Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam trong pháp luật quốc tế và việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011 -2015)

Đề tài:

Giáo viên hướng dẫn:
ThS. THẠCH HUÔN
Bộ môn: Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN NGỌC THOA
MSSV: 5115934
Lớp: Luật Thương Mại 2

Cần Thơ,
tháng 12/2014


LỜI CẢM ƠN
Khóa luận tốt nghiệp là bước cuối cùng đánh dấu sự trưởng thành của sinh viên ở
giảng đường Đại học. Để làm tốt bước ngoặc này và tham gia báo cáo ngày hôm nay em
đã được sự giúp đỡ, hỗ trợ, hướng dẫn và động viên từ gia đình, quý thầy cô cùng bạn bè.
Nay cho em xin phép được gửi lời cảm ơn sâu sắc và chân thành đến:
Các thầy cô Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã truyền đạt những kiến thức
quý báo trong suốt quá trình học để từ đó em phát triển thêm vốn hiểu biết của mình để

vận dụng trong công việc sau này.
Tiếp theo em xin gửi lời biết ơn sâu sắc nhất đến Thạc sĩ Thạch Huôn – người
thầy đã dành nhiều tâm huyết để trực tiếp hướng dẫn luận văn tốt nghiệp này. Trong quá
trình làm luận văn, thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp em giải quyết các vấn đề nảy sinh và
giúp em hoàn thành luận văn tốt nghiệp đúng như định hướng ban đầu.
Cuối cùng em xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã
dành thời gian để có những đóng góp quý báu để bài viết của em thêm hoàn chỉnh.
Bằng tất cả sự nổ lực và cố gắng của bản thân trong suốt quá trình tìm tòi, nghiên
cứu để hoàn thành luận văn này tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế và thiết sót. Rất mong
được sự góp ý tận tình và quý báu của quý Thầy Cô và các bạn.
Trân trọng cảm ơn!
Cần Thơ, Tháng 12 năm 2014
Người viết

Nguyễn Ngọc Thoa


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần thơ, ngày…. tháng 12 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần thơ, ngày…. tháng 12 năm 2014


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1

2.

Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ........................................................... 2

3.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài ...............................................................................2

4.

Phương pháp nghiên cứu đề tài .............................................................................2

5.

Bố cục của đề tài......................................................................................................2
CHƯƠNG 1:
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ ĐẢM BẢO QUYỀN CON NGƯỜI
CỦA NGƯỜI BỊ TẠM GIAM

1.1 Một số khái niệm có liên quan đến quyền con người của người bị tạm giam ....3
1.1.1 Khái niệm quyền con người và quyền công dân ...............................................3
1.1.1.1 Quyền con người ..................................................................................3
1.1.1.2 Quyền công dân ....................................................................................4
1.1.2 Khái niệm người bị tạm giam ............................................................................5
1.1.2.1 Tạm giam ..............................................................................................5
1.1.2.2 Người bị tạm giam ................................................................................9
1.1.2.3 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam..............................................10
1.2 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam ............................................11
1.2.1 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam trong pháp luật quốc tế 11
1.2.1.1 Tuyên ngôn nhân quyền thế giới năm 1948 .......................................12

1.2.1.2 Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966 .............12
1.2.1.3 Công ước Viên năm 1961 ...................................................................13
1.2.1.4 Công ước Viên năm 1963 ...................................................................14
1.2.2 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam trong pháp luật Việt Nam
....................................................................................................................................15
1.2.2.1 Trong các bản Hiến pháp ...................................................................15
1.2.2.2 Trong các Bộ luật tố tụng Hình sự .....................................................18
1.3 Ý nghĩa của việc bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam .................21


CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA NGƯỜI BỊ TẠM GIAM,
THỰC TIỂN Ở VIỆT NAM VÀ NHỮNG ĐỀ XUẤT
2.1 Pháp luật quốc tế về vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
........................................................................................................................................23
2.1.1 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam trước giai đoạn xét xử ..................... 24
2.1.2 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam trong giai đoạn xét xử ..................... 26
2.1.3 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam sau giai đoạn xét xử ........................ 28
2.2 Pháp luật Việt Nam về vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm
giam ............................................................................................................................... 29
2.2.1 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam ........................................................... 29
2.2.1.1 Bảo đảm quyền được bình đẳng của người bị tạm giam trước pháp luật
.................................................................................................................................29
2.2.1.2 Bảo đảm quyền được bảo hộ tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, tài
sản của người bị tạm giam ......................................................................................31
2.2.1.3 Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của người bị tạm giam32
2.2.1.4 Quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, an toàn và bí mật thư tín, điện thoại,
điện tín của người bị tạm giam ...............................................................................33
2.2.1.5 Quyền được bồi thường thiệt hại và phục hồi danh dự, quyền lợi của người
bị tạm giam .............................................................................................................34

2.2.1.6 Bảo đảm quyền được suy đoán vô tội của người bị tạm giam ...........36
2.2.1.7 Bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giam..............................37
2.2.1.8 Người bị tạm giam được bảo đảm về quyền tiếp cận thông tin .........39
2.2.1.9 Người bị tạm giam được bảo đảm về chế độ sinh hoạt......................41
2.2.2 Nghĩa vụ của người bị tạm giam .....................................................................44
2.2.3 Cơ chế bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam ............................. 45
2.2.3.1 Các biện pháp liên quan đến hoạt động lập pháp và thi hành pháp luật của
Nhà nước .................................................................................................................45
2.2.3.2 Các biện pháp về chế độ trách nhiệm ................................................47
2.2.3.3 Xử lý vi phạm quyền con người ..........................................................48
2.2.3.4 Thực hiện dân chủ trong các lĩnh vực của đời sống xã hội ...............48
2.3 Thực tiễn đảm bảo quyền con người của người bị tạm giam trong hoạt động tố
tụng hình sự ở Việt Nam .............................................................................................. 49


2.3.1 Những bất cập trong quy định về việc áp dụng biện pháp tạm giam của Bộ
luật Tố tụng hình sự năm 2003.................................................................................49
2.3.1.1 Căn cứ tạm giam ................................................................................50
2.3.1.2 Đối tượng bị tạm giam .......................................................................52
2.3.1.3 Thẩm quyền quyết định việc tạm giam ...............................................52
2.3.1.4 Thời hạn tạm giam .............................................................................53
2.3.2 Các nguyên tắc và một số quyền quan trọng của người bị tạm giam ............55
2.3.2.1 Nguyên tắc tranh tụng ........................................................................55
2.3.2.2 Nguyên tắc suy đoán vô tội ................................................................57
2.3.2.3 Quyền bào chữa .................................................................................57
2.3.2.4 Quyền thăm thân ................................................................................58
2.3.2.5 Quyền im lặng ....................................................................................59
2.4 Kiến nghị và đề xuất hoàn thiện về việc đảm bào quyền của người bị tạm
trong pháp luật tố tụng hình sự ..................................................................................61
2.4.1 Sửa đổi các quy đinh về tạm giam trong bộ luật Bộ Tố tụng hình sự năm

2003 ............................................................................................................................ 61
2.4.1.1 Căn cứ tạm giam ................................................................................61
2.4.1.2 Đối tượng bị tạm giam .......................................................................61
2.4.1.3 Thẩm quyền quyết định việc tạm giam ...............................................62
2.4.1.4 Thời hạn tạm giam .............................................................................62
2.4.2 Bổ sung các Quy định về nguyên tắc và quyền của người bị tạm giam trong
Bộ luật tố tụng Hình sự năm 2003 ...........................................................................63
2.4.2.1 Nguyên tắc tranh tụng ................................................................................... 63
2.4.2.2 Nguyên tắc suy đoán vô tội ........................................................................... 63
2.4.2.3 Quyền bào chữa ............................................................................................ 64
2.4.2.4 Quyền thăm thân ........................................................................................... 64
2.4.2.5 Quyền im lặng ............................................................................................... 65
2.4.2.6 Một số quy định hoàn thiện khác .................................................................. 65
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 68
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 69


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bảo đảm quyền con người là một trong những nội dung và cũng là mục đích của
xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Chăm lo đến con người, tạo
mọi điều kiện thuận lợi cho con người phát triển toàn diện trong thực hiện các chính sách
kinh tế xã hội, trong các hoạt động Nhà nước là những quan điểm cơ bản được thể hiện
trong các văn bản của Đảng và Nhà nước ta, nhất là trong những năm gần đây. Nghị
quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ chính trị “Về chiến lược cải cách tư pháp
đến năm 2020” khẳng định: “Đòi hỏi của công dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp
ngày càng cao; các cơ quan tư pháp phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo

vệ công lý, quyền con người, đồng thời phải là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và
pháp chế xã hội chủ nghĩa, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm”.
Trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI của Đảng mới đây cũng tiếp tục đặt ra
nhiệm vụ: “Đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó đẩy
mạnh việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư
pháp trong sạch vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người”.
Hoạt động tố tụng hình sự là một mặt hoạt động của Nhà nước liên quan rất chặt
chẽ với quyền con người. Hoạt động tố tụng hình sự là nơi các biện pháp cưỡng chế Nhà
nước được áp dụng phổ biến nhất. Trong hệ thống các biện pháp cưỡng chế tố tụng hình
sự, các biện pháp ngăn chặn có một vị trí đặc biệt quan trọng. Việc áp dụng các biện pháp
ngăn chặn gắn liền với việc hạn chế các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Tạm giam
là biện pháp ngặn chặn nghiêm khắc nhất trong các biện pháp ngăn chặn còn lại. Người
bị tạm giam là bị can, bị cáo, người bị kết án tù hoặc tử hình bỏ trốn bị bắt để tạm giam
mà đối với họ đã có lệnh tạm giam
Thực tế trong những năm qua cho thấy rằng cũng còn nhiều trường hợp vi phạm
quyền con người trong quá trình tiến hành tố tụng. Những vi phạm đó xảy ra là do nhiều
nguyên nhân, trong đó có bất cập, hạn chế của pháp luật, cơ chế, nhận thức, thái độ của
người tiến hành tố tụng, các quy định về chế độ trách nhiệm của Nhà nước, cơ quan,
người tiến hành tố tụng đối với công dân,... Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 chưa trực
tiếp ghi nhận nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc suy đoán vô tội, chưa đưa ra khái niệm
tạm giam, căn cứ áp dụng biện pháp tạm giam còn nhiều bất cập, quyền và nghĩa vụ của
người bị áp dụng biện pháp tạm giam chưa được quy định cụ thể,… Vì vậy, nhận thức
được tầm quan trọng trong nghiên cứu việc bảo đảm quyền con người đặc biệt là của chủ
thể người bị tạm giam trong tố tụng hình sự từ góc độ lập pháp cũng như áp dụng pháp
luật có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa nói chung, trong công cuộc cải cách tư pháp nói riêng ở nước ta,
GVHD: Th.S Thạch Huôn

1

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

nên tác giả xin chọn đề tài: “Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
Làm rõ những vấn đề lý luận về quyền con người và bảo đảm quyền con người của
người bị tạm giam trong tố tụng hình sự. Phân tích các quy định của Bộ luật tố tụng hình
sự Việt Nam năm 2003 liên quan đến bảo đảm quyền con người. Tìm ra những hạn chế
và bất cập đưa ra kiến nghị, giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình
sự Việt Nam về bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam.
3. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Tìm hiểu các quy định về tạm giam, quyền của người bị tạm giam trong các văn bản
pháp lý quốc tế: Tuyên ngôn nhân quyền thế giới năm 1948; Công ước quốc tế về quyền
dân sự, chính trị năm 1966; Các nguyên tắc tiêu chuẩn tối thiểu về đối xử với tù nhân
năm 1955,…
Nghiên cứu những vấn đề cơ bản về quyền con người và quyền công dân ở khía
cạnh quyền của người bị tạm giam trong Hiến pháp năm 2013.
Phân tích các quy định về tạm giam, quyền và nghĩa vụ của người bị tam giam trong
Bộ luật tố tụng hình sự 2003. Tập trung chủ yếu vào nội dung bảo đảm quyền con người
của người bị tạm giam trong mối liên hệ với các chế định khác được quy định trong Bộ
luật tố tụng hình sự 2003.
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Luận văn được thực hiện trên cơ sở tham khảo các quan điểm nhân quyền đang tồn
tại trên thế giới trong việc đảm bảo quyền của người bị tạm giam, sử dụng phương pháp
thống kê, hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp để đánh giá thực trạng quyền con người
của người bị tạm giam hiện nay nhằm phân tích, luận chứng một cách khoa học khi đề ra

sự cần thiết, phương hướng, giải pháp tăng cường sức mạnh của hành lang pháp lý về
quyền con người, quyền công dân, quyền của người bị tạm giam.
5. Bố cục của đề tài
Phần mở đầu, phần kết luận và mục lục, đề tài được trình bày gồm 2 chương:
Chương 1. Những vấn đề cơ bản về bảo đảm quyền con người của người bị tạm
giam
Chương 2. Pháp luật về quyền con người của người bị tạm giam, thực tiễn ở
Việt Nam và những đề xuất

GVHD: Th.S Thạch Huôn

2

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ ĐẢM BẢO QUYỀN CON NGƯỜI
CỦA NGƯỜI BỊ TẠM GIAM

Quyền con người là một trong những vấn đề thiêng liêng, cơ bản và cũng luôn luôn
là khát vọng của toàn thể nhân loại. Quyền con người và quyền công dân là hai quyền
năng không thể tách rời nhau. Quyền công dân là những đặc lợi mà người có quốc tịch
của một quốc gia nhất định được hưởng do pháp luật quốc gia đó quy định. Hoạt động tố
tụng hình sự là một mặt hoạt động của Nhà nước liên quan rất chặt chẽ với quyền con
người, quyền công dân. Vì thế việc đảm bảo quyền của các chủ thể tham gia tố tụng, đặc
biệt là đối tượng bị áp dụng biện pháp tạm giam là rất quan trọng cho việc đảm bảo

quyền và lợi ích của công dân, quyền con người. Vì thế, khi nghiên cứu về vấn đề đảm
bảo quyền con người của người bị tạm giam cần làm rõ và đưa ra một số khái niệm về
quyền con người, quyền công dân, tạm giam, người bị tạm giam, bảo đảm quyền của
người bị tạm giam cũng như nghiên cứu về quá trình phát triển về quyền con người của
người bị tạm giam trên Thế giới cũng như ở Việt Nam.
1.1 Một số khái niệm có liên quan đến quyền con người của người bị tạm giam
1.1.1 Khái niệm quyền con người và quyền công dân
1.1.1.1 Quyền con người
Quyền con người (hamam rights) là một vấn đề khá phức tạp cho đến nay chúng ta
phải thừa nhận rằng khó có thể tìm thấy một định nghĩa triết học “kinh điển” nào về
quyền con người. Do vậy, trên thế giới mỗi quốc gia có cách nhìn nhận không giống nhau
về quyền con người. Chính vì vậy, hiện nay có rất nhiều định nghĩa về quyền con người,
mỗi định nghĩa tiếp cận quyền con người theo những góc độ khác nhau, khó có thể bao
quát đầy đủ thuộc tính của nó.
Một định nghĩa rất phổ biến thường được trích dẫn bởi các học giả theo học thuyết
quyền tự nhiên (natural rights): Quyền con người là những quyền cơ bản, không thể tước
bỏ mà một người vốn được thừa hưởng đơn giản vì họ là con người.
Ở cấp độ quốc tế, có một định nghĩa của Văn phòng cao ủy Liên hợp quốc thường
xuyên được trích dẫn bởi các nhà nghiên cứu: Quyền con người là những bảo đảm pháp
lý toàn cầu có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các nhóm chống lại những hành động
hoặc sự bỏ mặc mà làm tổn hại đến nhân phẩm, những sự được phép và tự do cơ bản của
con người.1
Nguyễn Tiến Đạt, Quyền con người và một số vấn đề bảo đảm quyền con người trong việc bắt, tạm giữ ,
tạm giam trong Hiến pháp và luật Tố tụng hình sự Việt Nam,
/>
GVHD: Th.S Thạch Huôn

3

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa

Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Ở Việt Nam, đã có nhiều tác phẩm phân tích về vấn đề quyền con người. Trong tác
phẩm Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người, các tác giả định nghĩa quyền
con người là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên vốn có của con người được ghi nhận và bảo
vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế.2
Tuy có nhiều cách định nghĩa khác nhau nhưng theo quan niệm chung của cộng
đồng quốc tế, quyền con người được xác định dựa trên hai bình diện chủ yếu là giá trị
đạo đức và giá trị pháp luật. Dưới bình diện đạo đức, quyền con người là giá trị xã hội cơ
bản, vốn có (những đặc quyền) của con người như nhân phẩm, bình đẳng xã hội, tự
do...; dưới bình diện pháp lý, để trở thành quyền, những đặc quyền phải được thể chế hóa
bằng các chế định pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia.
Như vậy, nhìn ở góc độ nào và ở cấp độ nào thì quyền con người cũng được xác
định như là những chuẩn mực được cộng đồng quốc tế thừa nhận và tuân thủ. Nhờ có
những chuẩn mực này mọi thành viên trong gia đình nhân loại mới được bảo vệ nhân
phẩm và có điều kiện phát triển đầy đủ các năng lực của cá nhân với tư cách là một con
người. Cho dù cách nhìn nhận có những khác biệt nhất định, một điều rõ ràng là quyền
con người là những giá trị cao cả cần được tôn trọng và bảo vệ trong mọi xã hội và mọi
giai đoạn lịch sử. Trong một cuộc khảo sát gần đây do CNN – một trong các cơ quan
truyền thông nổi tiếng nhất thế giới tiến hành, quyền con người được xem là một trong
mười phát minh làm thay đổi thế giới.3
Liên quan đến khái niệm trên, cũng cần lưu ý rằng thuật ngữ human rights trong
tiếng Anh có thể được dịch là quyền con người (theo tiếng thuần Việt) hoặc quyền con
người (theo Hán – Việt). Theo Đại từ điển Tiếng Việt, “nhân quyền” chính là “quyền con
người”4. Như vậy, xét về mặt ngôn ngữ học, đây là hai từ đồng nghĩa, do đó, hoàn toàn
có thể sử dụng cả hai từ này trong nghiên cứu, giảng dạy và hoạt động thực tiễn về quyền
con người.

1.1.1.2 Quyền công dân
Để có thể làm sáng tỏ quyền con người, cần phân biệt khái niệm quyền con người
và khái niệm quyền công dân. Nếu như con người là một thực thể sinh học – xã hội, thì
công dân là người mang quốc tịch của một quốc gia nhất định. Tại khoản 1, Điều 17 Hiến
pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 (Hiến pháp năm 2013) quy
định: “Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt
s-vn-bo-m-quyn-con-ngi-trong-vic-bt-tm-gi-tm-giam-trong-hin-phap-va-lut-t-tng-hinhs&catid=362:quyen-con-nguoi-quyen-cong-dan&Itemid=549, [truy cập ngày 24-10-2014].
2
Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình lý luận và pháp luật
về quyền con người, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 38.
3
Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, Vũ Công Giao, Lã Khánh Tùng, Giáo trình lý luận và pháp luật
về quyền con người, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009, tr. 38.
4
Viện ngôn ngữ học: Đại từ điển Tiếng Việt, Nxb Văn hóa, Thông tin, 1999, tr. 1239.

GVHD: Th.S Thạch Huôn

4

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Nam”. Điều đó có nghĩa, chỉ những người có quốc tịch Việt Nam mới là công dân Việt
Nam, mới được hưởng các quyền và thực hiện các nghĩa vụ của công dân được hình
thành một chỉnh thế thống nhất, tạo nên địa vị pháp lý của công dân trong xã hội.
Người nước ngoài, người không có quốc tịch là những người không có quốc tịch

của nước sở tại, nên không phải là công dân của nước đó, vì vậy, không được hưởng các
quyền và không phải thực hiện các nghĩa vụ của công dân mà pháp luật nước đó quy định.
Tuy nhiên, họ cũng có những quyền và phải thực hiện những nghĩa vụ nhất định do pháp
luật nước sở tại quy định và tổng thể những quyền và nghĩa vụ pháp lý này tạo nên địa vị
pháp lý của họ với tính chất là người nước ngoài, người không có quốc tịch trong xã hội.
Điểm chung nhất của công dân, người nước ngoài, người không có quốc tịch là mặc dù
họ có địa vị pháp lý khác nhau, nhưng họ đều được hưởng quyền con người, bởi lẽ, họ
đều là con người.
Các Hiến pháp của Nhà nước ta đều quy định những quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân. Trong Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1946 (sau đây gọi tắt
là Hiến pháp năm 1946), quyền và nghĩa vụ của công dân được quy định tại chương III –
Quyền lợi và nghĩa vụ cơ bản của công dân; trong Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ
cộng hòa năm 1959 (sau đây gọi tắt là Hiến pháp năm 1959), được quy định tại Chương
V – Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; trong Hiến pháp nước Việt Nam dân chủ
cộng hòa năm 1992 (sau đây gọi tắt là Hiến pháp năm 1992) được quy định tại Chương V
– Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân; trong Hiến pháp năm 2013 được quy định tại
Chương II – Quyền con người, Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
Từ sự phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm quyền công dân như sau: quyền
công dân là những đặc lợi mà người có quốc tịch của một quốc gia nhất định được
hưởng do pháp luật quốc gia đó quy định.
1.1.2 Khái niệm người bị tạm giam
1.1.2.1 Tạm giam
Nghiên cứu về tố tụng hình sự của Liên bang Nga, Nhật Bản, Cộng hòa Pháp,…
cho thấy, Bộ luật tố tụng hình sự của các nước này quy định khác nhau về căn cứ, thẩm
quyền áp dụng biện pháp tạm giam, nhưng có một điểm chung là đều không có định
nghĩa pháp lý của khái niệm tạm giam.
Điều 108, Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga quy định: “1. Tạm giam với tư
cách là biện pháp ngăn chặn được áp dụng theo quyết định của Tòa án đối với người bị
tình nghi hoặc bị can về tội mà luật hình sự quy đinh hình phạt tước tự do trên hai năm
trong trường hợp không thể áp dụng biện pháp ngăn chặn khác ít nghiêm khắc hơn.

Trong những trường hợp đặc biệt, biện pháp ngăn chặn này có thể được áp dụng đối với
GVHD: Th.S Thạch Huôn

5

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

người bị tình nghi, bị can về tội có mức hình phạt tước tự do đến hai năm, nếu có một
trong những tình tiết sai đây:
a) Người bị tình nghi hoặc bị can không có nơi cư trú thường xuyên trên lãnh thổ
Liên bang Nga;
b) Không xác định được nhân thân của họ;
c) Họ đã vi phạm biện pháp ngăn chặn khác được áp dụng trước đó đối với họ;
d) Họ đã trốn tránh Cơ quan điều tra hoặc Tòa án”5.
Điều 10, Bộ luật tố tụng hình sự Nhật Bản cũng quy định thẩm quyền áp dụng tạm
giam thuộc về Tòa án như Bộ luật tố tụng hình sự Liên bang Nga: “1. Tòa án có thể tạm
giam bị cáo khi có đầy đủ căn cứ để nghi ngờ rằng người đó đã phạm tội và thuộc một
trong những trường hợp sau đây:
a) Nếu họ không có nơi ở ổn định;
b) Nếu có đủ căn cứ để nghi ngờ rằng bị cáo có thể tiêu hủy chứng cứ;
c) Khi bị cáo trốn hoặc có đủ căn cứ để nghi ngờ rằng họ có thể trốn”6.
Điều 144, Bộ luật tố tụng hình sự Cộng hòa Pháp quy định về căn cứ tạm giam khác
với Bộ luật tố tụng hình sự Nhật Bản: “Đối với trọng tội và khinh tội, nếu hình phạt quy
định từ một năm tù trở lên trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc từ hai năm tù trở
lên trong những trường hợp khác và nếu đương sự không tôn trọng đầy đủ nghĩa vụ giám
sát tư pháp theo quy định tại Điều 137, thì có thể ra lệnh tạm giam hoặc gia hạn tạm

giam khi:
1. Việc tạm giam bị can là biện pháp duy nhất để bảo vệ chứng cứ, dấu hiệu phạm
tội, để ngăn chặn việc gây áp lực đối với người bị hại, người làm chứng hoặc để ngăn
chặn sự thông đồng giữa bị can với những người đồng phạm;
2. Việc tạm giam là cần thiết để bảo vệ đương sự, chấm dứt tội phạm, ngăn ngừa
tái phạm, đảm bảo sự giám sát của Tòa án đối với đương sự hoặc để giữ gìn trật tự xã
hội.
Cũng có thể ra lệnh tạm giam theo quy định tại Điều 141-2 khi bị can cố ý trốn
tránh những nghĩa vụ liên quan đến biện pháp giám sát tư pháp”7.
Trong các văn bản pháp luật Việt Nam thì tạm giam với tính chất là biện pháp ngăn
chặn lần đầu tiên được quy định tại Điều 5 Luật số 103-SL/L.005 ngày 20/5/1957 về bảo
đảm về tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật thư tín của nhân
Về tự do cá nhân và các biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005,
tr.122.
6
Bộ luật tố tụng hình sự Nhật Bản, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Hà Nội, 1993, tr.13.
7
Bộ luật tố tụng hình sự của Cộng hòa Pháp, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.88.
5

GVHD: Th.S Thạch Huôn

6

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

dân tại các điều 6, 7, 8. Điều 6 Luật này quy định: “Cơ quan tư pháp, Công an từ cấp
tỉnh hoặc từ thành phố trở lên hoặc Tòa án binh phải hỏi cung trong thời hạn 3 ngày kể
từ lúc nhận giữ can phạm, để quyết định việc tha hẳn, tạm tha hoặc tạm giam. Lệnh tạm
giam can phạm do cơ quan tư pháp từ cấp tỉnh hoặc thành phố trở lên hoặc Tòa án binh
ký”8.
Nghị định số 301-TTg ngày 10/7/1957 của Thủ tướng Chính phủ quy định chi tiết
Luật số 103-SL/L.005 ngày 20/5/1957 về bảo đảm quyền tự do thân thể và quyền bất khả
xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân dân tại Điều 6 đã quy định cụ thể hơn
về việc thực hiện biện pháp này: “Lúc ra lệnh tạm giam, hoặc gia hạn tạm giam một
người phạm pháp, cơ quan Tư pháp phải báo tin cho thân nhân người ấy biết lý do việc
tạm giam, trừ trường hợp việc báo tin đó có thể làm trở ngại cho công tác điều tra trinh
sát hoặc trường hợp không có cách nào báo tin được”.
Điều 5, Sắc luật số 02-SL/76 ngày 15/3/1976 của Hội đồng Chánh phủ cách mạng
lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã quy định về sự bắt buộc phải có phê chuẩn
của Viện kiểm sát nếu không phải là lệnh viết của cơ quan này tại Điều 5: “Sau khi bắt
hoặc nhận người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang hoặc trường hợp khẩn cấp,
cơ quan An ninh hoặc Viện kiểm sát nhân dân phải xét hỏi ngay. Trong ba ngày kể từ khi
bắt hoặc nhận người bị bắt, các cơ quan này phải xét, quyết định trả tự do, tha hẳn, tạm
tha hoặc giải người bị bắt lên cấp trên, nếu vụ án thuộc thẩm quyền của cấp trên.
Nếu xét thấy cần phải tạm giam, thì việc tạm giam phải có lệnh viết của Viện kiểm
sát nhân dân từ cấp huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh trở lên hoặc lệnh viết của
cơ quan An ninh cấp tương đương, đã được sự phê chuẩn của Việm kiểm sát nhân dân
cùng cấp, nếu là vụ án hình sự hoặc của Ủy ban nhân dân cách mạng cùng cấp, nếu là
trường hợp tập trung cải tạo.
Thời hạn tạm giam không được quá:
Hai tháng đối với các vụ thường phạm mà pháp luật quy định hình phạt từ năm năm
tù trở xuống.
Bốn tháng đối với các vụ phạm tội đến an ninh chánh trị và các thường phạm mà
pháp luật quy định hình phạt trên năm năm tù”9.
So với các văn bản pháp luật tương ứng trước đó, quy định trên thể hiện bước tiến

bộ về mặt kỹ thuật lập pháp tố tụng hình sự của nước ta trong lĩnh vực bảo đảm quyền tự
do thân thể của con người.

8
9

Tập hệ thống luật lệ về tố tụng hình sự, Tòa án nhân dân tối cao, Hà Nội, 1976, tr.86.
Hệ thống hóa luật lệ về tố tụng hình sự, tập II, Tòa án nhân dân tối cao, Hà Nội, 1979, tr.27

GVHD: Th.S Thạch Huôn

7

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 1988, tạm giam được quy định tại các Điều 70,
71, 72, 73 trong đó đối tượng bị áp dụng biện pháp này chỉ có thể là bị can, bị cáo.
Bộ Luật tố tụng hình sự năm 1988 (BLTTHS 1988) chưa đưa ra định nghĩa pháp lý
của khái niệm tạm giam, nhưng những quy định nói trên đã thể hiện sự tiến bộ về mặt kỹ
thuật lập pháp tố tụng hình sự của nước ta về biện pháp ngăn chặn này và hoàn toàn phù
hợp với khoản 1 Điều 9 Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ngày
16/2/1966: “Mọi người đều có quyền hưởng tự do và an ninh cá nhân. Không ai bị bắt
hoặc giam giữ vô cớ. Không một ai bị tước quyền tự do trừ trường hợp có lý do và phải
theo đúng những thủ tục mà pháp luật đã quy định”10.
Trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, tạm giam được quy định cụ thể hơn so với
quy định tương ứng trong BLTTHS 1988 tại Điều 88:

“1. Tạm giam có thể được áp dụng đối với bị can, bị cáo trong những trường hợp
sau đây:
a)

Bị can, bị cáo phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, phạm tội rất nghiêm trọng;

b) Bị can, bị cáo phạm tội nghiêm trọng, phạm tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật
hình sự quy định hình phạt tù trên hai năm và có căn cứ cho rằng người đó có thể trốn
hoặc cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội.
2. Đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới ba mươi sáu
tháng tuổi, là người già yếu, người bị bệnh nặng mà nơi cư trú rõ ràng thì không tạm
giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ trường hợp đặc biệt sau đây:
a)

Bị can, bị cáo bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã;

b) Bị can, bị cáo được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng tiếp tục phạm
tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc điều tra, truy tố, xét xử;
c) Bị can, bị cáo phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia và có đủ căn cứ cho rằng
nếu không tạm giam đối với họ sẽ gây nguy hại đến an ninh quốc gia”.
Như vậy, so với BLTTHS 1988 thì BLTTHS 2003 đã cụ thể hóa những trường hợp
áp dụng biện pháp tạm giam đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con
dưới ba mươi sáu tháng tuổi, là người già yếu, người bị bệnh nặng mà nơi cư trú rõ ràng.
Điều này thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước ta đối với những đối tượng này.
Tuy nhiên, BLTTHS 2003 cũng chưa chính thức ghi nhận về mặt pháp lý khái niệm tạm
giam, khái niệm người gia yếu, người bị bệnh nặng.
Quy chế về tạm giữ, tạm giam được ban hành kèm theo Nghị định số 89/1998/NĐCP ngày 7/11/1998 của Chính phủ đã đưa ra khái niệm tạm giam như sau: “Tạm giam,
tạm giữ là những biện pháp ngăn chặn được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự do
10

Các văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998, tr.181.

GVHD: Th.S Thạch Huôn

8

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát hoặc Tòa án áp dụng nhằm buộc những người có lệnh
tạm giữ hoặc lệnh tạm giam cách ly khỏi xã hội trong một thời gian nhất định để ngăn
chặn hành vi phạm tội, hành vi gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc đảm
bảo thi hành án phạt tù hoặc án tử hình”. Khái niệm trên đã chỉ ra được mục đích của
biện pháp tạm giam, nhưng nhược điểm của nó là chưa phân biệt được tạm giữ với tạm
giam.
Tạm giam là biện pháp ngăn chặn được áp dụng trong thời hạn tương đối dài, thậm
chí có những trường hợp còn dài hơn cả mức tối thiểu của hình phạt tù có thời hạn; nó
không chỉ tạm thời hạn chế tự do thân thể, mà còn tạm thời hạn chế tự do đi lại và các
quyền tự do cá nhân khác, nhưng không có mục đích trừng phạt, giáo dục cải tạo người bị
áp dụng, mà nhằm giải quyết vụ án một cách công minh, khách quan và đúng pháp luật.
Biện pháp tạm giam không phải là hình phạt, vì vậy không thể tước tự do đối với bị can,
bị cáo là những người chưa có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Đây là
đặc điểm phân biệt “tạm giam” với “giam”. “Giam” là biện pháp chấp hành hình phạt tù,
người bị kết án phải cải tạo và sinh sống trong trại cải tạo (trại giam) một thời gian bằng
hạn tù mà Tòa án đã tuyên. Vì vậy, Điều 89 BLTTHS 2003 quy định: “Chế độ tạm giữ,
tạm giam khác với chế độ đối với người đang chấp hành hình phạt tù”.
Từ sự phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm tạm giam như sau: Tạm giam là biện

pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự do người có thẩm quyền của Cơ quan điều tra,
Viện kiểm sát, Tòa án áp dụng tạm thời hạn chế tự do cá nhân với mức độ nghiêm khắc
trong thời hạn tương đối dài, đối với bị can, bị cáo nhằm ngăn chặn tội phạm, đảm bảo
cho việc tiến hành hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.11
1.1.2.2 Người bị tạm giam
Khái niệm người bị tạm giam được đề cập trong sổ tay thuật ngữ pháp lý thông
dụng như sau: “Người bị tạm giam là bị can, bị cáo bị những người có thẩm quyền ra
lệnh tạm giam để kịp thời ngăn chặn tội phạm, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra,
truy tố, xét xử”.12
Cũng như biện pháp bắt bị can, bị cáo để tạm giam, đối tượng bị áp dụng biện pháp
tạm giam cũng chỉ có thể là bị can, bị cáo:
Thứ nhất, bị can, bị cáo phạm tội đặc biệt nghiêm trọng13, rất nghiêm trọng14.

Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, Giáo trình Luật tố tụng Hình sự Việt Nam, Nxb Hồng
Đức – Hội luật gia Việt Nam, 2013, tr. 299-300.
12
Nguyễn Duy Lãm, Sổ tay thuật ngữ pháp lý thông dụng, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1996, tr. 240.
13
Là tội phạm gây nguy hại đặc biệt lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy
là trên 15 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.
14
Là tội phạm gây nguy hại rất lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến
15 năm tù.
11

GVHD: Th.S Thạch Huôn

9

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa

Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Thứ hai, bị can, bị cáo này phạm tội nghiêm trọng15 hoặc phạm tội ít nghiêm trọng16.
Tuy nhiên, theo quy định tại khoản 1 Điều 88, BLTTHS 2003 thì không phải tất cả những
người phạm tội ít nghiêm trọng đều có thể bị tạm giam. Chỉ có thể tạm giam đối với
những người phạm tội ít nghiêm trọng mà Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung
năm 2009 (BLHS 1999) quy định hình phạt tù trên 2 năm. Có căn cứ cho rằng người đó
có thể trốn hoặc cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội. Để xác
định bị can, bị cáo có thể trốn, cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc tiếp tục phạm tội
hay không phải căn cứ vào một số hành vi của từng bị can, bị cáo trong từng vụ án cụ thể.
Đối tượng bị tạm giam cũng có thể là người bị kết án tù hoặc tử hình nếu có căn cứ
cho thấy bị cáo có thể trốn hoặc tiếp tục phạm tội được quy định tại Điều 228 BLTTHS
2003:
“1. Đối với bị cáo đang bị tạm giam mà bị phạt tù nhưng đến ngày kết thúc phiên
tòa thời hạn tạm giam đã hết thì Hội đồng xét xử ra quyết định tạm giam bị cáo để bảo
đảm việc thi hành án, trừ trường hợp bị cáo bị xử phạt tù, nhưng được hưởng án treo
hoặc thời hạn phạt tù bằng hoặc ngắn hơn thời gian bị cáo đã bị tạm giam.
2. Trong trường hợp bị cáo không bị tạm giam nhưng bị phạt tù thì họ chỉ bị bắt
tạm giam để chấp hành hình phạt khi bản án đã có hiệu lực pháp luật. Hội đồng xét xử
có thể ra quyết định bắt tạm giam ngay bị cáo nếu có căn cứ cho thấy bị cáo có thể trốn
hoặc tiếp tục phạm tội.
3. Thời hạn tạm giam bị cáo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này là bốn mươi
lăm ngày, kể từ ngày tuyên án.
4. Đối với bị cáo bị phạt tử hình thì Hội đồng xét xử quyết định trong bản án việc
tiếp tục tạm giam bị cáo để bảo đảm thi hành án”.
Như vậy, từ những phân tích trên có thể đưa ra khái niệm người bị tạm giam như
sau: Người bị tạm giam là bị can, bị cáo, người bị kết án tù hoặc tử hình bỏ trốn bị bắt để

tạm giam do những người có thẩm quyền ra lệnh tạm giam để kịp thời ngăn chặn tội
phạm, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án.
1.1.2.3 Bảo đảm quyền của người bị tạm giam
Trong khoa học pháp lý, còn có nhiều quan điểm khác nhau về bảo đảm pháp lý.
Quan điểm thứ nhất của nhà luật học người Nga A.B. Mixkevich cho rằng: “bảo
đảm pháp lý được hiểu là phương tiện bảo vệ quyền công dân khỏi bất cứ sự xâm hại

Là tội phạm gây nguy hại lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là đến 7
năm tù.
16
Là tội phạm gây nguy hại không lớn cho xã hội mà mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy là
đến 3 năm tù.
15

GVHD: Th.S Thạch Huôn

10

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

nào”17. Trong khi đưa ra khái niệm “bảo đảm pháp lý”, A.B. Mixkevich dẫn chiếu tới
một khái niệm khác là phương tiện bảo vệ quyền công dân, nhưng lại chưa làm rõ được
thế nào là phương tiện bảo vệ quyền công dân và như vậy, quan điểm này về bảo đảm
pháp lý còn rất chung chung và tác giả chưa làm sáng tỏ được nội hàm của khái niệm này.
Quan điểm thứ hai của luật học người Nga M.X.Xtrôgôvich cho rằng, “bảo đảm
pháp lý là những phương tiện và biện pháp được pháp luật quy định, mà bằng những

phương tiện và biện pháp đó, quyền của công dân được bảo vệ; ngăn chặn và loại trừ vi
phạm”18.
Có thể đồng quan điểm của M.X.Xtrôgôvich và cho rằng, bảo đảm pháp lý đối với
quyền và tự do của công dân là việc quy định và áp dụng những biện pháp, phương tiện
được pháp luật quy định để bảo vệ và thực hiện quyền và tự do của công dân trên thực tế.
Cần nhấn mạnh rằng, bảo đảm quyền và tự do của công dân có mối quan hệ chặt chẽ với
bảo đảm pháp chế. Ở đâu pháp chế được tuân thủ, ở đó tồn tại sự bảo đảm pháp lý đối với
các quyền, tự do của công dân.
Từ sự phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp
của người bị tạm giam trong tố tụng hình sự như sau: Bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp
của người bị tạm giam trong tố tụng hình sự là việc quy định và thi hành những biện
pháp, phương tiện do pháp luật tố tụng hình sự quy định nhằm thực hiện quyền và lợi ích
hợp pháp của người bị tạm giam cũng như thực hiện nhiệm vụ của tư pháp hình sự trong
tố tụng hình sự.19
1.2 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam
1.2.1 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam trong pháp luật quốc tế
Tạm giam luôn là vấn đề nhạy cảm trong đời sống chính trị, xã hội của mỗi quốc
gia, đây là một trong các biện pháp ngăn chặn ảnh hưởng trực tiếp đến các quyền cơ bản
của con người, trong đó có quyền tự do về thân thể đã được pháp luật quốc tế tôn trọng
và bảo vệ. Tuy nhiên, về vấn đề tạm giam trong pháp luật quốc tế hiện nay vẫn chưa có
những quy định cụ thể, riêng biệt mà vấn đề này chỉ được xác định qua một số văn bản
pháp lý quốc tế có liên quan. Trong nội dung bài viết này, người viết xin đề cập và trao
đổi về một số quy định tạm giam trong một số văn bản pháp lý quốc tế đang có hiệu lực
hiện nay.
Thứ nhất, một số quy định chung về biện pháp tạm giam trong các điều ước quốc tế
đa phương.

17

A.B Mixkevich, Về bảo đảm quyền và tự do của công dân Liên bang Nga, Tạp chí Tư pháp Nga, số 8, 1997.

M.X.Xtrôgôvich, Bảo đảm pháp chế ở Liên bang Nga, Nxb Sách pháp lý, Mátcơva, 1995, Tr. 223.
19
Trần Quang Tiệp, Về bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, trong tố tụng hình
sự, Nxb Chính trị - Quốc gia, Hà Nội, năm 2009, Tr. 23.
18

GVHD: Th.S Thạch Huôn

11

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

1.2.1.1 Tuyên ngôn nhân quyền thế giới năm 1948
Tuyên ngôn về Nhân quyền (Tuyên ngôn Nhân quyền) là một tuyên bố được thông
qua tại Đại hội đồng Liên Hợp quốc vào ngày 10/12/1948 tại Palais de Chaillot ở Paris.
Đây được coi là một văn bản pháp lý quốc tế quan trọng để xác định các quyền cơ bản
của con người được tôn trọng và bảo vệ trong đó có quyền tự do về thân thể, là cơ sở đầu
tiên để các quốc gia thành viên có thể áp dụng các quy định của pháp luật đối với một cá
nhân, trong đó có việc áp dụng biện pháp tạm giam đối với người phạm tội trong hoạt
động tố tụng hình sự. Quyền được bảo vệ để khỏi bị giam giữ tùy tiện trước hết được quy
định trong Điều 9 Tuyên ngôn Nhân quyền quốc tế (UDHR), trong đó nêu rằng: “Không
một ai bị bắt bớ, cầm tù hay lưu đày một cách độc đoán”.
1.2.1.2 Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966
Ngày 16 tháng 12 năm 1966, Đại hội đồng Liên Hợp quốc đã thông qua Công ước
về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR), tại Điều 9 của Công ước này đã cụ thể hóa
Điều 9 của Tuyên ngôn Nhân quyền quốc tế về việc bảo vệ quyền tự do và bất khả xâm

phạm về thân thể của con người bằng những quy định khá chi tiết, theo đó:
“Mọi người đều có quyền được hưởng tự do và an toàn cá nhân; không ai bị bắt
hoặc bị giam giữ vô cớ; không ai bị tước quyền tự do trừ trường hợp việc tước quyền đó
là có lý do và theo đúng những thủ tục mà luật pháp đã quy định.
Bất cứ người nào bị bắt giữ đều phải được thông báo vào lúc bị bắt về những lý do
họ bị bắt và phải được thông báo không chậm trễ về sự buộc tội đối với họ. Bất cứ người
nào bị bắt hoặc bị giam giữ vì một tội hình sự phải được sớm đưa ra toà án hoặc một cơ
quan tài phán có thẩm quyền thực hiện chức năng tư pháp và phải được xét xử trong thời
hạn hợp lý hoặc được trả tự do; việc tạm giam một người trong thời gian chờ xét xử
không được đưa thành nguyên tắc chung, nhưng việc trả tự do cho họ có thể kèm theo
những điều kiện để bảo đảm họ sẽ có mặt tại toà án để xét xử vào bất cứ khi nào và để thi
hành án nếu bị kết tội.
Bất cứ người nào do bị bắt hoặc giam giữ mà bị tước tự do đều có quyền yêu cầu
được xét xử trước toà án, nhằm mục đích để toà án đó có thể quyết định không chậm trễ
về tính hợp pháp của việc giam giữ và ra lệnh trả lại tự do cho họ, nếu việc giam giữ là
bất hợp pháp.
Bất cứ người nào trở thành nạn nhân của việc bị bắt hoặc bị giam giữ bất hợp pháp
đều có quyền được yêu cầu bồi thường.”
Ngoài những nội dung đã được nêu cụ thể như trên, trong Bình luận chung số 8
thông qua tại phiên họp lần thứ 16 năm 1982, Ủy ban Nhân quyền (HRC) đã giải thích

GVHD: Th.S Thạch Huôn

12

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

thêm một số nội dung có liên quan đến Điều 9 của Công ước này, có thể tóm tắt những
điểm quan trọng như sau:
Quyền tự do và an toàn cá nhân được áp dụng cho tất cả những người bị tước tự do,
kể cả các trường hợp do phạm tội hay do bị tâm thần, lang thang, nghiện ma tuý, hay để
nhằm các mục đích giáo dục, kiểm soát việc nhập cư,...
Thời hạn tạm giữ, tạm giam phụ thuộc vào pháp luật của các quốc gia thành viên,
tuy nhiên, theo Ủy ban, thời hạn tạm giữ không nên vượt quá vài ngày, còn thời hạn tạm
giam cần phù hợp với hai quy tắc: bị can, bị cáo phải được xét xử trong thời gian hợp lý
hoặc được trả tự do và việc tạm giam chỉ được coi là ngoại lệ và với thời gian càng ngắn
càng tốt.
Trong trường hợp sử dụng tạm giữ, tạm giam như là một biện pháp ngăn chặn, việc
này không được tiến hành một cách tùy tiện mà phải dựa trên các trình tự, thủ tục được
luật pháp qui định, đồng thời phải bảo đảm quyền được thông tin của bị can, quyền được
toà án quyết định tính hợp pháp của việc giam giữ, quyền được yêu cầu bồi thường của bị
can, bị cáo trong trường hợp oan sai.
1.2.1.3 Công ước Viên năm 1961
Công ước Viên 1961 về quan hệ ngoại giao được thông qua ngày 18 tháng 4 năm
1961 tại Hội nghị Viên của Liên hợp quốc về quan hệ ngoại giao và miễn trừ ngoại giao.
Công ước bao gồm lời mở đầu và 51 điều khoản, phần lớn nội dung của Công ước nói về
quyền ưu đãi, miễn trừ ngoại giao trong đó xác định: “Thân thể của viên chức ngoại giao
là bất khả xâm phạm. Họ không thể bị bắt hoặc bị giam giữ dưới bất cứ hình thức
nà,…” (Điều 29).
Ngoài ra, các thành viên gia đình của viên chức ngoại giao cùng sống chung với
người đó, nếu không phải là công dân nước tiếp nhận; các nhân viên hành chính và kỹ
thuật của cơ quan đại diện cũng như các thành viên gia đình cùng sống chung với họ, nếu
không phải là công dân nước tiếp nhận hoặc không có nơi cư trú thường xuyên ở nước
này được hưởng những quyền ưu đãi và miễn trừ như viên chức ngoại giao; các nhân
viên phục vụ của cơ quan đại diện không phải là công dân nước tiếp nhận hoặc không có
nơi cư trú thường xuyên ở nước này được hưởng những quyền miễn trừ đối với những

hành vi trong khi thi hành chức năng của họ.
Như vậy, theo quy định của pháp luật quốc tế, đối với những người có thân phận
ngoại giao cũng như thành viên gia đình của họ sẽ không bị bắt, tạm giữ, tạm giam khi họ
thực hiện hành vi phạm tội trên lãnh thổ quốc gia mà họ đang thực thi nhiệm vụ.

GVHD: Th.S Thạch Huôn

13

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

1.2.1.4 Công ước Viên năm 1963
Công ước Viên 1963 về quan hệ lãnh sự được thông qua ngày 24 tháng 4 năm 1963
quy định về quyền ưu đãi, miễn trừ lãnh sự đối với viên chức lãnh sự. Tại Điều 41 của
Công ước xác định:“Viên chức lãnh sự không bị bắt hay bị tạm giam chờ xét xử, trừ
trường hợp phạm tội nghiêm trọng và theo quyết định của cơ quan tư pháp có thẩm
quyền”. Theo như quy định của công ước thì không như viên chức ngoại giao, viên chức
lãnh sự cũng có thể bị bắt, tạm giữ, tạm giam trong trường hợp phạm tội nghiêm trọng
theo quy định của nước sở tại và trong trường hợp bắt hoặc tạm giam chờ xét xử hoặc
truy tố về hình sự một cán bộ nhân viên biên chế cơ quan lãnh sự, nước tiếp nhận phải
nhanh chóng thông báo cho người đứng đầu cơ quan lãnh sự. Nếu chính bản thân người
đó là đối tượng của một biện pháp như vậy, thì nước tiếp nhận phải thông báo cho nước
cử qua đường ngoại giao.
Thứ hai, bên cạnh việc quy định cụ thể về bắt, tạm giữ, tạm giam nhằm bảo vệ và
tôn trọng quyền tự do, bất khả xâm phạm về thân thể của con người trong các điều ước đa
phương như Tuyên ngôn Nhân quyền và Công ước về các quyền dân sự và chính trị của

con người thì vấn đề bắt, tạm giữ, tạm giam đối với người phạm tội còn được thể hiện
trong một số hoạt động cụ thể trong quan hệ quốc tế, đặc biệt là trong hợp tác quốc tế về
đấu tranh và phòng chống tội phạm, thể hiện qua các điều ước song phương và đa
phương mà các quốc gia tham gia và ký kết với nhau. Trong nội dung bài viết này, người
viết đề cập đến hai vấn đề là trường hợp bắt đối tượng truy nã quốc tế và tạm giữ để dẫn
độ.
Một là, trong trường hợp tạm giữ để dẫn độ: Các hiệp định tương trợ tư pháp đều
quy định là sau khi nhận được yêu cầu dẫn độ, nước được yêu cầu cần tiến hành những
biện pháp cần thiết để truy tìm người phạm tội đang bỏ trốn và ra lệnh bắt giữ khi cần
thiết. Theo quy định này thì các quốc gia chỉ được quyền bắt, tạm giữ đối tượng khi nhận
được yêu cầu dẫn độ của một quốc gia khác. Tuy nhiên, trong trường hợp khẩn cấp, để
kịp bắt giữ tội phạm, nước được yêu cầu có thể tạm giữ trước người bị yêu cầu dẫn độ
khi chưa nhận được văn bản yêu cầu dẫn độ chính thức nhưng trước đó cần phải có đề
nghị của nước yêu cầu và nước này bảo đảm chắc chắn là đã có lệnh bắt hoặc đã có bản
án có hiệu lực pháp luật đối với đối tượng này và phải có đảm bảo chắc chắn của nước
yêu cầu dẫn độ là những văn bản đó sẽ được gửi tới sau.
Ngoài ra, các hiệp định còn quy định trong những trường hợp khẩn cấp chưa có đề
nghị của nước ký kết kia, cũng có thể tạm giữ một người đang có mặt trên lãnh thổ nước
mình nếu có tin tức về việc người đó đã thực hiện trên lãnh thổ nước ký kết kia một tội
phạm đưa đến dẫn độ. Tất cả những trường hợp tạm giữ nói trên đều phải thông báo tạm
giữ cho nước ký kết kia biết. Sau thời hạn quy định kể từ ngày thông báo việc tạm giữ
GVHD: Th.S Thạch Huôn

14

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

cho nước ký kết kia, nước ký kết này không nhận được văn bản yêu cầu dẫn độ thì phải
trả lại tự do cho người bị tạm giữ. Thời hạn này được quy định không giống nhau trong
các hiệp định. Ví dụ như: Trong các hiệp định Việt Nam ký kết với Cộng hòa dân chủ
Đức cũ, Tiệp Khắc thời hạn này là 02 tháng; các hiệp định ký với Liên Xô cũ, Cu Ba,
Bungary, Cộng hòa dân chủ Lào, Liên bang Nga là 01 tháng; Hiệp định ký với Hungary
là 40 ngày…
Hai là, bắt đối tượng truy nã quốc tế: theo quy định của pháp luật quốc tế trong hoạt
động truy nã tội phạm thì khi cần bắt giữ một đối tượng bị truy nã, Interpol sẽ ban
hành “lệnh truy nã đỏ” và lệnh cho các quốc gia thành viên phải phối hợp truy nã hình sự
các cá nhân phạm tội, tiến hành bắt giữ và chuyển giao tội phạm. “Lệnh truy nã đỏ” là
quy ước truy nã phổ biến và nổi tiếng nhất, đồng thời đây cũng chính là giấy chứng nhận
bắt giữ hình sự mang tính chất tạm thời cho phép các quốc gia thành viên được áp dụng
biện pháp bắt, tạm giữ đối với công dân nước ngoài trên lãnh thổ quốc gia của mình.
Ngoài ra, theo các hiệp định tương trợ tư pháp song phương thì một quốc gia cũng có thể
bắt giữ một công dân của nước khác bị truy nã đang lẩn trốn ở quốc gia của mình khi có
yêu cầu của quốc gia tham gia hiệp định thông qua các văn phòng Interpol (tổ chức cảnh
sát chống tội phạm quốc tế) ở mỗi quốc gia. Đây vừa là quyền bắt giữ công dân nước
ngoài, đồng thời cũng là nghĩa vụ phải thực hiện của các quốc gia tham gia các hiệp định
quốc tế song phương và đa phương.
Đối với Việt Nam, với vai trò là một thành viên của Liên Hợp quốc, đã tham gia
vào các công ước quốc tế nói trên, việc tuân thủ những quy định của pháp luật quốc tế về
bắt, tạm giữ, tạm giam luôn là một vấn đề quan trọng, điều này cần được thể hiện bằng
việc luật hóa cụ thể các quy định đó trong hệ thống pháp luật nước ta và vận dụng đúng
đắn trong thực tiễn áp dụng pháp luật, đặc biệt là việc bắt, tạm giữ, tạm giam đối với
những đối tượng là người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam.20
1.2.2 Quá trình phát triển quyền của người bị tạm giam trong pháp luật Việt Nam
1.2.2.1 Trong các bản Hiến pháp
Thứ nhất, ngày 09/11/1946 Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng
hòa được Quốc hội thông qua. Những tư tưởng cơ bản về bảo vệ quyền tự do, dân chủ

công dân trong xét xử vụ án hình sự đã được quy định. Hiến pháp khẳng định tất cả công
dân Việt Nam đều bình đẳng trước pháp luật (Điều 7); công dân không bị bắt giam khi
chưa có quyết định của Tòa án (Điều 11); Nhà nước bảo đảm quyền bất khả xâm phạm
về nhà ở, thư tín, quyền tư hữu về tài sản (Điều 11, 12). Trong hoạt động xét xử, Hiến
Hồ Thanh Giang, Tìm hiểu quy định của pháp luật quốc tế về bắt, tạm giữ, tạm giam, Báo điện tử Cảnh
sát nhân dân, [truy cập ngày 17-11-2014].
20

GVHD: Th.S Thạch Huôn

15

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

pháp 1946 quy định nguyên tắc Tòa án xét xử công khai, trừ những trường hợp đặc biệt;
bị cáo có quyền tự bào chữa hoặc mượn người bào chữa (Điều 67); cấm các hình thức tra
tấn, đánh đập, ngược đãi bị cáo (Điều 68); Tòa án xét xử chỉ tuân theo pháp luật, không
ai được can thiệp (Điều 69),…
Đặc biệt, việc bảo đảm quyền con người trước khi ban hành Hiến pháp năm 1959
được quy định đồng bộ và cụ thể tại Luật số 103-SL/L005 ngày 24/01/1957 đảm bảo
quyền tự do thân thể và quyền bất khả xâm phạm đối với nhà ở, đồ vật, thư tín của nhân
dân. Luật này không chỉ quy định nguyên tắc chung, việc tạm giam và khám người, đồ
vật, nhà ở, thư tín, mà còn quy định các thủ tục để tiến hành các hoạt động tố tụng đó.
Đặc biệt, Luật quy định việc tạm giam phải do Tòa án cấp tỉnh trở lên hoặc Tòa án binh
quyết định với thời hạn cụ thể; đồng thời cũng quy định việc tạm tha trong trường hợp
không cần thiết hoặc đối với các đối tượng đặc biệt là người già yếu, phụ nữ có thai hoặc

đang cho con bú (Điều 7, 8),…
Thứ hai, ngày 31/12/1959 Quốc hội thông qua Hiến pháp lần thứ hai của nước Việt
Nam dân chủ cộng hòa. Hiến pháp một lần nữa khẳng định các nguyên tắc quan trọng về
bảo đảm quyền con người liên quan đến hoạt động xét xử của Tòa án như mọi công dân
bình đẳng trước pháp luật; quyền bất khả xâm phạm về thân thể, nhà ở, thư tín; nguyên
tắc xét xử công khai; Tòa án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; bảo đảm quyền
bào chữa của bị cáo. Ngoài ra, so với Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959 có một
số bổ sung rất quan trọng như quy định quyền khiếu nại, tố cáo của công dân (Điều 29);
nguyên tắc giám đốc xét xử của Tòa án nhân dân tối cao đối với hoạt động xét xử của
Tòa án cấp dưới (Điều 103).
Các nguyên tắc hiến định trên đã được cụ thể hóa và thực hiện trong các luật (như
Luật tổ chức Tòa án nhân dân ngày 14/7/1960, Sắc luật số 01/SL-76 ngày 15/3/1976 của
Hội đồng Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam…), Nghị quyết
của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, văn bản của các cơ quan có thẩm
quyền khác hướng dẫn về công tác xét xử. Ví dụ: cụ thể hóa nguyên tắc bảo đảm quyền
bào chữa cho bị can, bị cáo, Luật tổ chức Tòa án nhân dân ngày 14/7/1960 quy định
ngoài việc tự bào chữa, bị cáo có thể nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa cho mình; khi
cần thiết (bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về thể chất hoặc tâm
thần, bị cáo có thể bị phạt tử hình) và nếu bị cáo không nhờ người bào chữa thì Tòa án
chỉ định người bào chữa cho bị cáo.
Thứ ba, Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp thứ ba của nước ta đã có những quy định
hệ thống, cụ thể và tương đối hoàn chỉnh về bảo đảm quyền con người liên quan đến hoạt
động xét xử vụ án hình sự. Ngoài việc quy định các quyền cơ bản của công dân như
quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền bất khả xâm phạm về thân thể, nhà ở, quyền
GVHD: Th.S Thạch Huôn

16

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa

Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

được bảo hộ về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và tài sản, quyền về bí mật thư
tín, điện thoại, điện tín, quyền khiếu nại, tố cáo,… Hiến pháp còn quy định các bảo đảm
cũng như trách nhiệm trong việc bảo đảm thực hiện các quyền đó của công dân.
Về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân, Hiến pháp năm 1980 tiếp tục ghi
nhận các nguyên tắc quan trọng bảo đảm thực hiện quyền con người như nguyên tắc Tòa
án xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, nguyên tắc Tòa án xét xử tập thể, nguyên tắc
Tòa án xét xử công khai, nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, nguyên tắc bảo
đảm hiệu lực của các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật,…
Thứ tư, xuất phát từ tầm quan trọng của việc bảo đảm quyền con người, quyền công
dân Điều 71 Hiến pháp 1992 quy định: “Công dân có quyền bất khả xâm phạm về thân
thể, được pháp luật bảo hộ về tính mạng, sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm. Không ai bị
bắt nếu không có quyết định của Toà án, quyết định hoặc phê chuẩn của Viện kiểm sát
nhân dân, trừ trường hợp phạm tội quả tang. Việc bắt và giam giữ người phải đúng pháp
luật. Nghiêm cấm mọi hành vi truy bức, nhục hình xúc phạm danh dự, nhân phẩm của
công dân”. Điều 72 Hiến pháp 1992 cũng nhấn mạnh: “Người bị bắt, bị giam giữ, bị truy
tố, xét xử trái pháp luật có quyền được bồi thường thiệt hại về vật chất và phục hồi danh
dự. Người làm trái pháp luật trong việc bắt, giam giữ, truy tố, xét xử gây thiệt hại cho
người khác phải bị xử lý nghiêm minh”.
Những quy định trên của Hiến pháp nhằm ngăn ngừa sự vi phạm quyền con người,
quyền bất khả xâm phạm về thân thể, quyền được bảo vệ nhân phẩm, danh dự của công
dân từ phía các cơ quan, cán bộ nhà nước. Các quy định tại Điều 71 và Điều 72 cũng là
cơ sở để xây dựng Luật Tố tụng hình sự trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công
dân trong thực tiễn.21
Thứ năm, so với Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp năm 2013 có những sửa đổi, bổ
sung và phát triển quan trọng về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công
dân. Theo đó, Hiến pháp đã khẳng định: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,

các quyền con người, quyền công dân về chính chị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được
công nhận, tôn trọng bảo vệ, đảm bảo theo Hiến pháp và pháp luật” (Điều 14).Quy định
này thể hiện sự phát triển quan trọng về nhận thức và tư duy trong việc ghi nhận quyền
con người, quyền công dân trong Hiến pháp, bởi vì Hiến pháp năm 1992 chỉ ghi nhận
quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được thể hiện trong quyền
công dân.

Nguyễn Tiến Đạt, Bảo đảm quyền con người trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam, Báo điện tử Trường
Đại học Luật Tp. HCM,
/>g&catid=105:ctc20063&Itemid=109, [truy cập ngày 17/11/2014].
21

GVHD: Th.S Thạch Huôn

17

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa


Vấn đề bảo đảm quyền con người của người bị tạm giam
trong pháp luật Quốc tế và Việt Nam

Hiến pháp năm 2013 đã bổ sung nguyên tắc hạn chế quyền phù hợp với các công
ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Đó là “Quyền con người,
quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì
lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe cộng
đồng” (Điều 14). Việc hạn chế quyền con người, quyền công dân không thể tùy tiện mà
phải “theo quy định của luật”.
Hiến pháp năm 2013 khẳng định và làm rõ hơn các nguyên tắc về quyền con người,
quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân theo hướng: quyền công dân không tách rời nghĩa

vụ của công dân; mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền của người khác; công dân có
trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước và xã hội; việc thực hiện quyền con
người, quyền công dân không được xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, quyền và lợi ích
hợp pháp của người khác.
Hiến pháp năm tiếp tục làm rõ nội dung quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản
của công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, xã hội, văn hóa và trách nhiệm của Nhà nước
và xã hội trong việc tôn trọng, bảo đảm và bảo vệ quyền con người. Đồng thời, Hiến
pháp sắp xếp lại các điều khoản theo nhóm quyền để đảm bảo tính thống nhất giữa quyền
con người và quyền công dân, đảm bảo tính khả thi.
Hiến pháp năm 2013 còn khẳng định mạnh mẽ mọi công dân Việt Nam đều quyền
bình đẳng, không bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã
hội; được nhà nước bảo hộ, không thể bị trục xuất, giao nộp cho nhà nước khác. Mọi
người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh
dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối
xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm. Không ai bị
bắt nếu không có quyết định của Toà án nhân dân, quyết định hoặc phê chuẩn của Viện
kiểm sát nhân dân, trừ trường hợp phạm tội quả tang. Việc bắt, giam giữ người do luật
định. Mọi người có quyền hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác theo quy định của
luật.
Việc thử nghiệm y học, dược học, khoa học hay bất kỳ hình thức thử nghiệm nào
khác trên cơ thể người phải có sự đồng ý của người được thử nghiệm.22
1.2.2.2 Trong các Bộ luật tố tụng hình sự
Bộ luật tố tụng hình sự đầu tiên của Nhà nước ta được Quốc hội thông qua ngày
28/6/1988 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/1989. Bằng việc ban hành bộ luật này,
lần đầu tiên pháp luật tố tụng hình sự được pháp điển hóa hệ thống trong một văn bản
22

Minh Bình, Quyền con người trong Hiến pháp năm 2013, Báo điện tử Triển khai thi hành Hiến pháp nước cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,
[truy cập

ngày 17-11-2014].

GVHD: Th.S Thạch Huôn

18

SVTH: Nguyễn Ngọc Thoa