pháp luật việt nam về bảo hộ người việt nam ở nước ngoài thực trạng và phương hướng hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2011 - 2015
ĐỀ TÀI:
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
VỀ BẢO HỘ NGƯỜI VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI
THỰC TRẠNG VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths. KIM OANH NA
Bộ Môn: Luật Thương Mại

LÝ VĂN PHÚC
MSSV: 5116011
Lớp: Luật Thương Mại-Khóa 37

Cần Thơ, tháng 11 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng 11 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA
HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng 11 năm 2014


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ...................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NGƯỜI VIỆT NAM VÀ BẢO HỘ NGƯỜI
VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI ........................................................................................... 3
1.1. Khái niệm về người Việt Nam và bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài ................ 3
1.1.1. Khái niệm người Việt Nam ở nước ngoài ........................................................... 3
1.1.2. Bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài ................................................................ 4
1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài .......................... 6
1.2.1. Mục đích của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài ................................. 6
1.2.2. Ý nghĩa của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài .................................... 7
1.3. Khái quát tình hình Người Việt Nam ở nước ngoài .................................................. 8
1.3.1. Tình hình làm ăn, sinh sống, học tập, du lịch của người Việt Nam ở nước
ngoài ........................................................................................................................... 8
1.3.2. Người Việt Nam có quốc tịch quốc gia sở tại hoặc quốc gia khác .................. 10
1.4. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển các quy định về bảo hộ công dân ở
nước ngoài ........................................................................................................................... 11

1.4.1. Trong pháp luật quốc tế ..................................................................................... 11
1.4.2. Trong pháp luật Việt Nam ................................................................................. 15
CHƯƠNG 2 PHÁP LUẬT VỀ BẢO HỘ NGƯỜI VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI ..... 20
2.1. Cơ sở pháp lý về bảo hộ công dân ............................................................................. 20
2.1.1. Những quy định của pháp luật quốc tế ............................................................. 20
2.1.1.1. Những quy định trong các Công ước quốc tế ............................................. 20
2.1.1.2. Hiệp định giữa Việt Nam và quốc gia sở tại............................................... 22
2.1.2. Những quy định của pháp luật Việt Nam ......................................................... 24
2.1.2.1. Hiến pháp .................................................................................................... 24
2.1.2.2. Luật cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài .................................... 26
2.2. Quy định trách nhiệm của cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài............. 29
2.2.1 Bảo hộ lãnh sự..................................................................................................... 29
2.2.2 Thực hiện việc thăm lãnh sự .............................................................................. 29
2.2.3 Cấp đổi giấy tờ có giá trị xuất cảnh, nhập cảnh ................................................ 30
2.2.4 Cấp thị thực ......................................................................................................... 31
2.2.5 Công chứng và chứng thực ................................................................................ 31
2.2.6 Đăng ký và quản lý hộ tịch ................................................................................. 32


2.2.7. Hợp pháp hóa lãnh sự và chứng nhận lãnh sự ................................................ 32
2.2.8. Ủy thác tư pháp .................................................................................................. 33
2.2.9. Nhiệm vụ lãnh sự về thừa kế ............................................................................. 34
2.3. Quy định trách nhiệm của Nhà nước Việt Nam ...................................................... 34
2.3.1 Cục lãnh sự .......................................................................................................... 34
2.3.2 Sở Ngoại vụ Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................... 36
2.3.3. Cơ quan ngoại vụ các Tỉnh, Thành phố ........................................................... 36
2.4. Quy định trách nhiệm của quốc gia sở tại ................................................................ 37
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG, NHỮNG THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN VÀ GIẢI PHÁP
BẢO HỘ NGƯỜI VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI.......................................................... 38
3.1. Thực trạng bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài tại một số quốc gia .................. 38

3.2. Những thuận lợi và khó khăn trong việc bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài .. 44
3.2.1. Những thuận lợi trong việc bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài ................. 44
3.2.2. Những khó khăn trong việc bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài ................ 45
3.3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện vấn đề bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài 47
3.3.1. Kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật .............................................................. 47
3.3.2. Kiến nghị nhằm hoàn thiện thực tiễn bảo hộ công dân ................................... 48
KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 50
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngay từ xưa, trong lịch sử phát triển, các quốc gia đã có mối quan hệ hợp tác với
nhau trong lĩnh vực đời sống, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội…để cùng tồn tại và phát
triển. Đây được coi là nhu cầu tất yếu, bởi vì nếu không có mối quan hệ qua lại thì sẽ dẫn
đến suy yếu. Xuất phát từ nhu cầu khách quan này, giữa các quốc gia đã cử cơ quan đại
diện của mình đến quốc gia khác để thiết lập quan hệ ngoại giao và cùng giải quyết các
vấn đề phát sinh. Nhu cầu này ngày càng cao nên đã hình thành các cơ quan đối ngoại ở
các quốc gia như cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, phái đoàn thường trực của
các nước tại các tổ chức quốc tế…Làm thế nào để các cơ quan đại diện ngoại giao thực
hiện tốt nhiệm vụ của mình một cách hiệu quả, nhanh chóng, bảo đảm quyền, lợi ích chính
đáng của Nhà nước, công dân, pháp nhân,…trên cơ sở tôn trọng chủ quyền, bình đẳng
quốc gia, tôn trọng pháp luật của nước cử và nước nhận đại diện, pháp luật quốc tế mà các
bên là thành viên. Để giải quyết vấn đề đó, Công ước Viên về quan hệ lãnh sự 1963 (viết
tắt là Công ước Viên 1963) đã được thông qua, theo đó tại Điều 5 quy định về chức năng
của lãnh sự. Đây là Công ước có giá trị cao nhất trong quan hệ lãnh sự đã được hầu hết các
nước tham gia.
Việt Nam là một quốc gia độc lập có chủ quyền, thế nên Việt Nam cũng không nằm

ngoài xu thế phát triển của quan hệ quốc tế. Trong những năm qua, chúng ta đã từng bước
chủ động hội nhập ngày càng toàn diện với thế giới trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh
tế quốc tế. Vì thế vai trò và uy tín của nước ta ngày càng được khẳng định và nâng cao trên
trường quốc tế. Nhiệm vụ của lãnh sự là một trong những hoạt động quản lý nhà nước
quan trọng trong lĩnh vực đối ngoại nhằm mục đích bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của
Nhà nước, công dân, pháp nhân Việt Nam trong quan hệ với phía nước ngoài, phát triển
thúc đẩy các quan hệ hợp tác chính trị, kinh tế, lao động, văn hóa, khoa học, kỹ thuật, giáo
dục…giữa Việt Nam và các nước. Việt Nam đã tham gia Công ước Viên 1963, bên cạnh
đó, Việt Nam cũng ban hành những văn bản có liên quan để điều chỉnh quan hệ này, trong
đó quan trọng nhất là Luật cơ quan đại diện Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở
nước ngoài năm 2009. Và để nắm rõ hơn về các quy chế pháp lý mà pháp luật quốc tế
cũng như pháp luật Việt Nam quy định nhiệm vụ lãnh sự, bảo hộ công dân Việt Nam ở
nước ngoài là như thế nào. Vì thế, người viết đã chọn đề tài “Pháp luật Việt Nam về bảo
hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện” làm đề tài
luận văn tốt nghiệp của mình.

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-1-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Việc tìm hiểu và phân tích những quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật
quốc tế về hoạt động bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài, người viết muốn làm rõ
những quy định của pháp luật về bảo hộ công dân, đặc biệt là bảo hộ công dân Việt Nam ở
nước ngoài. Từ đó, giúp cho chúng ta hiểu rõ hơn về những quy định về hoạt động bảo hộ

công dân trong luật pháp quốc tế nói chung và pháp luật Việt Nam nói riêng.
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Với đề tài này, người viết đã phân tích những quy định của Công ước Viên 1963 về
quan hệ lãnh sự, Luật cơ quan đại diện Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước
ngoài 2009. Người viết cũng đã hệ thống lại những khái niệm cơ bản về bảo hộ công dân.
Bên cạnh đó là nêu lên thực trạng trong việc bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài;
những thuận lợi và hạn chế của pháp luật, đồng thời nêu lên những kiến nghị, đề xuất của
người viết.
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Khi phân tích vấn đề này người viết kết hợp nghiên cứu, phân tích, so sánh, đánh
giá những quy định của pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam. Chủ yếu dựa vào kiến
thức có được trong quá trình học tập, nghiên cứu của bản thân và dựa vào các nguồn tài
liệu như: văn bản pháp luật quốc tế và Việt Nam, giáo trình, tập bài giảng, sách, báo, tạp
chí nghiên cứu quốc tế, các thông tin từ truy cập Internet…
5. Bố cục đề tài
Lời nói đầu
Nội dung gồm 3 chương:
 Chương 1: Khái quát chung về người Việt Nam và bảo hộ người Việt Nam ở nước
ngoài
 Chương 2: Pháp luật về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài
 Chương 3: Thực trạng, những thuận lợi, khó khăn và giải pháp bảo hộ người Việt
Nam ở nước ngoài
Kết luận

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-2-

SVTH: Lý Văn Phúc

Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NGƯỜI VIỆT NAM
VÀ BẢO HỘ NGƯỜI VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI
1.1. Khái niệm về người Việt Nam và bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài
1.1.1. Khái niệm người Việt Nam ở nước ngoài
Dân cư là một trong những bộ phận cấu thành nên một quốc gia, dân cư của một
quốc gia không chỉ bao gồm công dân của nước đó mà còn có người có quốc tịch nước
ngoài, người có hai hay nhiều quốc tịch và người không quốc tịch. Sở dĩ có tình trạng công
dân của một nước này lại làm ăn, sinh sống ở một nước khác là do có hiện tượng di dân.
Di dân không phải là một hiện tượng ngẫu nhiên mà là sản phẩm của đời sống kinh tế, xã
hội, an ninh, chính trị, văn hoá trong từng thời đại. Ngày nay, di dân thế giới là hệ quả của
quá trình toàn cầu hoá. Dòng người Việt Nam di cư ra nước ngoài cũng không nằm ngoài
quy luật ấy. Người Việt Nam ra nước ngoài định cư từ rất sớm, cư trú ở những địa bàn
khác nhau về địa lý và chính trị. Từ đó đã tạo nên cộng đồng người Việt Nam ở nước
ngoài đa dạng và phức tạp.
Đối với người Việt Nam định cư ở nước ngoài thì vấn đề quốc tịch hết sức quan
trọng. Việc họ còn hay không còn giữ quốc tịch Việt Nam cũng như đã được nhập quốc
tịch nước ngoài hay chưa có ảnh hưởng trực tiếp đến địa vị pháp lý của họ.
Trước đây, thuật ngữ “Việt kiều”, “Người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài”,
“Người Việt Nam ở nước ngoài” được sử dụng để chỉ khái niệm “Người Việt Nam định cư
ở nước ngoài”. Nghị định số 84-HĐBT ngày 28 tháng 7 năm 1983 của Hội đồng Bộ
trưởng về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Việt Kiều Trung ương là văn bản đầu
tiên sử dụng thuật ngữ “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài”. Từ đó đến nay thuật ngữ
này được dùng thống nhất ở các văn bản pháp luật khác.
Theo nghị định 138/2006/NĐ-CP quy định “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài
là người có quốc tịch Việt Nam và người gốc Việt Nam đang cư trú, làm ăn, sinh sống lâu
dài ở nước ngoài”1.

Khái niệm này còn được khẳng định lại tại Luật quốc tịch Việt Nam “Người Việt
Nam định cư ở nước ngoài là công dân Việt Nam và người gốc Việt Nam cư trú, sinh sống
lâu dài ở nước ngoài”2.
Như vậy, theo khái niệm trên, người Việt Nam định cư ở nước ngoài bao gồm hai
loại là công dân Việt Nam: là những người có quốc tịch Việt Nam; Người gốc Việt Nam
định cư ở nước ngoài là người Việt Nam đã từng có quốc tịch Việt Nam mà khi sinh ra
quốc tịch của họ được xác định theo nguyên tắc huyết thống và con, cháu của họ đang cư
trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài.
1

Khoản 3 Điều 3 Nghị định 138/2006/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành các quy định của Bộ luật dân sự về quan hệ
dân sự có yếu tố nước ngoài.
2
Khoản 3 Điều 3 Luật quốc tịch Việt Nam 2008

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-3-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

1.1.2. Bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài
Bảo hộ công dân là hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền bảo vệ quyền
và lợi ích của công dân nước mình ở nước ngoài, khi các quyền và lợi ích này bị xâm hại ở
nước ngoài đó, đồng thời bao gồm cả các hoạt động giúp đỡ về mọi mặt mà nhà nước dành
cho công dân của nước mình đang ở nước ngoài, kể cả trong trường hợp không có hành vi
xâm hại nào tới các công dân của nước này.

Theo định nghĩa trên thì bảo hộ công dân có thể bao gồm các hoạt động có tính
công vụ như cấp phát hộ chiếu, giấy tờ hành chính hoặc các hoạt động mang tính giúp đỡ,
như trợ cấp tài chính cho công dân khi họ gặp khó khăn, phổ biến các thông tin cần thiết
cho công dân nước mình tìm hiểu về nước mà họ có dự định tới vì nguyện vọng cá nhân
cho đến các hoạt động có tính phức tạp hơn như thăm hỏi lãnh sự công dân bị bắt, bị giam
hoặc tiến hành các hoạt động bảo vệ và đảm bảo cho công dân nước mình được hưởng
những quyền lợi và lợi ích tối thiểu theo quy định của nước sở tại hoặc theo pháp luật quốc
tế3.
Việc quy định cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền bảo hộ công dân là hoàn toàn
do luật quốc gia của nước hữu quan quy định. Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều giao
nhiệm vụ theo dõi, thực hiện bảo hộ công dân cho Bộ Ngoại giao. Bộ Ngoại giao là cơ
quan giám sát các hoạt động bảo hộ công dân của các cơ quan đại diện của nước mình ở
nước ngoài đồng thời là cơ quan trực tiếp thực hiện các biện pháp nhằm đảm bảo việc sửa
đổi, bổ sung hoặc ban hành các quy định pháp luật mới về bảo hộ ngoại giao, đảm bảo việc
bảo hộ ngoại giao luôn đạt hiệu quả. Bộ Ngoại giao chịu trách nhiệm trước chính phủ về
các hoạt động bảo hộ công dân trong nước cũng như ngoài nước. Trong trường hợp vấn đề
bảo hộ ngoại giao cần giải quyết có liên quan tới các bộ, các ngành khác trong chính phủ
thì bộ ngoại giao có trách nhiệm phối hợp hoạt động với các bộ, ngành có liên quan để giải
quyết và báo cáo lại với Quốc hội4.
Theo nguyên tắc chung, việc bảo hộ công dân nước mình ở nước ngoài thuộc về các
cơ quan đại diện ngoại giao, lãnh sự của nước cử đại diện tại nước nhận đại diện. Việc bảo
hộ công dân do các cơ quan đại diện thực hiện được ghi nhận trong các Công ước Viên
1961 về quan hệ ngoại giao, Công ước Viên 1963 về quan hệ lãnh sự.
Theo Công ước Viên 1961 về quan hệ ngoại giao thì chức năng chính của một đoàn
ngoại giao có chức năng là “Bảo vệ quyền lợi của Nước cử đi và của công dân Nước cử đi
tại Nước tiếp nhận trong phạm vi cho phép của luật quốc tế” 5. Bảo vệ lợi ích của nhà
nước, quyền và lợi ích chính đáng của tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội và của công dân Việt
Nam tại nước tiếp nhận, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để họ thường xuyên giữ quan
hệ gắn bó với gia đình, quê hương, đóng góp thiết thực cho sự nghiệp xây dựng đất nước.
Ts Lê Mai Anh (chủ biên): Giáo trình Luật quốc tế, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2007, tr.124

Ts Lê Mai Anh (chủ biên): Giáo trình Luật quốc tế, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2007, tr.125
5
Điểm b, Khoản 1 Điều 3 Công ước Viên 1961
3
4

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-4-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

Thẩm quyền này còn thuộc về cơ quan lãnh sự. Theo Công ước Viên 1963 thì các
chức năng lãnh sự đối với hoạt động bảo hộ công dân được quy định gồm có: bảo vệ tại
nước tiếp nhận lãnh sự các quyền lợi của nước lãnh sự và của người dân nước đó, cá nhân
cũng như pháp nhân trong phạm vi luật quốc tế quy định; cứu trợ và giúp đỡ những công
dân, cá nhân cũng như pháp nhân của nước cử lãnh sự; bảo vệ lợi ích của người dân, cá
nhân cũng như pháp nhân của nước cử lãnh sự trong trường hợp có thừa kế di sản trên lãnh
thổ nước tiếp nhận lãnh sự, theo đúng luật lệ của nước tiếp nhận lãnh sự; trong phạm vi
luật lệ của nước tiếp nhận lãnh sự cho phép, bảo vệ quyền và lợi ích của những vị thành
niên và những người không đủ năng lực mà là người dân của nước cử lãnh sự6. Khi tiến
hành các hoạt động bảo hộ công dân, các cơ quan chức năng có thẩm quyền phải dựa trên
cơ sở pháp lý là các văn bản pháp luật quốc gia về bảo hộ công dân và các điều ước quốc
tế hữu quan về bảo hộ công dân.
Tùy thuộc vào từng điều kiện hoàn cảnh, vụ việc cụ thể, quốc gia sẽ tiến hành các
biện pháp bảo hộ công dân thích hợp từ đơn giản đến phức tạp, từ các biện pháp hành
chính, pháp lý đến các biện pháp tư pháp đơn thuần.

Các biện pháp hành chính, pháp lý thường được áp dụng để hỗ trợ, giúp đỡ công
dân ở nước ngoài như cấp hộ chiếu, hỗ trợ tiền, hiện vật...tiếp nhận đăng kí khai sinh, khai
tử, kết hôn, hướng dẫn các thủ tục pháp lý liên quan đến lý lịch tư pháp, chứng nhận quốc
tịch, kế thừa tài sản tại nước sở tại, bảo vệ người chưa thành niên, người không đủ năng
lực hành vi dân sự, đặc biệt trong trường hợp lập sự giám hộ hoặc ủy thác tư pháp tài sản
đối với họ; bố trí đại diện cho công dân mình trước Tòa án và các cơ quan khác của nước
sở tại...
Ngoài các biện pháp nói trên, đối với những vụ việc phức tạp, quốc gia có thể thực
hiện các biện pháp ngoại giao như gửi công hàm đề nghị, phản đối hành vi của nước sở tại;
hoặc đưa vụ việc ra thảo luận, giải quyết trước các cơ quan tổ chức quốc tế, giải quyết
bằng Tòa án công lý quốc tế, trọng tài quốc tế, trừng phạt, cấm vận kinh tế... Ở Việt Nam,
thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta trong công tác bảo hộ công dân và pháp
nhân Việt Nam ở nước ngoài, Nhà nước ta đã ký kết hoặc tham gia nhiều điều ước quốc tế,
thể chế hóa nhiều văn bản pháp luật. Đến nay, Chính phủ đã đặt khoảng 100 cơ quan đại
diện ở khắp các châu lục. Bộ Ngoại giao quán triệt công tác bảo hộ công dân Việt Nam ở
nước ngoài là một trong những trọng tâm công tác của Bộ và của cơ quan đại diện Việt
Nam ở nước ngoài. Bộ Ngoại giao đã phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội
rà soát ký kết Hiệp định lao động với các nước: Lào năm 1995, Oman năm 2007, Qatar
năm 2008, Liên Bang Nga năm 2008, Kazakstan năm 2008, UAE năm 2009, Canada năm
2010… Đây là những hành lang pháp lý quan trọng, là cơ sở để bảo hộ quyền và lợi ích

6

Điều 3 Công ước Viên 1963

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-5-

SVTH: Lý Văn Phúc

Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

chính đáng của người lao động Việt Nam ở nước ngoài7. Với bộ máy này, công tác bảo hộ,
giúp đỡ công dân ở nước ngoài đã và chắc chắn sẽ đạt được nhiều kết quả tích cực.
Trong nghị quyết của Bộ Chính trị về người Việt Nam ở nước ngoài, Đảng ta nhấn
mạnh: Nhà nước tạo mọi điều kiện thuận lợi và hỗ trợ đồng bào ổn định cuộc sống, yên
tâm làm ăn sinh sống, hội nhập vào đời sống xã hội nước sở tại, đồng thời duy trì quan hệ
gắn bó với quê hương, đất nước; đổi mới và đa dạng hóa các phương thức vận động, các
hình thức tập hợp với mục đích đoàn kết người Việt Nam ở nước ngoài quan tâm giúp đỡ
lẫn nhau, khuyến khích những hoạt động hướng về Tổ quốc của bà con, nhất là của thế hệ
trẻ trên cơ sở tự nguyện, phù hợp với pháp luật và phong tục tập quán nước sở tại; hỗ trợ
các dự án của người Việt Nam ở nước ngoài nhằm mục tiêu trên.
Theo Hiến pháp “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài là bộ phận không tách rời
của cộng đồng dân tộc Việt Nam”8. Do đó các cơ quan nhà nước ở trong nước, cơ quan đại
diện ở nước ngoài có trách nhiệm thi hành các biện pháp cần thiết, phù hợp với pháp luật
của nước sở tại, pháp luật và tập quán quốc tế để thực hiện nhiệm vụ bảo vệ người Việt
Nam ở nước ngoài.
1.2. Mục đích, ý nghĩa của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài
1.2.1. Mục đích của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài
Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam có chính sách khuyến khích và tạo
điều kiện thuận lợi để cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài giữ mối quan hệ gắn bó
với gia đình và quê hương, góp phần xây dựng quê hương, đất nước. Các cơ quan nhà
nước, cơ quan đại diện có trách nhiệm bảo vệ quyền lợi chính đáng phù hợp với pháp luật
quốc tế và pháp luật quốc gia sở tại, với mục đích:
Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và pháp nhân nước mình tại nước
tiếp nhận lãnh sự trong phạm vi pháp luật quốc tế.
Cấp hộ chiếu và giấy thông hành cho công dân nước mình; cấp thị thực và các giấy
tờ cần thiết khác cho những người muốn đến nước cử lãnh sự.

Thực hiện chức năng hành chính và công chứng đối với công dân và pháp nhân của
quốc gia mình.
Thăm hỏi, tiếp xúc và áp dụng các biện pháp bảo đảm đại diện pháp lý cho công
dân nước mình bị bắt, bị tạm giam, tạm giữ…ở nước sở tại.
Tuyên truyền, giới thiệu chính sách và pháp luật Việt Nam liên quan đến người
Việt Nam ở nước ngoài.
Tổng hợp, báo cáo cơ quan có thẩm quyền về tình hình cộng đồng và công tác vận
động, hỗ trợ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài.
7

Sở ngoại vụ tỉnh An Giang: Bảo hộ công dân Chủ động, Nhanh chóng và Hiệu quả
/>DA09vCycXF7NAYx8nE_2CbEdFACIuvEM!/?WCM_GLOBAL_CONTEXT=/wps/wcm/connect/songoaivu2/song
oaivusite/lanhsu/tinlanhsu/fgfgfgffgfgf, [truy cập ngày 20-8-2014]
8
Khoản 1 Điều 18 Hiến pháp 2013

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-6-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

Kiến nghị cơ quan có thẩm quyền về chính sách, biện pháp thích hợp nhằm duy trì
sự gắn bó của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài với quê hương, đất nước; khuyến
khích người Việt Nam ở nước ngoài giữ gìn bản sắc dân tộc, tham gia hoạt động trên các
lĩnh vực đời sống xã hội của đất nước.
Tạo điều kiện và hỗ trợ cho người Việt Nam ở nước ngoài ổn định cuộc sống, hội

nhập với xã hội tại quốc gia tiếp nhận; kiến nghị biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của người Việt Nam, ngăn ngừa hành động phân biệt đối xử đối với cộng
đồng người Việt Nam ở quốc gia tiếp nhận .
Tổ chức hoặc phối hợp tổ chức hoạt động văn hóa phục vụ cộng đồng người
Việt Nam ở nước ngoài.
Kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền hình thức khen thưởng thích hợp đối với tổ
chức, cá nhân người Việt Nam ở nước ngoài có thành tích xuất sắc trong hoạt động xây
dựng cộng đồng và đóng góp xây dựng đất nước.
1.2.2. Ý nghĩa của việc bảo hộ Người Việt Nam ở nước ngoài
Bảo hộ công dân chủ yếu mang tính chất hành chính - pháp lý quốc tế. Được thiết
lập trong hoạt động đối ngoại để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức
nước mình ở quốc gia khác.
Trước tiên, bảo hộ công dân thể hiện mối quan hệ chặt chẽ giữa công dân và Nhà
nước, khẳng định rằng người Việt Nam ở nước ngoài là một bộ phận không thể tách rời
của cộng đồng dân tộc Việt Nam. Xác định địa vị pháp lí của người Việt Nam ở nước
ngoài dựa trên pháp luật Việt Nam, pháp luật quốc tế cũng như pháp luật tại quốc gia sở
tại. Tạo tiền đề cho các mối quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia.
Bảo hộ công dân còn là cầu nối cho hợp tác phát triển kinh tế trong mối quan hệ
quốc tế giữa các quốc gia. Góp phần giới thiệu văn hóa quốc gia ra trường quốc tế, nâng
cao vị thế quốc tế của đất nước, củng cố thêm niềm tự hào dân tộc và tinh thần yêu nước
của người Việt Nam ở nước ngoài.
Không những thế, đây còn là điều kiện hợp tác quốc tế về khoa học, kỹ thuật, giáo
dục. Tạo điều kiện để cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài hội nhập và thực hiện
nghiêm chỉnh pháp luật nước sở tại.
Đảng và Nhà nước mong muốn, khuyến khích người Việt Nam ở nước ngoài chăm
lo xây dựng cuộc sống, làm ăn thành đạt, nêu cao tinh thần tự trọng và tự hào dân tộc, giữ
gìn tiếng Việt, bản sắc văn hóa và truyền thống dân tộc Việt Nam, đoàn kết đùm bọc,
thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau, giữ mối quan hệ gắn bó với gia đình và quê hương, góp
phần tăng cường quan hệ hợp tác hữu nghị giữa nước bà con sinh sống với nước nhà, tùy
theo khả năng và điều kiện của mỗi người góp phần xây dựng quê hương đất nước, chủ

động đấu tranh với các biểu hiện cố tình đi ngược lại lợi ích chung của dân tộc.

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-7-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

1.3. Khái quát tình hình Người Việt Nam ở nước ngoài
1.3.1. Tình hình làm ăn, sinh sống, học tập, du lịch của người Việt Nam ở nước
ngoài
Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã dần hoàn thiện hệ thống pháp luật để giúp
đỡ, tạo điều kiện thuận lợi đối với người Việt Nam ở nước ngoài, như: Nghị quyết 08,
ngày 29/11/1993 của Bộ Chính trị về chính sách và công tác đối với người Việt Nam ở
nước ngoài, Chỉ thị số 55-CT/TW, ngày 23/3/1995 của Ban Bí thư Trung ương Đảng
hướng dẫn triển khai thực hiện Nghị quyết 08, Nghị quyết số 36/NQ-TW, ngày 26/3/2004
của Bộ Chính trị, về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài, Quyết định số
110/QĐ-TTg, ngày 23/6/2004 của Thủ tướng Chính phủ thông qua Chương trình hành
động của Chính phủ nhằm thực hiện Nghị quyết 36. Chính phủ cũng đã quyết định đổi tên
Ban Việt kiều Trung ương thành Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài như một cơ
quan quản lý trực thuộc Chính phủ.
Nghị quyết 36/NQ-TW của Bộ Chính trị khẳng định: “Người Việt Nam ở nước
ngoài là một bộ phận không thể tách rời và là một nguồn lực của cộng đồng dân tộc Việt
Nam, là nhân tố quan trọng góp phần tăng cường quan hệ hợp tác hữu nghị giữa nước ta
với các nước”. Để huy động được hết mọi tiềm năng của người Việt Nam ở nước ngoài,
Nghị quyết 36 còn nhấn mạnh: “Đảng và Nhà nước mong muốn, khuyến khích người Việt
Nam ở nước ngoài hội nhập và thực hiện nghiêm chỉnh luật pháp nước sở tại, chăm lo xây

dựng cuộc sống, làm ăn thành đạt, nâng cao tinh thần tự trọng và tự hào dân tộc, giữ gìn
tiếng Việt, bản sắc văn hóa và truyền thống dân tộc, đoàn kết, đùm bọc yêu thương, giúp
đỡ lẫn nhau, giữ mối quan hệ gắn bó với gia đình và quê hương, góp phần tăng cường
quan hệ hợp tác hữu nghị giữa nước bà con sinh sống với nước nhà, tùy theo khả năng và
điều kiện của mỗi người góp phần xây dựng quê hương đất nước, chủ động đấu tranh với
các biểu hiện cố tình đi ngược lại với lợi ích chung của dân tộc”.
Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài hiện có gần 4 triệu người làm ăn, sinh
sống rải rác ở các nước và vùng lãnh thổ, trong đó hơn 80% ở các nước công nghiệp phát
triển, như Bắc Mỹ, Oxtraylia, Tây Âu, Nga và các nước Đông Âu, các nước Châu Á như:
Hàn Quốc, Thái Lan, Campuchia, Lào, Trung Quốc... Phần đông bà con có cuộc sống ngày
càng ổn định và hòa nhập vào xã hội nơi cư trú, có vị trí nhất định trong đời sống kinh tế,
văn hóa, xã hội ở nước sở tại. Cuộc sống cũng như các hoạt động khác nhau của cộng đồng
Việt kiều sẽ có ảnh hưởng ở những mức độ khác nhau tới mối quan hệ giữa các nước sở tại
với Việt Nam. Bên cạnh đó, trong những năm qua, hàng trăm ngàn người Việt Nam đã ra
nước ngoài lao động, học tập, tu nghiệp, đoàn tụ gia đình, hình thành các cộng đồng người
Việt Nam đáng kể ở một số địa bàn như: Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia,…
So với cộng đồng ngoại kiều khác, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là một
cộng đồng trẻ, năng động, nhanh chóng hòa nhập vào xã hội nước sở tại và có xu hướng
định cư lâu dài ở những nước như Mỹ, Oxtraylia, Canađa và các nước Tây Âu. Trong khi
GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-8-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

phần lớn người Việt Nam ở Đông Âu và Nga vẫn coi cuộc sống ở nước sở tại là tạm cư với
mục đích làm ăn kinh tế là chính, khi có điều kiện sẽ trở về nước sinh sống. Cộng đồng

người Việt Nam ở nước ngoài là cộng đồng khá phức tạp về thành phần xã hội, phức tạp
về xu hướng chính trị và đa dạng về nghề nghiệp, tôn giáo… bị chi phối, phân hóa bởi sự
khác biệt về giai tầng xã hội, hoàn cảnh ra đi khỏi đất nước, địa bàn nơi cư trú và đặc biệt
là chính kiến rất khác nhau, đa dạng. Tính liên kết, gắn bó ở một số cộng đồng không cao,
do sinh sống phân tán, rất khó tập trung liên kết. Ở một số nước, chính quyền có chủ
trương bố trí cho cộng đồng ngoại kiều sinh sống phân tán, nhỏ lẻ để dễ quản lý. Việc duy
trì tiếng mẹ đẻ và giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống đang là thách thức lớn đối với
những thế hệ tiếp sau của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài. Dù được coi là hòa
nhập thành đạt nhanh ở Mỹ và phương Tây, nhưng tiềm lực kinh tế của cộng đồng người
Việt còn hạn chế, thu nhập nhìn chung còn thấp so với mức bình quân của người bản xứ.
Nhiều người Việt có cuộc sống ổn định song vẫn phải nhờ vào trợ cấp xã hội9.
Qua nhiều cách tiếp cận khác nhau cho thấy, tiềm lực chất xám, trí tuệ của cộng
đồng người Việt ở nước ngoài là đáng kể, nhất là ở Bắc Mỹ, Tây Âu, Nga, Đông Âu.
Nhiều người Việt Nam ở nước ngoài có trình độ đại học, trên đại học và công nhân kỹ
thuật bậc cao, có thông tin kiến thức cập nhật về khoa học và công nghệ, về kinh tế. Tuy
nhiên, cũng cần thấy rằng chỉ số học vấn trung bình hiện nay của người Việt vẫn còn thấp.
Trên thực tế, nhiều người Việt Nam ở nước ngoài đã đạt được các vị trí quan trọng
trong các viện nghiên cứu, trường đại học, bệnh viện, doanh nghiệp, các công ty quốc tế
lớn. Rõ ràng một thế hệ trí thức mới những người có nguồn gốc Việt Nam đang hình thành
và phát triển, chủ yếu ở Bắc Mỹ, Tây Âu, Oxtraylia, họ tham gia vào nhiều lĩnh vực khoa
học công nghệ và kinh tế mũi nhọn, như: công nghệ thông tin và truyền thông, điện tử, vật
liệu mới, công nghệ sinh học, chế tạo máy, tự động hóa, năng lượng nguyên tử, quản lý
kinh tế, ngân hàng, chứng khoán…
Tuy nhiên, việc thu hút cũng như sự đóng góp của bà con vào công cuộc xây dựng
đất nước, nhất là của giới trí thức chưa phản ánh đúng tiềm năng của cộng đồng người Việt
Nam ở nước ngoài. Nếu có cơ chế, chính sách phù hợp và có những biện pháp có hiệu quả
trong công tác vận động người Việt Nam ở nước ngoài thì đội ngũ gần 4 triệu Việt kiều sẽ
là những cầu nối hết sức quan trọng không chỉ phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế
- xã hội của đất nước mà còn phục vụ cho cả việc tăng cường tình hữu nghị giữa nước Việt
Nam với các nước khác trên thế giới, đặc biệt là phát huy vai trò của người Việt Nam ở

nước ngoài trong việc tuyên truyền đường lối đối ngoại của Đảng và chủ trương đại đoàn
kết dân tộc của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với bạn bè quốc tế.

9

Bộ Ngoại giao Việt Nam: Cục Lãnh sự,
[truy cập ngày 15-8-2013

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-9-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

1.3.2. Người Việt Nam có quốc tịch quốc gia sở tại hoặc quốc gia khác
Tình hình quốc tịch của người Việt Nam định cư ở nước ngoài có thể xem xét theo
các khu vực: các nước Đông Âu, các nước châu Á và các nước phương Tây.
Ở các nước Đông Âu: cộng đồng người Việt Nam ở các nước Đông Âu được hình
thành chủ yếu vào cuối những năm 80, đầu những năm 90 của thế kỷ XX. Hầu hết họ sang
Đông Âu để làm việc, học tập rồi ở lại hoặc một số khác thì đi theo con đường du lịch,
thăm thân nhân. Họ ra đi hợp pháp nhưng sau đó ở lại quá hạn và trở thành cư trú bất hợp
pháp. Do những nguyên nhân khác nhau như bị mất giấy tờ, không được cấp giấy tạm trú,
không được phép đăng ký cư trú nên hiện có khoảng 80% người Việt Nam ở các nước này
không có quy chế định cư hoặc giấy tờ hợp pháp. Trong số còn lại có quy chế định cư và
giấy tờ hợp pháp thì cũng chỉ có một số ít là có quốc tịch của nước sở tại. Chính điều này
đã khiến cho cuộc sống của họ không ổn định và gặp nhiều khó khăn.
Ở các nước châu Á: Các nước thuộc khu vực Đông Nam Á: Lào, Campuchia, Thái

Lan…là những nước làng giềng lân cận với Việt Nam, do đó có khá đông người Việt Nam
sang định cư tại các nước này. Do chính sách của các nước sở tại đối với người nước ngoài
không giống nhau nên địa vị pháp lý của người Việt Nam ở từng nước đó cũng khác nhau.
Chẳng hạn ở Lào, do được sự quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện của Chính phủ Lào nên
cộng đồng người Việt ở Lào đã ổn định cuộc sống, được hưởng quy chế cư trú và hơn nửa
trong số đó đã được nhập quốc tịch Lào. Trong khi đó, tại Campuchia, địa vị pháp lý của
người Việt Nam không rõ ràng, phần lớn không có giấy tờ tuỳ thân hợp pháp, chỉ có một
số lượng ít người Việt có quốc tịch Campuchia. Chính vì vậy, cuộc sống của họ chưa thật
sự ổn định.
Tại một số nước khác thuộc khu vực châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan cũng có khá
đông người Việt định cư. Phần lớn trong số này là các cô dâu Việt lấy chồng người Hàn
Quốc hoặc Đài Loan rồi theo chồng về nước định cư
Hôn nhân Việt - Hàn có xu hướng gia tăng đáng kể, số liệu thống kê theo thời gian
cho thấy sự gia tăng nhanh chóng. Trước năm 2004, số cuộc hôn nhân chỉ là 560, đến năm
2005 là 1.500, năm 2006 là 20.000, năm 2007 là 25.000 và tính đến cuối năm 2009 là
35.000. Số phụ nữ lấy chồng ở Hàn Quốc xin thôi quốc tịch Việt Nam năm 2007 là 273
trường hợp, năm 2008 là 543 trường họp. Số liệu thống kê những năm gần đây về chuyển
đổi quốc tịch chưa được thống kê đầy đủ. Một số người hiện nay bị rơi vào tình trạng
không quốc tịch do đã xin thôi quốc tịch Việt Nam nhưng chưa nhập quốc tịch hoặc bị từ
chối nhập quốc tịch Hàn Quốc. Hệ quả là quyền và lợi ích chính đáng của họ không được
bên nào bảo hộ hoặc hỗ trợ khi cần thiết.
Cùng với Hàn Quốc, Đài Loan là nơi có khá đông cô dâu Việt Nam sinh sống. Tính
đến tháng 06/2010 đã có trên 80.000 phụ nữ Việt Nam kết hôn với đàn ông Đài Loan. Tại
đây, các công ty môi giới hôn nhân với người nước ngoài hoạt động hợp pháp, được Chính

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-10-

SVTH: Lý Văn Phúc

Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

phủ cấp phép và thu phí môi giới khá cao. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến
sự thương mại hóa các cuộc hôn nhân Đài - Việt.
Ở các nước phương Tây: Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài tại các nước tư
bản phát triển chiếm số lượng lớn nhất, khoảng 4/5 tổng số người Việt Nam ở nước ngoài
trên toàn thế giới. Người Việt Nam ở khu vực này phần đông đã có quốc tịch nước sở tại
(70-80%) do thủ tục xin nhập quốc tịch các nước này ít phức tạp, không đòi hỏi phải xin
thôi quốc tịch gốc, chỉ cần đáp ứng các tiêu chuẩn theo luật nhập cư là có thể được nhập
tịch (ví dụ: Mỹ, Pháp…). Riêng đối với Cộng hoà liên bang Đức, pháp luật về quốc tịch
của Đức quy định người nước ngoài muốn nhập quốc tịch Đức thì phải thôi quốc tịch mà
họ đang có. Do đó, hàng năm, số người Việt Nam định cư ở Đức xin thôi quốc tịch Việt
Nam khá nhiều.
Như vậy, ngoại trừ số người Việt Nam định cư ở nước ngoài đã xin thôi quốc tịch
Việt Nam để nhập quốc tịch nước sở tại thì hiện nay, còn nhiều người vừa có quốc tịch
Việt Nam, vừa có quốc tịch nước ngoài. Việc họ vẫn còn quốc tịch Việt Nam khi đã được
nhập quốc tịch nước ngoài là do nước mà họ định cư công nhận 2 quốc tịch hoặc chấp
nhận 2 quốc tịch trên thực tế. Trong khi đó, trong cộng đồng người Việt Nam định cư ở
nước ngoài này vẫn có một bộ phận chỉ có quốc tịch Việt Nam mà chưa được nhập quốc
tịch nước sở tại. Số này chủ yếu sống ở Nga, các nước Đông Âu và những người ra đi hợp
pháp đang định cư ở các nước phương Tây. Hầu hết họ đã được Việt Nam cấp đổi hộ chiếu
trừ những người vượt biên hoặc ra đi bất hợp pháp. Những người này đã được nước sở tại
cấp giấy chứng nhận quy chế ngoại kiều, giấy thông hành tỵ nạn…Đến nay, một số người
không có giấy tờ gì, sống bất hợp pháp hoặc rơi vào tình trạng không quốc tịch, nhất là ở
Nga và các nước Đông Âu. Bên cạnh đó, cũng có một bộ phận đã xin thôi quốc tịch Việt
Nam để được gia nhập quốc tịch của nước sở tại như: Lào, Séc, Hàn Quốc, Đài Loan,
Đức…
1.4. Sơ lược quá trình hình thành và phát triển các quy định về bảo hộ công dân ở

nước ngoài
1.4.1. Trong pháp luật quốc tế
Theo một số học giả luật quốc tế, vấn đề bảo hộ công dân là lĩnh vực mới trong
quan hệ quốc tế, vì cho đến trước thế kỷ thứ XVIII, việc bảo hộ công dân ở nước ngoài
chưa được đặt ra trong quan hệ quốc tế. Đến thế kỷ XVIII, do quan hệ thương mại quốc tế
phát triển mạnh mẽ nên nhu cầu về bảo hộ người nước ngoài và tài sản của họ mới xuất
hiện trong quan hệ giữa các quốc gia. Năm 1794 Hiệp ước Jay được ký kết giữa Mỹ và
Anh đã mở ra một thời kỳ mới trong quan hệ quốc tế - thời kỳ sử dụng các cơ quan trọng
tài quốc tế như là phương tiện để giải quyết các tranh chấp thường xuyên phát sinh trong
quá trình bảo hộ ngoại giao.
Bước sang thế kỷ XIX, thương mại quốc tế và cách mạng khoa học kỹ thuật có
bước phát triển đột biến. Giao lưu giữa các thể nhân, pháp nhân của các quốc gia tăng lên
GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-11-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

đáng kể. Bảo hộ ngoại giao trở thành công cụ của các nước mạnh ở Châu Âu thường sử
dụng để can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác ở Châu Mỹ La tinh, Châu Phi.
Trong giai đoạn từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, bảo hộ công dân ngày càng đóng
vai trò quan trọng trong quan hệ giữa các quốc gia, đặc biệt giữa các nước châu Âu với
các nước Châu Phi-Mỹ La tinh. Trong nhiều trường hợp bảo hộ công dân đã dẫn đến can
thiệp bằng vũ lực để giải quyết vấn đề tranh chấp. Hàng loạt cơ quan trọng tài quốc tế ra
đời theo điều ước quốc tế song phương trong khoảng thời gian trên.
Sau khi Thế chiến lần thứ I kết thúc, cộng đồng quốc tế đã đưa vấn đề pháp điển
hóa luật quốc tế, trong đó có các quy phạm về bảo hộ ngoại giao ra bàn hội nghị quốc tế tại

Lahaye, bắt đầu từ ngày 13/03/1930. Tuy nhiên, Hội nghị đã không thể đưa ra tiếng nói
chung. Vì vậy, vấn đề bảo hộ ngoại giao chủ yếu được điều chỉnh tại các điều ước quốc tế
song phương có liên quan và các tập quán quốc tế được hình thành và áp dụng rộng rãi
trong vấn đề này.
Trước hết, quyền công dân cũng là quyền con người, các quy định về bảo vệ quyền
con người suy cho cùng vẫn dùng để bảo vệ quyền công dân. Và khi thực hiện việc bảo vệ
quyền công dân là đã thực hiện việc bảo hộ công dân ở nước ngoài.
Những tư tưởng triết học về quyền con người ở Châu Âu thời kỳ Phục Hưng đã có
ảnh hưởng quan trọng đến sự ra đời của những văn bản pháp luật về quyền con người ở
một số nước của châu lục này, cũng như đến hai cuộc cách mạng nổi tiếng thế giới nổ ra
vào cuối những năm 1700 ở Mỹ và Pháp. Hai cuộc cách mạng này đã có những đóng góp
rất to lớn vào sự phát triển của tư tưởng và quá trình lập pháp về quyền con người không
chỉ ở hai nước Mỹ và Pháp mà còn trên toàn thế giới. Trong cuộc cách mạng thứ nhất, năm
1776, mười ba thuộc địa ở Bắc Mỹ đã tuyên bố độc lập với đế chế Anh thông qua một văn
bản có tên là Tuyên ngôn độc lập , trong đó khẳng định rằng : “… mọi người sinh ra đều
bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những
quyền đó có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Mặc dù không
phải văn kiện pháp lý đầu tiên trên thế giới đề cập đến vấn đề này, tuy nhiên, Tuyên ngôn
Độc lập 1776 của nước Mỹ có thể coi là sự xác nhận chính thức đầu tiên trên phương diện
nhà nước về quyền con người. Đánh giá về văn kiện này, Các Mác đã cho rằng, nước Mỹ
là nơi lần đầu tiên xuất hiện ý tưởng về nền cộng hoà dân chủ vĩ đại, nơi đã tuyên bố bản
tuyên ngôn đầu tiên về quyền con người.
Trong cuộc cách mạng thứ hai, vào năm 1789, nhân dân Pháp, mà chủ yếu là thợ
thuyền, trí thức và một số thị dân, đã đứng lên lật đổ chế độ phong kiến, thành lập nền
cộng hòa đầu tiên, đồng thời công bố bản Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền nổi
tiếng của Pháp. Điều 1 bản Tuyên ngôn này khẳng định : “Người ta sinh ra và sống tự do
và bình đẳng về các quyền …”. Đặc biệt, không dừng lại ở những nguyên tắc, ý tưởng như
Tuyên ngôn Độc lập 1776 của nước Mỹ, Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền 1789 đã
xác định một loạt các quyền cơ bản của con người như quyền tự do và bình đẳng, quyền sở
GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-12-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

hữu, được bảo đảm an ninh và chống áp bức, quyền bình đẳng trước pháp luật, quyền
không bị bắt giữ trái phép, quyền được coi là vô tội cho đến khi bị tuyên bố phạm tội,
quyền tự do tư tưởng, tự do tín ngưỡng, quyền tự do ngôn luận, quyền tham gia ý kiến vào
công việc nhà nước…, đồng thời đề cập đến những biện pháp cụ thể nhằm bảo đảm thực
hiện các quyền này. Điều đó chứng tỏ những tư tưởng về quyền con người đã thẩm thấu
một cách nhanh chóng và gây ra những biến động xã hội rất to lớn ở châu lục này. Nó
cũng chứng tỏ rằng, giai cấp tư sản đã nhận thấy, nắm lấy và tận dụng triệt để quyền con
người như là một phương tiện hữu hiệu trong cuộc đấu tranh giành quyền lực với giai cấp
phong kiến.
Tuy nhiên, quyền con người chỉ thực sự nổi lên như một vấn đề ở tầm quốc tế từ
những năm đầu của thế kỷ XIX, cùng với cuộc đấu tranh nhằm xoá bỏ chế độ nô lệ và
buôn bán nô lệ diễn ra rất mạnh mẽ và liên tục tới tận cuối thế kỷ đó và phong trào đấu
tranh đòi cải thiện điều kiện sống cho người lao động và bảo vệ nạn nhân trong các cuộc
xung đột vũ trang thế thới. Vào năm 1864, Hội nghị ngoại giao quốc tế đầu tiên họp ở
Giơnevơ (Thuỵ Sĩ) đã thông qua Công ước về cải thiện điều kiện của người bị thương
trong các cuộc chiến trên trên bộ (Công ước Giơnevơ thứ I). Năm 1899, Hội nghị hoà bình
quốc tế họp ở Lahaye (Hà Lan) đã thông qua Công ước về các luật lệ và tập quán trong
chiến tranh. Đây là những văn kiện đầu tiên của luật nhân đạo quốc tế - ngành luật mà tuy
chỉ giới hạn trong việc bảo vệ những nạn nhân chiến tranh trong hoàn cảnh xung đột vũ
trang, nhưng chứa đựng những giá trị và quy phạm có quan hệ chặt chẽ với luật quốc tế về
quyền con người ở giai đoạn sau này
Vào những năm đầu của thế kỷ XIX, cùng với việc thành lập Hội quốc liên và Tổ

chức Lao động quốc tế, quyền con người càng trở thành một vấn đề có tầm quốc tế rộng
lớn. Cả hai tổ chức này đã nâng nhận thức và các hoạt động về quyền con người lên một
mức độ mới. Tổ chức Lao động quốc tế, trong Điều lệ của mình, đã khẳng định, hoà bình
trên thế giới chỉ có thể được thực hiện nếu được dựa trên cơ sở bảo đảm công bằng xã hội
cho tất cả mọi người. Trong Thoả ước của Hội quốc liên, các nước thành viên tuyên bố
chấp nhận nghĩa vụ bảo đảm, duy trì sự công bằng và các điều kiện nhân đạo về lao động
cho đàn ông, phụ nữ và trẻ em cũng như bảo đảm sự đối xử xứng đáng với những người
bản xứ tại các thuộc địa của họ. Cũng trong thời kỳ này, một loạt văn kiện khác của luật
nhân đạo quốc tế đã được thuông qua trong hội nghị Lahaye, tại các Hội nghị của Hội Chữ
Thập đỏ quốc tế (ICRC) và Hội Quốc liên, bổ sung những bảo đảm rộng rãi hơn với các
quyền con người trong hoàn cảnh chiến tranh và xung đột vũ trang. Cũng trong thời kỳ
này, cuộc Cách mạng vô sản đầu tiên trên thế giới nổ ra ở nước Nga vào tháng 10 năm
1917, mở ra một chương mới trong lịch sử chính trị quốc tế, đồng thời tạo ra những biến
chuyển quan trọng trong tư tưởng và thực tiễn về quyền con người. Cùng với sự phát triển
mạnh mẽ của hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa trong những thập kỷ 1940 đến 1980 của
thế kỷ trước, các quyền kinh tế, xã hội, văn hoá được đề cao, và đặc biệt, các quyền độc
GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-13-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

lập và tự quyết của các dân tộc được cổ vũ. Đây là những quyền con người mà trước đó đã
không hoặc rất ít được đề cập trên các diễn đàn quốc tế.
Sau chiến tranh thế giới thứ II, việc Liên Hợp quốc ra đời, thông qua Hiến chương
(24/10/1945), Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người (10/12/1948) và hai công ước
quốc tế về các quyền dân sự, chính trị và kinh tế, xã hội, văn hoá (năm 1966) đã chính thức

khai sinh ra ngành luật quốc tế về quyền con người, đặt nền móng cho việc tạo dựng một
nền văn hoá quyền con người, nền văn hoá mới và chung của mọi dân tộc trên trái đất.
Mặc dù ngay sau khi Liên Hợp quốc được thành lập cho đến cuối thập kỷ 1970, cuộc
Chiến tranh lạnh trên thế giới phần nào ảnh hưởng đến những nỗ lực quốc tế trên lĩnh vực
này, song cho đến ngày nay, một hệ thống hàng trăm văn kiện quốc tế về quyền con người
đã được thông qua, một cơ chế quốc tế về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người đã được
hình thành, biến quyền con người thành một trong các yếu tố chính trị chi phối các quan hệ
quốc tế.
Hội nghị thế giới về quyền con người năm 1993 đánh dấu một bước ngoặt trong
những nỗ lực thúc đẩy các quyền con người trên thế giới sau những trì trệ ở thời kỳ “Chiến
tranh lạnh”. Hội nghị đã khẳng định mối liên hệ không thể tách rời giữa dân chủ, phát triển
và quyền con người cũng như giữa các quyền con người về dân sự, chính trị và kinh tế, xã
hội, văn hoá. Hội nghị đã thiết lập “một khuôn khổ mới cho việc đối thoại, hợp tác và phối
hợp của cộng đồng quốc tế trong lĩnh vực quyền con người” mà cho phép thúc đẩu một
cách thực sự hiệu quả các quyền con người ở tất cả các cấp độ địa phương, quốc gia khu
vực và quốc tế. Tại hội nghị này, các đại biểu đã nhất trí thông qua Tuyên bố Viên kèm
theo Chương trình hành động chung về quyền con người, với các mục tiêu rất cụ thể, trong
đó đưa ra những biện pháp mới mang tính lịch sử để thúc đẩy và bảo vệ các quyền của phụ
nữ, trẻ em, người bản địa và để tăng cường năng lực của hệ thống Liên hợp quốc trong
việc giám sát sự tuân thủ các chuẩn mực quốc tế về quyền con người trên thế giới…
Cùng với Hội nghị Viên, những phát triển gần đây trên lĩnh vực quyền con người
bao gồm việc thành lập các toà án hình sự quốc tế lâm thời và thường trực để xét xử các tội
ác chiến tranh, tội ác chống nhân loại, tội diệt chủng và tội xâm lược và việc thành lập Hội
Đồng Liên Hợp quốc về quyền con người (năm 2006, thay thế cho Uỷ ban của Liên hợp
quốc về quyền con người trước đó) đã làm cho cuộc đấu tranh vì quyền con người thực sự
phát triển trên phạm vi toàn cầu với một cơ sở pháp lý vững chắc, được mở rộng không
ngừng cả về nội dụng và mức độ bảo đảm. Song song và làm nền tảng cho tiến trình phát
triển đó, dòng tư tưởng, lý thuyết về quyền con người cũng ngày càng được củng cố và
phát triển, đi sâu làm rõ những khía cạnh thực tiễn của quyền con người, biến quyền con
người trở thành một trong những khái niệm được đề cập, chấp nhận và cổ vũ một cách

rộng khắp, thường xuyên và nồng nhiệt nhất trong đời sống hiện nay của nhân loại.

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-14-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

1.4.2. Trong pháp luật Việt Nam
Hiến pháp 1946
Nhận thức rõ tầm quan trọng của bản hiến pháp, chỉ sau ngày tuyên bố độc lập,
ngày 3/09/1945, trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời, Hồ Chủ tịch đã đưa ra
sáu nhiệm vụ, trong đó có việc ban hành hiến pháp. Dự thảo hiến pháp được thông qua tại
kỳ họp thứ hai Quốc hội khóa I ngày 08/11/1946. Bản hiến pháp này gồm 7 chương, trong
đó chương đề cập về quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân dược đặt ở vị trí thứ 2 sau
chương về chính thể nhà nước. Ở bản hiến pháp này, chưa xuất hiện chế định bảo vệ người
Việt Nam ở nước ngoài, tuy nhiên trước đó không lâu, ngày 14/09/1946 đã có một Tạm
ước giữa Việt - Pháp được ký kết có quy định “Những kiều dân Việt ở Pháp và những kiều
dân Pháp ở Việt Nam đều được hưởng quyền tự do cư trú như người bản xứ và tất cả các
quyền tự do dân chủ”. Tuy Tạm ước tồn tại không lâu, song cho thấy sự quan tâm của
Đảng và Nhà nước đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài.
Hiến pháp 1959
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, miền Bắc xây dựng xã hội chủ nghĩa, miền Nam
tiếp tục cách mạng dân chủ. Hiến pháp 1946, theo nhận định của Đảng, đã hoàn thành
nhiệm vụ của mình. Vì vậy, Hiến pháp 1959 được quốc hội khóa I kỳ họp thứ 11 ngày
31/12/1959 thông qua. Để phù hợp với chiến lược phát triển, chương II quy định về chế độ
kinh tế và xã hội, chương về quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được đặt ở vị trí thứ

3. Lần đầu tiên chế định bảo vệ người Việt Nam ở nước ngoài được ghi nhận trong hiến
pháp, “Nhà nước bảo hộ quyền lợi chính đáng của Việt kiều”10, tuy chỉ có một quy định
duy nhất nhưng nó thể hiện sự quan tâm của Nhà nước đến việc bảo vệ công dân của mình
ở nước ngoài. Từ đây, tạo tiền đề cho sự phát triển trong quan hệ quốc tế, các cơ quan
được thành lập để thực hiện quy định ấy.
Hiến pháp 1980
Sau chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, miền Nam hoàn toàn giải phóng, cả nước tiến
lên chủ nghĩa xã hội, chính vì tình hình ấy, đất nước cần một bản hiến pháp mới phù hợp
hơn. Hiến pháp 1980 được Quốc hội khóa VI kỳ thứ 7 ngày 18/12/1980, gồm 12 chương.
Do đất nước vừa thống nhất nên bản hiến pháp này chủ yếu tập trung vào kinh tế, xã hội,
bảo vệ đất nước…chính vì thế, quyền và nghĩa vụ của công dân được quy định ở chương
V. Cũng giống như hiến pháp 1959, chế định bảo vệ người Việt Nam ở nước ngoài vẫn
còn hạn chế, có thể đây là thời kỳ tập trung phát triển kinh tế đất nước nhũng chế định
chưa được rõ ràng, chỉ dừng lại ở khái niệm chung chung.
Hiến pháp 1992
Sau một thời gian phát huy hiệu lực, nhiều quy định của hiến pháp 1980 không còn
phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh kinh tế - xã hội đất nước. Tình hình thức tiễn đòi hỏi một
10

Điều 36 Hiến pháp 1959

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-15-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

bản hiến pháp mới, phù hợp hơn để thức đẩy sự tiến bộ xã hội, nâng cao đời sống của
người dân. Theo tinh thần của hiến pháp, các chế định về quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân được coi trọng hơn (có 34 điều, Hiến pháp 1980 có 28 điều). Vấn đề bảo vệ
người Việt Nam ở nước ngoài từ đó được nâng cao. Không còn là quy định chung chung,
hiến pháp này khẳng định “Nhà nước bảo hộ quyền lợi chính đáng của người Việt Nam
định cư ở nước ngoài”11. Quy định như thế ta thấy rằng người Việt Nam ở nước ngoài
được hưởng những quyền như công dân Việt Nam. Có một điểm mới so với Hiến pháp
1980 là “Nhà nước tạo điều kiện để người Việt Nam định cư ở nước ngoài giữ quan hệ gắn
bó với gia đình và quê hương, góp phần xây dựng quê hương, đất nước”. So với các bản
hiến pháp trước thì đây là một bước quan trọng đánh dấu sự hội nhập của Nhà nước trong
mối quan hệ quốc tế. Đến năm 2001, hiến pháp có sửa đổi, bổ sung nhưng vẫn trên tinh
thần nâng cao đời sống người dân, phát triển kinh tế - xã hội. Có thêm một điểm mới trong
quan hệ bảo hộ đó là Nhà nước khẳng định rằng “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài là
bộ phận của cộng đồng dân tộc Việt Nam”12.
Hiến pháp 2013
Hiến pháp năm 2013 được Quốc hội (khóa XIII) thông qua tại kỳ họp thứ 6, gồm 11
chương, 120 điều có hiệu lực từ ngày 01/01/2014, giảm 01 chương và 27 điều so với Hiến
pháp năm 1992. Hiến pháp năm 2013 đã quy định bao quát hầu hết các quyền cơ bản về
chính trị, dân sự, kinh tế, xã hội, văn hóa của con người. Nếu như Hiến pháp năm 1992
quy định quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định tại chương V thì ở Hiến
pháp năm 2013 chương về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là
chương II, chỉ xếp sau chương về chế độ chính trị. Đây không phải là sự ngẫu nhiên hoặc
cơ học mà đây là một điểm mới, thể hiện tầm quan trọng của quyền con người trong Hiến
pháp. Hiến pháp đã làm rõ hơn các quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân và trách nhiệm
của Nhà nước trong việc bảo đảm thực hiện quyền con người, quyền công dân; thể hiện rõ
bản chất dân chủ của Nhà nước ta. Trải qua 5 bản hiến pháp, những quy định về bảo vệ
người Việt Nam ở nước ngoài từng bước hoàn thiện, chỉ rõ tầm quan trọng cũng như mối
quan hệ giữa công dân và Nhà nước.
Luật quốc tịch năm 2008
Ngay từ những ngày đầu thành lập nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà, Nhà nước ta

đã ban hành các văn bản pháp luật quy định về quốc tịch. Tuy nhiên, ngày 28/6/1988, Luật
quốc tịch Việt Nam đầu tiên mới được thông qua. Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988 lần
đầu tiên đã chính thức “luật hoá” mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân bằng quy định
“Công dân Việt Nam được Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo đảm các
quyền công dân và phải làm tròn nghĩa vụ của mình đối với Nhà nước và xã hội theo quy
định của pháp luật. Nhà nước bảo hộ quyền lợi chính đáng của công dân Việt Nam ở nước
11
12

Điều 75 Hiến pháp 1992
Điều 75 Hiến pháp 1992 sửa đổi năm 2001

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-16-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

ngoài”13. “Quyền lợi chính đáng của công dân Việt Nam ở nước ngoài” được quy định chi
tiết tại Điều 1 Nghị định số 37/HĐBT ngày 05/02/1990 quy định chi tiết thi hành Luật
quốc tịch Việt Nam. Theo đó, “Quyền lợi chính đáng của công dân Việt Nam ở nước ngoài
theo quy định tại Điều 2 Luật quốc tịch là những quyền lợi được pháp luật Việt Nam và
các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết bảo đảm và những quyền lợi khác theo
pháp luật và tập quán quốc tế, nếu việc hưởng những quyền lợi ấy không trái với những
nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam”.
Các quy định của Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988 và các văn bản hướng dẫn thi
hành đã tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo hộ của Nhà nước Việt Nam đối với công dân Việt

Nam ở nước ngoài, phù hợp với chủ trương và chính sách của Đảng và Nhà nước ta trong
giai đoạn đó.
Xuất phát từ những đòi hỏi về mặt pháp lý và thực tiễn, ngày 20/5/1998 Quốc hội
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Luật quốc tịch Việt Nam năm
1998 thay thế Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988. Liên quan đến vấn đề người Việt Nam ở
nước ngoài, Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 quy định: “Nhà nước Việt Nam bảo hộ
quyền lợi chính đáng của người Việt Nam ở nước ngoài”, khác với Luật quốc tịch năm
1988 chỉ quy định việc bảo hộ đối với “Công dân Việt Nam ở nước ngoài”. Như vậy,
phạm vi bảo hộ của nhà nước Việt Nam đã được mở rộng. Nhà nước Việt Nam sẽ bảo hộ
không những đối với người có quốc tịch Việt Nam (công dân Việt Nam) mà còn bảo hộ cả
với những người gốc Việt Nam ở nước ngoài. Quy định này đã khiến cho cộng đồng người
Việt Nam ở nước ngoài yên tâm, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Việt
Nam.
Sau hơn 9 năm thực hiện, Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 đã phát huy vai trò là
cơ sở pháp lý quan trọng trong vấn đề quản lý quốc tịch. Tuy nhiên, Luật năm 1998 cũng
bộc lộ một số điểm hạn chế, bất cập cần phải sửa đổi, bổ sung. Chính vì vậy, ngày 13
tháng 11 năm 2008, Quốc hội khoá XII đã thông qua Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008
thay thế Luật quốc tịch năm 1998. Luật quốc tịch năm 2008 so với Luật năm 1998 có
nhiều điểm mới, riêng đối với quy định liên quan đến người Việt Nam ở nước ngoài, Luật
quốc tịch năm 2008 ngoài việc kế thừa các quy định trước đó về quan hệ giữa Nhà nước
với công dân, bảo hộ đối với công dân Việt Nam ở nước ngoài, chính sách đối với người
gốc Việt Nam ở nước ngoài còn bổ sung quy định mới về quyền và nghĩa vụ của công dân
Việt Nam đồng thời có quốc tịch nước ngoài đang định cư ở nước ngoài. Theo đó, “Quyền
và nghĩa vụ của công dân Việt Nam đồng thời có quốc tịch nước ngoài đang định cư ở
nước ngoài được thực hiện theo quy định của pháp luật có liên quan”. Đặc biệt, tại Luật
quốc tịch Việt Nam năm 2008, lần đầu tiên vấn đề quốc tịch của người Việt Nam định cư ở
nước ngoài đã được khẳng định rõ: “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất
13

Điều 2 Luật quốc tịch Việt Nam 1988

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-17-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

quốc tịch Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam trước ngày Luật này có hiệu lực
thì vẫn còn quốc tịch Việt Nam và trong thời hạn 5 năm, kể từ ngày Luật này có hiệu lực,
phải đăng ký với cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài để giữ quốc tịch Việt Nam”14.
Quy định này phù hợp với nguyện vọng của đông đảo người Việt Nam định cư ở nước
ngoài, tạo tâm lý phấn khởi và yên tâm cho họ.
Có thể thấy rằng, những quy định tại Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 liên quan
đến người Việt Nam ở nước ngoài đã thể hiện rõ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà
nước ta trong giai đoạn hiện nay, luôn coi cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là một
bộ phận không thể tách rời của dân tộc Việt Nam.
Luật cơ quan đại diện năm 2009
Luật Cơ quan đại diện Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài
(sau đây gọi là Luật Cơ quan đại diện) đã được Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam khóa XII biểu quyết thông qua tại kỳ họp thứ 5 (ngày 18 tháng 6 năm 2009) và
có hiệu lực thi hành từ ngày 02 tháng 9 năm 2009. Theo đó, Pháp lệnh Lãnh sự năm 1990
và Pháp lệnh Cơ quan đại diện nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài
năm 1993 hết hiệu lực kể từ ngày Luật này có hiệu lực thi hành.
Pháp lệnh Lãnh sự năm 1990 quy định về chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức
của cơ quan lãnh sự Việt Nam ở nước ngoài và Pháp lệnh về cơ quan đại diện nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài năm 1993 quy định chức năng, nhiệm vụ và
cơ cấu tổ chức của cơ quan đại diện ngoại giao và phái đoàn đại diện thường trực của Việt

Nam tại các tổ chức quốc tế liên chính phủ. Qua thực tiễn thực hiện hai Pháp lệnh nêu trên
cho thấy, các quy định của hai Pháp lệnh, về cơ bản phù hợp với Hiến pháp nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Công ước Viên 1961 về quan hệ ngoại giao, Công ước
Viên 1993 về quan hệ lãnh sự cũng như phù hợp với tập quán quốc tế.
Tuy nhiên, do mối quan hệ quốc tế ngày càng phát triển chính vì thế một số quy
định trong hai Pháp lệnh nêu trên không còn phù hợp với thực tiễn hoạt động của cơ quan
đại diện. Xuất phát từ thực trạng đó, Luật cơ quan đại diện được thông qua, quy định cụ
thể những nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan đại diện, như : Thúc đẩy quan hệ chính trị - xã
hội, quốc phòng - an ninh, phục vụ phát triển kinh tế đất nước, thúc đẩy quan hệ văn hóa,
thực hiện nhiệm vụ lãnh sự…Đặt biệt là nhiệm vụ “Hỗ trợ và bảo vệ cộng đồng người
Việt Nam ở nước ngoài”.
Ngoài những quy định nói trên, nhà nước ta còn thành lập quỹ Bảo hộ công dân và
pháp nhận Việt Nam ở nước ngoài theo Quyết định số 119/2007/QĐTTg ngày 25/07/2007
của Thủ tướng Chính phủ, nhằm thực hiện hiệu quả hơn công tác bảo hộ công dân. Quỹ có
tư cách pháp nhân, có con dấu riêng và chịu sự quản lý Nhà nước của Bộ Ngoại giao về tổ
chức và hoạt động. Cục Lãnh sự là cơ quan được Bộ trưởng Bộ Ngoại giao ủy quyền trực
14

Khoản 2 Điều 13 Luật quốc tịch Việt Nam 2008

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-18-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

tiếp thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tổ chức và hoạt động của Quỹ. Hỗ trợ các

hoạt động của các Cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài để thực hiện việc
bảo hộ các quyền lợi, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân và pháp nhân Việt Nam ở
nước ngoài. Hỗ trợ nhân đạo khẩn cấp cho công dân, pháp nhân Việt Nam gặp hoàn cảnh
đặc biệt khó khăn mà họ không thể tự khắc phục được tại thời điểm đó.
Ta có thể thấy rằng, từ bản Hiến pháp 1946 cho đến nay thì sự quan tâm của Đảng
và Nhà nước đến cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài ngày càng sâu sắc hơn, đó như
là lời khẳng định của Nhà nước rằng người Việt Nam ở nước ngoài là một phần ruột thịt
không thể tách rời.

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-19-

SVTH: Lý Văn Phúc


Pháp luật Việt Nam về bảo hộ người Việt Nam ở nước ngoài-Thực trạng và phương hướng hoàn thiện

CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT VỀ BẢO HỘ NGƯỜI VIỆT NAM Ở NƯỚC NGOÀI
2.1. Cơ sở pháp lý về bảo hộ công dân
2.1.1. Những quy định của pháp luật quốc tế
2.1.1.1. Những quy định trong các Công ước quốc tế
Như đã phân tích, vấn đề bảo hộ công dân là lĩnh vực mới trong quan hệ quốc tế.
Mãi đến thế kỷ XVIII nhu cầu bảo hộ người nước ngoài và tài sản của họ mới xuất hiện
trong quan hệ giữa các quốc gia khi mà quan hệ thương mại quốc tế ngày một phát triển
mạnh mẽ.
Với những quy định trong văn bản có tên “Tuyên ngôn độc lập” trong cuộc cách
mạng mười ba thuộc địa ở Bắc Mỹ tuyên bố độc lập với đế chế Anh năm 1776, cùng với
“Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền” của Pháp năm 1789, có thể thấy rằng quyền

con người đã được coi trọng hơn. Không chỉ dừng lại ở những quy tắc, ý tưởng quyền con
người được xác định cụ thể như quyền tự do, quyền bình đẳng…Vào những năm đầu của
thế kỷ XIX, nhận thức và hành động bảo vệ quyền con người được nâng lên một tầm cao
mới để đảm bảo công bằng xã hội cho tất cả mọi người.
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Liên hợp quốc ra đời, đã chính thức khai sinh ra
ngành luật quốc tế về quyền con người, đặt nền móng cho việc tạo dựng một nền văn hoá
quyền con người-nền văn hoá mới và chung của mọi dân tộc-trên trái đất.
Theo nguyên tắc chung, việc bảo hộ công dân ở nước ngoài thuộc về các cơ quan
đại diện ngoại giao, lãnh sự của nước cử đại diện tại nước nhận đại diện. Việc bảo hộ công
dân do các cơ quan đại diện thực hiện được ghi nhận trong các công ước Viên 1961 về
quan hệ ngoại giao, Công ước Viên 1963 về quan hệ lãnh sự.
 Công ước Viên 1961
Chức năng của cơ quan đại diện ngoại giao đã được luật quốc tế hiện đại ấn định cụ
thể15:
Thay mặt cho quốc gia cử đại diện tại quốc gia nhận đại diện;
Bảo vệ quyền lợi cho quốc gia cử đại diện và những người thuộc quốc tịch của quốc
gia cử tại quốc gia nhận đại diện;
Đàm phán với Chính phủ của quốc gia nhận đại diện;
Tìm hiểu bằng những phương tiện hợp pháp về điều kiện và tình hình tiến triển của
quốc gia nhận đại diện và báo cáo tình hình đó cho Chính phủ của quốc gia cử đại diện;
Đẩy mạnh các quan hệ hữu nghị và phát triển các quan hệ kinh tế, văn hóa, khoa học giũa
quốc gia cử và quốc gia nhận đại diện.
Ngoài chức năng nêu trên, tại Khoản 2 Điều 3 của công ước Viên 1961 còn khẳng
định: “Không một điều khoản nào của Công ước này có thể được giải thích như có ý ngăn
15

Điều 3 Công ước Viên 1961

GVHD: Ths. Kim Oanh Na

-20-

SVTH: Lý Văn Phúc