án". Hội thẩm đại diện cho Tòa án
thực hiện nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án nhằm giải
quyết vụ án hình sự, bao gồm Hội thẩm nhân dân và Hội thẩm quân nhân. Theo
khái niệm này thì Hội thẩm được tuyển chọn thông qua hai hình thức là "bầu" và
"cử". Điều 38 PLTP&HTND năm 2002 quy định, Hội thẩm nhân dân Tòa án nhân
dân địa phương do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu theo sự giới thiệu của Ủy ban
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp; Hội thẩm quân nhân Tòa án quân sự cấp quân
khu do Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị quân đội nhân dân Việt Nam cử theo sự giới
thiệu của cơ quan chính trị quân khu, quân đoàn, quân chủng, tổng cục hoặc cấp
tương đương; Hội thẩm quân nhân Tòa án quân sự khu vực do Chủ nhiệm chính trị
quân khu, quân đoàn, quân chủng, tổng cục hoặc cấp tương đương cử theo sự giới
thiệu của cơ quan chính trị sư đoàn hoặc cấp tương đương. Theo quy định này, hình

thức "bầu" được áp dụng đối với Hội thẩm nhân dân và "cử" được áp dụng đối với
Hội thẩm quân nhân. Từ đó cho thấy, quan điểm về Hội thẩm được nêu ra trong
Pháp lệnh có nội dung bao quát và đầy đủ hơn. Tuy nhiên, trên thực tế không có sự
tách bạch Hội thẩm, Hội thẩm nhân dân hay Hội thẩm quân nhân, mà gọi chung
chung là Hội thẩm.

2

Theo Dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi) năm 2013 thì "Hội thẩm nhân dân Tòa án nhân dân cấp huyện"
đổi thành "Hội thẩm nhân dân Tòa án nhân dân sơ thẩm khu vực".

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

5

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

Như vậy, có thể đưa ra khái niệm Hội thẩm nhân dân là người được bầu theo
quy định của pháp luật làm nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa
án3. Khái niệm này thể hiện hai nội dung:

Thứ nhất, Hội thẩm nhân dân là người được bầu theo quy định của pháp luật.
Khi tham gia xét xử vụ án hình sự, Hội thẩm nhân dân giữ vị trí là thành viên Hội
đồng xét xử, trực tiếp đưa ra ý kiến phán quyết về vụ án có ảnh hưởng trực tiếp đến
tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự, nhân phẩm của công dân. Do đó, pháp luật
nước ta đặt ra những tiêu chuẩn nhất định cho chức danh này đảm bảo xét xử đúng
người, đúng tội, đúng pháp luật. Những tiêu chuẩn đó được quy định tại khoản 2
Điều 5 PLTP&HTND năm 2002, cụ thể là:
- Công dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
- Có phẩm chất đạo đức tốt, liêm khiết và trung thực;
- Có kiến thức pháp lý;
- Có tinh thần kiên quyết bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, kiên quyết đấu
tranh bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, có sức
khỏe bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao;
Theo Quy chế về Tổ chức và hoạt động của Hội thẩm Tòa án nhân dân4
thì :"Công dân Việt Nam trung thành với Tổ quốc và Hiến pháp nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, có phẩm chất đạo đức tốt, liêm khiết và trung thực, có tinh
thần kiên quyết bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, kiên quyết đấu tranh bảo vệ lợi
ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân" là:5
- Không có bất kỳ hành vi nào gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, toàn vẹn
lãnh thổ của Tổ quốc, nền quốc phòng toàn dân, chế độ xã hội chủ nghĩa và Nhà
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam;
- Chấp hành nghiêm chỉnh Hiến pháp và pháp luật, các chủ trương của Đảng
và chính sách của Nhà nước, có cuộc sống lành mạnh và tôn trọng các quy tắc sinh
hoạt cộng đồng;
3

Khoản 1 Điều 6 Quy chế về Tổ chức và hoạt động của Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2005.

4

Ban hành kèm theo Nghị quyết số 05/2005/NQLT/TANDTC-BNV-UBTWMTTQVN ngày 05/12/2005 của Tòa án nhân
dân tối cao - Bộ nội vụ - Ban thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
5

Khoản 1 Điều 7 Quy chế về Tổ chức và hoạt động của Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2005.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

6

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

- Kiên quyết đấu tranh với những hành vi có hại đến Đảng, đến Tổ quốc và
nhân dân;
- Tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân,
lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống tham
nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền;
- Có tinh thần đấu tranh tự phê bình và phê bình, bảo vệ công lý;
- Chưa bao giờ bị kết án (kể cả trường hợp đã được xóa án tích);
Người có đủ các tiêu chuẩn theo quy định nêu trên có thể được bầu làm Hội
thẩm nhân dân. Hội thẩm nhân dân cấp nào do Hội đồng nhân dân cấp đó bầu theo
sự giới thiệu của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Ví dụ, Hội thẩm nhân dân Tòa
án nhân dân cấp huyện do Hội đồng nhân dân cấp huyện bầu, Hội thẩm nhân dân
Tòa án nhân dân cấp tỉnh do Hội đồng nhân dân cấp tỉnh bầu theo sự giới thiệu của
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Thứ hai, Hội thẩm nhân dân làm nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm
quyền của Tòa án nhân dân. Khi được tuyển chọn, Hội thẩm nhân dân làm nhiệm vụ
xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân nhằm giải quyết đúng
đắn, khách quan, toàn diện, kịp thời vụ án hình sự, trừng trị đúng người, đúng tội,
không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm. Trong tố tụng hình sự, những
vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân được quy định tại Chương XVI của
BLTTHS năm 2003 về Thẩm quyền của Tòa án các cấp.
Đúc kết từ những phân tích trên thì Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự là
người được bầu theo quy định của pháp luật làm nhiệm vụ xét xử những vụ án hình
sự thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân được quy định trong Bộ luật Tố tụng
hình sự.

1.1.1.2. Khái niệm địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình
sự Việt Nam
Để đảm bảo cho Hội thẩm nhân dân thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, đảm
bảo đạt được mục tiêu chung của tố tụng hình sự là phát hiện chính xác, nhanh

chóng và xử lý nghiêm minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm,
không làm oan người vô tội, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp
của cơ quan, tổ chức, cá nhân, BLTTHS năm 2003 có quy định địa vị tố tụng của
Hội thẩm nhân dân.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

7

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

Theo Từ điển luật học, "Địa vị pháp lý là vị trí của chủ thể pháp luật trong mối

quan hệ với các chủ thể pháp luật khác trên cơ sở các quy định pháp luật.
Địa vị pháp lý của chủ thể pháp luật thể hiện thành tổng thể các quyền và
nghĩa vụ pháp lý của chủ thể, qua đó xác lập cũng như giới hạn khả năng của các
chủ thể trong các hoạt động của mình".6

Như vậy, có thể đưa ra khái niệm về địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân
trong tố tụng hình sự như sau: Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng
hình sự là tổng thể các quy định về quyền và nghĩa vụ pháp lý của Hội thẩm nhân

dân trong quá trình giải quyết vụ án hình sự được quy định trong pháp luật tố tụng
hình sự. Từ khái niệm trên, chúng ta có thể nhận thấy, nội hàm địa vị pháp lý của
Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự được phản ánh và thể hiện ở hai phương
diện:
Một là, các quy định của pháp luật về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm nhân
dân trong tố tụng hình sự. Nhiệm vụ là những yêu cầu cụ thể do Nhà nước đặt ra đối
với chức danh Hội thẩm nhân dân. Theo quy định tại khoản 1 Điều 40 BLTTHS
năm 2003, Hội thẩm nhân dân có các nhiệm vụ, quyền hạn sau:
- Nghiên cứu hồ sơ trước khi mở phiên tòa;
- Tham gia xét xử các vụ án hình sự theo thủ tục sơ thẩm, phúc thẩm;
- Tiến hành các hoạt động tố tụng và biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm
quyền của Hội đồng xét xử.

Hai là, các quy định của pháp luật về trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân
trong tố tụng hình sự. Nhiệm vụ của Hội thẩm nhân dân còn được hiểu là trách
nhiệm, là nghĩa vụ pháp lý mà Hội thẩm nhân dân phải thực hiện trong hoạt quá
trình giải quyết vụ án hình sự. Đó là chịu trách nhiệm trước pháp luật về những
hành vi và quyết định của mình7. Về nguyên tắc, nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm
nhân dân phải được xác định đầy đủ trên cơ sở vai trò, vị trí, chức năng, nhiệm vụ
của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự.
Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân còn thể hiện vị trí của Hội thẩm nhân
dân trong mối quan hệ với những người tiến hành tố tụng và những người tham gia
tố tụng trên cơ sở quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Thông qua địa vị pháp lý,
6

Bộ tư pháp, Viện khoa học pháp lý, Từ điển luật học, Nxb. Từ điển bách khoa, Nxb. Tư pháp, 2006, tr. 244.

7

Khoản 2 Điều 40 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

8

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

có thể phân biệt Hội thẩm nhân dân với các chức danh khác, đồng thời, cũng có thể
xem xét vị trí, tầm quan trọng của Hội thẩm nhân dân trong các mối quan hệ tố tụng
hình sự.

Tóm lại, Địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự là tổng
thể các quy định về quyền và nghĩa vụ pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong quá

trình giải quyết vụ án hình sự được quy định trong pháp luật tố tụng hình sự.
1.1.2. Đặc điểm tố tụng, nhiệm vụ và quyền hạn của Hội thẩm nhân dân trong
tố tụng hình sự

1.1.2.1. Đặc điểm tố tụng của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự
Quá trình giải quyết vụ án hình sự là một quá trình liên tục, trải qua nhiều giai
đoạn tố tụng khác nhau như: Khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Mỗi
giai đoạn tố tụng đều có những đặc điểm đặc trưng và thể hiện nhiệm vụ nhất định
của hoạt động tố tụng. Hoạt động tố tụng ở mỗi giai đoạn lại do một cơ quan nhất
định thực hiện chính. Các cơ quan này được gọi là cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ
quan điều tra, Viện kiểm sát, Toà án). Khi tiến hành những hoạt động cụ thể trong
việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự và thi hành các bản án, quyết
định của Toà án, cơ quan tiến hành tố tụng phải thông qua những con người cụ thể,
những người đó gọi là người tiến hành tố tụng. Tương ứng với từng cơ quan tiến
hành tố tụng thì có người tiến hành tố tụng tương ứng.
Theo quy định tại Điều 33 BLTTHS năm 2003 thì người tiến hành tố tụng
trong Cơ quan điều tra gồm có Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra và
Điều tra viên; người tiến hành tố tụng trong Viện kiểm sát gồm có Viện trưởng, Phó
Viện trưởng Viện kiểm sát và Kiểm sát viên; người tiến hành tố tụng trong Toà án
gồm có Chánh án, Phó Chánh án Toà án, Thẩm phán, Hội thẩm (Hội thẩm nhân dân,
Hội thẩm quân nhân) và Thư ký Toà án. Như vậy có thể hiểu, người tiến hành tố
tụng là những người đại diện cho cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện những nhiệm
vụ được pháp luật quy định nhằm giải quyết vụ án hình sự8. Trong đó, Hội thẩm
nhân dân đại diện cho Tòa án nhân dân xét xử các vụ án hình sự theo pháp luật tố
tụng hình sự. Với vai trò là người tiến hành tố tụng, Hội thẩm nhân dân mang những
đặc điểm tố tụng sau:
- Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử sơ thẩm tất cả các vụ án hình sự theo
8

Mạc Giáng Châu - Nguyễn Chí Hiếu, Giáo trình luật Tố tụng hình sự Việt Nam - Những vấn đề chung của luật tố tụng

hình sự, Trường Đại học Cần Thơ, 2010, tr. 32

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

9

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

quy định;
- Khi tiến hành tố tụng, Hội thẩm nhân dân phải thực hiện theo thủ tục tố tụng
hình sự chặt chẽ;
- Hoạt động tố tụng của Hội thẩm nhân dân là hoạt động áp dụng pháp luật để
xử lý các hành vi vi phạm pháp luật hình sự, được xem là tội phạm;
- Phán quyết của Tòa án nhân dân, cụ thể là của Thẩm phán và Hội thẩm nhân
dân có ảnh hưởng trực tiếp đến tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm, các quyền
và lợi ích cơ bản của công dân;
- Hội thẩm nhân dân tiến hành tố tụng để xử lý công minh, kịp thời mọi hành

vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội nhằm bảo vệ quyền
và lợi ích hợp của công dân;
- Trong quá trình giải quyết vụ án vụ, Hội thẩm nhân dân phải đảm bảo tính
độc lập, khách quan, chính xác.
- Hội thẩm nhân dân phải chịu trách nhiệm cá nhân và chỉ tuân theo pháp luật
trong quá trình tham gia giải quyết vụ án hình sự.

1.1.2.2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm nhân dân
Việc xét xử được tiến hành liên tục, trực tiếp, công khai (trừ trường hợp cần
giữ bí mật Nhà nước, thuần phong mỹ tục của dân tộc, bảo vệ người chưa thành
niên hoặc để giữ bí mật của đương sự theo yêu cầu chính đáng của họ thì Tòa án xét
xử kín, nhưng khi tuyên án phải công khai). Để quá trình này diễn ra đúng pháp luật,
bản án xử phạt đúng người, đúng tội đòi hỏi Hội thẩm nhân dân cũng như những
người tiến hành tố tụng khác phải thực hiện nghiêm chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của
mình theo quy định của pháp luật. Hội thẩm nhân dân là một trong hai chức danh
giữ vai trò then chốt trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Do đó, để nâng cao
tính chủ động và trách nhiệm của họ trong việc giải quyết đúng đắn vụ án hình sự,
BLTTHS năm 2003 đã quy định về nhiệm vụ, quyền hạn cũng như trách nhiệm của
Hội thẩm nhân dân nhằm đề cao địa vị pháp lý của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng
hình sự.
Hội thẩm nhân dân làm nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh án Tòa án nơi
mình được bầu làm Hội thẩm nhân dân. Trong khi thực hiện nhiệm vụ, chức năng
của Tòa án nhân dân, Hội thẩm nhân dân có các quyền và nghĩa vụ sau:
Trước khi mở phiên tòa xét xử, Hội thẩm nhân dân có quyền nghiên cứu hồ sơ.
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

10

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

Hội thẩm nhân dân phải nghiên cứu hồ sơ để nắm đầy đủ các tình tiết về từng sự
việc, về từng tội của vụ án theo thứ tự hợp lý, nắm được toàn diện nội dung các tài
liệu có trong hồ sơ vụ án về những vấn đề cần chứng minh trong vụ án hình sự quy
định tại Điều 63 BLTTHS năm 2003. Hơn thế nữa, thông qua nghiên cứu hồ sơ, Hội
thẩm nhân dân có thể phát hiện ra những thiếu sót trong hồ sơ, từ đó có cơ sở để đề
nghị Thẩm phán trả hồ sơ để Cơ quan điều tra điều tra bổ sung. Mặc dù, Hội thẩm
nhân dân là những Thẩm phán không chuyên nhưng pháp luật nước ta quy định họ
ngang quyền với Thẩm phán khi xét xử. Nên, nghiên cứu hồ sơ được xem là một
quyền đảm bảo sự ngang quyền đó. Nghiên cứu hồ sơ là sự chuẩn bị tạo cơ sở để
Hội thẩm nhân dân khi tham gia xét hỏi, tranh luận, nghị án đưa ra kết luận chính
xác, đúng đắn, đầy đủ và toàn diện về vụ án.
Tại phiên tòa, Hội thẩm nhân dân có quyền tham gia xét hỏi theo trình tự sau:
chủ tọa phiên tòa hỏi trước, sau đó đến Hội thẩm nhân dân, Kiểm sát viên, người
bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự. Trong quá trình xét hỏi, Hội thẩm
nhân dân có quyền đặt ra những câu hỏi có liên quan để làm rõ vụ án. Trong quá
trình tham gia tranh luận tại phiên tòa, các Hội thẩm nhân dân cùng với chủ tọa
phiên tòa phân tích, đánh giá chứng cứ của vụ án, tính chất, mức độ vi phạm của tội

phạm bị đưa ra xét xử và căn cứ vào các quy định của pháp luật để đưa ra kết luận
về vụ án. Hội thẩm nhân dân còn có quyền tham gia nghị án và được quyền phán
quyết tất cả những vấn đề liên quan đến vụ án hình sự. Khi đưa ra quyết định, Hội
thẩm nhân dân chỉ được căn cứ vào các chứng cứ và tài liệu đã được thẩm tra tại
phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát
viên, bị cáo, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa. Để
đảm bảo tính độc lập và chỉ tuân theo pháp luật của Hội thẩm nhân dân, pháp luật tố
tụng hình sự quy định Thẩm phán là người biểu quyết sau cùng. Như vậy, Hội thẩm
nhân dân có quyền hạn ngang với Thẩm phán trong việc đưa ra ý kiến, quyết định
về từng vấn đề của vụ án trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Để tạo điều kiện cho Hội thẩm nhân dân làm nhiệm vụ, Hội thẩm nhân dân
được cấp trang phục, Giấy chứng minh Hội thẩm để làm nhiệm vụ xét xử, được
hưởng phụ cấp theo quy định (Điều 34 PLTP&HTND năm 2002). Hội thẩm nhân
dân được bồi dưỡng nghiệp vụ, tham gia hội nghị tổng kết công tác xét xử của Tòa
án (Điều 34 PLTP&HTND năm 2002).
Khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Hội thẩm nhân dân có quyền
liên hệ với cơ quan nhà nước, Ủy ban Mặt trận tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành
viên của Mặt trận, các tổ chức xã hội khác, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân
GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

11

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí

Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

dân và công dân. Trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình các cơ quan, tổ
chức và công dân có trách nhiệm tạo điều kiện để Hội thẩm nhân dân làm nhiệm vụ.
Nghiêm cấm mọi hành vi cản trở Hội thẩm nhân dân thực hiện nhiệm vụ.9
Bên cạnh đó, Hội thẩm nhân dân vẫn phải chịu trách nhiệm nhất định trong
quá trình thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Khi được Chánh án Tòa án phân
công làm nhiệm vụ xét xử thì Hội thẩm nhân dân có nghĩa vụ tham gia không được
từ chối nếu không có lý do chính đáng. Khi xét xử, Hội thẩm nhân dân độc lập nên
phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của
mình. Tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà Hội thẩm nhân dân có thể bị xử lý kỷ
luật hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Nếu trong
khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình mà gây thiệt hại thì Tòa án nơi Hội
thẩm đó thực hiện nhiệm vụ xét xử có trách nhiệm bồi thường và Hội thẩm đã gây
thiệt hại có trách nhiệm bồi hoàn cho Tòa án theo quy định của pháp luật10. Là
thành viên Hội đồng xét xử, quyết định của Hội thẩm nhân dân có ảnh hưởng rất lớn
tới quyền lợi, nghĩa vụ của công dân nên họ có nghĩa vụ từ chối tham gia xét xử nếu
nhận thấy sự tham gia của mình có thể dẫn đến sự không vô tư, khách quan trong
giải quyết vụ án11. Bên cạnh đó, trong quá trình tham gia tố tụng, nếu Hội thẩm
nhân dân có hành vi vi phạm pháp luật và phải chịu trách nhiệm hình sự nếu hành vi
vi phạm pháp luật của họ đủ yếu tố cấu thành tội phạm được quy định trong Bộ luật
Hình sự12. Những quy định về trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân khi tham gia xét
xử nhằm nhắc nhở Hội thẩm nhân dân phải có tinh thần trách nhiệm, phải thận
trọng và cân nhắc khi đưa phán quyết về vụ án.
Trong quá trình làm nhiệm vụ, Hội thẩm nhân dân còn phải tuân thủ các quy

tắc đạo đức nghề nghiệp; giữ bí mật Nhà nước, bí mật công tác theo quy định của
pháp luật; tôn trọng nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân.
Những quy định về nhiệm vụ, quyền hạn cũng như nghĩa vụ của Hội thẩm
nhân dân trong pháp luật nước ta chính là các căn cứ quan trọng để Hội thẩm nhân
dân tham gia tố tụng thể hiện đúng vị trí, vai trò của mình, thông qua đó khẳng định
vị trí quan trọng của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự.

9

Khoản 2 Điều 10 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2002 được sửa đổi, bổ sung năm 2011.

10

Điều 8 Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân năm 2002 được sửa đổi, bổ sung năm 2011.

11

Điều 42, Điều 46 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.

12

Điều 295 Bộ luật Hình sự năm 1999.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

12

SVTH: Lê Th

Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

áp lý của Hội th
ẩm nh
ân dân trong tố tụng
1.2. Cơ sở lý lu
luậận về đị
địaa vị ph
phá
thẩ
nhâ
hình sự Vi
Việệt Nam
1.2.1. Chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân
Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa
các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp13.
Trong đó, Tòa án là trung tâm thực hiện quyền tư pháp mà trọng tâm là hoạt động
xét xử của Tòa án nhân dân. Điều này đã được khẳng định trong Hiến pháp năm
2013, khoản 1 Điều 102 quy định "Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp". So với Hiến pháp
năm 1992 thì ngoài chức năng xét xử thì Tòa án nhân dân còn thực hiện quyền tư
pháp, quy định này nhằm phân định quyền lực nhà nước theo hướng Tòa án nhân
dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, Chính phủ là cơ quan thực hiện quyền hành
pháp, Quốc hội là cơ quan thực hiện quyền lập Hiến và lập pháp. Như vậy, ngoài
Tòa án không một cơ quan Nhà nước nào được thực hiện chức năng xét xử, tuyên
một người là có tội hay không. Chính vì thế, Tòa án là nơi biểu hiện rõ nét nhất bản
chất của pháp luật nói chung và hoạt động tố tụng hình sự nói riêng, là nơi biểu hiện
công bằng trong xã hội.
Theo điều 2 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 thì hệ thống Tòa án nhân
dân bao gồm: Tòa án nhân dân Tối cao; Tòa án nhân dân địa phương (các Tòa án
nhân dân cấp tỉnh, các Tòa án nhân dân cấp huyện). Các Tòa án này có chức năng
xét xử các vụ án hình sự theo quy định của pháp luật. Hoạt động xét xử của Tòa án
nhân dân trong tố tụng hình sự có những đặc điểm sau:

Thứ nhất, Toà án là cơ quan duy nhất có thẩm quyền nhân danh Nhà nước ra
tuyên bố một người phạm tội và áp dụng hình phạt đối với người bị tuyên bố có tội,
mà điển hình là Tòa án nhân dân. Một người chỉ được coi là có tội và bị áp dụng
hình phạt khi bị Tòa án tuyên bằng bản án kết tội và bản án kết tội đó đã có hiệu lực
pháp luật. Chừng nào chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật thì
người bị cáo vẫn được coi là không có tội. Ngoài Tòa án, không có cơ quan nào có
quyền tuyên bố bị cáo có tội, không có cơ quan nào có quyền áp dụng hình phạt đối
với người phạm tội.
Thứ hai, quá trình giải quyết vụ án hình sự phải tuân theo một trình tự thủ tục
nghiêm ngặt. Khi giải quyết vụ án hình sự, Hội thẩm nhân dân và Thẩm phán bắt
13

Khoản 3 Điều 2 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013.

GVHD: Th.S Mạc Gi

Giááng Ch
Chââu

13

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

buộc phải tuân thủ đúng các quy định của BLTTHS năm 2003 về trình tự, thủ tục.
Thủ tục tố tụng tại phiên tòa được tiến hành theo trình tự từ thủ tục bắt đầu phiên
tòa đến thủ tục xét hỏi tại phiên tòa, tranh luận tại phiên tòa và cuối cùng là nghị án
và tuyên án14. Nếu thấy có tình tiết của vụ án chưa được xét hỏi hoặc xét hỏi chưa
đầy đủ thì Hội đồng xét xử có thể quay lại phần xét hỏi và tranh luận, sau đó đến
phần nghị án và tuyên án như trình tự trên. Tất cả các vụ án hình sự khi giải quyết
đều được tiến hành theo đúng thủ tục như vậy, trừ trường hợp xét xử theo thủ tục
đặc biệt15. Nếu vi phạm các quy định về trình tự, thủ tục thì bản án, quyết định của
Tòa án nhân dân có thể bị kháng cáo, kháng nghị và người có hành vi vi phạm sẽ bị
truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật.

Thứ ba, quyết định của Tòa án nhân dân là quyết định cuối cùng. Hoạt động

xét xử của Tòa án nhân dân là nhằm đưa ra phán quyết cuối cùng dứt khoát đối với
những vấn đề liên quan trực tiếp đến các lĩnh vực quan trọng nhất như tính mạng, tự
do, danh dự, tài sản của công dân.
Cụ thể hóa nguyên tắc Hiến định nêu trên, Điều 1 Luật Tổ chức Tòa án nhân
nhân năm 2002 quy định: "Tòa án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và
gia đình, lao động kinh tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định
của pháp luật". Đây là nhiệm vụ quan trọng nhất trong số các nhiệm vụ của Tòa án
nhân dân, thể hiện chức năng đặc thù của Tòa án là xét xử. Trong phạm vi chức
năng của mình, Tòa án nhân dân có nhiệm vụ xét xử đúng người, đúng tội, đúng
pháp luật các vụ án hình sự nhằm bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, chế độ xã hội
chủ nghĩa, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ tính mạng, tài sản, các
quyền và lợi ích hợp pháp khác của công dân. Cụ thể là16:
- Xét xử những vụ án hình sự theo thủ tục sơ thẩm và phúc thẩm;
- Xét lại các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án theo thủ
tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm vụ án hình sự.
- Ra quyết định đưa bản án, quyết định về hình sự đã có hiệu lực pháp luật ra
thi hành và các quyết định khác trong giai đoạn thi hành án.

14

Xem Chương XVIII: Quy định chung về thủ tục tố tụng tại phiên tòa của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.

15

Xem phần thứ bảy: Thủ tục đặc biệt của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.

16

Trần Văn Độ, Giáo trình luật Tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb. Giáo dục Việt Nam, 2011, tr. 57-58; Mạc Giáng Châu Nguyễn Chí Hiếu, Giáo trình luật Tố tụng hình sự Việt Nam - Những vấn đề chung về luật tố tụng hình sự, Trường Đại
học Cần Thơ, 2010.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

14

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

- Khi tiến hành xét xử, Tòa án nhân dân có nhiệm vụ làm rõ nguyên nhân và
điều kiện phạm tội, yêu cầu các cơ quan và tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp
ngăn ngừa; giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự,...
Ngoài ra, bằng chính hoạt động của mình, Tòa án nhân dân góp phần giáo dục
công dân trung thành với Tổ quốc, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, tôn trọng
những nguyên tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng ngừa và chống tội
phạm, các vi phạm pháp luật khác.
Tòa án nhân dân là cơ quan có chức năng đặc biệt trong bộ máy Nhà nước
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là cơ quan quy nhất có quyền xét xử và chỉ
Tòa án mới có quyền phán quyết một người có tội hay không có tội. Gắn liền với

hoạt động của Tòa án nhân dân, Hội thẩm nhân dân tham gia vào quá trình giải
quyết vụ án nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân đảm bảo
việc xét xử dân chủ, khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tăng cường
pháp chế xã hội chủ nghĩa.
1.2.2. Vị trí, vai trò của Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự
Xuất phát từ bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa, của dân, do dân, vì dân nên việc tham gia của quần chúng vào công việc
quản lý nhà nước cũng như công tác xét xử của Tòa án nhân dân là nhu cầu tất yếu
khách quan. Việc Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử là một trong những biểu hiện
rõ nét nhất, cụ thể nhất cho chế độ dân chủ. Đồng thời, đây cũng là một hình thức
để "thu hút nhân dân tham gia một cách bình đẳng và ngày càng rộng rãi vào công
tác quản lý nhà nước và xã hội"17. Chính vì lẽ đó, mà Hiến pháp, Bộ luật Tố tụng
hình sự, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm Tòa
án nhân dân... đều có quy định cụ thể việc tham gia xét xử của Hội thẩm nhân dân.
Trong quá trình xét xử sơ thẩm bất cứ vụ án hình sự đều có Hội thẩm nhân dân
tham gia (trừ các vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án quân sự). Đây là điều kiện bắt
buộc để phiên tòa xét xử sơ thẩm vụ án hình sự diễn ra đúng pháp luật. So với các
thủ tục phi hình sự (dân sự, kinh tế, lao động, hành chính), có thể dễ dàng nhận thấy,
tố tụng hình sự có đặc điểm là liên quan trực tiếp đến tính mạng, tài sản, danh dự
của con người. Vì vậy, sự tham gia của Hội thẩm nhân dân có ý nghĩa hết sức quan
trọng.18
17

Dương Ngọc Ngưu, Vai trò của Hội thẩm nhân dân trong hoạt động tố tụng - thực trạng và phương hướng đổi mới,
Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, đặc san số 4 (tháng 3) năm 2003, tr. 58.
18

Hoàng Văn Hạnh, Nâng cao vai trò của Hội thẩm nhân dân trong xét xử các vụ án hình sự, Tạp chí Dân chủ và pháp

GVHD: Th.S Mạc Gi

Giááng Ch
Chââu

15

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

Trước hết, Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử các vụ án hình sự là sự giám sát
trực tiếp của nhân dân đối với hoạt động tư pháp hình sự thông qua việc xét xử công
khai, dân chủ tại phiên tòa. Ở nhà nước ta, nhân dân là cội nguồn của quyền lực nhà
nước, hay quyền lực nhà nước có cội nguồn từ nhân dân. Tòa án nhân dân thực hiện
chức năng xét xử là thực hiện một bộ phận quyền lực của nhân dân, do đó, nhân dân
có quyền giám sát việc thực hiện quyền lực đó. Quá trình tham gia xét xử cũng là
quá trình Hội thẩm nhân dân đại diện nhân dân giám sát hoạt động của Tòa án nhân
dân.
Thứ hai, đảm bảo dân chủ trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân. Chế
định Hội thẩm nhân dân thể hiện tư tưởng "lấy dân làm gốc" bảo đảm nguyên tắc
thực thi quyền lực của nhân dân trong hoạt động xét xử của Tòa án. Vì Tòa án nhân
dân là cơ quan tư pháp nhân danh quyền lực Nhà nước, nhà nước thông qua Tòa án

để thực hiện quyền lực tư pháp. Bằng sự tham gia của mình vào Hội đồng xét xử,
Hội thẩm nhân dân đại diện Tòa án nhân dân thực hiện quyền tư pháp và thông qua
đó đại diện nhân dân tham gia một cách có hiệu quả vào công tác quản lý Nhà nước
nói chung, hoạt động của Tòa án nói riêng. Nguyên tắc dân chủ cao nhất trong hoạt
động xét xử là xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Có như vậy mới giữ gìn
được kỷ cương, trật tự pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ
chức, cá nhân bị xâm phạm.
Thứ ba, Hội thẩm nhân dân góp phần đảm bảo cho phán quyết của Tòa án nhân
dân được chính xác, khách quan, phù hợp nguyện vọng của quần chúng. Hội thẩm
nhân dân là những người am hiểu thực tế cuộc sống, nắm được tâm tư, nguyện vọng
của quần chúng, từ đó giúp họ dễ dàng trong việc tìm ra nguyên nhân, điều kiện
phạm tội, tâm lý của người bị buộc tội để cùng với Thẩm phán ra phán quyết công
bằng, chính xác, nghiêm minh. Bên cạnh đó, Hội thẩm nhân dân đại diện cho sự
hiểu biết pháp luật và đánh giá các hiện tượng ở mức trung bình của nhân dân. Họ
tiếp cận vụ án theo cách của những người không chuyên xét xử, mang lại cho phiên
tòa hình sự những ý niệm đạo đức xã hội về các hành vi phạm tội thông qua những
phạm trù đạo đức như công bằng, thiện, ác, nghiêm minh, tốt, xấu mà Thẩm phán
chuyên nghiệp cần quan tâm, tham khảo19. Hội thẩm nhân dân là những người có
thể bổ sung cho Thẩm phán chuyên nghiệp những vốn sống, kinh nghiệm xã hội, dư
luận quần chúng để góp phần giải quyết vụ án hình sự chính xác hơn, toàn diện và
luật số 3 (144) năm 2004.
19

Hoàng Văn Hạnh, Nâng cao vai trò của Hội thẩm nhân dân trong xét xử các vụ án hình sự, Tạp chí Dân chủ và pháp
luật số 3 (144) năm 2004, tr. 19.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

16

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí


Đị
Địaa vị ph
phááp lý của Hội th
thẩẩm nh
nhâân dân trong tố tụng hình sự Vi
Việệt Nam

khách quan hơn. Như vậy, khi tham gia xét xử, Hội thẩm vừa thực hiện quyền lực
Nhà nước, đồng thời cũng thể hiện được ý chí, nguyện vọng của nhân dân, bảo đảm
cho hoạt động xét xử thực sự mang tính dân chủ20.
Thực tế, những người được bầu làm Hội thẩm nhân dân thường là những người
có uy tín trong xã hội, được quần chúng tín nhiệm và có ảnh hưởng nhất định trong
xã hội. Họ thường là những người có lối sống gương mẫu, có phẩm chất đạo đức tốt,
là tấm gương trong lao động, công tác. Nhân dân tin cậy vào sự công minh và vô tư
của họ. Qua việc tham gia xét xử của Hội thẩm nhân dân, uy tín của cơ quan xét xử
ngày càng được nâng cao và giữ vững lòng tin của nhân dân vào sự công minh của
pháp luật.

Thứ tư, Hội thẩm nhân dân là cầu nối giữa Tòa án nhân dân và quần chúng
nhân dân. Sự tham gia của Hội thẩm nhân dân góp phần tăng cường quan hệ giữa
Tòa án và nhân dân bảo đảm công tác xét xử được chính xác để đấu tranh phòng
ngừa và chống tội phạm. Kinh nghiệm cuộc sống của Hội thẩm nhân dân cùng với

kiến thức chuyên môn của Thẩm phán kết hợp và bổ sung cho nhau để xác định sự
thật vụ án bảo đảm công tác xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Thông
qua hoạt động của Hội thẩm nhân dân, nhân dân tin vào sự công minh của Tòa án,
từ đó nâng cao tinh thần tự giác tôn trọng, chấp hành và bảo vệ pháp luật.
Vai trò của Hội thẩm nhân dân không chỉ dừng lại ở tham gia hoạt động xét xử
và đưa ra phán quyết đúng pháp luật mà còn có ý nghĩa to lớn trong công tác tuyên
truyền, phổ biến pháp luật. Sau quá trình giải quyết vụ án, Hội thẩm nhân dân có
điều kiện phổ biến kết quả của phiên tòa, góp phần tuyên truyền giáo dục, nâng cao
ý thức pháp luật của quần chúng nhân dân. Bằng vai trò cá nhân, Hội thẩm nhân dân
đóng góp nhất định trong việc giữ gìn tình làng nghĩa xóm, ổn định xã hội, phòng
chống tội phạm.

Tóm lại, Hội thẩm nhân dân giữ vị trí, vai trò quan trọng trong quá trình giải
quyết vụ án hình sự, đặc biệt là ở giai đoạn xét xử sơ thẩm. Bằng việc xét xử
nghiêm minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật chẳng những có tác dụng trừng
trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội mà còn góp phần phòng ngừa tội phạm. Sự
tham gia của Hội thẩm nhân dân vào hoạt động xét xử là rất cần thiết để đảm bảo
phán quyết của Tòa án nhân dân được chính xác, khách quan, toàn diện, hợp lý, hợp
tình.
20

Xem: Hoàng Hùng Hải, Tôn trọng quyền bình đẳng của công dân trong phiên tòa xét xử hình sự, Tạp chí Tòa án nhân
dân, số 7 (tháng 4) năm 2012, tr. 18.

GVHD: Th.S Mạc Gi
Giááng Ch
Chââu

17

SVTH: Lê Th
Thịị Ng
Ngọọc Qu
Quíí