chức năng của viện kiểm sát nhân dân lý luận và thực tiễn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHOÁ 37 (2011 – 2015)

Đề tài:
CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN
LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Giáo viên hướng dẫn:
Huỳnh Thị Sinh Hiền

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Ngọc Uyển
MSSV: 5115953
Lớp: Luật Thương Mại – K37

Cần Thơ, tháng 11
năm 2014


NHẬN XÉT CỦA CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................


...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ......................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN ......... 3
1.1. KHÁI NIỆM, VỊ TRÍ, NHIỆM VỤ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN 3

1.1.1. Khái niệm Viện kiểm sát nhân dân.......................................................... 3
1.1.2. Vị trí của Viện kiểm sát trong Bộ máy nhà nước .................................... 3
1.1.3 Nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân ..................................................... 4
1.2 CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN QUA CÁC THỜI KÌ 5
1.2.1. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1945
đến năm 1959........................................................................................................... 5
1.2.2. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1960
đến năm 1980.......................................................................................................... 7
1.2.3. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1980
đến năm 1992........................................................................................................... 8
1.2.4. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1992
đến nay ..................................................................................................................... 9
1.3. GIỚI THIỆU VIỆN KIỂM SÁT, VIỆN CÔNG TỐ VÀ CÁC THIẾT CHẾ
TƯƠNG TỰ Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI .............................................. 10
1.3.1.Vị trí của Viện kiểm sát, Viện công tố và các thiết chế tương tự ở một
số nước trên thế giới ............................................................................................... 10
1.3.2. Chức năng của Viện công tố, Viện kiểm sát và các thiết chế tương tự
ở một số nước trên thế giới ...................................................................................... 12
CHƯƠNG 2: CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN THEO
PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH
2.1. THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ………………………………………......14
2.1.1. Khái niệm quyền công tố………………………………………………… 14
2.1.2. Khái niệm và phạm vi thực hành quyền công tố ........................................ 16
2.1.2.1. Khái niệm thực hành quyền công tố ..................................................... 16


2.1.2.2. Phạm vi thực hành quyền công tố ........................................................ 17
2.1.3. Nội dung thực hành quyền công tố ............................................................. 18
2.1.3.1. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điểu tra…………………....18
2.1.3.2. Thực hành quyền công tố trong giai đoạn xét xử ................................. 22

2.2. KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP ………………………………....22
2.2.1. Những vấn đề chung về kiểm sát các hoạt động tư pháp ........................... 22
2.2.1.1. Khái niệm cơ quan tư pháp .................................................................. 22
2.2.1.2. Khái niệm hoạt động tư pháp, kiểm sát các hoạt động tư pháp........... 23
2.2.2. Nội dung của chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp .......................... 25
2.2.2.1. Kiểm sát trong giai đoạn khởi tố .......................................................... 25
2.2.2.2. Kiểm sát trong giai đoạn điều tra ........................................................ 26
2.2.2.3. Kiểm sát xét xử vụ án hình sự và việc giải quyết các vụ án dân sự,
hôn nhân và gia đình, hành chính, kinh tế, lao động và những việc khác ........ 27
2.2.2.4. Khi thực hiện công tác kiểm sát thi hành án ....................................... 28
2.2.2.5. Khi thực hiện công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam, quản lý và
giáo dục người chấp hành án phạt tù ................................................................ 30
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ VỀ CHỨC NĂNG CỦA VIỆN
KIỂM SÁT NHÂN DÂN
3.1. THỰC TRẠNG VIỆC THỰC HIỆN CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT
NHÂN DẤN ............................................................................................................ 32
3.1.1. Thuận lợi ................................................................................................... 32
3.1.2. Khó khăn................................................................................................. 33
3.2. KIẾN NGHỊ VỀ CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN ........ 35
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 46
TÀI LIỆU THAM KHẢO


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Viện kiểm sát nhân dân là một trong bốn hệ thống cơ quan cấu thành Bộ
máy nhà nước, có chức năng Hiến định là thực hành quyền công tố và kiểm sát
các hoạt động tư pháp. Do vậy, cơ quan này đóng vai trò quan trọng trong việc

duy trì trật tự pháp luật, bảo vệ chế độ.
Trong quá trình nước ta hội nhập quốc tế, ngoài những cơ hội để phát
triển kinh tế, xã hội thì cũng không thể tránh khỏi những thách thức to lớn phải
đối mặt, trong đó có vấn đề tội phạm. Tình hình tội phạm nước ta ngày càng gia
tăng, diễn biến phức tạp, thủ đoạn ngày càng tinh vi. Do vậy yêu cầu đấu tranh
phòng chống tội phạm trong tình hình hiện nay đòi hỏi phải nâng cao chất lượng
hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật, trong đó việc tăng cường chất lượng
công tố của Viện kiểm sát nhằm chống bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô
tội là nội dung quan trọng rất được Đảng và Nhà nước quan tâm, được thể hiện
qua các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp.
Trong những năm vừa qua, tuy chức năng thực hành quyền công tố và
kiểm sát các hoạt động tư pháp đã được Viện kiểm sát thực hiện tốt, đạt được
những thành tựu to lớn đáng khích lệ trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tội
phạm, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên vẫn còn những tồn tại, hạn
chế cần khắc phục. Một trong những nguyên nhân đó là việc nghiên cứu lý luận
về quyền công tố và thực hành quyền công tố còn chưa được làm sáng tỏ; chưa
có sự thống nhất giữa các quan điểm khác nhau về việc nên hiểu quyền tư pháp,
hoạt động tư pháp cũng như cơ quan tư pháp theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp,
trong khi đó, các văn bản pháp luật nước ta cũng chưa đưa ra những quy định cụ
thể liên quan đến các vấn đề này.
Tuy chức năng thực hành quyền công tố và Kiểm sát các hoạt động tư
pháp là những chức năng Hiến định nhưng vẫn có những quan điểm cho rằng
Viện kiểm sát chỉ nên thực hiện chức năng thực hành quyền công tố mà không
cần thiết phải thực hiện chức năng kiểm sát, hơn nữa Nghị quyết 49-NQ/TW về
chiến lược cải cách tư pháp đến 2020 cũng khẳng định tiếp tục đặt vấn đề nghiên
cứu việc chuyển Viện kiểm sát thành Viện công tố. Như vậy, định hướng chuyển

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

1

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
Viện kiểm sát thành Viện công tố là rất rõ, vấn đề chỉ là thời gian và lộ trình thực
hiện như thế nào cho phù hợp.
Trong tiến trình thực hiện cải cách tư pháp hiện nay, và từ những vấn đề
nêu trên, việc tìm hiểu rõ hơn về chức năng của Viện kiểm sát nhân dân cả về lý
luận lẫn thực tiễn nhằm góp phần bảo đảm Viện kiểm sát thực hiện tốt chức năng
được giao là vấn đề cần thiết và cấp bách. Do vậy, người viết chọn đề tài “Chức
năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn” làm đề tài luận văn tốt
nghiệp cử nhân Luật.
2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trong phạm vi luận văn này, người viết phân tích cơ sở lý luận và các quy
định của pháp luật hiện hành về chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát
các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân cũng như thực tiễn áp dụng
các quy định đó trên thực tế.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở tìm hiểu những vấn đề lý luận về Viện kiểm sát nhân dân của
các nhà nghiên cứu, các tài liệu liên quan, người viết muốn làm rõ các khái niệm,
phạm vi, nội dung liên quan đến chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát
các hoạt động tư pháp. Bên cạnh đó, cùng với việc tìm hiểu thực tiễn, người viết
kiến nghị một số giải pháp nhằm khắc phục phần nào những khó khăn, vướng
mắc trong khi thực hiện chức năng của Viện kiểm sát nhân dân.
4.Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, người viết dựa vào phương pháp luận của chủ
nghĩa duy vật lịch sử; phương pháp lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp để làm
sáng tỏ các nội dung cần nghiên cứu và sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ
thể như mục lục, danh mục tài liệu tham khảo.

5.Kết cấu của đề tài
Bên cạnh phần mở đầu và phần kết luận, phần nội dung gồm ba chương
như sau:
- Chương 1: Khái quát chung về Viện kiểm sát nhân dân
- Chương 2: Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân.
- Chương 3: Thực tiễn và một số kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng việc
thực hiện chức năng của Viện kiểm sát nhân dân.
GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

2

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN
1.1. KHÁI NIỆM, VỊ TRÍ, NHIỆM VỤ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN
DÂN
1.1.1. Khái niệm Viện kiểm sát nhân dân
Viện kiểm sát nhân dân là một loại cơ quan Nhà nước, cùng với Toà án là
hai cơ quan thuộc nhánh Tư pháp trong bộ máy nhà nước (Lập pháp, Hành pháp,
Tư pháp), do cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất (Quốc hội) lập ra để kiểm
soát quyền lực. Hệ thống Viện kiểm sát được tổ chức theo ba cấp là cấp huyện,
cấp tỉnh thành phố, cấp trung ương và các Viện kiểm sát quân sự. Về chức năng,
Hiến pháp 2013 quy địnhViện kiểm sát có chức năng là kiểm sát hoạt động tư
pháp và thực hiện quyền công tố Nhà nước.
1.1.2. Vị trí của Viện kiểm sát trong Bộ máy nhà nước
Nhà nước ta được xây dựng trên cơ sở của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư

tưởng Hồ Chí Minh, dưới sự lãnh đạo duy nhất của Đảng cộng sản Việt Nam.
Chính vì vậy trong tổ chức bộ máy của Nhà nước ta có rất nhiều đặc trưng khác
biệt với các mô hình tổ chức Nhà nước theo thuyết tam quyền phân lập và mô
hình Viện kiểm sát nhân dân là một đặc trưng cơ bản.
Về vị trí, Viện kiểm sát nhân dân trong Bộ máy nhà nước ở nước ta hiện
nay là một hệ thống cơ quan độc lập. Tính độc lập của Viện kiểm sát được bảo
đảm ngay từ khi hệ thống Viện kiểm sát được thành lập từ năm 1960 cho đến nay
bằng việc thực hiện nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong ngành:
Nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong ngành thể hiện ở chỗ mọi
sự chỉ đạo, lãnh đạo công tác trong ngành Kiểm sát phải tập trung vào Viện
trưởng mỗi cấp và tập trung thống nhất vào Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân
tối cao. Viện trưởng Viện kiểm sát cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Viện trưởng
Viện kiểm sát cấp trên và cao nhất là sự lãnh đạo toàn diện của Viện trưởng Viện
kiểm sát nhân dân tối cao. Viện trưởng, các Phó Viện trưởng và Kiểm sát viên
Viện kiểm sát nhân dân địa phương và Viện kiểm sát quân sự các quân khu và
khu vực đều do Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao bổ nhiệm, miễn
nhiệm, cách chức. Chế độ tổ chức như vậy làm cho hoạt động của toàn ngành
Kiểm sát được thực hiện thành một khối thống nhất, cấp trên lãnh đạo cấp dưới
GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

3

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
và cấp dưới chịu trách nhiệm trước cấp trên và trước Viện trưởng Viện kiểm sát
nhân dân tối cao.
Tính độc lập của Viện kiểm sát với các Cơ quan nhà nước khác thể hiện ở
việc Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chịu trách nhiệm về mọi công

việc của ngành Kiểm sát trước Quốc hội - cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.
Trong thời gian Quốc hội không họp thì chịu trách nhiệm và báo cáo công tác
trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chủ tịch nước. Ở các địa phương, Viện
trưởng Viện kiểm sát nhân dân báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân và trả
lời chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Viện
kiểm sát nhân dân địa phương với Hội đồng nhân dân cùng cấp không phải là
mối quan hệ phụ thuộc của cơ quan bị lãnh đạo và cơ quan lãnh đạo, đây thực
chất chỉ là mối quan hệ phối hợp nhằm giúp chính quyền địa phương nắm bắt
được tình hình chấp hành pháp luật ở địa phương mình và ngăn chặn sự lạm
dụng quyền lực của các Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp. Trong mối quan hệ với
Toà án, Viện kiểm sát và Toà án cũng độc lập với nhau về tổ chức và hoạt động,
mỗi cơ quan có chức năng khác nhau, theo đó Viện kiểm sát làm chức năng công
tố, Toà án thực hiện xét xử những tội danh mà Viện kiểm sát truy tố, hai cơ quan
này có sự phối hợp với nhau, có chung mục đích là bảo vệ pháp chế Xã hội chủ
nghĩa, bảo vệ chế độ, tính mạng, tài sản, tự do, danh dự của công dân.
Bộ máy nhà nước ta được tổ chức và hoạt theo nguyên tắc “tập quyền” và
nguyên tắc “tập trung dân chủ” là những nguyên tắc cơ bản, tuy nhiên, Viện
kiểm sát được xây dựng dựa trên nguyên tắc “tập trung thống nhất lãnh đạo trong
ngành và độc lập của Viện kiểm sát với các Cơ quan nhà nước khác” cũng không
mâu thuẫn với hai nguyên tắc chung ấy vì tuy rằng Viện trưởng Viện kiểm sát
nhân dân tối cao lãnh đạo tập trung thống nhất toàn ngành Kiểm sát, nhưng phải
chịu trách nhiệm trước Quốc hội về hoạt động của Ngành mình. Như vậy nguyên
tắc này chỉ tạo ra những giới hạn nhất định chứ không nằm ngoài nguyên tắc “tập
quyền” và yếu tố “dân chủ” được thể hiện qua sự hiện diện của các Ủy ban kiểm
sát, không được chú trọng nhiều nhưng để trợ giúp cho yếu tố “tập trung” là yếu
tố được đề cao hơn.
Có thể khẳng định Viện kiểm sát với vị trí như trên là hoàn toàn phù hợp
cho việc phát huy vai trò và tính chất của cơ quan giám sát. Vị trí của Viện kiểm
sát nhân dân hoàn toàn đứng trên lập trường vì lợi ích chung của nhân dân, của
Nhà nước để duy trì pháp luật, bảo đảm cho pháp luật và lợi ích của nhân dân,

quyền và lợi ích hợp pháp của công dân được tôn trọng và bảo vệ.
GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

4

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
1.1.3. Nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân
Thuật ngữ “nhiệm vụ” được hiểu là “mục tiêu phía trước đặt ra cần phải
giải quyết”1. Do đó, có thể hiểu nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân là những
hoạt động, những công việc mà Viện kiểm sát phải làm để hoàn thành chức năng
được giao.
Hiến pháp năm 1992 sửa đổi năm 2001 quy định nhiệm vụ của Viện kiểm
sát nhân dân tối cao tại Điều 126: “Toà án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong phạm vi chức năng của mình,
có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và
quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ
tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân”. Tuy nhiên, xuất
phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật của Viện kiểm sát nhân dân
khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ cho thấy ngoài nhiệm vụ như đã nêu thì Viện
kiểm sát nhân dân còn thực hiện nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con
người, quyền công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp
của tổ chức, cá nhân, hơn nữa, Hiến pháp năm 2013 quy định: “Quyền con
người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường
hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo
đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”(Khoản 2 Điều 14). Do vậy nhiệm vụ bảo vệ
quyền con người, quyền công dân được đặt ra là hết sức cần thiết. Trên cơ sở đó,
Hiến pháp 2013 quy định nhiệm vụ của Viện kiểm sát đầy đủ và phạm vi rộng

hơn: “Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con
người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà
nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp
luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất”2.
Như vậy, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân trong bảo vệ quyền con
người, quyền công dân phù hợp với chức năng được giao đảm nhiệm. Bởi lẽ, khi
tiến hành tố tụng, Viện kiểm sát không chỉ đóng vai trò buộc tội mà còn được
giao trách nhiệm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, chống làm
oan người vô tội; không để người nào bị khởi tố, bị bắt, tạm giữ, tạm giam, hạn
chế các quyền công dân, bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe, tài sản, tự do, danh
dự, nhân phẩm một cách trái pháp luật.

1
2

Phan Trung Hiền, Lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011.
Khoản 3 Điều 107, Hiến pháp 2013.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

5

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
1.2. CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN QUA CÁC THỜI
KỲ
Thuật ngữ “chức năng” được hiểu là: “Những mặt, những phương diện mà
cơ quan, cá thể tiến hành các hoạt động nhằm hoàn thành nhiệm vụ đặt ra”3.

Từ sau khi giành được độc lập cho đến nay, đất nước ta đã trải qua những
bước thăng trầm về kinh tế, xã hội, và chính những sự thay đổi ấy là yếu tố dẫn
đến những sự thay đổi về tổ chức Bộ máy nhà nước, trong đó có Viện kiểm sát
nhân dân, để không ngừng hoàn thiện cho phù hợp với hạ tầng kinh tế xã hội
theo từng thời kỳ lịch sử. Với tư tưởng: “Tư pháp có tốt thì xã hội mới tốt, xã hội
tốt người dân mới có được hệ thống pháp luật bảo vệ” (Chủ tịch Hồ Chí Minh)4,
Viện kiểm sát nhân dân đã có những bước “chuyển mình” kịp thời để thực hiện
nhiệm vụ theo yêu cầu của hoàn cảnh đất nước. Sự chuyển biến về chức năng
của Viện kiểm sát có thể chia thành các giai đoạn sau:
1.2.1. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1945 đến năm
1959
Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa ra đời, là một Nhà nước non trẻ và vẫn phải đối mặt với nhiều khó
khăn, thách thức để có thể tiến tới xây dựng được một Bộ máy nhà nước hoàn
chỉnh nói chung và về hệ thống Viện kiểm sát nói riêng. Do hoàn cảnh đất nước
có nhiều biến động nên hệ thống cơ quan này cũng có nhiều sự thay đổi, có thể
chia thành các giai đoạn nhỏ:
- Từ năm 1945 đến trước khi thực hiện cải cách Tư pháp năm 1950:
Ngay sau khi giành độc lập Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 13C-SL
ngày 13/9/1945 về việc thành lập Toà án Quân sự ở Bắc Bộ, Trung Bộ, Nam Bộ.
Theo Sắc lệnh này thì Toà án Quân sự là cơ quan xét xử của nước ta và chức
năng công tố được quy định như sau: “Trong Toà án quân sự có một Uỷ viên
quân sự hoặc Ủy viên Ủy ban trinh sát giữ quyền công tố, thực hiện chức năng
buộc tội”. Sau khi Hiến pháp 1946 ra đời thì dẫn đến sự ra đời của các Sắc lệnh
như: Sắc lệnh số 13 ngày 24/01/1946 về tổ chức Tòa án và các ngạch Thẩm
phán; Sắc lệnh số 51 ngày 17/4/1946. Theo các Sắc lệnh này thì các Thẩm phán
được chia làm hai ngạch là: Thẩm phán xét xử và Thẩm phán công tố viên (Thẩm
Phan Trung Hiền, Lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật, 2011.
Phương Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh và cuộc cải cách tư pháp đầu tiên, Báo điện tử Công Lý, 2014,
[ Ngày truy cập 15-9-2014].

3
4

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

6

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
phán buộc tội)5. Các Thẩm phán buộc tội chỉ được đặt trong cơ cấu của các Toà
án đệ nhị cấp và Toà thượng thẩm. Các Thẩm phán Công tố viên ở Toà án đệ nhị
cấp gọi là Biện lý, phó Biện lý; ở Toà thượng thẩm gọi là Chưởng lý, Phó
chưởng lý, Tham lý. Trong quản hạt một Toà thượng thẩm thì tất cả các Thẩm
phán buộc tội hợp thành một đoàn thể độc lập ( Công tố viện) và duy nhất, đặt
dưới quyền ông Chưởng lý6. Ở Toà sơ cấp, Thẩm phán dưới quyền chỉ huy của
Biện lý, các Thẩm phán xét xử đồng thời thực hiện cả chức năng buộc tội. Ở Toà
đệ nhị cấp ông Biện lý có hai nhiệm vụ chính là Tư pháp cảnh sát và công tố. Ở
Toà thượng thẩm, Tham lý có nhiệm vụ thực hành quyền công tố trước Toà
thượng thẩm.
Như vậy, ta có thể thấy, thời gian này Công tố viện, về tổ chức được đặt
trong Tòa án nhưng hoạt động độc lập đối với các Thẩm phán xử án và thực hiện
chức năng nhân danh Nhà nước buộc tội bị cáo trước phiên toà.
- Từ năm 1950 đến 1958:
Nước ta thực hiện cải cách Tư pháp lần đầu tiên năm 1950 với mục đích
làm “dân chủ hoá” hệ thống Tư pháp, đem lại sự chuyển biến đáng kể đối với tổ
chức và hoạt động của Viện công tố và với Sắc lệnh số 85/SL do Chủ tịch Hồ
Chí Minh ký ngày 22 tháng 5 năm 1950, Thông tư số 21/TT-TTg của Thủ tướng
Chính phủ ngày 07/6/1950 và Thông tư liên bộ 18/BKT-BTP ngày 08/6/1950 của

Bộ Kinh tế và Bộ tư pháp thì:
+ Về tổ chức, tuy Viện công tố vẫn nằm trong hệ thống cơ quan Tư pháp
và chịu sự quản lý của Bộ tư pháp nhưng các Viện công tố địa phương phải chịu
sự quản lý, điều hành của Uỷ ban kháng chiến hành chính cấp tương đương.
+ Về thẩm quyền: “Công tố viên được kháng cáo về việc hộ cũng như về
việc hình”7. Như vậy, theo quy định này thì Viện công tố được mở rộng thẩm
quyền hơn khi không chỉ được kháng cáo những bản án hình sự mà còn được
kháng cáo cả những bản án, quyết định dân sự.
Với cách tổ chức và nhiệm vụ như trên có thể thấy, mô hình Viện Công tố
trực thuộc Tòa án tồn tại từ năm 1945 đến năm 1958 thực chất là việc tiếp tục
duy trì mô hình tổ chức Tư pháp của Cộng hòa Pháp. Về tổ chức: được đặt trong
Toà án; về chức năng: chủ yếu là chức năng công tố, buộc tội và chức năng thứ

Điều thứ 49 Sắc lệnh 13 ngày 24/01/1946.
Điều 51, Sắc lệnh 13 ngày 24/01/1946.
7
Điều 15, Sắc lệnh số 85/SL ngày 22/5/1950.
5
6

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

7

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
hai là chỉ đạo hoạt động điều tra và thực hiện điều tra đối với một số loại vụ án
nhất định.

- Từ năm 1958 đến năm 1959:
Theo Nghị định số 256-TTg ngày 01/7/1959 của Thủ tướng Chính phủ
quy định về tổ chức, nhiệm vụ và quyền hạn của ngành Công tố và Nghị định số
321-TTg ngày 27/8/1959 của Thủ tướng Chính phủ quy định việc thành lập các
Viện công tố phúc thẩm và Viện công tố các cấp thì:
+ Về tổ chức: các cơ quan công tố được tổ chức thành một hệ thống8 và
được tách ra khỏi Bộ Tư pháp, Viện công tố trung ương trực thuộc Chính phủ. Ở
các địa phương, Viện công tố là những cơ quan chuyên môn trực thuộc Uỷ ban
hành chính địa phương cùng cấp, đồng thời chịu sự lãnh đạo của Viện công tố
cấp trên và Viện công tố Trung ương.
+Về chức năng: Công tố viện thời gian này vẫn thực hiện chức năng công
tố, mặt khác, thực hiện cải cách tư pháp năm 1950 đã tăng thẩm quyền cho Công
tố viện khi quy định Công tố viện có quyền kháng cáo các vụ án dân sự, điều này
tạo điều kiện thuận lợi cho Công tố viện thực hiện hiệu quả hơn chức năng mới
được giao là chức năng giám sát việc tuân theo pháp luật của các đối tượng trong
xã hội.
Tuỳ từng thời kỳ lịch sử,Viện công tố đã có những bước chuyển biến to
lớn về tổ chức cũng như chức năng để áp ứng nhu cầu đổi mới, ngày một hoàn
thiện hơn, những bước chuyển đó là tiền đề quan trọng để tiến tới xây dựng hệ
thống Viện kiểm sát nhân dân năm 1960.

1.2.2. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1960 đến
năm 1980
Vào thời điểm năm 1959 - 1960, nước ta tiến hành cuộc cách mạng xã hội
chủ nghĩa ở miền Bắc. Nhu cầu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi
pháp luật phải được chấp hành một cách nghiêm chỉnh và thống nhất, nếu không
đạt được sự thống nhất trong việc chấp hành pháp luật thì sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội sẽ gặp nhiều khó khăn.. Xuất phát từ những yêu cầu trên, Hiến
pháp năm 1959 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960 được ban
hành đã đánh dấu sự ra đời của một loại hình Cơ quan nhà nước mới trong Bộ

máy nhà nước - Viện kiểm sát nhân dân.
8

Điều 3, Nghị định số 256-TTg ngày 01/7/1959.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

8

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
- Về tổ chức: là một hệ thống cơ quan độc lập, bao gồm: Viện kiểm sát
nhân dân tối cao; Viện kiểm sát nhân dân địa phương; các Viện kiểm sát quân sự
9
. Viện kiểm sát nhân dân các cấp làm nhiệm vụ một cách độc lập, chỉ chịu sự chỉ
đạo của Viện kiểm sát nhân dân cấp trên và sự lãnh đạo thống nhất của Viện
kiểm sát nhân dân tối cao, các Cơ quan nhà nước khác không được can thiệp vào
các hoạt động hợp pháp của cơ quan này. Như vậy,Viện kiểm sát nhân dân là
một hệ thống độc lập với cơ quan xét xử và cơ quan hành chính, không còn trực
thuộc Chính phủ và Viện kiểm sát nhân dân tối cao chỉ chịu trách nhiệm báo cáo
trước Quốc hội.
- Về chức năng: Điều 105, Hiến pháp 1959 quy định: “Viện kiểm sát nhân
dân tối cao nước Việt Nam dân chủ cộng hoà kiểm sát việc tuân theo pháp luật
của các cơ quan thuộc Hội đồng Chính phủ, Cơ quan nhà nước địa phương, các
nhân viên Cơ quan nhà nước và công dân”. Như vậy, giai đoạn này, Viện kiểm
sát chỉ thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật, làm cho pháp luật
được chấp hành một cách nghiêm chỉnh và thống nhất, pháp chế dân chủ nhân
dân được giữ vững. Trong khi đó, chức năng công tố không được ghi nhận là một

chức năng độc lập mà chỉ được ghi nhận trong Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân
dân 1960 như là một trong sáu cách để thực hiện chức năng kiểm sát.
Với những quy định trên, nguyên tắc tập trung thống nhất lãnh đạo trong
ngành đã được cụ thể hoá; mô hình viện công tố được thay thế bằng mô hình
Viện kiểm sát đã đáp ứng được yêu cầu bảo đảm cho pháp luật được chấp hành
nghiêm chỉnh, thống nhất, góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc thành
công.

1.2.3. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1980 đến
năm 1992
Sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, nhiệm vụ hàng đầu của đất nước
lúc này là bắt tay vào xây dựng xã hội chủ nghĩa theo đường lối Đại hội Đảng lần
thứ IV đề ra, một trong những nhiệm vụ quan trọng đó là “củng cố, tăng cường
các cơ quan kiểm sát, toà án và tư pháp; cải tiến và phối hợp tốt các hoạt động
giữa các ngành công an nhân dân, kiểm sát nhân dân và toà án nhân dân”.
- Về tổ chức, không có sự thay đổi nhiều trong tổ chức của Viện kiểm sát,
tiếp tục kế thừa nguyên tắc tổ chức và hoạt động theo chế độ tập trung lãnh đạo
trong ngành, Điều 140 Hiến pháp năm 1980 quy định: “Viện kiểm sát nhân dân
9

Xem thêm Điều 4 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 1960.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

9

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn

do Viện trưởng lãnh đạo. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân cấp dưới chịu sự lãnh
đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp trên, Viện trưởng Viện kiểm sát
nhân dân địa phương chịu sự lãnh đạo thống nhất của Viện trưởng Viện kiểm sát
nhân dân tối cao. Viện trưởng, các phó Viện trưởng và kiểm sát viên Viện kiểm
sát nhân dân địa phương do viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao bổ
nhiệm, bãi nhiệm”. Uỷ ban Kiểm sát vẫn là cơ quan tư vấn cho Viện trưởng như
Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960.
- Về chức năng, Hiến pháp năm 1980 ra đời đã bổ sung về mặt chức năng
của Viện kiểm sát mà trước đó Hiến pháp 1959 không quy định đó là chức năng
thực hành quyền công tố: “các Viện kiểm sát nhân dân địa phương, các Viện
kiểm sát Quân sự kiểm sát việc tuân theo pháp luật, thực hành quyền công tố
trong phạm vi trách nhiệm của mình”10. Như vậy, trong giai đoạn này Viện kiểm
sát nhân dân có quyền kiểm sát việc tuân theo pháp luật và thực hành quyền công
tố nhà nước.
Đặc biệt, từ năm 1986 đến 1991, để phục vụ ba chương trình kinh tế lớn
của Nhà nước, ngành kiểm sát đẩy mạnh các hoạt động kiểm sát đối với các cơ
quan ngang cấp trên nhiều lĩnh vực, ngành nghề như: nông nghiệp, công nghiệp
nhẹ, năng lượng, dự trữ quốc gia…nhằm phát hiện và ngăn chặn các hành vi lợi
dụng danh nghĩa đổi mới để làm trái pháp luật, góp phần tăng cường pháp chế xã
hội chủ nghĩa trong điều kiện nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế
thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Như
vậy, chức năng kiểm sát chung và thực hành quyền công tố không chỉ dừng lại ở
các lĩnh vực hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình mà còn mở rộng sang lĩnh vực
kinh tế, hành chính.
Như vậy, có thể thấy, nhằm quán triệt quan điểm đổi mới của Đảng giai
đoạn này, ngành Kiểm sát đã có sự đổi mới về về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ
kiểm sát. Nhờ thực hiện chủ trương và biện pháp đổi mới đó, ngành Kiểm sát đã
đạt được những kết quả tích cực trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa ngày càng vững mạnh.

1.2.4. Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân thời kỳ từ năm 1992 đến
nay
Vào những năm cuối thập kỉ 80 của thế kỉ XX, sự sụp đổ của các nước xã
hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu đặt nước ta vào tình thế phải đổi mới để
10

Điều 138 Hiến pháp năm 1980.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

10

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
phát triển. Đứng trước yêu cầu đó, Đại hội Đảng khoá VI đã đề ra đường lối đổi
mới cả về kinh tế lẫn chính trị. Hiến pháp 1992 ra đời là sản phẩm của đường lối
đổi mới mà Đảng đã khởi xướng, Hiến pháp đã thể hiện được sự thay đổi về tư
tưởng trong việc tổ chức Bộ máy nhà nước nói chung và đối với hệ thống Viện
kiểm sát nói riêng.
-Về tổ chức: theo quy định tại Hiến pháp 1992, Luật tổ chức Viện kiểm
sát nhân dân 1992 và Pháp lệnh về tổ chức Viện kiểm sát quân sự, Pháp lệnh về
Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân đã có sự thay đổi cơ bản như: Viện trưởng
Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh
không được quyền tự quyết định mọi vấn đề liên quan đến tổ chức và hoạt động
của Viện kiểm sát nhân dân mà phải được Uỷ ban Kiểm sát thảo luận và quyết
định theo đa số; Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân địa phương chịu trách
nhiệm báo cáo trước Hội đồng nhân dân về tình hình thi hành pháp luật ở địa
phương; tăng quyền hạn, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhưng Viện kiểm sát phải

chịu trách nhiệm trước pháp luật về những vi phạm trong các quyết định của
mình.
-Về chức năng: Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) đã thu
hẹp phạm vi hoạt động của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát thôi không thực hiện
chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các lĩnh vực hành chính - kinh
tế - xã hội nữa mà tập trung thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và
kiểm sát các hoạt động tư pháp. Như vậy, thay vì có trách nhiệm bảo đảm cho
pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh, thống nhất thì Viện kiểm sát nhân dân
chỉ có trách nhiệm góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa.
Trong bối cảnh quốc tế đang có những diễn biến to lớn, phức tạp và sâu
sắc, nhằm thể chế hoá kịp thời đường lối, các chủ trương, chính sách lớn của
Đảng được xác định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội, Hiến pháp 2013 được ban hành. Theo đó:
- Về tổ chức: Khoản 2 Điều 107 Hiến pháp 2013 không nêu rõ hệ thống
Viện kiểm sát nhân dân gồm những cấp nào mà chỉ quy định: “Viện kiểm sát
nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện kiểm sát khác do luật
định”.
- Về chức năng: Viện kiểm sát nhân dân vẫn duy trì chức năng thực hành
quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp (Khoản 1 Điều 107 Hiến pháp
2013).

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

11

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
Như vậy với việc ban hành hiến pháp 1992, về cơ bản hầu như Viện kiểm

sát nhân dân các cấp đã kiện toàn và đổi mới một bước quan trọng. Với những
quy định về cơ cấu và chức năng như vậy, Viện kiểm sát đã hoạt động hiệu quả,
góp phần làm trong sạch, vững mạnh nền tư pháp nước nhà.
1.3. GIỚI THIỆU VIỆN KIỂM SÁT, VIỆN CÔNG TỐ VÀ CÁC THIẾT
CHẾ TƯƠNG TỰ Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI
1.3.1.Vị trí của Viện kiểm sát, Viên công tố và các thiết chế tương tự trong
Bộ máy nhà nước ở một số nước trên thế giới
Mỗi quốc gia trên thế giới có cách lựa chọn tổ chức Bộ máy nhà nước
khác nhau, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: lịch sử, chế độ chính trị. Do đó, việc
tổ chức cơ quan Công tố, Viện kiểm sát và các thiết chế tương tự cũng không
giống nhau giữa các quốc gia. Tổ chức các thiết chế này của mỗi quốc gia có đặc
trưng riêng, nếu căn cứ vào vị trí của cơ quan này trong Bộ máy nhà nước có thể
chia làm các nhóm sau11:
Nhóm thứ nhất: Viện kiểm sát hay cơ quan công tố nằm trong cơ cấu của
Bộ tư pháp, điển hình là các nước như Mỹ, Pháp, Bỉ, Nhật, Ba lan, Rumani, Hà
lan, …trong nhóm này cũng có 2 cách tổ chức khác nhau:
Cách thứ nhất: cơ quan công tố nằm trong cơ cấu tổ chức của Bộ Tư Pháp
nhưng vẫn được coi là cơ quan tư pháp và được tổ chức thống nhất. Điển hình
như Viện công tố của Cộng hoà Pháp được tổ chức như sau 12: Thẩm phán công
tác tại hai ngạch là ngạch xét xử và ngạch công tố. Theo sắc lệnh 58- 01270 công
bố luật về vị trí pháp lý của chức danh Thẩm phán công tố năm 1958 thì tất cả
thẩm phán công tố đều trực thuộc Thẩm phán công tố cấp trên mình và đều thuộc
Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Hệ thống công tố bao gồm đội ngũ Công tố viên đặt bên
cạnh các Toà án Tư pháp (không có ngạch công tố bên cạnh Toà hành chính), hệ
thống này gồm: Viện công tố nằm trong các Toà án sơ thẩm thẩm quyền rộng;
Viện Công tố tại Toà phúc thẩm; Viện công tố bên cạnh Toà án phá án. Đứng
đầu Viện công tố bên cạnh Toà sơ thẩm là Viện trưởng Viện công tố, các Phó
Viện trưởng và các Công tố viên, tạo thành một thể thống nhất. Về mặt nhân sự
và quản lý hành chính Viện công tố trực thuộc Bộ tư pháp nhưng không phải là
Đào Trí Úc, Trường Đại học kiểm sát Hà Nội, Sửa đổi Hiến pháp và vấn đề sửa đổi, bổ sung quy định

về Viện kiểm sát nhân dân trong Hiến pháp, [ ngày truy cập 04-9-2014].
12
Xem thêm Đỗ Văn Dương, Viện công tố Cộng hoà Pháp, tạp chí Thông tin khoa học pháp lý, số 5+6,
2005.
11

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

12

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
mối quan hệ chỉ đạo trực tiếp mà là thông qua giám sát hoạt động của Viện công
tố. Các công tố viên là viên chức nhà nước nhưng không phụ thuộc vào cơ quan
hành pháp.Viện công tố được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc độc lập, Hiến
pháp năm 1958 đã nêu, tất cả các Thẩm phán (cả Thẩm phán xét xử và Công tố
viên) đều độc lập, dưới sự đảm bảo của Tổng thống. Viện công tố độc lập với
Toà án và người khiếu kiện, mặc dù nằm bên cạnh Toà án, nhưng Toà án không
có quyền can thiệp vào việc thực hiện quyền công tố. Tính độc lập của các Công
tố viên chủ yếu dựa trên quyền tự do luận tội của mình. Như vậy, tuy về cơ cấu
tổ chức,Viện Công tố nằm trong ngành hành pháp, nhưng về chức năng thì hoàn
toàn độc lập và tính chất lại là cơ quan tư pháp.
Cách thứ hai: cũng thuộc nhóm này, nhưng cơ quan có chức năng như cơ
quan công tố ở Mỹ, Canada có tên gọi là General Attorney, các Attorney không
đặt tại các Tòa án, có vị trí độc lập và được coi là Cơ quan tư pháp. Cơ quan
công tố Liên bang và các bang ở Hoa kỳ đều trực thuộc nhánh hành pháp. Văn
phòng công tố Liên bang thuộc Bộ tư pháp Liên bang. Các cơ quan công tố bang
đều thuộc Bộ Tư pháp bang. Tổng chưởng lý Liên bang là bộ trưởng Bộ tư pháp

Liên bang, là chức danh cao nhất của chính quyền hành pháp, chịu trách nhiệm
về toàn bộ các vấn đề thực thi pháp luật, đại diện cho chính quyền trong các vụ
án hình sự và các vụ kiện mà Nhà nước là một bên tranh chấp. Tổng chưởng lý là
thành viên Chính phủ13.
Nhóm thứ hai: là nhóm cơ quan công tố hoàn toàn nằm trong thành phần
của hệ thống tư pháp được đặt tại các Toà án nhưng độc lập với Toà án về mặt
chức năng, đó là các nước như Tây Ban nha, Bungari... Chẳng hạn, theo Luật
năm 1981 của Tây Ban Nha, cơ quan công tố có tên là Bộ Thuế (Ministerio
Fiscal); Cơ quan công tố được đặt tại các Tòa án, nằm trong hệ thống các Tòa án
từ trung ương đến cấp tỉnh. Các cơ quan công tố hợp thành một hệ thống dọc
mang tính thống nhất và phụ thuộc trên - dưới. Đứng đầu hệ thống này là Tổng
Công tố nhà nước do Nhà vua bổ nhiệm, trên cơ sở đề nghị của Chính phủ sau
khi đã có ý kiến của Hội đồng quyền tư pháp, có vị trí chỉ sau Chánh án Tòa án
tối cao14. Theo Hiến Pháp Tây Ban Nha thì Công tố viên, trong khi đương nhiệm,
không được đảm nhận các chức vụ công quyền nào khác cũng như không được
tham gia các đảng phái chính trị, các tổ chức công đoàn.

Ban biên tập dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992: Một số vấn đề cơ bản của Hiến pháp các nước trên thế
giới, Nxb.chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr. 253.
14
Đào Trí Úc: Về Viện kiểm sát ở Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 4, 2011.
13

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

13

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển

Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
Nhóm thứ ba: gồm các nước có cơ quan Viện kiểm sát hoặc Viện công tố
là một hệ thống riêng biệt. Nhóm này gồm các nước Trung Quốc, Việt Nam,
Triều Tiên, Lào và nhiều nước Mỹ Latin…Điển hình trong nhóm này là tổ chức
Viện kiểm sát nhân dân của Cộng hoà nhân dân Trung Hoa: Viện kiểm sát Trung
Quốc là một hệ thống cơ quan độc lập thuộc Đại hội đại biểu nhân dân Trung
Quốc. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao do Đại hội đại biểu nhân dân
toàn quốc bầu ra và chịu trách nhiệm trước cơ quan này. Các Viện kiểm sát địa
phương không thuộc hệ thống cơ quan hành chính ở địa phương. Viện trưởng
Viện kiểm sát ở địa phương do Đại hội đại biểu nhân dân ở địa phương bầu ra và
chịu sự giám sát của Đại hội đại biểu nhân dân địa phương15. Về vị trí trong Bộ
máy nhà nước, cơ quan kiểm sát vẫn thuộc cơ quan đại diện, không nằm trong hệ
thống cơ quan hành chính .
Cũng trong nhóm này nhưng ở một số nước Mỹ- Latin như Colombia,
Equador có hai cơ quan riêng rẽ: một cơ quan có chức năng công tố, một cơ quan
khác có chức năng giám sát chung và bảo vệ quyền con người, quyền công dân.
Cả hai đều độc lập với các cơ quan khác của nhà nước.
Đặc biệt cơ quan công tố của Cộng hoà Liên bang Đức nằm giữa quyền
lực hành pháp và quyền lực tư pháp. Cộng hòa Liên bang Đức không có đạo luật
riêng về cơ quan công tố. Đạo luật về tổ chức Tòa án nói chung chứa đựng một
số quy định về tổ chức của cơ quan tham gia việc truy tố; Bộ luật tố tụng quy
định về thẩm quyền của Công tố viên. Cơ quan công tố Liên bang và bang được
tổ chức song song với hệ thống Tòa án. Tổng Công tố Liên bang chịu trách
nhiệm trước Bộ trưởng Bộ Tư pháp Liên bang. Bộ trưởng Bộ Tư pháp Liên bang
có quyền ra lệnh bắt buộc đối với Cơ quan công tố, lãnh đạo, chỉ đạo Cơ quan
công tố. Bộ trưởng Bộ Tư pháp cũng có thể bị Quốc hội chất vấn về chính sách
đối với Cơ quan công tố. Cơ quan công tố là cơ quan thực hành công lý ngang
cấp với Tòa án, là cơ quan bảo vệ pháp luật và phục vụ cho việc thực thi công lý.
Cơ quan công tố chỉ đạo hoạt động điều tra tội phạm, có quyền ra chỉ thị, mệnh
lệnh cho cơ quan điều tra của cảnh sát. Tổng Công tố và Công tố viên Liên bang

do Tổng thống bổ nhiệm theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp và được sự
đồng ý của Quốc hội 16.

Điều 101 Hiến pháp Cộng hoà nhân dân Trung Hoa.
Ban biên tập dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992: Một số vấn đề cơ bản của Hiến pháp các nước trên thế
giới, Nxb.chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012, tr. 252.
15
16

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

14

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
Như vậy có thể thấy vị trí của Cơ quan này trong Bộ máy nhà nước cuả
các quốc gia trên thế giới rất đa dạng, không thể kết luận vị trí của cơ quan này
thuộc “ nhánh” quyền lực nào. Ở một số nước quy định thuộc nhánh hành pháp,
cũng có những nơi xếp cơ quan này thuộc nhánh tư pháp và hơn nữa cũng có nơi
đặt thiết chế này vừa thuộc nhánh hành pháp vừa thuộc nhánh tư pháp, làm cầu
nối giữa tư pháp và hành pháp. Tuy vậy, dù nằm ở vị trí nào thì các cơ quan
Công tố, Viện kiểm sát và các thiết chế tương tự cũng có vị trí độc lập về hoạt
động chuyên môn, không một cơ quan nào có thể can thiệp đến những hoạt động
hợp pháp của cơ quan này. Nguyên tắc về tính độc lập của cơ quan này thường
bắt gặp tại Hiến pháp của nhiều quốc gia, ví dụ Hiến pháp Cuba quy định: “Viện
kiểm sát độc lập, không phụ thuộc vào các cơ quan quyền lực nhà nước ở Trung
ương và ở địa phương”. Luật về Viện kiểm sát của Azerbaigian tại Điều 7 quy
định: “Mọi sự cản trở bởi bất kỳ ai và với bất kỳ lý do nào, trực tiếp hay gián tiếp

đối với hoạt động hợp pháp củaViện kiểm sát, mọi sự tác động, đe dọa, can thiệp
bất hợp pháp cũng như mọi biểu hiện thiếu tôn trọng Viện kiểm sát đều không
thể chấp nhận được và phải bị truy cứu trách nhiệm theo pháp luật”. Quy định
như trên bởi lẽ, đây là yếu tố quan trọng nhất để Viện kiểm sát, Viện công tố
thực hiện tốt các hoạt động luật định nhằm bảo vệ pháp luật, đảm bảo công bằng
xã hội.
1.3.2. Chức năng của Viện công tố, Viện kiểm sát và các thiết chế tương tự ở
một số nước trên thế giới
Có thể chia chức năng của Viện công tố, Viện kiểm sát của các nước trên
thế giới thành hai nhóm chủ yếu:
Nhóm chỉ có chức năng công tố:
Nhóm này hầu hết thuộc hệ thống luật châu Âu lục địa và
thiết chế General Attorney của Hoa Kỳ. Luật pháp những nước này quy định
Viện công tố thuộc về quyền lực hành pháp, chức năng chủ yếu là thực hiện truy
cứu trách nhiệm hình sự, tham gia buộc tội nhân danh nhà nước trước Tòa án
như là một bên tranh tụng bình đẳng với bên bào chữa. Sự tham gia của Viện
công tố trong Tố tụng hình sự là bắt buộc. Ví dụ như Cơ quan Công tố (Attorney)
của Hoa Kỳ có chức năng cố vấn pháp lý cho chính phủ, đại diện cho nhà nước
trước tòa án khi có tranh chấp liên quan đến lợi ích của nhà nước và buộc tội
nhân danh nhà nước, trong đó hoạt động buộc tội là hoạt động quan trọng nhất.
Nhóm vừa có chức năng công tố vừa giám sát:

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

15

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn

việc tuân theo pháp luật, gồm các nước Xã hội chủ nghĩa và đa số các
nước trước đây là quốc gia Xã hội chủ nghĩa. Ở các nước này, chức năng của
Viện kiểm sát đa dạng hơn, bao gồm chức năng thực hành quyền công tố và chức
năng giám sát việc thi hành pháp luật .Đại diện cho nhóm này có thể kể đến Viện
kiểm sát của Liên Bang Nga, theo đó, chức năng kiểm sát tuân theo pháp luật là
chức năng Hiến pháp cơ bản của Viện kiểm sát. Hoạt động của Viện kiểm sát
không còn bó hẹp trong khuôn khổ của hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự
mà đã mở rộng ra cả trong lĩnh vực quản lý nhà nước, tố tụng dân sự, thi hành
án, giam giữ cải tạo, lĩnh vực giải quyết khiếu nại, tố cáo…Bản thân hoạt động
của các cơ quan thanh tra, kiểm tra cũng là đối tượng của kiểm sát.
Chức năng của Viện kiểm sát, Viện công tố và các thiết chế tương tự
được quy định khác nhau, hoặc chỉ thực hiện chức năng công tố hoặc vừa thực
hiện chức năng công tố vừa thực hiện chức năng giám sát việc tuân theo pháp
luật. Điều này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, không thể kết luận Viện
kiểm sát là “sản phẩm” của chủ nghĩa xã hội.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

16

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 2
CHỨC NĂNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN
2.1. THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ
2.1.1. Khái niệm quyền công tố
Quyền công tố là một quyền năng quan trọng được thực hiện bởi Viện

công tố từ năm 1945 và bởi Viện kiểm sát nhân dân từ năm 1960 đến nay. Tại
nước ta, thuật ngữ “quyền công tố” xuất hiện lần đầu tiên tại Điều 138, Hiến
pháp năm 1980 khi đề cập đến chức năng của Viện kiểm sát nhân dân và được
nhắc lại tại Điều 1, Điều 3 của Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1981.
Từ đó đến nay, tuy luôn hiện diện và đóng vai trò là một quyền năng không thể
thiếu trong một xã hội có nhà nước nhưng tại nước ta, cả về mặt lý luận lẫn thực
tiễn, quyền công tố vẫn chưa được hiểu một cách thống nhất về khái niệm, bản
chất pháp lý cũng như phạm vi và nội dung. Đã có nhiều tài liệu, bài viết bàn về
quyền công tố, nhất là khi nước ta tiến hành công cuộc cải cách tư pháp. Tuy
vậy, xoay quanh những vấn đề trên về quyền công tố vẫn tồn tại nhiều quan điểm
khác, có thể kể đến các quan điểm như sau:
Quan điểm thứ nhất: quan điểm này cho rằng tất cả các hoạt động kiểm sát
việc tuân theo pháp luật đều là thực hành quyền công tố, được thực hiện trong
lĩnh vực tố tụng hình sự. Từ quan niệm đó, họ đưa ra khái niệm quyền công tố
như sau: “Quyền công tố là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện các chức năng
do Luật tố tụng hình sự quy định để kiểm sát tính hợp pháp của việc điều tra tội
phạm, để truy tố và buộc tội người phạm tội trước Tòa án nhằm đạt được mục
đích xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật, góp phần đảm bảo các
quyền tự do của con người, cũng như các lợi ích của xã hội và của Nhà nước”17.
Những người theo quan điểm này đã đồng nhất khái niệm quyền công tố với hoạt
động kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát nhân dân. Theo đó,
công tố không được ghi nhận là một chức năng độc lập của Viện kiểm sát mà chỉ
là một hình thức để thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
Tố tụng hình sự.
Quan điểm thứ hai cho rằng: “Quyền công tố là quyền đại diện cho Nhà
nước để đưa các vụ vi phạm trật tự pháp luật ra cơ quan xét xử để bảo vệ lợi ích
Nhà nước, bảo vệ trật tự pháp luật. Ở Việt Nam, quyền này được giao cho Viện
Lê Cảm, Những vấn đề lý luận về chế định quyền công tố, Báo cáo tại hội nghị khoa học: Tổ chức và
hoạt động của Viện kiểm sát trong tình hình mới, tr.1-12.
17

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

17

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
kiểm sát nhân dân”. Phạm vi thực hiện quyền công tố bắt đầu từ khi khởi tố vụ
án và được tiến hành trong khi thực hiện các công tác kiểm sát điều tra, kiểm sát
xét xử hình sự, kiểm sát việc giải quyết các vụ án dân sự, lao động, hành chính,
kiểm sát thi hành án, kiểm sát việc giam giữ giữ cải tạo và công tác điều tra tội
phạm18. Có thể thấy quan điểm này cho rằng Viện kiểm sát thực hành quyền
công tố không chỉ dừng lại trong lĩnh vực tố tụng hình sự mà cả trong lĩnh vực tố
tụng khác như dân sự, kinh tế, lao động…
Quan điểm thứ ba: Quyền công tố là quyền của nhà nước giao cho Viện
kiểm sát truy tố người phạm tội ra trước Tòa án và thực hành việc buộc tội đó tại
phiên tòa hình sự sơ thẩm. Quan điểm này cho rằng việc thực hành quyền công
tố chỉ diễn ra ở một lĩnh vực duy nhất là tố tụng hình sự và cũng chỉ diễn ra trong
giai đoạn xét xử sơ thẩm. Chủ thể duy nhất có quyền công tố là Viện kiểm sát
nhân dân. Theo quan điểm này thì quyền công tố quá bị thu hẹp về nội dung cũng
như phạm vi hoạt động, hơn nữa còn nhầm lẫn giữa quyền công tố và thực hành
quyền công tố, bởi lẽ truy tố bị can ra Toà và thực hiện việc buộc tội chỉ là một
trong số nhiều biện pháp thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát.
Quan điểm thứ tư: Công tố là sự cáo buộc của Nhà nước đối với các cá
nhân, tổ chức đã vi phạm pháp luật, bao gồm vi phạm Luật hành chính, Luật dân
sự, luật kinh tế và luật hình sự; quyền công tố là quyền Nhà nước thực hiện sự
cáo buộc đó19. Như vậy quan điểm này cho rằng quyền công tố chỉ thuộc về Nhà
nước; các hoạt động của quyền công tố được biểu hiện bằng các quyền cụ thể của

Viện kiểm sát như: quyền khởi tố vụ án, quyền tham gia tố tụng ở bất cứ giai
đoạn nào, quyền điều tra hoặc yêu cầu điều tra... Trong lĩnh vực tố tụng hình sự
thì quyền công tố nghĩa là Nhà nước tiến hành sự buộc tội đối với một người
phạm tội cụ thể. Trong các lĩnh vực tố tụng khác thì quyền công tố nghĩa là Nhà
nước sẽ trực tiếp hoặc gián tiếp (bằng văn bản) quy lỗi cho một người hoặc một
pháp nhân nào đó khi những cá nhân hoặc pháp nhân này vi phạm pháp luật.
Có thể thấy quyền công tố theo mỗi quan điểm đều có những hợp lý nhất
định tuy nhiên mỗi quan điểm vẫn tồn tại những bất cập như: cho rằng thực hành
quyền công tố chỉ là hình thức thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp
luật trong tố tụng hình sự dẫn đến xem nhẹ bản chất của quyền công tố; quá mở
rộng quyền công tố, điều đó làm mờ nhạt tính đặc thù giữa tố tụng hình sự với
Trường Cao đẳng Kiểm sát Hà Nội, Giáo trình công tác kiếm sát phần chung, Nxb Công an nhân dân,
Hà Nội, 1996, tr. 85-86.
19
Phạm Hồng Hải, Bàn về quyền công tố, Kỷ yếu đề tài cấp Bộ “ Những vấn đề lý luận về quyền công tố
và thực tiễn hoạt động công tố ở Việt Nam từ 1945 đến nay, 1999,VKSNDTC, Hà Nội, tr.82 – 94.
18

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

18

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
các lĩnh vực tố tụng khác; quá thu hẹp phạm vi quyền công tố khi cho rằng quyền
công tố chỉ có trong giai đoạn truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự.
Như vậy, để xác định khái niệm quyền công tố cần thiết phải khẳng định
một số vấn đề sau đây:

- Xuất phát từ nhu cầu duy trì trật tự xã hội bằng pháp luật để bảo vệ lợi
ích của giai cấp thống trị và lợi ích chung, thì quyền công tố là quyền lực công,
quyền đó thuộc về Nhà nước, Nhà nước là chủ thể thay mặt xã hội đứng ra trừng
trị kẻ phạm tội.
- Yếu tố quan trọng nhất của quyền công tố là phải đảm bảo được sự công
bằng, khách quan, do vậy phải độc lập với những cơ quan khác và chỉ có thể do
một cơ quan duy nhất thực hiện.
- Khái niệm quyền công tố cần được xây dựng dựa trên việc xem xét
quyền công tố trong mối liên hệ với tính đặc thù của một lĩnh vực pháp luật cụ
thể, đó là lĩnh vực tố tụng hình sự, bởi lẽ bất kỳ giai cấp nào thống trị có được
quyền lực Nhà nước đều hết sức quan tâm đến lĩnh vực pháp luật hình sự - công
cụ để chuyên chính giai cấp hữu hiệu nhất.
- Quyền công tố đòi hỏi phải tố giác và xử lý các vụ xâm phạm lợi ích
chung một cách công khai bằng con đường Tòa án nên quyền công tố phải gắn
liền với quyền tài phán của Tòa án.
- Quyền công tố không đồng nhất với truy tố. Truy tố chỉ là một trong
những chức năng của quyền công tố, theo đó Viện kiểm sát thông qua bản cáo
trạng, quyết định đưa một người đã bị điều tra ra xét xử trước Toà án có thẩm
quyền về một hay một số tội cụ thể được quy định trong Bộ luật hình sự.
Từ những nội dung trên, có thể rút ra định nghĩa như sau: Quyền công tố
là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối
với người phạm tội. Quyền này thuộc về Nhà nước, được Nhà nước giao cho một
cơ quan thực hiện (ở nước ta là cơ quan Viện kiểm sát) để phát hiện tội phạm và
truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Để làm được điều này, cơ
quan có chức năng thực hành quyền công tố phải có trách nhiệm đảm bảo việc
thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ để xác định truy tố bị can ra trước Tòa án và
bảo vệ sự buộc tội đó trước phiên tòa20.

Lê Hữu Thể, Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra,
Nxb Tư pháp, 2008.

20

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

19

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển


Chức năng của Viện kiểm sát nhân dân – Lý luận và thực tiễn
Như vậy, tuy còn nhiều quan điểm liên quan đến quyền công tố tuy nhiên
có thể khẳng định điểm chung của các quan điểm là cùng khẳng định quyền công
tố là quyền truy tố và buộc tội của Viện kiểm sát nhân danh Nhà nước và với
định nghĩa như trên có thể xác định đối tượng của quyền công tố là tội phạm và
người phạm tội; phạm vi quyền công tố bắt đầu từ khi có tội phạm xảy ra và kết
thúc khi bản án đã có hiệu lực pháp luật, không bị kháng nghị.
2.1.2. Khái niệm và phạm vi thực hành quyền công tố
2.1.2.1. Khái niệm thực hành quyền công tố
Quyền công tố và thực hành quyền công tố là hai khái niệm khác nhau,
tuy nhiên hiện nay vẫn tồn tại những nhận thức nhầm lẫn giữa hai khái niệm này.
Việc xác định rõ thực hành quyền công tố có ý nghĩa quan trọng, giúp có được
nhận thức thống nhất về chức năng nhiệm vụ, vị trí, vai trò của Viện kiểm sát, từ
đó có được hoạt động thực tiễn hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của cải cách tư pháp.
Thực hành quyền công tố theo Từ điển Luật học là: “việc sử dụng tổng
hợp các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố để truy cứu trách
nhiệm hình sự với người phạm tội trong giai đoạn điều tra, truy tố và xét xử”.
Như đã biết, quyền công tố là quyền đại diện cho Nhà nước truy cứu trách nhiệm
hình sự đối với người phạm tội; chỉ tồn tại trong lĩnh vực tố tụng hình sự. Và để
đảm bảo thực hiện quyền công tố trên thực tế, pháp luật đã quy định các quyền
năng pháp lý khác nhau để các Cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng trong

từng giai đoạn khác nhau của tố tụng hình sự để truy cứu trách nhiệm hình sự với
người phạm tội như: khởi tố vụ án, bị can; trực tiếp điều tra hoặc yêu cầu điều
tra; áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn; giải quyết tranh chấp về thẩm
quyền điều tra; quyết định truy tố bị can; đọc cáo trạng; tranh luận với người bào
chữa và những người tham gia tố tụng khác… (theo quy định từ Điều 13 đến
Điều 19 Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2002). Như vậy quyền công tố và
thực hành quyền công tố là hai khái niệm khác nhau. Nói đến quyền công tố là
nói đến một phạm trù lý luận, ngược lại, thực hành quyền công tố là một phạm
trù thực tiễn, có nghĩa là việc tổ chức thực hiện quyền công tố.
Cơ quan được giao thẩm quyền đưa vụ án ra Tòa được gọi là cơ quan thực
hành quyền công tố và điều này được thể hiện ở mỗi quốc gia là khác nhau, phụ
thuộc vào bản chất chế độ chính trị, điều kiện và hoàn cảnh của từng nước. Tại
nước ta, căn cứ vào các quy định của pháp luật từ năm 1960 đến nay thì cơ quan
thực hành quyền công tố là Viện kiểm sát nhân dân.

GVHD: Huỳnh Thị Sinh Hiền

20

SVTH: Nguyễn Ngọc Uyển