- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1 MB, 67 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
------------
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2011 - 2015
ĐỀ TÀI:
CHỐNG KHỦNG BỐ
THEO PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ VIỆT NAM
Giáo viên hướng dẫn:
ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
Bộ môn Luật Thương Mại
Cần Thơ, 12/2014
Sinh viên thực hiện:
Thạch Kim Long
MSSV: 5115992
Lớp Luật Tư pháp 2 – K37
LỜI CẢM ƠN
-----------Để hoàn thành Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật này. Em xin gửi lời cảm ơn
chân thành đến Quý Thầy, Cô giáo đã tận tình hướng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá
trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện ở Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ. Đặc biệt,
em xin chân thành cảm ơn Cô Nguyễn Tống Ngọc Như đã tạo điều kiện và tận tình,
chu đáo hướng dẫn em hoàn thành luận văn này.
Mặc dù đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của Cô Nguyễn Tống Ngọc Như và
sự cố gắng của bản thân để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, nhưng do thời
gian nghiên cứu có hạn và có phần hạn chế về kiến thức chuyên môn, nên trong trong
quá trình nghiên cứu đề tài sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót nhất định. Vì
vậy, rất mong nhận được ý kiến nhận xét, đóng góp tận tình của Quý Thầy, Cô và các
bạn để người viết cũng cố, bổ sung thêm kiến thức và điều chỉnh đề tài nghiên cứu
được hoàn chỉnh hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
-----------................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
-----------................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…..năm 2014
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ .1
3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 2
5. Kết cấu luận văn ................................................................................................ 2
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHỦNG BỐ VÀ CHỐNG
KHỦNG BỐ .............................................................................................................. 3
1.1. Khái niệm khủng bố ....................................................................................... 3
1.1.1. Quan điểm của các nhà nghiên cứu ......................................................... 3
1.1.2. Định nghĩa khủng bố theo pháp luật một số quốc gia .............................. 4
1.1.2.1. Khái niệm khủng bố ............................................................................. 4
1.1.2.2. Khái niệm phần tử khủng bố, tổ chức khủng bố và tài trợ khủng bố ..... 5
1.1.3. Định nghĩa khủng bố theo một số công ước quốc tế về chống khủng bố. 8
1.2. Lịch sử phát triển và nguyên nhân dẫn đến khủng bố ............................... 10
1.2.1. Lịch sử phát triển của chủ nghĩa khủng bố ............................................ 10
1.2.2. Nguyên nhân dẫn đến chủ nghĩa khủng bố ............................................ 12
1.3. Một số đăc điểm của khủng bố .................................................................... 14
1.4. Sự phát triển của pháp luật quốc tế về đấu tranh chống khủng bố ........... 18
1.4.1. Khái niệm pháp luật quốc tế về đấu tranh chống khủng bố ................... 18
1.4.2. Nguồn của pháp luật quốc tế về chống khủng bố .................................... 19
1.4.3. Lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật quốc tế về đấu tranh
chống khủng bố ................................................................................................ 21
CHƯƠNG 2 PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ CHỐNG
KHỦNG BỐ ............................................................................................................. 24
2.1. Các nguyên tắc cơ bản.................................................................................. 24
2.1.1. Các nguyên tắc chung ............................................................................. 24
2.1.1.1. Nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia .......................... 24
2.1.1.2. Nguyên tắc cấm đe dọa dùng vũ lực hay dùng vũ lực ......................... 25
2.1.1.3. Nguyên tắc hòa bình giải quyết các tranh chấp quốc tế ..................... 26
2.1.1.4. Nguyên tắc không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau .............. 26
2.1.1.5. Nguyên tắc tận tâm thực hiện nghĩa vụ theo luật quốc tế ................... 27
2.1.1.6. Nguyên tắc dân tộc tự quyết ............................................................... 28
2.1.1.7. Nguyên tắc các quốc gia có nghĩa vụ hợp tác .................................... 29
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
2.1.2. Các nguyên tắc đặc thù ........................................................................... 30
2.1.2.1. Pháp luật chông khủng bố và các biện pháp chống khủng bố không
được phép xâm phạm hay hạn chế quyền con người cơ bản ........................... 30
2.1.2.2. Mọi hành vi khủng bố quốc tế cần phải được ngăn chặn và trừng trị
không được viện dẫn lý do chính trị để từ chối hợp tác chống khủng bố. ........ 31
2.2. Phạm vi áp dụng của các công ước .............................................................. 32
2.3. Xác định quyền tái phán quốc gia theo quy định tại các công ước ............ 39
2.4. Nghĩa vụ của các quốc gia trong đấu tranh phòng, chống tội khủng bố theo
quy định tại các điều ước .................................................................................... 43
2.4.1. Nghĩa vụ lập pháp ................................................................................... 43
2.4.2. Nghĩa vụ hợp tác giữa các quốc gia ........................................................ 44
2.4.2.1. Hợp tác ngăn chặn, phòng ngừa tội phạm ......................................... 44
2.4.2.2. Tương trợ tư pháp hình sự ................................................................. 45
2.5. Những hạn và hoàn thiện pháp luật quốc tế về chống khủng bố ............... 48
2.6. Việt Nam thực thi pháp luật quốc tế về chống khủng bố ............................ 50
2.6.1. Thực hiện pháp luật quốc tế về chống khủng bố tại Việt Nam ................ 50
2.6.1.1. Các điều ước quốc tế trong khuôn khổ Liên hiệp quốc mà Việt Nam đã tham
gia. ................................................................................................................. 50
2.6.1.2. Nội luật hóa các điều ước quốc tế về phòng, chống khủng bố ............ 51
2.6.2. Thực trạng và một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật phòng, chống
khủng ở Việt Nam hiện nay .............................................................................. 54
2.6.2.1. Tăng cường ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế về phòng chống khủng bố.
........................................................................................................................ 54
2.6.2.2. Sửa đổi, bổ sung, khắc phục những bất cập, bất hợp lý trong Bộ luật
hình sự hiện hành về tội khủng bố và các tội liên quan ................................... 54
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm qua, đặc biệt là sau vụ khủng bố 11/9/2001 tại Mỹ, tình hình
khủng bố quốc tế và khu vực diễn biến rất phức tạp, lan rộng ra khắp các châu lục, đe
dọa nghiêm trọng hòa bình, ổn định và gây hậu quả nặng nề cho nhiều quốc gia trên
thế giới. Theo thống kê chưa đầy đủ, chỉ tính từ năm 2001 đến tháng 9/2012, trên thế
giới đã xảy ra 5.774 vụ khủng bố, làm 48.173 người thiệt mạng, 86.045 người bị
thương và gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng khác1.
Đứng trước thách thức của hoạt động khủng bố, Liên hợp quốc đã có những nỗ
lực quan trọng trong việc xây dựng khung pháp lý quốc tế về chống khủng bố để thu
hút và tăng cường sự hợp tác giữa các quốc gia trong khuôn khổ đa phương cùng đấu
tranh ngăn chặn các hoạt động này.
Mặc dù đến nay, cộng đồng quốc tế đã xây dựng được 14 Công ước và Nghị định
thư quốc tế cũng như nhiều Nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc liên quan
đến chống khủng bố quốc tế. Tuy nhiên, khái niệm khủng bố, hợp tác chống khủng bố;
phạm vi hợp tác chống khủng bố; các nguyên tắc hợp tác chống khủng bố; nghĩa vụ
của các chủ thể luật quốc tế trong hợp tác chống khủng bố hiện nay chưa được quy
định đầy đủ và có hệ thống trong luật quốc tế. Việc pháp luật quốc tế chưa quy định rõ
ràng các vấn đề pháp lý trên đã và đang ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả hợp tác đấu
tranh chống khủng bố của các chủ thể luật quốc tế.
Xuất phát từ những lý do trên, người viết đã chọn đề tài “Chống khủng bố theo
pháp luật quốc tế và Việt Nam”, để nghiên cứu làm rõ các quy định quốc tế về hợp
tác chống khủng bố có ý nghĩa lý và thực tiễn góp phần nâng cao hiệu quả hợp tác
thực thi pháp luật quốc tế về chống khủng bố; góp phần thúc đẩy chính sách pháp luật
về chống khủng bố và hợp tác chống khủng bố ở Việt Nam.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài “Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam”;
người viết mong muốn tìm hiểu quan điểm của một số nhà nghiên cứu, các nước trên
thế giới và định nghĩa khủng bố theo một số công ước quốc tế về chống khủng bố qua
đó cho thấy sự thiếu thống nhất của cộng đồng quốc tế trong việc đưa ra một định
nghĩa chung về khủng bố. Trước tiên, người viết tìm hiểu nguyên nhân, đặc điểm, lịch
sử phát triển của khủng bố và pháp luật quốc tế về chống khủng bố để làm rõ nguyên
1
Chính phủ, Tờ trình về Dự án Luật Phòng, chống khủng bố, Hà Nội, 4/9/2012
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
1
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
nhân dẫn đến việc cộng đồng quốc tế chưa đưa ra được định nghĩa chung thống nhất
về khủng bố.
Sau đó, người viết sẽ đi vào phân tích các Công ước quốc tế về chống khủng bố
để tìm ra những điểm bất cập và nêu ra định hướng để hoàn thiện. Thông qua việc
nghiên cứu pháp luật quốc tế, người viết sẽ liên hệ với thực tiễn pháp luật Việt Nam
qua đó đề xuất giải pháp hoàn thiện hơn pháp luật Việt Nam.
3. Phạm vi nghiên cứu
Theo giới hạn của đề tài “Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt
Nam”, người viết sẽ tập trung nghiên cứu về chống khủng bố quốc tế với nguồn chủ
yếu là điều ước quốc tế trong khuôn khổ Liên hiệp quốc về chống khủng bố, pháp luật
hình sự Việt Nam về chống khủng bố.
Nhằm làm rõ vấn đề mà mình đang nghiên cứu, người viết cũng nghiên cứu
người viết các nguyên nhân làm phát sinh khủng bố cũng như các vấn đề chính trị - xã
hội nhưng không đi vào nghiên cứu sâu.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt việc nghiên cứu đề tài, người viết sử dụng một số phương pháp
nghiên cứu: phương pháp phân tích luật viết, phương pháp liệt kê, phương pháp so
sánh, đối chiếu, kết hợp lý luận với thực tiễn để góp phần làm rõ đề tài.
5. Kết cấu luận văn
Luận văn gồm 3 phần: Lời mở đầu, phần nội dung và phần kết luận.
Phần nội dung gồm có 2 chương:
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHỦNG BỐ VÀ CHỐNG KHỦNG BỐ
Chương 2: PHÁP LUẬT QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ CHỐNG
KHỦNG BỐ
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
2
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KHỦNG BỐ VÀ CHỐNG KHỦNG BỐ
1.1. Khái niệm khủng bố
1.1.1. Quan điểm của các nhà nghiên cứu
Từ trước đến nay, người ta thường nói nhiều đến từ “khủng bố” nhưng chưa có
một định nghĩa nào được chấp nhận rộng rãi. Theo Viện Từ điển học và Bách khoa thư
Việt Nam khủng bố được định nghĩa như sau: “hành động hung bạo lực của cá nhân,
tổ chức, nhà nước hoặc liên minh nhà nước để đe dọa, cưỡng bức đối phương khiến họ
vì khiếp sợ mà phải chịu khuất phục”. Từ điển Tiếng Việt định nghĩa khủng bố là:
“Dùng các biện pháp tàn bạo làm cho khiếp sợ để hòng khuất phục”. Từ điển
Wedste’s Collegiate Dictionary cũng có định nghĩa tương tự như Từ điển Tiếng Việt,
đó là: “Việc sử dụng các biện pháp gây khiếp đảm để cai trị hoặc chống lại cai trị”.
Các định nghĩa về khủng bố này thường rất đơn giản, thông dụng, tuy nhiên phạm vi
những hành vi bị coi là khủng bố quá rộng, bao gồm các hành vi xâm lược, diệt chủng,
tội ác chiến tranh, các hành vi bạo lực nói chung2.
Định nghĩa khủng bố được các nhà nghiên cứu luật học đưa ra có phần cụ thể
hơn khi đặc nó dưới dạng một loại tội phạm nguy hiểm. Trong cuốn sách “Inside
terrorism”, Bruce Hoffman cho rằng: “Khủng bố về cơ bản là hành động có chủ ý,
chuẩn bị sử dụng hoặc sử dụng bạo lực để đạt được mục đích của mình. Ông đã dựa
vào các tiêu chí sau để phân biệt khủng bố với các tội phạm khác: Bạo lực hoặc đe
dọa sử dụng bạo lực; Mục tiêu và động cơ chính trị; Được dàn dựng để đạt được
những tác động tâm lý sâu rộng không chỉ đối với các nạn nhân trực tiếp của các vụ
tấn công”. Cùng chung quan điểm với Hoffman, tác giả Trần Quang Tiệp cho rằng:
“Khủng bố là hành vi có sử dụng hoặc đe dọa sử dụng bạo lực, gây thiệt hại nghiêm
trọng đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người dân nhằm nhầm mục đích gây hoảng
loạn trong cộng đồng dân cư, do cá nhân hoặc tổ chức thực hiện, trái với pháp luật
quốc tế và pháp luật hình sự của các nước trên thế giới”3.
Hiện nay, có rất nhiều định nghĩa khủng bố được các nhà nghiên cứu đưa ra,
trong đó có những định nghĩa trái ngược nhau và chưa có định nghĩa nào hoàn toàn
được chấp nhận. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng có sự thống nhất ở một số nội
dung. Thứ nhất, đều định nghĩa khủng bố là nguy cơ đe dọa hòa bình và an ninh toàn
cầu, dù nguyên nhân của hiện tượng này là gì đi chăng nữa cũng không thể biện minh;
2
Vũ Ngọc Dương, Các quan niệm về “khủng bố” hiện nay trên thế giới, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số
3/2011, tr.71.
3
Trần Quang Tiệp, “ Một số vấn đề về khủng bố quốc tế dưới góc độ pháp luật hình sự”, Tạp chí Tòa án số
10/2006, tr. 70.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
3
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Thứ hai, đấu tranh chống khủng bố bằng pháp luật, bằng cảnh sát chứ không phải
chiến tranh.
Người viết đồng tình với tác giả - T.S Trần Quang Tiệp, khi cho rằng “khủng bố
là hành vi phạm tội trái với pháp luật quốc tế và pháp luật hình sự các nước trên thế
giới”, người viết không đồng tình với tác giả ở điểm, khi tác giả cho rằng “khủng bố là
hành vi sử dụng bạo lực hoặc đe dọa sử dụng bạo lực” vì hiện nay hành vi khủng bố
có thể là “phi bạo lực” (khủng bố mạng), đối tượng mà hành vi khủng bố tác động đến
theo tác giả chỉ là “người dân” trong khi đó đối tượng của hành vi khủng bố không chỉ
là “người dân” mà là “cá nhân, tập thể, cơ quan”.
1.1.2. Định nghĩa khủng bố theo pháp luật một số quốc gia
1.1.2.1. Khái niệm khủng bố
Hiện nay, khái niệm khủng bố là vấn đề gây tranh cãi giữa các quốc gia trên thế
giới. Có thể nói sự không thống nhất giữa các quốc gia về khái niệm khủng bố là
nguyên nhân chính dẫn đến sự thất bại của cộng đồng quốc tế trong việc xây dựng một
Công ước chung về chống khủng bố. Tuy vậy, Luật Phòng, chống khủng bố của hầu
hết các nước đã ghi nhận khái niệm khủng bố với biểu hiện khách quan về mặt hành vi
tương đối giống nhau.
Luật Chống khủng bố của hầu hết các nước điều quy định theo hướng liệt kê
hành vi, đây cũng là điều dễ hiểu khi mà cộng động quốc tế chưa đưa ra được định
nghĩa chung về vấn đề này. Luật Chống khủng bố của một số quốc gia đưa ra được
khái niệm chung về khủng bố như Nga, Hồng Kông ( Trung quốc),…
Luật Phòng, chống khủng bố của Liên bang Nga năm 2006 quy định: “Khủng bố
là việc cưỡng bức tư tưởng và hoạt động liên quan đến việc dân chúng hoảng loạn và
những hình thức bạo lực vi phạm pháp luật khác tác động đến việc đưa ra những
quyết định của cơ quan chính quyền nhà nước, cơ quan tự quản địa phương hay tổ
chức quốc tế”4. Điều 202 Bộ luật Hình sự của Liên bang Nga quy định: “Khủng bố tức
là thực hiện việc phá hoại, tiêu hủy, bắn bằng vũ khí nóng hoặc các hành vi khác gây
nguy hiểm cho tính mạng con người, gây thiệt hại đáng kể về tài sản hoặc gây những
hậu quả khác nguy hiểm cho xã hội nếu những hành động đó được thực hiện nhằm
mục đích vi phạm an toàn công cộng, làm cho nhân dân hoảng sợ hoặc gây ảnh
hưởng đối với cơ quan chính quyền để các cơ quan đó đưa ra những quyết định cũng
như đe dọa thực hiện các hành động nói trên nhằm những mục đích này”5.
4
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr.8.
5
Vũ Ngọc Dương, Các quan niệm về “khủng bố” hiện nay trên thế giới, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số
3/2011, tr. 73.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
4
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Điều 1 Luật Chống khủng bố của Thổ Nhĩ Kỳ năm 2010 quy định: “Khủng bố là
bất cứ hành vi tội phạm nào được thực hiện bởi một hoặc nhiều người thuộc một tổ
chức với mục đích: làm thay đổi hệ thống pháp luật, chính trị của quốc gia được ghi
nhận trong Hiến pháp; tác động lên xã hội, truyền thống văn hóa, hệ thống kinh tế
làm ảnh hưởng đến sự thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của quốc gia, an toàn công cộng
hoặc sức khỏe con người”6.
Tại Hoa Kỳ, Đạo luật Patriot năm 2001 đã dẫn chiếu (có sửa đổi) khái niệm
khủng bố quy định tại Bộ luật Liên bang. Cụ thể Đạo luật Patriot đưa ra hai 2 khái
niệm là “khủng bố nội địa” (“Definition of domestic terrorism”- Điều 802) và “khủng
bố Liên bang” (“Definition of federal crime of terrorism” – Điều 808). Trong đó, khái
niệm khủng bố nội địa được dẫn chiếu từ Điều 2331 Mục 18 Bộ Luật Liên bang, cụ
thể: “khủng bố nội địa là các hành vi xảy ra trên lãnh thổ và thuộc thẩm quyền tài
phán của Hoa Kỳ vi phạm pháp luật hình sự liên bang hoặc bất kì bang nào khác
nhằm: (i) Hăm dọa hoặc ép buộc (Coerce) dân thường; (ii) Làm ảnh đến chính sách
của Chính phủ bằng cách đe dọa hoặc cưỡng ép; (iii) Thông qua việc hủy diệt hàng
loạt, ám sát, bắt cóc làm ảnh hưởng đến quyết dịnh của Chính phủ”7.
1.1.2.2. Khái niệm phần tử khủng bố, tổ chức khủng bố và tài trợ khủng bố
Đây là những khái niệm mà không phải trong Luật Phòng, chống khủng bố của
quốc gia nào cũng ghi nhận. Những khái niệm này được phái sinh từ chính khái niệm
khủng bố.
Phần tử khủng bố: Pháp lệnh về các biện pháp chống khủng bố của Hồng Kông
(Trung Quốc) (còn gọi là Chương 575) là sự tiếp tục thực hiện một bước Nghị quyết
1373 ngày 28 tháng 9 năm 2001 của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc về quyết định
các biện pháp ngăn chặn khủng bố đưa ra quy định chung về phần tử khủng bố như
sau: “Phần tử khủng bố là những người đưa ra hoặc có ý định đưa ra các hành vi
khủng bố, tham gia hoặc hỗ trợ gây ra hành vi khủng bố”, còn chỉ rõ phần tử khủng
bố đó là: “Người mà Liên hiệp quốc chỉ định có liên quan đến phần tử khủng bố thì
quan chức hành chính có thể chỉ đích danh họ tên hoặc tên người này trong thông báo
được niêm yết công bố; quan chức hành chính có thể đề nghị lên tóa án, yêu cầu được
ra mệnh lệnh chỉ rõ trong giấy đề nghị này là phần tử khủng bố hoặc người liên quan
đến phần tử khủng bố”8.
6
Vũ Ngọc Dương, Về một số khái niệm cơ bản trong pháp luật Phòng, chống khủng bố, Tạp chí Nhà nước và
pháp Luật số 5/2013, tr.78.
7
Vũ Ngọc Dương, Về một số khái niệm cơ bản trong pháp luật Phòng, chống khủng bố,Tạp chí Nhà nước và
pháp Luật số 5/2013, tr.79.
8
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr. 7.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
5
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Luật ngăn chặn tài trợ cho hoạt động khủng bố năm 2002 của Singapore gồm 7
chương, 39 điều được có hiệu lực thi hành kể từ ngày 29/1/2003 quy định tương tự
như Hồng Kông (Trung Quốc) khi cho rằng: “Phần tử khủng bố là bất kì cá nhân nào
tiến hành, hoặc cố gắng tiến hành bất cứ hành động nào; hoặc tham gia vào hoặc hỗ
trợ cho bất kì hành động khủng bố nào và bao gồm bất kì cá nhân nào được định
nghĩa là phần tử khủng bố theo Đạo luật Liên hiệp quốc 2001 (Đạo luật 44 năm
2001)”9. Với định nghĩa này thì những người thực hiện hành vi hỗ trợ khủng bố bị coi
là phần tử khủng bố.
Tổ chức khủng bố: Theo Luật Chống khủng bố của Ấn Độ ban hành năm 2002
nhằm nhằm ngăn chặn và đối phó với các hoạt động khủng bố, các vấn đề liên quan
đến khủng bố gồm 7 chương 64 điều. Tổ chức khủng bố được quy định tại chương III
như sau: “Tổ chức khủng bố là tổ chức có liên quan hoặc tham gia vào hoạt động
khủng bố”10.
Luật ngăn chặn tài trợ cho hoạt động khủng bố Singapore quy định: “Tổ chức
khủng bố là bất kì thể nhân nào do bất kì phần tử hoặc nhóm khủng bố nào kiểm soát
và bao gồm một tập hợp những thể nhân đó”11.
Như vậy, trong khi định nghĩa của Ấn Độ được xây dựng trên sự tham gia hay
liên quan đến hoạt động của một tổ chức khủng bố thì định nghĩa của Singapore lại
xuất phát từ từ chính con người kiểm soát tổ chức. Hiện nay, phần lớn các quốc gia
định nghĩa khủng bố theo hướng xem xét đến hoạt động khủng bố của tổ chức đó chứ
không phải con người kiểm soát tổ chức đó.
Ở Liên bang Nga, danh sách các tổ chức khủng bố được lập định kì một cách
thống nhất toàn Liên bang và tổ chức quốc tế bị Tòa án Liên bang Nga coi là tổ chức
khủng bố để thuận tiện cho việc đấu tránh phòng ngừa.
Ở Hoa Kỳ- một trong những quốc gia chịu thiệt hại nặng nề nhất của hành vi
khủng bố cũng đưa ra bản danh sách dài các tổ chức bị coi là tổ chức khủng bố, trong
đó có những tổ chức khết tiếng như Abu Sayyaf, Al-Qaida, Real IRA…
Việc các tổ chức bị coi là tổ chức khủng bố ở quốc gia này lại không được coi là
tổ chức khủng bố ở quốc gia khác cũng không có gì là khó hiểu, khi mà định nghĩa tổ
chức khủng bố là phái sinh từ định nghĩa khủng bố. Vì vậy, chỉ khi nào cộng đồng
9
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr. 11.
10
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr. 13.
11
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr. 12.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
6
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
quốc tế xây dựng được định nghĩa chung về khủng bố thì các định nghĩa phái sinh như
tổ chức khủng bố mới có sự thống nhất.
Tài trợ khủng bố: Đây là khái niệm phổ biến trong Luật Phòng, chống khủng bố
của các quốc gia trên thế giới. Điều này xuất phát từ sự liên hệ mật thiết hoạt động hỗ
trợ khủng bố và hành động khủng bố. Nếu không có nguồn tài chính thì các hoạt động
khủng bố không thể diễn ra, vì vậy việc kiểm soát, ngăn chặn tài trợ khủng bố là một
trong những biện pháp hữu hiệu nhất để phòng, chống khủng bố.
Đối với hoạt động tài trợ khủng bố, Luật Phòng,chống khủng bố các quốc gia
quy định theo 2 hướng. Hướng thứ nhất, quy định tài trợ khủng bố là một trong những
hành vi khủng bố. Điển hình cho hướng này có Liên bang Nga, quy định: “Hành vi
khủng bố là hoạt động bao gồm: Tổ chức, lập kế hoạc, huấn luyện, tài trợ và thực
hiện hành vi khủng bố;…”12. Hướng thứ hai, quy định tách riêng để phân biệt tài trợ
khủng bố và khủng bố. Đi theo hướng này có rất nhiều quốc gia, ví dụ như Luật ngặn
chặn tài trợ cho hoạt động khủng bố Singapore quy định: “Phạm tội tài trợ cho khủng
bố là việc cung cấp hoặc quyên góp cho hoạt động khủng bố; cung cấp tài sản hoặc
dịch vụ cho các mục đích khủng bố; sử dụng hoặc tàn trữ tài sản cho các mục đích
khủng bố; giao dịch các tài sản liên quan đến khủng bố”13.
Hiện nay, hầu hết các quốc gia đều ghi nhận tội khủng bố trong pháp luật hình
sự. Một số quốc gia thậm chí còn có đạo luật riêng nhưng quan điểm của các quốc gia
về vấn đề này cũng không thống nhất. Tuy vậy, qua nghiên cứu pháp luật của các
quốc gia cho thấy cũng có một số điểm chung như sau: Thứ nhất, đều định nghĩa
khủng bố từ dấu hiệu hành vi bên cạnh các dấu hiệu khác có liên quan. Đây là điều dễ
hiểu xuất phát từ quan điểm chung coi khủng bố là một tội phạm nguy hiểm cần được
loại bỏ khỏi cuộc sống xã hội- mà việc định nghĩa một tội phạm bao giờ cũng phải lấy
dấu hiệu hành vi làm trung tâm. Hành vi của khủng bố theo quy định của pháp luật
hầu hết các nước trên thế giới là hành vi bạo lực, đe dọa sử dụng bạo lực. Thứ hai, về
đối tượng tác động của loại hành vi này là con người hoặc tài sản. Thứ ba, các hành vi
khủng bố bao giờ cũng gắn liền với mục đích chính trị, tôn giáo, đươc thực hiện ép
buộc Chính phủ hoặc bộ phận dân chúng phải hành động hoặc không hành động theo
yêu cầu của cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi đó.
12
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr.
13
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr. 11.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
7
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
1.1.3. Định nghĩa khủng bố theo một số công ước quốc tế về chống khủng bố.
Hiện nay, trong khuôn khổ Liên hợp quốc và các tổ chức thành viên có 14 điều
ước đa phương (công ước, nghị định thư) về chống khủng bố được thông qua. Công
ước chung về chống khủng bố quốc tế mặc dù được xây dựng từ năm 1996 đến nay
vẫn còn nằm dưới dạng dự thảo vì nhiều ý kiến bất đồng xung quanh vấn đề định
nghĩa khủng bố.
Ở cấp độ khu vực cũng đã có 9 điều ước được ký kết. Ngoài ra còn có nhiều hiệp
định quốc tế song phương và các nghị quyết của Đại hội đồng, Hội đồng Bảo an Liên
hiệp quốc về các biện pháp đấu tranh chống khủng bố. Mặc dù, hệ thống văn bản vi
phạm pháp luật quốc tế về chống khủng bố tương đối lớn, tuy nhiên chưa có văn bản
nào định nghĩa rõ ràng, toàn diện về khủng bố. Trong bối cảnh quốc tế hiện nay thì
việc đưa ra định nghĩa chung về khủng bố là cấp thiết có như vậy mới nâng cao được
hiệu quả hợp tác đấu tranh phòng chống tội phạm này.
Có thể nói, định nghĩa khủng bố đầu tiên xuất hiện tại một điều ước quốc tế đa
phương là định nghĩa được nêu trong Công ước về ngăn chặn và chừng trị khủng bố
năm 1937 (còn gọi là Công ước Giơnevơ 1937). Theo Công ước Giơnevơ 1937:
“Khủng bố là việc thực hiện các hành vi phá hoại, hành vi gây nguy hiểm cho nhiều người,
việc vận chuyển, chuyển giao, cố ý sử dụng các giấy tờ, tài liệu giả mạo, các hành vi ám sát
nguyên thủ quốc gia và các lãnh đạo của quốc gia khác…”14. Tuy nhiên, do không đủ số
lượng thư phê chuẩn nên Công ước đã không phát sinh hiệu lực.
Trong các công ước quốc tế đa phương trong khuôn khổ Liên hiệp quốc hiện nay
chỉ có Công ước năm 1999 về trừng trị việc tài trợ khủng bố là đưa ra định nghĩa
chung về khủng bố, các công ước còn lại chỉ đưa ra định nghĩa các tội phạm cụ thể
thuộc phạm vi điều chỉnh của công ước.
Theo Công ước này thì khủng bố là bất kỳ hành vi cấu thành tội phạm được quy
định tại các công ước về chống khủng bố quy định tại Phụ lục hoặc “Bất kỳ hành vi
nào khác với ý định giết hại hoặc làm tổn thương nghiêm trọng đến thân thể thường
dân, hoặc bất kỳ người nào khác không tham gia vào chiến sự trong bối cảnh xung
đột vũ trang, nếu mục đích của hành vi này về bản chất hoặc bối cảnh xảy ra là nhằm
hâm dọa dân chúng hay ép buộc một chính phủ hoặc một tổ chức quốc tế phải thực
hiện hoặc không thực hiện bất kỳ hành vi nào” ( Điều 2).
13 công ước về chống khủng bố còn lại chỉ đưa ra định nghĩa về từng hành vi
phạm tội cụ thể thuộc phạm vi điều chỉnh của công ước. Điều 2 Công uớc năm 1997
14
Nguyễn Thị Thuận, Luật hình sự quốc tế, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2007, tr, 70.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
8
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
về trừng trị việc khủng bố bằng bom, quy định khủng bố bằng bom là việc: “Ném, đặt
làm nổ hoặc kích nổ một các bất hợp pháp và cố ý một thiết bị gây nổ hoặc gây chết
người khác tai, vào, hoặc chống lại một địa điểm công cộng, một trang thiết bị của
Nhà nước hoặc chính phủ, một hệ thống giao thông công cộng hoặc cơ sở hạ tầng”.
Theo Công ước về ngăn chặn các hành vi khủng bố hạt nhân năm 2005 quy định:
“Một người bị coi là phạm tội khủng bố hạt nhân nếu người đó, một cách có chủ định
và bằng con đường bất hợp pháp sở hữu nguyên liệu phóng xạ, chế tạo hay sở hữu
thiết bị hạt nhân với mục đích gây thương vong lớn hay nhầm phá hoại cơ sở hạ tầng
hay môi trường để ép buộc thể nhân hay pháp nhân, tổ chức quốc gia hay quốc gia
phải thực hiện hay không thực hiện hành động nào đó”(Điều 2 công ước). Các hành vi
này bị ngăn chặn và trừng trị không cần kèm theo mục đích gì là dấu hiệu định tội, tuy
nhiên có một số công ước quy định tính mục đích là một trong những tình tiết làm
tăng thêm tính chất nghiêm trọng của hành vi, Điều 5 Công ước trừng trị việc khủng
bố bằng bom năm 1997 nhấn mạnh việc ngăn chặn “các hành vi phạm tội có ý đồ
hoặc tính toán nhằm gây ra hoảng loạn trong công chúng nói chung, hoặc trong một
nhóm người cụ thể, dù trong hoàn cảnh nào đều không thể biện minh bằng suy xét có
tính chất chính trị, triết học, tư tưởng, chủng tộc, sắc tộc, tôn giáo hoặc tính chất
tương tự nào khác và sẽ bị trừng trị bằng các hình phạt phù hợp với tính chất nghiêm
trọng của hành vi phạm tội đó”.
Các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc về các biện pháp phòng
chống khủng bố cũng không đưa ra định nghĩa nào về vấn đề này. Đặc biệt, Nghị
quyết số 1373 ngày 28/9/2001 làm cơ sở cho sự ra đời Ủy ban chống khủng bố thuộc
Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc mặc dù kêu gọi “các quốc gia hợp tác khẩn thiết
nhằm phòng và trấn áp các hành động khủng bố, thông qua sự tăng cường hợp tác và
thực hiện đầy đủ các công ước quốc tế liên quan đến chủ nghĩa khủng bố”15.
Các điều ước quốc tế khu vực hầu hết cũng không đưa ra được định nghĩa khủng
bố. Các điều ước này trong phạm vi hợp tác đấu tranh chống khủng bố điều dẫn ra
những hành vi được quy định tại 13 công ước quốc tế đa phương. Công ước chung
ASEAN về chống khủng bố, quy định tại Điều 2: “Trong Công ước này, “tội phạm”
là bất kỳ hành vi phạm tội nào thuộc phạm vi điều chỉnh và được định nghĩa trong bất
kỳ điều ước nào được liệt kê dưới đây:
1. Công ước về các tội phạm và một số hành vi khác thực hiện trên tàu bay, 1963;
2. Công ước về trừng trị việc chiếm giữ bất hợp pháp tàu bay, 1970;
15
Lời kêu gọi của Hội đồng bảo an, Nghị quyết số 1373 ngày 28/9/2001.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
9
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
3.
Công ước về trừng trị các hành vi bất hợp pháp chống lại an toàn hàng không dân
dụng, 1971;
4. Công ước về ngăn ngừa và trừng trị các tội phạm chống lại những người được
bảo hộ quốc tế, bao gồm viên chức ngoại giao, 1973;
5.
Công ước về chống bắt cóc con tin, 1979;
6.
Công ước về bảo vệ an toàn vật liệu hạt nhân, 1979;
7.
Nghị định thư về trừng trị các hành vi bạo lực bất hợp pháp tại các cảng hàng
không phục vụ hàng không dân dụng quốc tế, 1988;
8.
Công ước về trừng trị các hành vi bất hợp pháp chống lại an toàn hàng hải, 1988;
9. Nghị dịnh thư về trừng trị các hành vi bất hợp pháp chống lại an toàn của các
công trình cố định trên thềm lục địa, 1988;
10. Công ước về đánh dấu vật liệu nổ dẻo để nhận biết, 1991;
11. Công ước về trừng trị khủng bố bằng bom. 1997;
12. Công ước quốc tế về trừng trị việc tài trợ khủng bố, 1999;
13. Công ước chống khủng bố hạt nhân, 2005”
Như vậy, cũng giống như các nhà nghiên cứu, pháp luật của các quốc gia cũng
có những khác biệt nhất định khi định nghĩa về khủng bố trong khi cộng đồng quốc tế
chưa xây dựng được một định nghĩa chung về tội phạm này. Các công ước quốc tế
hiện nay chỉ đưa ra định nghĩa về một số hành vi mà việc thực hiện các hành vi đó
được xem là biểu hiện của khủng bố quốc tế. Việc xây dựng Công ước quốc tế chung
về khủng bố trong đó có đưa ra định nghĩa toàn diện về vấn đề này đang được tiến
hành, tuy nhiên gặp rất nhiều khó khăn vì bất đồng ý kiến giữa các bên. Qua việc
nghiên cứu các quan điểm hiện nay trên thế giới về khủng bố, người viết cho rằng cần
thống nhất nhìn nhận khủng bố như một tội phạm với các đặc điểm sau: (1) Là hành vi
bạo lực hoặc phi bạo lực (2) Chủ thể là tổ chức hoặc cá nhân (3) Khách thể là các mục
tiêu dân sự; (4) Mục đích của hành vi là mục đích chính trị.
1.2. Lịch sử phát triển và nguyên nhân dẫn đến khủng bố
1.2.1. Lịch sử phát triển của chủ nghĩa khủng bố
Chủ nghĩa khủng bố là tên gọi chung của những hành vi nhằm đạt được những
mục đích nhất định, như dùng các thủ đoạn cực đoan, ám sát, bắt cóc, cướp máy bay,
gây nổ, và tiến hành phá hoại, báo thù, lừa bịp, tống tiền,…
Chủ nghĩa khủng bố đã xuất hiện từ khá sớm, gắn liền với quá trình phát triển
của lịch sử chính trị, xã hội loài người. Các nhà nghiên cứu trên thế giới cho rằng
thuật ngữ này được biết đến từ thế kỉ đầu sau Công nguyên “khi giáo phái Do Thái
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
10
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Zealots-Sicarri tiến hành các hoạt động ám sát, bắt cóc, đầu độc quy mô lớn để gây lo
sợ trong dân chúng nhằm kích động quần chúng nổi dậy lật đổ ách thống trị của
Người La Mã”16, “Trung Quốc cổ đại có Kinh Kha mưu sát vua Tần”17.
Thời kỳ đại cách mạng Pháp cuối thế kỉ XVIII, “giai cấp bị áp bức chịu sự bóc
lột lâu dài, sống dưới đáy xã hội đã áp dụng hành động cực đoan để lật đổ giai cấp
thống trị, từ đó dẫn đến một vòng tuần hoàn ác tính, máu trả máu, lấy khủng bố để trả
thù khủng bố, khiến cho xã hội rơi vào thời kỳ sợ hãi không dám lên tiếng”18 trong bối cảnh
đó, “khủng bố có nghĩa là một công cụ cầm quyền, được nhà nước cách mạng tiến bộ sử
dụng và mang hàm ý tích cực”19.
Cuối thế kỉ XIX, các nước tư bản chủ yếu trên thế giới thực hiện chính sách thực dân
trên toàn cầu, đã gieo mầm cho hạt giống hận thù dân tộc và đối kháng ở khu vực là nguyên
nhân dẫn đến khủng bố ngày càng phát triển mạnh.
Thập kỉ 60 của thế kỉ XX, phong trào giải phóng dân tộc nổi lên mạnh mẽ, nhiều
nước thuộc địa thông qua đấu tranh vũ trang đã giành được độc lập. Trong quá trình đó,
một số tổ chức và phần tử vũ trang “đã đi vào con đường chủ nghĩa khủng bố”20, nhằm dùng
thủ đoạn vũ trang để giành lợi ích cho tập đoàn nhỏ và theo đuổi mục đích cá nhân. Tại một số
quốc gia và khu vực có nhiều mâu thuẫn rất phức tạp đang xen, tổ chức vũ trang mang tính
chất khủng bố nảy sinh từ đó. Những tổ chức vũ trang đó thường tập kích quan chức và dân
thường, nhằm lấy đó đạt được mục tiêu của dân tộc. Các tổ chức vũ trang của quân Cộng hòa
Bắc Ailen từng tiến hành hoạt động khủng bố gần 30 năm nhằm tách Bắc Ailen khỏi nước
Anh, hậu quả là làm gần 3000 người chết và 30000 người bị thương hay Tổ chức những con
hổ giải phóng Tamin, trong 15 năm đánh nhau với quân Chính phủ, họ luôn triển khai hoạt
động khủng bố đã làm cho hơn 50000 người chết với mục đích xây dựng quốc gia Tamin21.
Sự phát triển của chủ nghĩa khủng bố sau chiến tranh lạnh ngày càng mạnh mẽ đã cất lên
hồi chuông cảnh báo cho cộng đồng quốc tế. Những vụ khủng bố gây hậu quả nghiêm trọng và
có ảnh hưởng lớn có thể liệt kê như: ngày 21/5/1991, Thủ tướng Ấn Độ, Rajiv Gandhi chết sau
vụ áp sát bằng bom khi diễn thuyết tranh cử tại bang Tamin. Ngày 20/3/1995, giáo phái
Aum Shinrikyo đã khủng bố bằng khí độc sarin vào hệ thống tàu điện ngầm ở Tokyo làm
cho 16 người chết và hơn 6.300 người bị ảnh hưởng22.
16
Hoàng Xuân Hải, Vài nét về chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 9-2007, tr 72.
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 458.
18
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 459.
19
Hoàng Xuân Hải, Vài nét về chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 9-2007, tr 72.
20
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 460.
21
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 460.
22
Thanh niên online, Nỗi ám ảnh mang tên AUM Shinrykio, Văn Khoa,
[ Truy cập ngày
15/9/2014].
17
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
11
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Ngày 19/4/1995, Văn phòng Cục điều tra Liên bang Mỹ ở bang Oklahoma bị
đánh bom làm 169 người chết và hơn 675 người bị thương,…
Bước sang thế kỉ XXI, chủ nghĩa khủng bố phát rất nhanh, mạnh mẽ. Các vụ
khủng bố gây rúng động thế giới có thể kể đến như: vụ khủng bố ngày 11/9/2011 được
coi là vụ khủng bố đẫm máu nhất lịch sử thế giới, 19 tên khủng bố đã cướp thành công
4 máy bay, lần lượt tấn công vào Tòa trung tâm Thương Mại thế giới (New York),
Lầu Năm Góc (Washington D.C) khiến khoảng 3000 đến từ hơn 90 quốc gia khác
nhau thiệt mạng23. Ngày 12/10/2002, tổ chức khủng bố Jemaah Islamiya có liên hệ
mật thiết với tổ chức khủng bố Al-Quada đã thực hiện vụ đánh bom khủng bố làm 202
người chết. Ngày 19/4/2013, xảy ra vụ đánh bom khủng bố tại cuộc đua Marathon
Boston 2013 làm chết 3 người và 282 người bị thương. Ngày 28/10/ 2013, xảy ra vụ
khủng bố ở quảng trường Thiên An Môn (Trung Quốc) làm 5 người chết và bị thương
40 người24 hay gần đây nhất có vụ khủng bố bằng mã tấu tại nhà Côn Minh, tỉnh Vân
Nam, tây Trung Quốc làm chết 29 người và 130 người bị thương.
Như vậy, từ một tội phạm quốc gia, khủng bố hiện nay là tội pháp có tính quốc
tế- nguy cơ đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế.
1.2.2. Nguyên nhân dẫn đến chủ nghĩa khủng bố
Khi bàn đến nguyên nhân dẫn đến chủ nghĩa khủng bố phát triển có nhiều ý kiến
không thống nhất . Tuy nhiên qua sự hình thành và phát triển của khủng bố, có thể nêu
một số nguyên nhân cơ bản sau đây:
Nguyên nhân kinh tế-xã hội: Nghèo đói, bất bình đẳng, phân biệt đối xử và bị gạt
ra ngoài lề của quá trình phát triển kinh tế, xã hội là nguyên nhân gốc rễ sâu xa làm
cho khủng bố phát sinh và có điều kiện phát triển. Tất cả những khu vực có nhóm
khủng bố và hoạt động khủng bố điều có đặc điểm chung là cơ sở hạ tầng thấp kém,
tình trạng đói nghèo, thất nghiệp tràn lan, trình độ phát triển trên lệch so với các vùng
miền khác trên cả nước kiến người dân bất bình, chán nản, thất vọng, cảm thấy mình
bị phân biệt đối xử, bỏ rơi, gạt ra ngoài rìa của quá trình phát triển chung. Khi sự bất
công đó kéo dài không được giải quyết tất yếu dẫn đến những hình thức phản kháng
bằng bạo lực, nhất là khi bị các phần tử cực đoan lợi dụng kích động và lôi kéo.
Nguyên nhân do mâu thuẫn dân tộc: Mâu thuẫn dân tộc trong thời kì chiến tranh
lạnh bị áp chế và ngăn chặn, Cùng với sự kết thúc của chiến tranh lạnh, mâu thuẫn dân
tộc ngày càng bị đẩy lên cao và trở thành chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, lấy lợi ích dân tộc
23
Zing.vn, Ký ức kinh hoàng về vụ khủng bố 11/9/2001, Kim Ngân, [Truy cập ngày 15/9/2014].
24
Vnexpress, Ba kẻ khủng bố Thiên An Môn bị tuyên tử hình, Như Tâm, [Truy cập ngày 15/9/2014].
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
12
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
làm mục tiêu cao nhất làm cho xã hội bị phân hóa một cách sâu sắc hơn. Nó không chỉ
có ảnh hưởng sâu sắc đến kinh tế, chính trị của thế giới, mà còn là mối đe dọa đến ổn
định của an ninh thế giới. Các vụ xung đột dân tộc có thể kể ra như: xung đột Ả rậpIsrael ở Trung Đông, vấn đề dân tộc Kurd ở vùng Vịnh, xung đột vũ trang ở Balkan,
vũ trang chống chính quyền Tamin ở Sri Lanca đều là vấn đề lịch sử để lại, do trong
thời gian dài không được giải quyết, hậu quả dẫn đến mâu thuẫn dân tộc ngày càng trở
nên sâu sắc và và trở thành nguyên nhân châm ngòi cho sự bùng nổ của đa số các sự
kiện khủng bố25.
Nguyên nhân tôn giáo: Khi nói về tôn giáo C. Mác đã từng nói: “Tôn giáo là
tiếng thở dài của chúng sinh bị áp bức, là trái tim của thế giới không có trái tim, cũng
giống như nó là linh thần của những điều kiện xã hội không có tinh thần, Tôn giáo là
phuốc phiện của nhân dân”26. Điều đó cho thấy sức mạnh của tôn giáo và trong những
điều kiện nhất định, tôn giáo có thể trở thành nguyên nhân hàng đầu dẫn đến khủng
bố. Sự khác nhau của các tôn giáo lớn phổ biến trên thế giới đã nới rộng sự khác biệt
bối cảnh văn hóa ở các khu vực khác nhau trên thế giới. Sau chiến tranh lạnh, một số
thế lực tôn giáo do chia rẽ phe phái, không chỉ đẩy mâu thuẫn văn hóa và ý thức hệ
của nội bộ giáo phái của họ đến cực đoan mà còn là mầm móng sinh ra khủng bố, đe
dọa đến cục diện an ninh thế giới. Chủ nghĩa Hồi giáo chính thống có nguồn gốc từ Ai
cập là một thế lực tôn giáo nỗi bật sau chiến tranh lạnh. Tôn chỉ của nó là việc bảo vệ
tính thuần khiết của chủ nghĩa Hồi giáo.
Sự phát triển của các giáo phái kiểu mới cũng là nguyên nhân dẫn đến sự phát
triễn của khủng bố: Môi trường và trạng thái tâm lý hòa bình không chỉ khiến cho các
tôn giáo truyền thống trên thế giới nhanh chóng tăng lên về số lượng tín đồ mà còn
mở rộng khu vực ảnh hưởng, mà còn tạo điều kiện cho các tổ chức tôn giáo trước kia
bị đè nén có cơ hội khôi phục và phát triển, trong đó có không ít các tổ chức tôn giáo
mang tính cực đoan. Theo thống kê, thế giới có khoảng 26 tổ chức tôn giáo mang tính
cực đoan27.
Nguyên nhân do việc tranh giành ảnh hưởng của các nước lớn và chính sách
cường quyền của các nước phương Tây: Thời kì chiến tranh lạnh, các nước phương
Tây như Mỹ, vì để tranh giành lợi ích ở các nước đang phát triển châu Á, châu Phi, họ
đã bồi dưỡng các nước chống lại Liên Xô, ra sức ủng hộ cho các tổ chức chống chính
phủ, tạo điều kiện cho khủng bố phát triển.
25
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 463.
C. Mác- Anghen, “Góp phần phê phán triết học pháp quyền của Heghen- Lời nói đầu”, Mác- Anghen, Tuyển
tập, Tập I, Nxb. Sự thật 1980, tr13-15.
27
Vương Dật Châu, An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 465.
26
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
13
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Từ cuối thập kỉ 30 thế kỉ XX tới nay, một số lãnh đạo của chủ nghĩa Islam chính
thống lợi dụng các nước phương Tây làm lá chắn và ra sức thu gom vốn và thông tin
tình báo một cách tiện lợi. Thập kỉ 70 của thế kỉ XX, sau khi Liên Xô đưa quân vào
Afghanistan, để ngăn chặn và tấn công Liên Xô, Mỹ đã chiêu mộ hơn 300 tên phần tử
cực đoan theo chủ nghỉa Islam chính thống thuộc tổ chức “Hiến thân vì Thánh chiến”
từ các nơi trên thế giới để Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) huấn luyện kỹ
thuật chống Liên Xô cho bọn chúng.
Những phần tử cực đoan này, sau khi trở về đã ra sức truyền bá các tư tưởng Hồi
giáo cực đoan, đặc biệt là tư tưởng chống Mỹ, chống phương Tây28. Sau chiến tranh
lạnh kết thúc, Mỹ trở thành siêu cường số 1 thế giới. Chính sách cường quyền, ngạo
mạn, nước lớn của Mỹ, sự thiên vị của Mỹ đối với Israel trong vấn đề Trung Đông,
việc duy trì quân Mỹ ở một số nước Hồi giáo thân Mỹ sau chiến tranh vùng Vịnh
1991…đã dẫn đến sự đối đầu giữa Mỹ và thế giới Hồi giáo, đặc biệt là Hồi giáo cực
đoan phát triển mạnh. Các nghị quyết của Liên hiệp quốc điều cho rằng Israel xâm
chiếm bờ Tây sông Giooc-đan, dãy Gaza và miền Đông Jerusalem là bất hợp pháp và
yêu cầu Israel rút quân khỏi vùng này, nhưng luôn bị Mỹ đứng về phía Israel để phủ
quyết. Đồng thời Mỹ còn tăng cường viện trợ cho nước này29.
Việc những người Hồi giáo Palestine bị mất đất, bị quân Israel chiếm đóng tàn
sát hằng ngày được đưa lên các phương tiện thông tin tin đại chúng làm cho người Hồi
giáo trên thế giới hết sức bất bình. Các phần tử Hồi giáo cực đoan lợi dụng thái độ này
nhằm để tiến hành và kích động các hoạt động bạo lực, khủng bố nhằm vào người Mỹ
và các lợi ích của Mỹ và phương Tây. Mukhlas, một thủ lĩnh quân sự cấp cao của
nhóm Jemaah Islamiyah, kẻ bị buộc tội đánh bom khủng bố ở Bali tháng 12/2002, khi
lý giải động cơ hành động của mình trước tòa đã nói là: “để chống lại sự giã mang của
quân đội Mỹ và đồng minh…để trả thù cho sự đau khổ của những người đàn ông, đàn
bà và trẻ em yếu đuối, vô tội bị giết bởi hàng ngàn tấn bom ném xuống Afghanistan
trong tháng nhịn ăn Ramaddan… để thực hiện nghĩa vụ cuộc thánh chiến toàn cầu
chống lại người Do thái và người Thiên chúa giáo trên thế giới…vì tình đoàn kết giữa
những người Hồi giáo không giới hạn về biên giới địa lý…”30.
1.3. Một số đăc điểm của khủng bố
Do cộng đồng quốc tế chưa đưa ra được định nghĩa chung về khủng bố nên việc
đưa ra các đặc điểm đặc trưng của khủng bố cũng có sự khác nhau. Các nhà nghiên
cứu trên thế giới trên thế giới về vấn đề khủng bố có được tiếng nói chung khi nói về
28
Hoàng Xuân Hải, Vài nét về chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 9-2007, tr 92.
Hoàng Xuân Hải, Vài nét về chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 9-2007, tr 92.
30
Hoàng Xuân Hải, Vài nét về chủ nghĩa khủng bố ở Đông Nam Á, Tạp chí Nghiên cứu quốc tế số 9-2007, tr 93.
29
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
14
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
đặc điểm của khủng bố ở những đặc trưng như sau: chủ thể thực hiện hành vi khủng
bố, mục tiêu của khủng bố, các loại hình của khủng bố, thiếu tính hợp pháp.
Chủ thể thực hiện hành vi khủng bố: Hiện nay, có một số quan điểm cho rằng
chủ thể thực hiện hành vi khủng bố có thể là quốc gia- nhà nước khủng bố. Một trong
những người theo quan điểm này là GS. La Cương- Đại học Vân Nam (Trung Quốc)
cho rằng: “Quốc gia có thể trở thành chủ thể của tội phạm khủng bố quốc tế, chỉ có
điều phương thức mà quốc gia gánh trách nhiệm khác với phương thức cá nhân gánh
trách nhiệm hình sự mà thôi”31. Tác giả Bruce Hoffman cho rằng chủ thể thực hiện
hành vi khủng bố là: “Do một tổ chức với mạng lưới thống nhất điều khiển, tiến hành.
Đây là nhóm phi quốc gia hoặc thực thể phi quốc gia”32.
Dưới giác độ luật quốc tế thì cần phân biệt giữa hành vi vi phạm pháp luật quốc
tế của chủ thể luật quốc tế với hành vi vi phạm là tội phạm có tính chất quốc tế, Tội
phạm có tính chất quốc tế là tội phạm hính sự do cá nhân thực hiện xâm phạm tới trật
tự pháp lí quốc tế và quốc gia có tính nguy hiểm trên phạm vi quốc tế mà tội khủng bố
nằm trong nhóm này. Các hành vi xâm phạm pháp luật quốc tế của quốc gia sẽ được
giải quyết theo chế định trách nhiệm pháp lí quốc tế bao gồm hai loại tội ác quốc tế và
các vi phạm pháp lý thông thường khác.
Chính vì thế, chủ thể của tội phạm khủng bố theo quan điểm phổ biến hiện nay là
các tổ chức hoặc cá nhân.
Mục đích của khủng bố: Dấu hiệu mục đích cũng được cho là một trong những
đặc điểm đặc trưng của khủng bố được nhắc đến trong quan điểm của các nhà nguyên
cứu khi nguyên cứu về vần đề khủng bố và pháp và pháp luật hình sự hầu hết của các
quốc gia trên thế giới. Có nhà nghiên cứu nêu khi nguyên cứu vế vấn đề khủng bố đã
đề cập trực tiếp đến mục đích của khủng bố là: “Mục đích và động cơ chính trị”33 như
Bruce Hoffman hay không trực tiếp đề cập đến đến mục đích chính trị như tác giả
Trần Quang Tiệp. Tác giả cho rằng mục đích của khủng bố là “Gây hoảng loạn trong
nhân dân” bằng cách sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực gây thiệt hại nghiêm
trọng đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của người dân.
Mục đích của khủng bố cũng được nêu trong định nghĩa về khủng bố của các
quốc gia. Luật Phòng, chống khủng bố của Liên bang Nga năm 2006 quy định: “
Khủng bố là việc cưỡng bức tư tưởng và hoạt động liên quan đến việc dân chúng
31
GS. La Cương, Vấn dề tranh luận gây gắt trong tiến trình chống khủng bố quốc tế, Tạp chí Luật học, số
10/2009, tr. 8-9.
32
Vũ Ngọc Dương, Các quan niệm về “khủng bố” hiện nay trên thế giới, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật , số
3/2011, tr. 71.
33
Vũ Ngọc Dương, Các quan niệm về “khủng bố” hiện nay trên thế giới, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số
3/2011, tr, 71.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
15
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
hoảng loạn và những hình thức bạo lực vi phạm pháp luật khác tác động đến việc đưa
ra những quyết định của cơ quan chính quyền nhà nước, cơ quan tự quản địa phương
hay tổ chức quốc tế”34. Theo đinh nghĩa nêu trên thì mục đích của khủng bố là mục
đích chính trị. Trong một số công ước quốc tế về chống khủng bố thì mục đích chính
trị cũng cũng được nhắc đến, ví dụ Công ước quốc tế về trừng trị tài trợ khủng bố năm
1999 quy định tại khoản 1 Điều 2 mục đích của các hành vi khác được coi là khủng bố
(ngoài các hành vi được đề cập trong công ước về chống khủng bố liệt kê tại phụ lục)
là: “nhằm hâm dọa dân chúng hay ép buộc một Chính phủ hoặc một tổ chức quốc tế
phải thực hiện hoặc không thực hiện bất kỳ hành vi nào”. Như vậy, mục địch chính trị
là dấu hiệu cơ bản và quan trọng của tội phạm khủng bố.
Mục tiêu của khủng bố: Ban đầu, mục tiêu tấn tấn công của khủng bố mang tính chất
ngẫu nhiên nhằm mục đạt được mục đích chính trị. Sau sự kiện khủng bố ngày 11/9 ở Mỹ,
có thể thấy tấn công khủng bố đã mở rộng trên phạm vi toàn cầu, nhiều nhiều hình thức
khác nhau và chủ yếu vào các mục tiêu kinh tế và dân sự, nhằm tạo tác động tiêu cực to lớn
lên chính trị, kinh tế, xã hội ở mọi cấp độ như đã chứng kiến ở Bali, Jakarta và Madrid.
Nguy cơ khủng bố hiện nay đến từ trên không, trên biển, trên đường sắt, đường bộ, trên
mạng, các mục tiêu kinh tế, dân sự như các nhà máy điện nguyên tử, các khu du lịch, các
sân vận động, tàu bè đi lại trên biển, các dàn khoan dầu,...
Mỹ trở thành mục tiêu chủ yếu của hoạt động khủng bố do chính sách cường quyền,
chủ nghĩa nước lớn và luôn can thiệp vào công việc nội bộ của các nước khác, thích dùng
biện pháp cấm vận, nên đã gây ra tâm lý phản đối trong nhân dân nhiều nước. Vì vậy, trên
một mức độ nhất định, Mỹ trở thành đối tượng trọng điểm tấn công của những phần tử
khủng bố. Osama bin Laden người bị Mỹ truy nã gắt gao nhất khi còn sống đã viết
trong Điều 1 của quy định đạo Islam được tuyên bố khi thành lập Mặt trận thánh chiến
ngày 23/2/1998 rằng: “Chúng ta kêu gọi tất cả đạo Hồi, những cả những giáo đồ
thành kính phục tùng mệnh lệnh của chúa; bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu cũng phải giết
và tước đoạt người Mỹ”35.
Các loại hình khủng bố: Do không thống thống nhất được định nghĩa thế nào là
khủng bố nên tùy cách tiếp cận, quan niệm mà có cách phân loại các loại hình khủng
bố khác nhau.
Bởi các loại hình khủng bố rất phức tạp nên không có quan điểm nào có thể bao
hàm hết các hình thức khủng bố trên thế giới. Có công trình nghiên cứu chia khủng bố
34
Bộ Công an, Tóm tắt luật của một số nước về phòng, chống khủng bố, Tài liệu phục vụ xây dựng dự án Luật
Phòng, chống khủng bố, 2012, tr, 12.
35
Vương Dật Châu. An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 475.
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
16
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
thành hai loại xét theo góc độ phạm vi, quy mô và tính chất hoạt động của chúng:
khủng bố trong nước và khủng bố quốc tế 36.
Có nhà nghiên cứu phân loại theo cách mà bọn khủng bố sử dụng bạo lực:
Khủng bố bằng phương pháp truyền thống (đặt bom, đánh bom tự sát, bắt cóc, ám
sát,…); khủng bố hạt nhân (dùng vũ khí hạt nhân); khủng bố hóa học (dùng vũ khí hóa
học); khủng bố sinh học (dùng các vi khuẩn gây bệnh chết người); khủng bố tin họckhủng bố mạng (phá hủy hoặc làm tê liệt hệ thống máy tính)37.
Người viết sẽ dựa vào quan điểm về phân loại các loại hình khủng bố thứ hai để
làm rõ tính nguy hiểm của mỗi loại hình khủng bố.
Khủng bố bằng phương pháp truyền thống (đặc bom, đánh bom tự sát, bắt cóc,
ám sát,..) là loại hình khủng bố được các phần tử khủng bố sử dụng phổ biến.
Nhưng cùng với sự phát triển tranh chống của khoa học-công nghệ, các phần tử
khủng bố có xu hướng chuyển sang sử dụng các loại hình khủng bố khác có tính gây
thiệt hại lớn hơn như: khủng bố hạt nhân (vũ dụng vũ khí hạt nhân), các tổ chức khủng
bố ra sức chiếm đoạt vật liệu hạt nhân, tìm mua vật liệu hạt nhân ở những thị trường
chợ đen từ một số nước vô trách nhiệm38 và cùng với đó là ra sức bắt cóc, mua chuộc các nhà
khoa học am hiểu về vật liệu hạt nhân để phụ vụ cho ý đồ sở hữu vũ khí hạt nhận của chúng.
Các mục tiêu như nhà máy điện hạt nhân, các Viện nghiên cứu hạt nhân trở thành mục
tiêu tấn công của các phần tử khủng bố. Lường trước được hậu quả của việc khủng bố sử
dụng vũ khí hạt nhân để khủng bố, cộng dộng quốc tế đã xây dựng Công ước về ngăn ngừa
hành vi khủng bố hạt nhân năm 2005. Điều 2 Công ước về ngăn ngừa hành vi khủng bố hạt
nhân quy đinh: “một người bị coi là phạm tội khủng bố hạt nhân nếu người đó, một cách có
chủ định và con đường bất hợp pháp sở hữu nguyên liệu phóng xạ, chế tạo hay sở hữu thiết
bị hạt nhân với mục đích gây thương vong lớn hay nhằm phá hoại cơ sở hạ tầng hay môi
trường; sử dụng nguyên liệu hay thiết bị phóng xạ, sử dụng hoặc phá hoại cơ sở hật nhân để
tạo sự rò rỉ chất phóng xạ gây thương vong lớn, nhầm phá hoại cơ sở hạ tầng hay môi
trường để ép buộc thể nhân, tổ chức quốc gia hay quốc gia phải thực hiện hoặc không thực
hiện hành động nào đó”.
Khủng bố hóa học (sử dụng vũ khí hóa học), là loại hình khủng bố sử dụng các
loại khí động để tấn công khủng bố. Các phần tử khủng bố đã dùng khí độc Salin để
tấn công khủng bố vào hệ thống tàu điện ngầm ở Toky ở ngày 19/4/1995 làm cho 16
người chết và 6.300 bị ảnh hưởng.
36
Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây(2001), sđd, tr. 162-163.
Vụ Luật pháp và điều ước quốc tế, Bộ Ngoại giao, Một số khía cạnh pháp lý về vấn đề chống khủng bố quốc tế
hiện nay, Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở, 2005, trang. 13-19.
38
Vương Dật Châu. An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr 475.
37
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
17
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Khủng bố sinh học (sử dụng vũ khí sinh học), là loại hình khủng bố mà các phần tử
khủng bố ưa thích sử dụng vì chi phí sản xuất thấp và tránh được sự theo dõi nhất là Mỹ.
Nghiên cứu cho thấy một chiếc máy bay trong đêm sáng trời không có gió trên bầu trời
Washington (Mỹ) rãi 100 kg bào tử bệnh than dưới dạng sương mù có thể sát hại từ 1 đến 3
triệu người, con số này gấp 3000 lần số thương vong do một lượng khí độc Sarin gây ra39.
Đăc biệt, loại hình khủng bố tin học- khủng bố mạng là loại hình khủng bố sinh sau đẻ
muộn, tuy không gây tổn thất về người như các loại hình khủng bố khác nhưng khủng bố tin
học- khủng bố mạng lại gây thiệt hại về vật chất vô cùng lớn bằng cách tạo và phổ biến vi rút
mang tính phá hoại xâm nhập vào hệ thống máy tính toàn cầu, lấy cắp thông tin quan trọng
để phục vụ cho hoạt động khủng bố. Sự ra đời của loại hình khủng bố tin học- khủng bố
mạng đã làm thay đổi định nghĩa về khủng bố trước đó: “Khủng bố là hành vi của cá nhân
hay tập thể, sử dụng các thủ đoạn bạo lực hay bạo lực tấn công và đe dọa cá nhân, tập thể
cơ quan, giết hại bừa bãi cả thường dân vô tội để đạt được mục đích chính trị, kinh tế
xã hội nào đó”40.
1.4. Sự phát triển của pháp luật quốc tế về đấu tranh chống khủng bố
1.4.1. Khái niệm pháp luật quốc tế về đấu tranh chống khủng bố
Pháp luật quốc tế về chống khủng bố hình thành và phát triển gắn liền với sự hình
thành và phát triển của chủ nghĩa khủng bố. Hiện nay, khi khủng bố đã trở thành thách thức
to lớn đối với tất cả các quốc gia trên thế giới thì pháp luật quốc tế đã và đang tiếp tục phát
triển hoàn thiện nhằm đấu tranh có hiệu quả chống lại loại tội phạm này.
Theo Giáo trình Luật quốc tế của Trường Đại học Luật Hà Nội, luật quốc tế là : “hệ
thống các nguyên tắc và quy phạm pháp luật được các quốc gia và các chủ thể khác của
luật quốc tế thỏa thuận tạo dựng nên, trên cơ sở tự nguyện và bình đẳng nhằm điều chỉnh
những quan hệ phát sinh giữa các quốc gia và các chủ thể đó trong mọi lĩnh vực của đời
sống xã hội”41. Luật quốc tế được chia thành nhiều lĩnh vực khác nhau như Luật biển, Luật
kinh tế quốc tế, Luật hình sự quốc tế,… Theo cách phân chia này thì pháp luật quốc tế về
chống khủng bố là một bộ phận của Luật hình sự quốc tế. Luật hình sự quốc tế được định
nghĩa là “tổng thể các nguyên tắc, các quy phạm pháp lý quốc tế điều chỉnh các vấn đề
pháp lý trong hoạt động hợp tác đấu tranh phòng chống tội phạm của cộng đồng quốc
tế”42. Luật hình sự quốc tế là công cụ pháp lý mà cộng đồng quốc tế xây dựng nhằm
mục đích ngăn ngừa, trừng trị cũng như tăng cường sự hợp tác quốc tế trong đấu tranh
phòng chống tội phạm trong đó có tội khủng bố.
39
Vương Dật Châu. An ninh quốc tế trong thời đại toàn cầu, Nxb. Chính trị quốc gia năm 2004, tr, 468.
Khủng bố và chống khủng bố qua lăng kính báo chí. Nxb. Thông tấn, Hà Nội, 2006, tr 47.
41
Trường Đai học Luật Hà Nội: Giáo trình Luật quốc tế, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2004, tr.8.
42
Nguyễn Thị Thuận, Luật hình sự quốc tế, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2007, tr.6.
40
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
18
SVTH :Thạch Kim Long
Chống khủng bố theo pháp luật quốc tế và Việt Nam
Pháp luật quốc tế về chống khủng bố là một bộ phận của Luật hình sự quốc tế,
bao gồm tổng thể các nguyên tắc, quy phạm pháp lý điều chỉnh các vấn đề phát sinh
trong hoạt động hợp tác đấu tranh chống khủng bố của các quốc gia và các chủ thể
khác của luật quốc tế. Các quy phạm của pháp luật quốc tế về đấu tranh chống khủng
bố hiện nay còn chưa hoàn chỉnh và chưa được pháp điển hóa nên còn nằm rải rác
trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau.
Hoạt động hợp tác đấu tranh chống khủng bố bao gồm hoạt động tương trợ tư
pháp trong việc truy tìm kẻ tội phạm lẩn trốn trên lãnh thổ nước ngoài, dẫn độ tội
phạm cho quốc gia có liên quan hay tiếp nhận các thông tin, tài liệu cần thiết về vụ
việc phạm tội. Ngoài ra, khuôn khổ hợp tác giữa các quốc gia còn mở rộng trong việc
trao đổi thông tin, nghiên cứu, giúp đỡ kinh nghiệm thực tiễn các vấn đề về khủng bố
và các biện pháp đấu tranh chống lại tội phạm này. Trong thời điểm hiện nay, việc
nghiên cứu để đưa ra được định nghĩa chung về khủng bố trong khuôn khổ công ước
đa phương thuộc Liên hiệp quốc là vấn đề bức thiết.
1.4.2. Nguồn của pháp luật quốc tế về chống khủng bố
Là bộ phận của Luật hình sự quốc tế, pháp luật quốc tế về chống khủng bố có các
loại nguồn giống như nguồn của Luật quốc tế. Nguồn của pháp luật quốc tế về chống
khủng bố trước tiên và chủ yếu là các điều ước quốc tế song phương và đa phương, kế
đến là tập quán quốc tế. Bên cạnh đó, còn có các nguyên tắc pháp luật chung và
phương tiện bổ trợ nguồn quan trọng như: các nghị quyết của tổ chức quốc tế có hiệu
lực pháp luật, các phán quyết của toà án, các học thuyết của các học giả danh tiếng về
hình sự quốc tế, các nghị quyết có tính khuyến nghị liên quan đến các vấn đề chống
khủng bố. Cụ thể:
- 14 công ước thuộc khuôn khổ Liên hiệp quốc về đấu tranh chống khủng bố:
Công ước về các tội phạm và một số hành vi khác thực hiện trên tàu bay 1963 (gọi tắt
là Công ước Tokyo 1963); Công ước trừng trị việc chiếm giữ bất hợp pháp tàu bay
năm 1970 (gọi tắt là Công ước Lahay 1970); Công ước về trừng trị hành vi bất hợp
pháp chống lại an toàn hàng không dân dụng năm 1971 (gọi tắt là Công ước Montrean
1971); Công ước về ngăn ngừa và trừng trị các tội phạm chống lại những người được
hưởng bảo hộ quốc tế, bao gồm viên chức ngoại giao năm 1973 (gọi tắt là Công ước
New York 1973); Công ước về chống bắt cóc con tin năm 1979 (gọi tắt là Công ước
New York 1979); Công ước về bảo vệ an toàn vật liệu hạt nhân 1979 (sửa đổi năm
2005); Nghị định thư về trừng trị các hành vi bạo lực bất hợp pháp tại các cảng hàng
không phục vụ hàng không dân dụng quốc tế 1988 (bổ sung Công ước Montrean
1971); Công ước về trừng trị các hành vi bất hợp pháp chống lại an toàn hành trình
hàng hải 1988 (gọi tắt là Công ước Rome 1988); Nghị định thư về những hành vi bất
GVHD: ThS. Nguyễn Tống Ngọc Như
19
SVTH :Thạch Kim Long
