pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011-2015)
Đề tài:

PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH
TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

ThS. LÊ HUỲNH PHƯƠNG CHINH

TRẦN THỊ THƠ
MSSV: 5116024
Lớp: Luật Thương mại 2

Cần Thơ, tháng 12 năm 2014


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
----------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT

KHÓA 37 (2011-2015)
Đề tài:

PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH
TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

ThS. LÊ HUỲNH PHƯƠNG CHINH

TRẦN THỊ THƠ
MSSV: 5116024
Lớp: Luật Thương mại 2

Cần Thơ, tháng 12 năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014
Giảng viên hướng dẫn

Lê Huỳnh Phương Chinh


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014
Giảng viên phản biện


MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 1
3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 2
5. Bố cục của đề tài ............................................................................................... 2
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG .. 4

1.1. Một số khái niệm có liên quan đến cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng . 4
1.1.1. Khái niệm về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ................................ 4
1.1.2. Khái niệm cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng....... 6
1.1.3. Khái niệm hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ...................... 7
1.2. Đặc trưng của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng................................... 9
1.3. Tác động của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng .................................. 10
1.3.1. Tác động tích cực của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ............... 10
1.3.2. Hệ quả của hoạt động cạnh tranh không lành mạnh và hạn chế cạnh
tranh trong lĩnh vực ngân hàng ...................................................................... 12
TỔNG KẾT CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 13
CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC
NGÂN HÀNG .................................................................................................................. 14

2.1. Quy định pháp luật về hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh

vực ngân hàng .................................................................................................... 14
2.1.1. Chỉ dẫn gây nhầm lẫn trong lĩnh vực ngân hàng .................................. 14
2.1.2. Xâm phạm bí mật kinh doanh và ép buộc khách hàng trong kinh doanh
trong lĩnh vực ngân hàng ................................................................................ 15
2.1.2.1. Xâm phạm bí mật kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng ................... 15
2.1.2.2. Ép buộc khách hàng trong kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng ..... 18
2.1.3. Dèm pha và gây rối hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng khác . 19


2.1.3.1. Dèm pha tổ chức tín dụng khác ........................................................ 19
2.1.3.2. Gây rối hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng khác ................. 21
2.1.4. Quảng cáo và khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh trong
lĩnh vực ngân hàng .......................................................................................... 22
2.1.4.1. Quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân
hàng .............................................................................................................. 22
2.1.4.2. Khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân
hàng .............................................................................................................. 24
2.1.5. Phân biệt đối xử của hiệp hội ................................................................ 26
2.1.6. Lạm dụng cơ chế lãi suất trong cạnh tranh ........................................... 26
2.2. Quy định pháp luật về hành vi hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân
hàng..................................................................................................................... 28
2.2.1. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng .................. 28
2.2.2. Lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và vị trí độc quyền trong lĩnh vực
ngân hàng ........................................................................................................ 31
2.2.2.1. Lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực ngân hàng ....... 31
2.2.2.2. Lạm dụng vị trí độc quyền trong lĩnh vực ngân hàng ........................ 34
2.2.3. Tập trung kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng ......................................... 35
2.2.3.1. Hình thức tập trung kinh tế trong lĩnh vực ngân hàng....................... 35
2.2.3.1.1. Sáp nhập tổ chức tín dụng .......................................................... 36
2.2.3.1.2. Hợp nhất tổ chức tín dụng .......................................................... 37

2.2.3.1.3. Mua lại tổ chức tín dụng ............................................................ 38
2.2.3.2. Kiểm soát hành vi tập trung kinh tế trong kĩnh vực ngân hàng ......... 40
2.3. Quy định pháp luật về điều tra, xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực
ngân hàng ........................................................................................................... 41
2.3.1. Thẩm quyền và thủ tục điều tra, xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực
ngân hàng ....................................................................................................... 41
2.3.2. Biện pháp xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ............. 44
TỔNG KẾT CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 46


CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG.............................................. 48

3.1. Thực trạng cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ..................................... 48
3.1.1. Thực trạng cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng ... 48
3.1.2. Thực trạng hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ................... 50
3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng 54
3.2.1. Xác định pháp luật điều chỉnh cho hành vi hạn chế cạnh tranh và hành
vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng ............................ 54
3.2.2. Quy định rõ ràng, cụ thể khái niệm về hành vi cạnh tranh không lành
mạnh, hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ................................... 56
3.2.2.1. Quy định rõ ràng, cụ thể khái niệm về hành vi cạnh tranh không
lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng ............................................................. 56
3.2.2.2. Quy định rõ ràng về hành vi hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân
hàng .............................................................................................................. 57
3.2.3. Thống nhất thẩm quyền và thủ tục xử lý hành vi cạnh tranh không lành
mạnh và hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng ................................. 57
3.2.4. Tái cấu trúc các tổ chức tín dụng, môi trường cạnh tranh của các tổ
chức
tín dụng trong lĩnh vực ngân hàng .................................................................. 58

3.2.4.1. Tái cấu trúc các tổ chức tín dụng...................................................... 58
3.2.4.2. Tái cấu trúc môi trường cạnh tranh của các tổ chức tín dụng ........... 59
TỔNG KẾT CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 61
KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 62

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hội nhập kinh tế đem lại cho Việt Nam nhiều cơ hội phát triển, song song với
đó là không ít những khó khăn và thử thách. Một trong những khó khăn và thách thức
quan trọng mà chúng ta đã và đang từng bước hoàn thiện, đó chính là một hành lang
pháp lý thật sự vững chắc. Đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng, phải càng được chú
trọng bởi khi có sự xuất hiện của ngày một nhiều các tổ chức tín dụng với đa đạng
hình thức và loại hình kinh doanh. Việt Nam sẽ phải thực hiện chính sách không phân
biệt đối xử giữa các ngân hàng trong nước và ngoài nước. Thực tế đó dẫn đến cạnh
tranh trong lĩnh vực ngân hàng càng trở nên quyết liệt hơn trong cuộc đua đáp ứng
nhu cầu ngày càng cao của nền kinh tế.
Tuy nhiên, tình trạng bất bình đẳng và môi trường cạnh tranh không minh
bạch cũng đang tồn tại ngay trong các tổ chức tín dụng trong nước và nước ngoài, các
tổ chức tín dụng bất chấp các quy định của pháp luật, đạo đức kinh doanh. Chính điều
này đang tạo ra nhiều tác động đối với các vấn đề kinh tế – xã hội. Là một lĩnh vực
quan trọng và nhạy cảm trong nền kinh tế, ngành ngân hàng cần phải có quy định
pháp lý hết sức chặt chẽ và hiện đại để điều chỉnh hành vi cạnh tranh rất đa dạng và
liên tục thay đổi nhằm duy trì một trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch cho các
tổ chức tín dụng. Chính từ đó người viết nhận thấy việc nghiên cứu tìm hiểu về những
quy định hiện hành của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng đối với tổ
chức tín dụng là cần thiết. Thông qua quá trình tìm hiểu những quy định của pháp

luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, từ đó xem xét những khó khăn và vướng
mắc trên thực tế, chỉ ra những khiếm khuyết, kẻ hở trong quy định của pháp luật và
đề xuất ý kiến góp phần hoàn thiện quy định pháp luật về lĩnh vực này. Với những lý
do trên, người viết đã chọn nội dung “Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân
hàng” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài này là nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề pháp
lý về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng thông qua các hành vi cạnh tranh không
lành mạnh, hành vi hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, thẩm quyền điều tra
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

1

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
và biện pháp xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng. Qua đó, có thể nắm
được các quy định chính của pháp luật về các hành vi cạnh tranh trong lĩnh vực ngân
hàng, thẩm quyền điều tra và các biện pháp xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực
ngân hàng. Đồng thời, người viết cũng tìm hiểu về thực trạng cạnh tranh và những bất
cập của quy định pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng. Trên cơ sở những
bất cập trong quy định của pháp luật người viết cũng đưa ra những giải pháp góp
phần hoàn thiện các quy định pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, nâng
cao vai trò quản lý của Nhà nước, áp dụng có hiệu quả các quy định vào thực tiễn.
3. Phạm vi nghiên cứu
Tác giả tập trung nghiên cứu về các vấn đề khái quát chung và quy định pháp
luật về hành vi cạnh tranh không lành mạnh và hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực
ngân hàng, quy định pháp luật về thẩm quyền điều tra và biện pháp xử lý vụ việc
cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng. Bên cạnh đó, tác giả cũng tập trung nghiên cứu

về thực trạng cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng và đề xuất giải pháp hoàn thiện
quy định của pháp luật. Do giới hạn về khả năng, điều kiện và thời gian nên người
viết chỉ tập trung nghiên cứu những vấn đề cơ bản nhất về cạnh tranh trong lĩnh vực
ngân hàng trên cơ sở của pháp luật hiện hành và không nghiên cứu những quy định
không liên quan trực tiếp đến hoạt động cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng.
4. Phương pháp nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu đề tài này, người viết kết hợp nhiều phương pháp nghiên
cứu khác nhau. Cụ thể là: phương pháp tổng hợp từ hệ thống văn bản pháp luật kết
hợp với các sách báo, tạp chí chuyên ngành; phương pháp phân tích nhằm làm rõ nội
dung, khía cạnh đang đề cập; phương pháp quy nạp để xâu chuỗi các vấn đề lại với
nhau; phương pháp so sánh đối chiếu các quy định của pháp luật điều chỉnh cùng một
vấn đề. Tất cả các phương pháp nghiên cứu kết hợp lại với nhau đã hỗ trợ người viết
hoàn thiện nội dung nghiên cứu này.
5. Bố cục của đề tài
Nội dung đề tài người viết trình bày với 3 chương cùng với các phần bổ trợ
như Lời nói đầu và Kết luận, cụ thể:

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

2

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Chương 1: Khái quát về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Người viết đề cập đến một số khái niệm liên quan đến cạnh tranh trong lĩnh
vực ngân hàng, đặc trưng của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng và tác động của
cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng. Mục đích nhằm tạo nên những hiểu biết ban đầu
làm tiền đề cho việc đi sâu nghiên cứu các quy định cụ thể của pháp luật ở Chương 2.

Chương 2: Pháp luật điều chỉnh về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Với chương này, người viết đi sâu phân tích để tìm hiểu về quy định của pháp
luật hiện hành như quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực
ngân hàng, hành vi hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, quy định về điều tra,
xử lý vụ việc cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng. Với trình tự trình bày nội dung chi
tiết và cụ thể từng vấn đề tất yếu sẽ thể hiện rõ được những nội dung mà pháp luật
hiện hành quy định về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng.
Chương 3: Thực trạng và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh
tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Nội dung Chương 3, người viết trình bày về thực trạng cạnh tranh trong lĩnh
vực ngân hàng và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật
về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, giúp các tổ chức tín dụng cạnh tranh lành
mạnh, minh bạch, góp phần vào việc duy trì hoạt động an toàn, hiệu quả của hệ thống
tài chính quốc gia.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

3

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG
1.1. Một số khái niệm có liên quan đến cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
1.1.1. Khái niệm về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Cạnh tranh là một khái niệm rất rộng, xuất hiện ở hầu hết các lĩnh vực khác
nhau của đời sống xã hội. Trong kinh tế, cạnh tranh liên quan đến mọi lĩnh vực của
thị trường và chủ thể kinh doanh. Tuy vậy, cạnh tranh chỉ xuất hiện trong cơ chế kinh

tế nhất định – cơ chế thị trường, nơi pháp luật thừa nhận và bảo đảm chế độ sở hữu đa
thành phần, quyền tự do ý chí trong đó có tự do kinh doanh của cá nhân. Mặt khác,
pháp luật cũng phải bảo đảm trên thị trường sẽ không tồn tại bất kỳ một rào cản nào
từ quản lý hành chính hay của các chủ thể kinh doanh có sức mạnh thị trường đối với
các doanh nghiệp tiềm năng, chuẩn bị hoặc mới gia nhập thị trường. Có tự do cạnh
tranh nền kinh tế thị trường mới vận hành theo đúng quy luật tất yếu của nó và phát
huy nội lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Nếu thừa nhận cạnh tranh là động lực
phát triển của xã hội, là yếu tố làm lành mạnh hóa các quan hệ xã hội khi nhà nước
đảm bảo sự bình đẳng trước pháp luật của các chủ thể thuộc mọi thành phần kinh tế
thì nó cũng kéo theo hệ quả đào thải – có nghĩa là chủ thể yếu kém sẽ có xu hướng bị
loại ra khỏi thị trường – và những ảnh hưởng tiêu cực đối với nền kinh tế của cạnh
tranh1.
Sự đa dạng hoạt động cạnh tranh trong thực tiễn kinh doanh đã kéo theo những
tranh luận: liệu có thể đạt được sự thống nhất trong quan niệm về cạnh tranh được
hay không. Từ trước tới nay, đã có khá nhiều định nghĩa, cách hiểu khác nhau về
cạnh tranh.
Từ điển tiếng Việt định nghĩa: “Cạnh tranh là tranh đua giữa những cá nhân,
tập thể có chức năng như nhau, nhằm giành phần hơn, phần thắng về phía mình.”2.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Cạnh tranh trong kinh doanh là hoạt
động tranh đua giữa những người sản xuất hàng hoá, giữa các thương nhân, các nhà

1

Ts. Tăng Văn Nghĩa, Giáo trình Luật cạnh tranh, Trường đại học Ngoại thương, NXB Giáo dục Việt Nam
2009, tr. 7.
2
Từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội 1998, tr. 258.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

4

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
kinh doanh trong nền kinh tế thị trường, chi phối quan hệ cung cầu, nhằm dành các
điều kiện sản xuất , tiêu thụ thị trường có lợi nhất.”3.
Do tính chất đa dạng và phức tạp của quá trình cạnh tranh trong nền kinh tế
hiện đại, các định nghĩa về cạnh tranh mặc dù đều nêu được trong chừng mực nhất
định những đặc điểm căn bản về cạnh tranh, tuy vậy, chúng cũng có những hạn chế
nhất định và chưa đảm bảo tính khái quát cao và bao trùm trong thực tiễn. Nhìn
chung, cạnh tranh được coi là hành vi của hai hoặc nhiều chủ thể trong nền kinh tế thị
trường với mục đích giành cho mình những ưu thế nhất định so với chủ thể khác4.
Tuy nhiên, cạnh tranh chỉ xuất hiện và tồn tại trong nền kinh tế thị trường, nơi có sự
tham gia của ít nhất hai chủ thể từ phía cung hoặc từ phía cầu và những chủ thể này
có mục đích đối kháng với nhau. Sự đạt được mục đích của người này sẽ dẫn đến sự
thất bại của người kia và ngược lại.
Sự đa dạng của hoạt động kinh doanh trên thị trường cũng kéo theo sự đa dạng
của các hành vi cạnh tranh. Về mặt hình thức, hành vi cạnh tranh bao giờ cũng biểu
hiện thông qua những phương tiện cạnh tranh như bằng cách xác định giá bán, chất
lượng hàng hóa, dịch vụ, quảng cáo… Mặc dù hành vi cạnh tranh nhằm mục đích
giành lợi thế trong kinh doanh, nhưng xét về mặt bản chất của hành vi thì chúng
không phải là những hành vi giống nhau hoàn toàn. Nhìn chung, “hành vi cạnh tranh
là những hành vi của doanh nghiệp tiến hành trong kinh doanh thông qua năng lực
và thủ pháp nhằm mục đích đạt được lợi thế cạnh tranh của mình”5.
Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là động lực của sự phát triển và là cơ
chế của quy luật cung – cầu. Đối với lĩnh vực kinh doanh đặc biệt như thị trường dịch
vụ ngân hàng thì cạnh tranh không phải là ngoại lệ. Theo đó, “cạnh tranh trong lĩnh
vực ngân hàng của các tổ chức tín dụng là việc các tổ chức tín dụng sử dụng tối đa

3

Bùi Thị Thanh Hà, Từ điển Bách khoa Việt Nam – Tập 1 (A – Đ), NXB Từ điển Bách khoa, Hà Nội 2000, tr.
721.
4
Ts. Tăng Văn Nghĩa, Giáo trình Luật cạnh tranh, Trường đại học Ngoại thương, NXB Giáo dục Việt Nam
2009, tr. 8.
5
Ts. Tăng Văn Nghĩa, Giáo trình Luật cạnh tranh, Trường đại học Ngoại thương, NXB Giáo dục Việt Nam
2009, tr. 78.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

5

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
các nguồn lực của mình để giành và vượt lên các đối thủ cạnh tranh khẳng định vị trí
của mình trong thị trường tiền tệ”6.
1.1.2. Khái niệm cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng
Cạnh tranh với bản chất là sự ganh đua giữa các chủ thể kinh doanh trong việc
giành ưu thế của mình trên thị trường để đạt được một mục tiêu nào đó. Để đạt được
mục tiêu của mình, chủ thể tham gia cạnh tranh có khả năng sáng tạo rất nhiều cách
thức ganh đua khác nhau, tạo thành tình trạng cạnh tranh ở những mức độ khác nhau,
thậm chí xuất hiện những hành vi trái với các chuẩn mực đạo đức kinh doanh. Cạnh
tranh không lành mạnh, trước hết, là một khái niệm bắt nguồn từ những quy định
mang tính nguyên tắc trong pháp luật dân sự, theo đó, các chủ thể trong giao dịch

(dân sự hay thương mại) phải đảm bảo tôn trọng thuần phong, mỹ tục và đạo đức xã
hội ở mỗi quốc gia. Với những quy định như vậy, giao dịch thương mại trên thị
trường cũng phải đảm bảo tôn trọng những quy tắc trong xã hội về đạo đức kinh
doanh. Sự phát triển đa dạng của các quan hệ thương mại trong điều kiện tự do cạnh
tranh ở các nền kinh tế theo cơ chế kinh tế thị trường đã kéo theo những hành vi cạnh
tranh đa dạng và phức tạp nhằm giành được lợi thế nhất định cho mình, thậm chí gây
thiệt hại cho đối thủ cạnh tranh khác. Hành vi cạnh tranh không lành mạnh có thể
hiểu là những hành vi cạnh tranh của chủ thể tham gia thị trường vi phạm những
chuẩn mực đạo đức kinh doanh thông thường có thể gây thiệt hại về vật chất hoặc
tinh thần cho chủ thể kinh doanh khác và người tiêu dùng.
Quy định của pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh phản ánh mặt trái của
hành vi, có nghĩa là hành vi đó có dấu hiệu trái với chuẩn mực đạo đức trong kinh
doanh của các chủ thể tham gia thị trường. Dưới góc độ của cạnh tranh không lành
mạnh, các chủ thể tham gia thị trường nói chung sử dụng các thủ pháp không phù hợp
với chuẩn mực đạo đức kinh doanh như gian dối, thông tin sai sự thật về hàng hóa,
dịch vụ, nói xấu, dèm pha chủ thể kinh doanh khác nhằm gây thiệt hại hoặc bất lợi về
cạnh tranh cho một hoặc một số chủ thể khác có liên quan.
6

Viên Thế Giang, Áp dụng luật cạnh tranh đối với hoạt động ngân hàng của các tổ chức tín dụng trong giai
đoạn hiện nay, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam,
/>SVcvLN6TQJlSZQp1LxxGw!1097393311!1556331975?dID=500896&dDocName=CNTHWEBAP01162522
767&Rendition=tapchi_2006_08_30_153325.doc&filename=1179_tapchi_2006_08_30_153325.doc, [truy cập
ngày 25/7/2014].

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

6

SVTH: Trần Thị Thơ

Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Khái niệm cạnh tranh không lành mạnh được quy định rõ ràng trong Luật
Cạnh tranh: “Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi cạnh tranh của doanh
nghiệp trong quá trình kinh doanh trái với các chuẩn mực thông thường về đạo đức
kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có thể gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền
và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác hoặc người tiêu dùng.”7.
Sự cạnh tranh này đã và đang góp phần sàng lọc các ngân hàng, loại bỏ các tổ
chức tín dụng yếu kém và khách hàng được hưởng lợi nhiều hơn. Tuy nhiên, trên thị
trường cũng đã xuất hiện nhiều hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh. Hành vi
cạnh tranh không lành mạnh có mức độ ảnh hưởng tiêu cực trên thị trường hẹp,
thường chỉ tác động đến một số chủ thể nhất định mà không ảnh hưởng đến một khu
vực thị trường rộng như hành vi hạn chế cạnh tranh. Tuy nhiên, đối với lĩnh vực ngân
hàng, do sự khác biệt trong hoạt động, việc xác định mức độ ảnh hưởng của hành vi
cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng cần được hiểu là trên phạm vi
rộng, trên toàn bộ thị trường ngân hàng.
Có thể rút ra định nghĩa hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực
ngân hàng như sau: “Hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân
hàng là hành vi của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong hoạt động ngân hàng
trái với những chuẩn mực thông thường về đạo đức kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có
thể gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp khác của tổ chức tín dụng, đến việc
thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, an toàn của hệ thống các tổ chức tín dụng.”8.
1.1.3. Khái niệm hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Khi các hành vi cạnh tranh diễn ra sẽ dẫn đến những hậu quả thay đổi về cấu
trúc thị trường, về sức mạnh thị trường của các chủ thể tham gia. Những hành vi cạnh
tranh của doanh nghiệp có sức mạnh thị trường thường mang lại hậu quả nhạy cảm
trên thị trường, các đối thủ cạnh tranh khác rất dễ bị tác động tiêu cực, bị thiệt hại bởi
những hành vi từ những chủ thể đó. Nó cũng có thể dẫn đến con đường hình thành
độc quyền thông qua việc họ liên kết lại với nhau nhằm tạo ra ưu thế cạnh tranh đáng

7

Khoản 4, Điều 3, Luật Cạnh tranh năm 2004.
Viên Thế Giang, Hoàn thiện pháp luật về hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động ngân hàng,
Viện Nghiên cứu lập pháp,
[truy cập ngày
20/8/2014].
8

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

7

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
kể trên thị trường. Với cách thức đó, doanh nghiệp có thể cải thiện được năng lực
cạnh tranh của mình, điều này dẫn tới hậu quả là những doanh nghiệp vừa và nhỏ
khác có nguy cơ bị thôn tính cao thậm chí phá sản. Những hành vi hạn chế cạnh tranh
như vậy có thể bị quy kết vi phạm pháp luật và bởi vậy phải bị đình chỉ hành vi, bồi
thường thiệt hại hoặc áp dụng một số biện pháp chế tài khác. Tùy vào tính chất, mức
độ và đối tượng bị xâm hại, các hành vi có thể bị cấm. Bởi vậy, hành vi canh tranh
luôn có xu hướng bị kiểm soát bởi pháp luật nhằm hạn chế những hiệu quả tiêu cực
của nó9.
Theo quy định của Luật Cạnh tranh: “Hành vi hạn chế cạnh tranh là hành vi
của doanh nghiệp làm giảm, sai lệch, cản trở cạnh tranh trên thị trường bao gồm
hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm
dụng vị trí độc quyền và tập trung kinh tế.”10.
Như vậy, so với hành vi cạnh tranh không lành mạnh, hạn chế cạnh tranh có

khả năng gây thiệt hại cao hơn. Đồng thời, do sự xuất hiện của quyền lực thị trường
nên các biện pháp trừng phạt mang tính dân sự như bồi thường thiệt hại hay cải chính
công khai sẽ không thể phát huy hiệu quả một cách tối ưu. Vì lẽ đó, công quyền đã
không thể sử dụng cùng một biện pháp để áp dụng cho cả hai loại hành vi trên11.
Đối với hệ thống các tổ chức tín dụng, hành vi hạn chế cạnh tranh của các
ngân hàng cũng không có nhiều điểm khác biệt so với các loại hình doanh nghiệp
khác. Xét về mặc chủ thể, hành vi hạn chế cạnh tranh có thể được thực hiện thông
qua một hoặc một số tổ chức tín dụng đã có sức mạnh trong thị trường ngân hàng
hoặc hướng đến việc hình thành nên sức mạnh thị trường bằng cách thỏa thuận hoặc
tập trung kinh tế. Các hành vi này được thực hiện nhằm mục đích làm biến dạng cạnh
tranh, làm thay đổi cấu trúc cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng giữa các tổ chức tín
dụng với nhau, nhằm loại bỏ đối thủ hoặc ngăn cản đối thủ tiềm năng của mình.
Theo đó, có thể nói: Hành vi hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng là
hành vi của các tổ chức tín dụng làm giảm, sai lệch, cản trở cạnh tranh trong hoạt
động ngân hàng bao gồm hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, lạm dụng vị trí
9

Ts. Tăng Văn Nghĩa, Giáo trình Luật cạnh tranh, Trường đại học Ngoại thương, NXB Giáo dục Việt Nam
2009, tr. 79.
10
Khoản 3, Điều 3, Luật Cạnh tranh năm 2004.
11
Lê Danh Vĩnh, Pháp luật Cạnh tranh tại Việt Nam, NXB Tư pháp, Hà Nội 2006, tr. 50, 51.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

8

SVTH: Trần Thị Thơ

Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền và tập tung kinh tế trong lĩnh vực
ngân hàng.
1.2. Đặc trưng của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Giống như bất cứ các đơn vị nào trong kinh tế thị trường, các tổ chức tín dụng
trong kinh doanh luôn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt không chỉ từ các ngân
hàng thương mại khác mà từ tất cả các tổ chức tín dụng đang cùng hoạt động trong
kinh doanh trên thương trường với mục tiêu là để giành giật khách hàng, tăng thị
phần tín dụng cũng như mở rộng cung ứng các sản phẩm dịch vụ ngân hàng cho nền
kinh tế. Tuy vậy, so với sự cạnh tranh của các tổ chức kinh tế khác, cạnh tranh giữa
các tổ chức tín dụng có những đặc thù nhất định. Cụ thể:
Thứ nhất, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ là lĩnh vực kinh doanh rất nhạy
cảm, chịu tác động bởi rất nhiều nhân tố về kinh tế, chính trị, xã hội, tâm lý, truyền
thống văn hoá… mỗi một nhân tố này có sự thay đổi dù là nhỏ nhất cũng đều tác
động rất nhanh chóng và mạnh mẽ đến môi trường kinh doanh chung. Chẳng hạn: Chỉ
cần một tin đồn thổi dù là thất thiệt cũng có thể gây nên cơn chấn động rất lớn, thậm
chí đe dọa sự tồn vong của cả hệ thống các tổ chức tín dụng. Một ngân hàng thương
mại hoạt động yếu kém, khả năng thanh khoản thấp cũng có thể trở thành gánh nặng
cho nhiều tổ chức kinh tế và dân chúng trên địa bàn… Chính vì vậy, trong kinh doanh,
các tổ chức tín dụng vừa phải cạnh tranh để từng bước mở rộng khách hàng, mở rộng
thị phần, nhưng cũng không thể cạnh tranh bằng mọi giá, sử dụng mọi thủ đoạn, bất
chấp pháp luật để thôn tính đối thủ của mình, bởi vì, nếu đối thủ là các tổ chức tín
dụng khác bị suy yếu dẫn đến sụp đổ, thì những hậu quả đem lại thường là rất to lớn,
thậm chí dẫn đến đổ vỡ luôn chính tổ chức tín dụng này do tác động dây chuyền.
Thứ hai, hoạt động kinh doanh của các tổ chức tín dụng có liên quan đến tất cả
các tổ chức kinh tế, chính trị – xã hội, đến từng cá nhân thông qua các hoạt động huy
động tiền gửi tiết kiệm, cho vay cũng như các loại hình dịch vụ tài chính khác; đồng
thời, trong hoạt động khách hàng của mình, các tổ chức tín dụng cũng đều mở tài
khoản cho nhau để cùng phục vụ các đối tượng khách hàng chung. Chính vì vậy, nếu

như một tổ chức tín dụng bị khó khăn trong kinh doanh, có nguy cơ đổ vỡ, thì tất yếu
sẽ tác động dây chuyền đến gần như tất cả các tổ chức tín dụng khác cũng sẽ bị “vạ

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

9

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
lây”. Đây quả là điều mà các tổ chức tín dụng không bao giờ mong muốn. Chính vì
vậy, các tổ chức tín dụng trong kinh doanh luôn vừa phải cạnh tranh lẫn nhau để dành
giật thị phần, nhưng luôn phải hợp tác với nhau, nhằm hướng tới một môi trường lành
mạnh để tránh rủi ro hệ thống.
Thứ ba, do hoạt động của các tổ chức tín dụng có liên quan đến tất cả các chủ
thể, đến mọi mặt hoạt động kinh tế – xã hội, cho nên, để tránh sự hoạt động của các tổ
chức tín dụng mạo hiểm nguy cơ đổ vỡ hệ thống, tất cả Ngân hàng Trung ương các
nước đều có sự giám sát chặt chẽ thị trường này và đưa ra hệ thống cảnh báo sớm để
phòng ngừa rủi ro. Thực tiễn đã chỉ ra những bài học đắt giá, khi mà Ngân hàng
Trung ương thờ ơ trước những diễn biến bất lợi của thị trường đã dẫn đến hậu quả là
sự đổ vỡ của thị trường tài chính – tiền tệ làm suy sụp toàn bộ nền kinh tế quốc dân.
Chính vì vậy, nên sự cạnh tranh trong hệ thống các tổ chức tín dụng không thể dẫn
đến làm suy yếu và thôn tính lẫn nhau như các loại hình kinh doanh khác trong nền
kinh tế.
1.3. Tác động của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
1.3.1. Tác động tích cực của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
Cạnh tranh lành mạnh trong ngành ngân hàng Việt Nam luôn được khuyến
khích, nhờ đó đã góp phần trực tiếp tạo nên sự phát triển dịch vụ khá ngoạn mục trên
mọi phương diện sau hơn 25 năm đổi mới, cụ thể: gia tăng và ngày càng đa dạng loại

hình sản phẩm, tiện ích; gia tăng và ngày càng không phân biệt thành phần khách
hàng tiếp cận dịch vụ ngân hàng; gia tăng và ngày càng không phân biệt thành phần
sở hữu ngân hàng… Cụ thể:
- Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, do sức ép cạnh tranh giữa
các tổ chức tài chính ngày càng lớn và yêu cầu đòi hỏi của người sử dụng cũng ngày
càng cao, dịch vụ ngân hàng không ngừng được cải tiến và dịch vụ ngân hàng hiện
đại đã ra đời. Các ngân hàng có thể đưa ra thị trường những dịch vụ hoàn toàn mới
hoặc cung cấp những dịch vụ truyền thống theo phương thức mới có hàm lượng công
nghệ cao. Các sản phẩm dịch vụ ngân hàng truyền thống dựa trên nền tảng công
nghệ hiện đại như: Dịch vụ tài khoản; Dịch vụ bảo lãnh; Bao thanh toán; Dịch vụ

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

10

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
thanh toán; Dịch vụ cho vay; Kinh doanh ngoại tệ; Ngân hàng điện tử; Sản phẩm liên
kết; Doanh nghiệp phát hành trái phiếu,…
- Dịch vụ ngân hàng hiện đại được hiểu bao gồm những dịch vụ ngân hàng
truyền thống được nâng cấp, phát triển trên nền tảng công nghệ hiện đại và những
dịch vụ hoàn toàn mới được cung cấp nhằm đem lại những tiện ích mới cho người sử
dụng. Dịch vụ thẻ thời gian qua đã đem lại hiệu quả đáng kể cho nền kinh tế xã hội.
Ngoài những loại thẻ truyền thống, các ngân hàng thương mại cũng đã đưa ra nhiều
loại thẻ tích hợp mới với nhiều tính năng mới làm cho thị trường thẻ thêm phong phú.
Mạng lưới ATM (Automated Teller Machine – Máy rút tiền tự động, thẻ tín dụng)
ngày càng được đầu tư mở rộng, các dịch vụ gia tăng trên ATM ngày càng được chú
trọng nhằm đem lại cho khách hàng nhiều tiện ích hơn. Sự liên minh giữa các ngân

hàng thương mại trong kinh doanh thẻ đã cho phép thẻ của một ngân hàng thương
mại phát hành có thể rút tiền mặt tại các ATM của một số ngân hàng khác trong cùng
một liên minh.
- Theo cách phân nhóm của Ủy ban Kinh tế của Quốc hội thì trong Hệ thống
ngân hàng Việt Nam, hiện có 6 nhóm sở hữu chéo khác nhau như: Sở hữu của các
ngân hàng trong nước và nước ngoài tại các ngân hàng liên doanh; Cổ đông chiến
lược nước ngoài sở hữu tại các ngân hàng thương mại trong nước; Cổ đông tại các
ngân hàng là các công ty quản lý quỹ; Sở hữu của các ngân hàng thương mại nhà
nước tại các ngân hàng thương mại cổ phần; Sở hữu lẫn nhau giữa các ngân hàng
thương mại cổ phần; Sở hữu ngân hàng cổ phần bởi các tập đoàn, tổng công ty nhà
nước và tư nhân12.
Để nâng cao năng lực cạnh tranh, các ngân hàng thương mại đã và đang nâng
cao chất lượng dịch vụ, tăng tốc độ xử lý thông tin, tăng cường tính bảo mật, đem lại
nhiều tiện ích cho khách hàng và tiết kiệm chi phí cho ngân hàng13.

12

Nguyễn Thị Hương Thanh, Nhận diện 6 nhóm sở hữu chéo trong ngân hàng, Báo Đầu tư Chứng khoán,
, [truy cập
ngày 26/7/2014].
13
Trịnh Thanh Huyền, Dịch vụ ngân hàng hiện đại ở Việt Nam: Kết quả đạt được và những hạn chế, Ngân
hàng Thương mại Cổ phần Công Thương Việt Nam,
[truy cập ngày 26/7/2014].

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

11

SVTH: Trần Thị Thơ

Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
1.3.2. Hệ quả của hoạt động cạnh tranh không lành mạnh và hạn chế cạnh tranh
trong lĩnh vực ngân hàng
- Hệ quả đối với nền kinh tế – xã hội: Như đã đề cập và phân tích, tình trạng
cạnh tranh không lành mạnh sẽ khiến cho thị trường tài chính bất ổn, và sự bất ổn của
thị trường tài chính sẽ tác động xấu đến sự ổn định của môi trường kinh tế vĩ mô, ảnh
hưởng đến các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hiệu lực và hiệu quả
của các chính sách (nhất là chính sách tiền tệ) trong ngắn hạn và dài hạn bị ảnh hưởng
nghiêm trọng trong bối cảnh nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt
động ngân hàng xuất hiện. Những ảnh hưởng không tốt của cạnh tranh không lành
mạnh trong hoạt động ngân hàng làm giảm lòng tin của xã hội đối với nhiều chính
sách của Nhà nước.
- Hệ quả đối với hệ thống tổ chức tín dụng: Sự cạnh tranh suy cho cùng là để
các tổ chức tín dụng tự khẳng định uy tín, thương hiệu của mình trên thị trường. Kết
quả của sự cạnh tranh được đo lường bằng các chỉ số về thị phần, kết quả kinh
doanh,... nhưng để đạt được hiệu quả lâu dài thì uy tín, thương hiệu là nhân tố có tính
quyết định. Tuy nhiên, nếu là sự cạnh tranh thiếu lành mạnh, thậm chí bất chấp pháp
luật, các kết quả nếu có đạt được cũng chỉ là ngắn hạn. Hậu quả cuối cùng sẽ không
chỉ là các khách hàng của tổ chức tín dụng phải gánh chịu, mà gián tiếp tác động đến
chính các tổ chức tín dụng.
- Hệ quả đối với khách hàng của các tổ chức tín dụng: Nhìn bên ngoài, nhiều
hành vi cạnh tranh không lành mạnh có vẻ như tạo cơ hội tốt hơn cho khách hàng, ví
dụ trong những trường hợp “giành giật” khách hàng của các tổ chức tín dụng. Tuy
nhiên, những lợi ích đó chỉ là ngắn hạn và không có lợi về dài hạn cho khách hàng.
Những hành vi cạnh tranh không lành mạnh nếu tiếp tục sẽ tác động không tốt đối với
khách hàng: họ không có được thông tin đáng tin cậy, họ được hưởng những dịch vụ
ngân hàng ít có cải thiện về chất lượng, mối quan hệ gắn bó dài hạn với các ngân
hàng thương mại ít được quan tâm và khó thiết lập….

Về nguyên lý, thị trường tài chính có mức độ cạnh tranh cao luôn là cơ hội cho
khách hàng của họ - với tư cách là những người hưởng lợi nhờ chi phí giảm. Tuy
nhiên, thực tế tại Việt Nam những năm qua lại không cho thấy điều này, thậm chí

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

12

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
ngược lại, các khách hàng lại đang phải gánh chịu những chi phí giao dịch ngày càng
tăng lên. Các phân tích trên đây đã chỉ ra thực trạng này. Sở dĩ các doanh nghiệp, tổ
chức kinh tế tại Việt Nam vẫn phải chấp nhận vay vốn với lãi suất cao tại các tổ chức
tín dụng vì thực tế họ cũng không có cách nào khác để có thể tiếp cận được nguồn
vốn, do thị trường tài chính hoạt động rất kém hiệu quả. Một khi thị trường vốn vẫn
là sân chơi của các tổ chức tín dụng, không có gì lạ khi các ngân hàng thương mại tùy
tiện tăng lãi suất, và cũng không có gì ngạc nhiên khi việc tăng lãi suất bất chấp các
giới hạn qui định của luật pháp.
TỔNG KẾT CHƯƠNG 1
Tóm lại, ở chương này, luận văn đã hệ thống một cách khái quát những vấn đề
liên quan đến cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng như khái niệm, đặc điểm của cạnh
tranh trong lĩnh vực ngân hàng, bên cạnh đó cũng cũng đưa ra khái niệm về cạnh
tranh không lành mạnh và hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, tác động tích
cực và hệ quả của cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng đối với nền kinh tế – xã hội,
các tổ chức tín dụng và khách hàng của các tổ chức tín dụng. Qua đó, chúng ta thấy
được tầm quan trọng của việc cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng để có
những biện pháp đặc biệt để thực hiện nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của các tổ
chức tín dụng. Bên cạnh đó, có cái nhìn đúng đắn hơn về cạnh tranh không lành mạnh

và hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng, từ đó có thể đưa ra những biện pháp
thật sự hiệu quả để giải quyết tình trạng này.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

13

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT ĐIỀU CHỈNH VỀ CẠNH TRANH
TRONG LĨNH VỰC NGÂN HÀNG
2.1. Quy định pháp luật về hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực
ngân hàng
Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng cũng được
xác định tương tự như đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của doanh
nghiệp khác, gồm các hành vi cạnh tranh không lành mạnh được quy định tại Điều 39
Luật Cạnh tranh trong hoạt động nhận tiền gửi, cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh
toán qua tài khoản. Cụ thể:
2.1.1. Chỉ dẫn gây nhầm lẫn trong lĩnh vực ngân hàng
Hành vi chỉ dẫn gây nhầm lẫn bao gồm hai hành vi vi phạm cụ thể: hành vi sử
dụng chỉ dẫn gây nhầm lẫn là việc doanh nghiệp sử dụng chỉ dẫn chứa đựng thông tin
gây nhầm lẫn về tên thương mại, khẩu hiệu kinh doanh, biểu tượng kinh doanh, bao
bì, chỉ dẫn địa lý… làm sai lệch nhận thức của khách hàng về hàng hóa, dịch vụ nhằm
mục đích cạnh tranh; hành vi kinh doanh các sản phẩm có sử dụng chỉ dẫn gây nhầm
lẫn. Nhằm đảm bảo cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp cũng như bảo vệ
quyền lợi của khách hàng, của người tiêu dùng trước sự thể hiện không rõ ràng về
nhãn hiệu hàng hóa, tên thương mại, bao bì, chỉ dẫn địa lý. Luật Cạnh tranh quy định

cấm doanh nghiệp sử dụng các chỉ dẫn chứa đựng thông tin gây nhầm lẫn về hàng
hóa, dịch vụ, làm sai lệch nhận thức của khách hàng nhằm mục đích cạnh tranh. Đồng
thời, Luật Cạnh tranh cũng quy định cấm doanh nghiệp kinh doanh hàng hóa, dịch vụ
có sử dụng chỉ dẫn gây nhầm lẫn14.
Việc nhầm lẫn ở đây không chỉ là nhầm lẫn làm sai lệch nhận thức của khách
hàng về hàng hóa, dịch vụ cung cấp, về chỉ dẫn thương mại của hàng hóa mà còn tạo
ra sự nhầm lẫn với hàng hóa, dịch vụ với thương nhân khác. Mục đích của chủ thể
kinh doanh đưa ra chỉ dẫn gây nhầm lẫn là thông qua sự nhầm lẫn của khách hàng để
họ có thể chấp nhận hàng hóa hoặc dịch vụ mà trong nhận thức thông thường thì họ
không chấp nhận hàng hóa, dịch vụ như vậy. Điều này không chỉ làm thiệt hại đối với
14

Khoản 1 Điều 39 và Điều 40 Luật Cạnh tranh năm 2004.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

14

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
người tiêu dùng mà còn đối với các chủ thể kinh doanh khác cùng loại hàng hóa hoặc
dịch vụ tương tự.
Biểu hiện của việc chỉ dẫn gây ra nhầm lẫn thông qua nhiều cách khác nhau,
nhưng xét chung lại, chúng đều làm cho khách hàng cũng như người tiêu dùng nhận
thức không đúng về hàng hóa, dịch vụ được cung cấp.
Trong hoạt động thương mại nói chung, việc cung cấp thông tin dễ gây nhầm
lẫn thường liên quan tới sự không rõ ràng về việc nhận dạng nhà cung cấp hàng hóa,
dịch vụ. Còn trong lĩnh vực ngân hàng, việc cung cấp thông tin gây nhầm lẫn có thể

được thể hiện như:
- Tổ chức tín dụng trong nước sử dụng các tên gọi, logo, chỉ dẫn địa lý dễ gây
nhầm lẫn với các tổ chức tín dụng nước ngoài khác, khiến cho khách hàng nhầm
tưởng dịch vụ đó do tổ chức tín dụng uy tín hoặc nổi tiếng cung cấp.
- Tổ chức tín dụng cung cấp thông tin sai sự thật về chiến lược trong tương lai
với các đối tác nước ngoài như: đối tác nước ngoài mua cổ phần, ký kết hợp đồng hợp
tác cung cấp dịch vụ,… khiến cho khách hàng lầm tưởng vào khả năng tài chính, khả
năng kinh doanh của tổ chức tín dụng đó15. Một số ngân hàng đã công bố báo cáo tài
chính chưa trung thực, các khoản nợ khó đòi thường được công bố không rõ ràng, dễ
gây hiểu nhầm về khả năng tài chính của ngân hàng.
2.1.2. Xâm phạm bí mật kinh doanh và ép buộc khách hàng trong kinh doanh
trong lĩnh vực ngân hàng
2.1.2.1. Xâm phạm bí mật kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng
Trong môi trường kinh doanh có cạnh tranh, doanh nghiệp luôn có những
thông tin quan trọng, thậm chí liên quan đến sự tồn tại của doanh nghiệp để có được
ưu thế riêng trong kinh doanh. Những thông tin này luôn luôn được lưu giữ kín và
được coi là “bí mật kinh doanh”. Khi bí mật kinh doanh bị phổ biến hoặc bị xâm
phạm, doanh nghiệp sẽ không còn ưu thế riêng của mình nữa. Bí mật kinh doanh có
thể bao gồm: phương pháp kinh doanh, phương pháp tính giá, thông tin nhạy cảm về
thị trường, thông tin về quản trị quan hệ khách hàng, nguồn nguyên liệu,… kể cả bí
15

Ts. Nguyễn Kiều Giang, Cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực ngân hàng – Nhìn từ góc độ pháp lý,
Tạp chí Luật học số 12/2007.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

15

SVTH: Trần Thị Thơ

Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
quyết kỹ thuật đều có thể là những tài liệu riêng được lưu giữ với chế độ bảo mật cao
thấp tùy theo mức độ đánh giá của chủ sở hữu.
Dưới góc độ pháp luật cạnh tranh, bí mật kinh doanh không phải là bí mật
thông thường, nó phải thỏa mãn những điều kiện nhất định để có thể trở thành đối
tượng được bảo vệ bởi pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh. Theo quy định
của Luật Cạnh tranh, bí mật kinh doanh là thông tin có đủ các điều kiện sau16:
- Không phải là hiểu biết thông thường;
- Có khả năng áp dụng trong kinh doanh và khi được sử dụng sẽ tạo cho người
nắm giữ thông tin đó có lợi thế hơn so với người không nắm giữ hoặc không sử dụng
thông tin đó;
- Được chủ sở hữu bảo mật bằng các biện pháp cần thiết để thông tin đó
không bị tiết lộ và không dễ dàng tiếp cận được.
Việc một doanh nghiệp xâm phạm bí mật kinh doanh của một doanh nghiệp
khác thông qua việc tiếp cận, thu thập thông tin, thuộc bí mật kinh doanh hoặc tiết lộ,
hoặc sử dụng thông tin thuộc bí mật kinh doanh của doanh nghiệp khác… sẽ gây bất
lợi trong cạnh tranh cho doanh nghiệp đó. Vì vậy, để đảm bảo môi trường cạnh tranh
lành mạnh, công bằng giữa các chủ thể, Luật Cạnh tranh quy định cấm doanh nghiệp
thực hiện các hành vi sau đây17:
- Tiếp cận, thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh bằng cách chống lại các
biện pháp bảo mật của người sở hữu hợp pháp bí mật kinh doanh đó;
- Tiết lộ, sử dụng thông tin thuộc bí mật kinh doanh mà không được phép của
chủ sở hữu bí mật kinh doanh;
- Vi phạm hợp đồng bảo mật hoặc lừa gạt, lợi dụng lòng tin của người có
nghĩa vụ bảo mật nhằm tiếp cận, thu thập và làm lộ thông tin thuộc bí mật kinh doanh
của chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó;
- Tiếp cận, thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh của người khác, khi
người này làm thủ tục theo quy định của pháp luật liên quan đến kinh doanh, làm thủ

16
17

Khoản 10, Điều 3, Luật Cạnh tranh năm 2004.
Khoản 3, Điều 11, Luật Cạnh tranh năm 2004.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

16

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
tục lưu hành sản phẩm hoặc bằng cách chống lại các biện pháp bảo mật của cơ quan
nhà nước hoặc sử dụng những thông tin đó nhằm mục đích kinh doanh, xin cấp giấy
phép kinh doanh liên quan đến kinh doanh hoặc lưu hành sản phẩm.
Xuất phát từ những quy định chung này, bí mật kinh doanh trong lĩnh vực
ngân hàng bao gồm những bí mật liên quan đến hoạt động kinh doanh của tổ chức tín
dụng (trừ những bí mật mà theo quy định của pháp luật phải công khai), bí mật liên
quan đến tài khoản của khách hàng. Những thông tin liên quan đến chiến lược kinh
doanh, chiến lược phát triển của tổ chức tín dụng, các hợp đồng, giao dịch, tình hình
tài chính,… đều được coi là những bí mật kinh doanh. Ngoài ra, những thông tin liên
quan đến khách hàng gửi tiền, ví dụ số dư tiền gửi của khách hàng, các giao dịch phát
sinh trên tài khoản khách hàng, cũng được coi là thông tin mật và pháp luật ngân
hàng ràng buộc trách nhiệm của tổ chức tín dụng phải giữ bí mật thông tin này trừ
trường hợp phải tiết lộ theo yêu cầu của cơ quan pháp luật có thẩm quyền.
Các hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh của tổ chức tín dụng có thể bao
gồm:
- Tiếp cận thông tin, phá hệ thống bảo mật của tổ chức tín dụng nhằm chiếm

đoạt những thông tin bảo mật của tổ chức tín dụng;
- Tiết lộ những thông tin thuộc bí mật kinh doanh của tổ chức tín dụng mà
không được phép;
- Lừa gạt, mua chuộc, lợi dụng lòng tin của nhân viên bảo mật của tổ chức tín
dụng cạnh tranh nhằm thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh của tổ chức tín
dụng này;
- Tiếp cận thông tin, thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh của tổ chức tín
dụng khi tổ chức tín dụng này làm các thủ tục hành chính nhà nước, ví dụ như đăng
ký thêm loại hình dịch vụ ngân hàng, hoặc dùng các biện pháp thâm nhập hệ thống
thông tin bảo mật của cơ quan nhà nước để chiếm đoạt thông tin về tổ chức tín dụng
khác nhằm mục đích phục vụ hoạt động kinh doanh của mình.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

17

SVTH: Trần Thị Thơ


Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng
2.1.2.2. Ép buộc khách hàng trong kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng
Trong xã hội hiên đại và nền kinh tế thị trường, tự do kinh doanh là quyền
không thể thiếu của bất kỳ chủ thể kinh doanh nào về mặt thực tế cũng như tiềm
năng. Vì mục tiêu đạt được lợi thế cạnh tranh, chủ thể kinh doanh cũng có thể sử
dụng những hành vi cạnh tranh không lành mạnh thông qua việc dồn khách hàng vào
tình thế bắt buộc phải chấp nhận ký kết hợp đồng hoặc thừa nhận các điều kiện
thương mại không mong muốn mà do điều kiện hoàn cảnh nào đó đã không có cách
lựa chọn nào khác. Ép buộc trong kinh doanh luôn luôn hoặc tiềm ẩn khả năng xuất
hiện từ những quan hệ kinh doanh không có sự tương xứng về thế mạnh thị trường
giữa các bên. Theo đó, bên có thế mạnh sẽ khai thác lợi thế của mình để ép buộc chủ

thể kinh doanh nhỏ hơn phải chấp nhận hợp đồng hoặc điều kiện mà bên có thế mạnh
đưa ra. Bởi vậy, chủ thể kinh doanh nhỏ phải từ bỏ hoặc ngừng giao dịch với những
doanh nghiệp thuộc mối quan hệ cũ của họ. Theo quy định của Luật Cạnh tranh hiện
hành, ép buộc trong kinh doanh là hành vi của doanh nghiệp bằng cách đe dọa hoặc
cưỡng ép khách hàng, đối tác kinh doanh của doanh nghiệp khác để buộc họ không
giao dịch hoặc ngừng giao dịch với doanh nghiệp đó18. Dưới góc độ của pháp luật
dân sự, những giao dịch như vậy thiếu sự tự nguyện, sự thỏa thuận, sự tự định đoạt
của một trong các bên tham gia và chúng có thể bị tuyên bố vô hiệu.
Trong hoạt động ngân hàng, hành vi ép buộc khách hàng có thể thể hiện trong
việc ngân hàng cấp tín dụng cho khách hàng kèm theo các điều kiện bất hợp lý như:
khách hàng chỉ được sử dụng các dịch vụ kèm theo do ngân hàng đó cung cấp hoặc
phải mở tài khoản duy nhất ở ngân hàng đó mà không được có tài khoản ở ngân hàng
khác...
Hành vi của ngân hàng trong những trường hợp này có thể bị coi là vi phạm
quyền lợi của khách hàng trong việc lựa chọn dịch vụ mình cần cũng như vi phạm
quyền tự do kinh doanh của các tổ chức tín dụng khác.
Chủ thể tiến hành hành vi ép buộc trong kinh doanh trong lĩnh vực ngân hàng
có thể là giám đốc ngân hàng, nhân viên của ngân hàng hoặc bất kỳ cá nhân nào khác
với mục đích cạnh tranh không lành mạnh. Việc chứng minh được động cơ, mục
18

Điều 42, Luật Cạnh tranh năm 2004.

GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh

18

SVTH: Trần Thị Thơ