tội sản xuất buôn bán hàng giả trong luật hình sự việt nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA (2011-2015)
ĐỀ TÀI:

TỘI SẢN XUẤT BUÔN BÁN HÀNG GIẢ TRONG LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

NGUYỄN VĂN TRÒN

HỒ THỊ HẠNH NGOAN

Bộ Môn: Luật Tƣ Pháp

MSSV: 5117413

Khoa Luật-ĐHCT

LỚP: HG1163A1

Cần Thơ, 11/2014


LỜI CẢM ƠN

Trên thực tế, không có sự thành công nào mà không gắn liền với sự hỗ trợ, giúp
đỡ dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp của người khác. Trong suốt thời gian bắt
đầu học tập ở giảng đường đại học đến nay, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm
giúp đỡ của quý thầy cô, gia đình và bạn bè.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến các thầy cô trường Đại học
Cần Thơ, đặc biệt là các thầy Khoa Luật của trường đã tạo điều kiện cho em hoàn
thành luận văn tốt nghiệp. Và em cũng xin chân thành cảm ơn thầy Nguyễn Văn Tròn
giảng viên Khoa Luật Bộ môn luật Tư pháp đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên
giúp em hoàn thành tốt luận văn.
Trong quá trình nghiên cứu, làm bài khó tránh khỏi những sai sót, đồng thời do
trình độ lý luận cũng như kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên những thiếu sót trong
bài khó có thể không xảy ra rất mong các Thầy, Cô vui lòng bỏ qua. Em rất mong
nhân được ý kiến đóng góp của Thầy, Cô và các bạn để em học thêm được nhiều kinh
nghiệm quý báu, góp phần làm cho đề tài được nghiên cứu hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!

Cần Thơ, 11/2014
Sinh viên thực hiện

Hồ Thị Hạnh Ngoan

2


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN

................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày….tháng….năm 2014
Giảng viên hướng dẫn

3


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN

................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày….tháng….năm 2014
Hội đồng phản biện

4


MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 2
3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................................... 3
5. Kết cấu đề tài............................................................................................................... 3

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỘI SẢN XUẤT, BUÔN
BÁN HÀNG GIẢ ............................................................................................................ 4
1.1. Khái quát về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế ....................................... 4
1.1.1. Khái niệm về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế ................................. 4
1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế .................... 5
1.1.2.1. Mặt khách thể của tội phạm ................................................................... 5
1.1.2.2. Mặt khách quan của tội phạm ................................................................ 5
1.1.2.3. Mặt chủ thể của tội phạm ....................................................................... 5
1.1.2.4. Mặt chủ quan của tội phạm .................................................................... 6
1.2. Khái quát về tội sản xuất, buôn bán hàng giả....................................................... 6
1.2.1. Một số khái niệm liên quan tội sản xuất, buôn bán hàng giả ....................... 6
1.2.1.1. Khái niệm hàng giả ................................................................................ 6
1.2.1.2. Khái niệm tội sản xuất, buôn bán hàng giả ............................................ 8
1.2.2. Đặc điểm của tội sản xuất, buôn bán hàng giả .............................................. 9
1.2.3. Hậu quả của tội sản xuất, buôn bán hàng giả .............................................. 10
1.3. Lịch sử phát triển của luật Hình sự Việt Nam về tội sản xuất và buôn bán
hàng giả .......................................................................................................................... 11
1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi có Bộ luật hình sự 1985 .................. 12
1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến khi ban hành Bộ
luật hình sự năm 1999 ................................................................................................... 15
1.3.3. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay .................. 18
CHƢƠNG 2. TỘI SẢN XUẤT, BUÔN BÁN HÀNG GIẢ TRONG LUẬT HÌNH
SỰ VIỆT NAM ............................................................................................................. 20
2.1. Các dấu hiệu pháp lý về tội sản xuất, buôn bán hàng giả ................................. 20
2.1.1. Mặt khách thể của tội phạm ......................................................................... 20
5


2.1.2. Mặt khách quan của tội phạm ...................................................................... 22
2.1.3. Mặt chủ thể của tội phạm ............................................................................. 25

2.1.4. Mặt chủ quan của tội phạm .......................................................................... 27
2.2. Trách nhiệm hình sự đối với tội sản xuất và buôn bán hàng giả theo Bộ luật
hình sự năm 1999 .......................................................................................................... 29
2.2.1. Phạm tội sản xuất, buôn bán hàng giả không có các tình tiết định khung
tăng nặng quy định tại khoản 1 Điều 156 Bộ luật Hình sự năm 1999 ....................... 30
2.2.2. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả thuộc các trường hợp quy định tại khoản
2 điều 156 Bộ luật hình sự 1999 ................................................................................... 30
2.2.3. Tội sản xuất buôn bán hàng giả thuộc các trường hợp quy định tại khoản 3
Điều 156 Bộ luật Hình sự năm 1999 ............................................................................ 36
2.2.4. Hình phạt bổ sung đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả ........................ 37
2.3. Phân biệt tội sản xuất, buôn bán hàng giả với các tội khác............................... 38
2.3.1. Phân biệt tội sản xuất, buôn bán hàng giả với tội sản xuất, tàng trữ, vận
chuyển, buôn bán hàng cấm( Điều 155 Bộ luật hình sự 1999) .................................. 38
2.3.2. Phân biệt tội sản xuất, buôn bán hang giả với tội lừa dối khách hàng (Điều
162) ................................................................................................................................. 40
2.3.3. Phân biệt tội sản xuất, buôn bán hàng giả với tội sản xuất, buôn bán hàng
giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh ( Điều 157) ...... 41
2.3.4. Phân biệt tội sản xuất và buôn bán hàng giả với tội sản xuất buôn bán
hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực
vật, giống cây trồng, vật nuôi ( Điều 158) .................................................................... 42
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG TỘI SẢN XUẤT, BUÔN BÁN HÀNG GIẢ, MỘT
SỐ BẤT CẬP VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÒNG CHỐNG TỘI PHẠM NÀY .............. 44
3.1. Tình hình sản xuất và buôn bán hàng giả ở Việt Nam ...................................... 44
3.2. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng sản xuất, buôn bán hàng giả trên thị trƣờng
Việt Nam ........................................................................................................................ 46
3.4. Một số bất cập và nguyên nhân trong đấu tranh phòng chống tội sản xuất,
buôn bán hàng giả ........................................................................................................ 49
3.4.1. Khó khăn trong việc điều tra, phát hiện tội phạm ........................................ 50
3.4.2. Xung đột quan điểm trong quá trình định danh .......................................... 53
3.5. Giải pháp phòng chống có hiệu quả tội sản xuất, buôn bán hàng giả .............. 56

3.5.1. Một số biện pháp phòng chống tội sản xuất, buôn bán hàng giả................ 56
3.5.2. Một số biện pháp khắc phục hiện tượng xung đột định danh. .................... 58
6


KẾT LUẬN ................................................................................................................... 60
TÀI LIỆU THAM KHẢO

7


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự xuất hiện của hàng giả đã có từ rất lâu và luôn là mối quan tâm lo lắng của
tất cả mọi người, lo lắng của người tiêu dùng và cả những người sản xuất. Vào thời
điểm hiện nay hàng giả đã và đang xuất hiện trên diện rộng từ những sản phẩm có
giá trị thấp đến những mặt hàng có giá trị cao, hàng giả lan tràn khắp mọi nơi, ở
Việt Nam xu thế của hoạt động sản xuất, buôn bán hàng giả ngày càng tăng về quy
mô, tinh vi về công nghệ và thủ đoạn. Hàng giả không chỉ gây thiệt hại về tiền của,
sức khỏe, tính mạng con người mà còn gây rối loạn trật tự kinh tế thị trường, giá cả,
kìm hãm sự phát triển sản xuất và lưu thông hàng hóa. Nói đến hàng giả thì chắc
hẳn bất kỳ ai trong chúng ta cũng đã ít nhất một lần là nạn nhân của nó, còn nói đến
tác hại thì ai ai cũng biết hàng giả gây ra những thiệt hại như thế nào.
Đối với số ít sản phẩm nó ít gây ra những hậu quả nghiêm trọng, nhưng đa
phần sản phẩm được làm giả như: hàng giả là lương thực, thực phẩm, hàng giả là
thuốc chữa bệnh thuốc phòng bệnh… thì thiệt hại của chúng chắc hẳn mọi người sẽ
hình dung ra, thiệt hại đó không chỉ về vật chất mà nghiêm trọng hơn người tiêu
dùng còn phải đánh đổi cả mạng sống của mình khi vô tình sử dụng sản phẩm giả
mạo, tác hại của loại hàng này là không thể lường trước được mức độ vậy mà hàng
giả vẫn cứ chen vai, hích cánh cùng với hàng thật, bất kỳ một thứ gì có thể thu lợi

nhuận điều có thể bị làm giả.
Việc chúng ta có thể bắt gặp nhiều loại sản phẩm như điện thoại, giày dép, túi
xách, dây thắt lưng làm nhái các thương hiệu nổi tiếng được bày bán khắp nơi, từ
trên phố, đến trong chợ kể cả có những gian hàng sản phẩm này được bày bán trong
siêu thị. Hay chúng ta có thể bắt gặp những gian hàng bán những thực phẩm chức
năng, thuốc chữa bệnh có tác dụng còn hơn cả tiên dược, trị được bách bệnh được
quảng bá rao bán với giá rất rẻ qua những người bán dạo, bất kể những người tiêu
dùng nhẹ dạ nào cũng có thể là nạn nhân của những loại hàng giả này.
Vấn đề nhẹ dạ, cả tin là nguyên nhân dẫn đến hậu quả là người tiêu dùng bị
lừa, tiền mất tật mang là chuyện có thể nói là ngoài ý muốn, nhưng trên thực tế có
những khách hàng dù biết là hàng giả nhưng vẫn chấp nhận mua và sử dụng bởi giá
của những mặt hàng này rẻ hơn so với hàng thật rất nhiều, với những mặt hàng thời
trang thì khỏi phải bàn bởi những mặt hàng này rất dễ bị làm giả, có khách hàng
khẳng định rằng họ chấp nhận việc mua loại hàng này bởi một phần là họ thích sự
trẻ trung và lịch lãm của nhãn hàng nổi tiếng, nhưng do giá của mặt hàng này quá
đắt nên họ đành chấp nhận sử dụng sản phẩm được làm nhái vì chất lượng tạm ổn
và phải thừa nhận rằng, hàng giả có tốc độ cập nhật mẫu mới rất nhanh, màu sắc và
8


kiểu dáng phong phú, giá cả lại “mềm” nên được một bộ phận người tiêu dùng chấp
nhận.
Các hoạt động sản xuất và buôn bán hàng giả ở nước ta đang có chiều hướng
gia tăng và ngày càng lan rộng sang nhiều ngành hàng, nhiều chủng loại hàng hoá.
Trước nguy cơ gây hại của nạn hàng giả, việc đẩy mạnh công tác đấu tranh chống
sản xuất và buôn bán hàng giả là một yêu cầu cấp bách đòi hỏi sự quan tâm của
Đảng và Nhà nước.
Mặt khác, công tác đấu tranh chống sản xuất và buôn bán hàng giả còn đòi hỏi
các cơ quan chức năng phải thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, phối hợp
đồng bộ với các cơ quan hữu quan để đấu tranh hạn chế nạn hàng giả. Trong thời

gian qua, Nhà nước ta đã ban hành một số văn bản pháp luật quan trọng làm cơ sở
pháp lý cho hoạt động phòng, chống sản xuất, buôn bán hàng giả. Các cơ quan chức
năng, chính quyền địa phương các cấp cũng đã tích cực tổ chức kiểm tra, xử lý, đấu
tranh, ngăn ngừa và làm giảm dần các vụ sản xuất buôn bán, hàng giả, góp phần
lành mạnh hoá hoạt động lưu thông hàng hoá trên thị trường nhằm bảo vệ lợi ích
của Nhà nước, xã hội, người sản xuất chân chính và người tiêu dùng.
Để tìm hiểu một cách tương đối toàn diện về hoạt động sản xuất và buôn bán
hàng giả nhìn dưới góc độ quản lý nhà nước, trên cơ sở phân tích thực trạng hàng
giả, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, xu hướng phát triển của hàng giả và
những tồn tại, hạn chế để tìm ra giải pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả
quản lý nhà nước trong công tác đấu tranh chống sản xuất và buôn bán hàng giả, tôi
đã chọn nghiên cứu đề tài: “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả trong luật Hình sự
Việt Nam” nhằm đề ra giải pháp phòng chống về loại tội phạm này và qua đó nâng
cao nhận thức về pháp luật đối với những người có ý định phạm tội, cũng như đối
với người tiêu dùng trong việc cảnh giác với tội phạm nói chung và tội sản xuất
buôn bán hàng giả nói riêng.
2. Mục đích nghiên cứu
Người viết nghiên cứu về tội sản xuất, buôn bán hàng giả nhằm tìm hiểu
những quy định của pháp luật về tội này trong Bộ luật Hình sự. Bên cạnh đó, tìm
hiểu những thủ đoạn, phương thức hoạt động của bọn sản xuất, buôn bán hàng giả.
Nghiên cứu thực trạng sản xuất, buôn bán hàng giả từ đó nhận xét, đánh giá
những kết quả đạt được, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân của tồn tại để đề xuất
những giải pháp nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm này trong thời gian tới.
3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài luận văn được giới hạn trong các vấn đề lý
luận và thực tiễn về tội sản xuất, buôn bán hàng giả trên phạm vi cả nước.
9


Trong giới hạn đề tài này, người viết sẽ nghiên cứu một số vấn đề lý luận

xung quanh các quy định về tội sản xuất, buôn bán hàng giả.
Bên cạnh đó, khái quát sơ lược đặc điểm các cấu thành về các tội xâm phạm
trật tự quản lý kinh tế nói chung và tội sản xuất buôn bán hàng giả nói riêng.
Đồng thời qua đó phản ánh những thực trạng trong giai đoạn hiện nay và
những vướng mắc trong quy định của pháp luật, từ đó rút ra giải pháp nhằm khắc
phục và hoàn thiện về pháp luật quy đinh tội sản xuất, buôn bán hàng giả.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích luật viết, phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu
sách vở, phương pháp so sánh đối chiếu, phân tích, tổng hợp và tham khảo từ
nguồn sách báo có liên quan là những phương pháp chủ yếu để người viết sử dụng
để hoàn thành đề tài nghiên cứu này.
5. Kết cấu đề tài
Ngoài phần mở đầu kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn gồm ba chương:
Chương 1. Những vấn đề lý luận chung về tội sản xuất, buôn bán hàng giả
Chương 2. Tội sản xuất, buôn bán hàng giả trong luật Hình sự Việt Nam
Chương 3. Thực trạng tội sản xuất buôn bán hàng giả, một số bất cập và giải
pháp để phòng chống tội phạm này

10


CHƢƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỘI SẢN XUẤT, BUÔN BÁN
HÀNG GIẢ
Như chúng ta cũng đã biết hoạt động kinh tế là một trong những hoạt động quan
trọng hàng đầu, quyết định đến sự tồn tại hay không tồn tại của mỗi quốc gia, nền kinh
tế phát triển đất nước sẽ phát triển. Cũng bởi vì thế, tùy vào mỗi giai đoạn mà Nhà
nước luôn đề ra những chính sách định hướng cho sự phát triển của nền kinh tế sao
cho phù hợp với khả năng và điều kiện của quốc gia cũng như phù hợp với xu thế phát

triển chung của nền kinh tế thế giới. Nền kinh tế đã được định hướng chung để phát
triển theo một hướng nhất định thì bất kỳ hành vi nào khiến cho nền kinh tế phát triển
lệch hướng đều bị xem là hành vi vi phạm pháp luật. Nhận định những hành vi vi
phạm pháp luật trên sẽ xâm hại đến nền kinh tế quốc dân, gây thiệt hại và đe dọa thiệt
hại cho lợi ích của Nhà nước, của các tổ chức, quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi
công dân cho nên bên cạnh những chính sách phát triển về kinh tế thì Nhà nước cũng
quy định rõ ràng về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế nói chung và tội sản xuất,
buôn bán hàng giả nói riêng, các quy định này qua từng giai đoạn có sự thay đổi tích
cực với mục tiêu phát triển nền kinh tế bền vững, không làm ảnh hưởng đế sự phát
triển lâu dài nền kinh tế đất nước cũng như không làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích
hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Cụ thể quá trình lược sử phát triển của các quy định về
tội sản xuất, buôn bán hàng giả như sau:
1.1. Khái quát về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế
1.1.1 Khái niệm về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế
Quản lý hoạt động kinh tế nhằm mục đích sản xuất nhiều hàng hóa, tạo điều
kiện phát triển xã hội, đồng thời điều chỉnh các hoạt động kinh tế theo một trật tự nhất
định tuân thủ đúng với các định hướng mà Đảng và Nhà nước đề ra. Vai trò bảo vệ
trật tự quản lý kinh tế của Nhà nước thuộc về luật Hình sự bằng cách quy định tội
phạm và các hình phạt áp dụng đối với người có hành vi xâm hại đến trật tự quản lý
kinh tế. Việc quy định các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế phải hướng tới
mục đích thúc đẩy phát triển nền kinh tế, tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh, hạn chế
tiêu cực trong các hoạt động kinh tế.
Tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được quy định tại Chương XVI Bộ luật
Hình sự năm 1999 bao gồm các tội được quy định từ Điều 153 đến Điều 181cụ thể
một số tội như: Buôn lậu ( Điều 153); Tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua
biên giới ( Điều 154); Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán hàng cấm (Điều
155); Tội sản xuất, buôn bán hàng giả ( Điều 156)…, với việc quy định cụ thể từng
loại tội phạm đã cho thấy thái độ nghiêm khắc của Nhà nước ta đối với loại tội phạm
11

này bên cạnh đó ta cũng thấy được hậu quả nghiêm trọng của các hành vi phạm tội
này gây ra, đồng thời phản ánh kết quả của nền kinh tế quốc dân trong giai đoạn cải
cách, đổi mới hiện nay. Theo đó, các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được hiểu là
những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm hại nền kinh tế quốc dân, gây thiệt hại cho
lợi ích của Nhà nước, lợi ích hợp pháp của tổ chức và của công dân qua việc vi phạm
quy định của Nhà nước trong quản lý kinh tế. Tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là
các tội diễn ra trong lĩnh vực kinh tế hoặc có liên quan đến kinh tế.
1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế
1.1.2.1. Mặt khách thể của tội phạm
Khách thể của tội phạm là hệ thống các quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại, trực
tiếp hoặc gián tiếp làm ảnh hưởng đến lợi ích và sự tồn tại của giai cấp thống trị được
Nhà nước bảo vệ bằng các quy phạm pháp luật hình sự.1
Khách thể của tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là các tội phạm xâm phạm
trật tự quản lý kinh tế, xâm phạm đến các quan hệ xã hội đảm bảo cho sự ổn định và
phát triển của nền kinh tế quốc dân, có thể nói đó chính là chế độ quản lý, điều hành
toàn bộ nền kinh tế của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, quyền và lợi ích
của Nhà nước, của các tổ chức kinh tế, quyền và lợi ích sức khỏe, tính mạng của
người tiêu dùng được thể chế hóa trong các quy định của pháp luật hiện hành.
1.1.2.2. Mặt khách quan của tội phạm
Mặt khách quan của tội phạm là tổng hợp tất cả những biểu hiện của tội phạm
diễn ra và tồn tại bên ngoài thế giới khách quan.2 Vậy mặt khách quan của tội xâm
phạm trật tự quản lý kinh tế được thể hiện ở các hành vi cố ý làm trái các quy định của
pháp luật về quản lý kinh tế ở những mức độ khác nhau với mục đích vụ lợi, người
phạm tội thực hiện những hành vi phạm tội dưới dạng hành động và nó đã gây ra thiệt
hại hoặc sẽ đe dọa thiệt hại đối với nền kinh tế đất nước, hoặc cụ thể hơn chính là gây
thiệt hại cho từng ngành, từng lĩnh vực cụ thể. Hậu quả của các tội phạm này gây ra có
từng mức độ khác nhau như, hậu quả ít nghiêm trọng, hậu quả nghiêm trọng, hậu quả
đặc biệt nghiêm trọng, hành vi phạm tội này gây ra nhiều hệ lụy như làm rối loạn thị
trường, tình trạng mất cân đối cung cầu, đáng nói hơn chính là gây ra những hậu quả

không thể khắc phục được chính là sức khỏe và tính mạng của người tiêu dùng.
1.1.2.3. Mặt chủ thể của tội phạm
Pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành xác định chủ thể của tội phạm chỉ có thể
là cá nhân con người, tuy nhiên không phải bất kỳ cá nhân nào cũng trở thành chủ thể
của tội phạm nếu như không đủ năng lực trách nhiệm hình sự vì vậy cho nên chỉ
1
2

Phạm Văn Beo, Giáo trình luật hình sự Việt Nam phần chung, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, tr .164.
Phạm Văn Beo, Giáo trình luật hình sự Việt Nam, Phần chung, Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội, 2010, Tr. 175.

12


người nào có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự mới có thể trở thành chủ thể của tội
phạm, nó được rút ra từ “Tội phạm là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội được quy
định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một
cách cố ý hoặc vô ý”3, cũng có nghĩa là về mặt chủ thể của tội phạm chính là bất kỳ ai
có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự điều có thể trở thành chủ thể của loại tội phạm
này. Trong một số tội, chủ thể phải là người có chức vụ, quyền hạn nhất định trong
các cơ quan, các tổ chức kinh tế ( còn gọi là chủ thể đặc biệt).
1.1.2.4. Mặt chủ quan của tội phạm
Như chúng ta đã biết thì tội phạm chính là sự thống nhất giữa hai mặt khách
quan và chủ quan, luật hình sự Việt Nam không chấp nhận việc quy tội khách quan,
nghĩa là việc truy cứu trách nhiệm hình sự chỉ căn cứ vào những biểu hiện của hành vi
gây nguy hiểm cho xã hội mà không kể hành vi đó bắt nguồn từ đâu, diễn biến tâm lý
của người thực hiện hành vi đó ra sao. Chúng ta cần xem xét rõ ràng mặt chủ quan của
hành vi đó biểu hiện như thế nào trong khi người phạm tội thực hiện những hành vi
gây nguy hiểm. Mặt chủ quan biểu hiện thông qua ba yếu tố: yếu tố lỗi, động cơ phạm
tội và mục đích phạm tội mỗi yếu tố điều có ý nghĩa khác nhau trong việc chủ thể thực

hiện hành vi phạm tội. Vậy mặt chủ quan của tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh
tế chính là tội phạm được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp hoặc gián tiếp, khi thực hiện
hành vi người phạm tội ý thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, nhưng
vẫn cố ý thực hiện tội phạm và mong muốn tội phạm xảy ra hoặc với ý thức để mặc
cho hậu quả xảy ra. Mục đích và động cơ phạm tội chủ yếu là vụ lợi hoặc động cơ cá
nhân khác.
1.2. Khái quát về tội sản xuất, buôn bán hàng giả
1.2.1. Một số khái niệm liên quan tội sản xuất, buôn bán hàng giả
Bộ luật Hình sự năm 1999 chính là một sự phát triển mới của luật hình sự Việt
Nam. Bộ luật được xây dựng trên cơ sở sửa đổi bổ sung một cách tương đối toàn diện
Bộ luật hình sự năm 1985 nhưng có kế thừa những nội dung hợp lý qua các lần sửa
đổi. Điều 156 quy định về “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả” nằm trong Chương XVI
“Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế” là một điều luật có đổi mới. Trước khi
chúng ta nghiên cứu tìm hiểu các dấu hiệu pháp lý, hình phạt và phân biệt tội phạm
này với một số tội khác, chúng ta cần tìm hiểu một số khái niệm có liên quan đến tội
phạm này, đưa ra định nghĩa thế nào là tội sản xuất, buôn bán hàng giả.
1.2.1.1. Khái niệm hàng giả
Khái niệm hàng giả lần đầu tiên được sử dụng kể từ khi đất nước được thống
nhất trong Pháp lệnh Trừng trị tội đầu cơ, buôn lậu làm hàng giả, kinh doanh trái phép
3

Khoản 1, Điều 8, Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009.

13


năm 1982.4 Điều 5 của Pháp lệnh này quy định về Tội làm hàng giả, tội buôn bán
hàng giả tuy nhiên đến thời điểm Pháp lệnh ban hành, khái niệm hàng giả vẫn chưa
được làm rõ. Bộ luật Hình sự Việt Nam đầu tiên ra đời năm 1985 quy định về Tội làm
hàng giả, tội buôn bán hàng giả tại Điều 167, mặc dù có quy định chi tiết hơn Pháp

lệnh số 07 năm 1982 nhưng Điều 167 của Bộ luật Hình sự năm 1985 không đưa ra
định nghĩa về hàng giả. Văn bản pháp luật đầu tiên đưa ra khái niệm hàng giả là Nghị
định 140/HĐBT ngày 25/4/1991 của Hội đồng Bộ trưởng quy định về kiểm tra, xử lý
hoạt động sản xuất, buôn bán hàng giả. Tính từ thời điểm Nghị định 140/HĐBT ban
hành, khái niệm hàng giả tiếp tục được đề cập trong nhiều văn bản pháp luật khác từ
các văn bản về xử lý vi phạm hành chính, hình sự,5 đến các văn bản về kinh doanh,
thương mại,6 bảo hộ sở hữu trí tuệ,7 hải quan,8 bao gồm cả các văn bản chỉ đạo, điều
hành của Chính phủ.9 Nhìn chung các quy định tại các văn bản này đều nói lên hàng
giả bao gồm: giả về nội dung, giả về hình thức, giả mạo về sở hữu trí tuệ và các sản
phẩm là tem, nhãn, bao bì giả.
Nghị định 185/2013/NĐ-CP ngày 15/11/2013 của Chính phủ Quy định xử phạt
vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng
cấm và bảo vệ người tiêu dùng, khái niệm hàng giả được quy định tại Khoản 8 Điều 3
Nghị định này có mức độ chi tiết cao hơn, khái niệm hàng giả bao gồm bốn trường
hợp: trường hợp giả về nội dung, trường hợp giả về hình thức, trường hợp giả mạo về
sở hữu trí tuệ và trường hợp các sản phẩm là tem, nhãn, bao bì giả cũng được coi là
hàng giả.
Thứ nhất, Giả về nội dung hàng hóa không có giá trị sử dụng, công dụng; có giá
trị sử dụng, công dụng không đúng với nguồn gốc bản chất tự nhiên, tên gọi của hàng
hóa; có giá trị sử dụng công dụng không đúng với giá trị sử dụng, công dụng đã công
bố hoặc đăng ký; hàng hóa có hàm lượng đã định lượng chất chính hoặc trong các chất
dinh dưỡng hoặc đặc tính kỹ thuật cơ bản khác chỉ đạt mức 70% trở xuống so với tiêu
chuẩn chất lượng hoặc quy chuẩn kỹ thuật đã đăng ký, công bố, áp dụng hoặc ghi trên

4

Pháp lệnh số 07/LCT/HDNN7 ngày 10/7/1982 Trừng trị tội đầu cơ, buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái

phép năm 1982.
5

Khoản 8 điều 3 Nghị định 06/2008/NĐ-CP ngày 16/1/2008 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính
trong lĩnh vực thương mại.
6
Xem Điều 7 Pháp lệnh số 13/1999/PL-UBTVQH10 của Uỷ ban thường vụ Quốc hội ngày 27 tháng 4 năm
1999 về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
7
Thông tư liên tịch số 129/2004/TTLT/BTC-BKHCN ngày 29/12/2004 của Bộ tài chính và Bộ khoa học và
Công nghệ về việc hướng dẫn thi hành các biện pháp kiểm soát biên giới về sở hữu công nghiệp đối với hàng
hóa xuất khẩu, nhập khẩu.
8
Khoản 1 điều 3 Thông tư số 44/2011/TT- BTC ngày 1/4/2011 của Bộ Tài chính hướng dẫn công tác chống
hàng giả và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực hải quan.
9
Chỉ thị số 28/2008/CT-TTg ngày 8 tháng 9 năm 2008 của Thủ tướng Chính phủ Về một số biện pháp cấp bách,
chống hàng giả, hàng kém chất lượng.

14


nhãn, bao bì hàng hóa; thuốc phòng bệnh, chữa bệnh cho người, vật nuôi không có
dược chất; có dược chất nhưng không đúng với hàm lượng đã đăng ký; không đủ loại
dược chất đã đăng ký; có dược chất khác với dược chất ghi trên nhãn, bao bì hàng
hóa; thuốc bảo vệ thực vật không có hoạt chất, hàm lượng hoạt chất chỉ đạt từ 70% trở
xuống so với tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn kỹ thuật đã đăng ký, công bố áp dụng;
không đủ loại hoạt chất đã đăng ký; có hoạt chất khác với hoạt chất ghi trên nhãn, bao
bì hàng hóa;
Thứ hai, giả về hình thức hàng hóa có nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa giả mạo
tên thương nhân, địa chỉ của thương nhân khác; giả mạo tên thương mại hoặc tên
thương phẩm hàng hóa; giả mạo mã số đăng ký lưu hành, mã vạch hoặc giả mạo bao

bì hàng hóa của thương nhân khác; hàng hóa có nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa ghi
chỉ dẫn giả mạo về nguồn gốc hàng hóa, nơi sản xuất đóng gói, lắp ráp hàng hóa;
Thứ ba, hàng hóa giả mạo về sở hữu trí tuệ bao gồm: hàng hóa có gắn nhãn hiệu,
dấu hiệu trùng hoặc khó phân biệt với nhãn hiệu, chỉ dẫn đại lý đang được bảo hộ
dùng cho chính mặt hàng đó mà không được phép của chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc tổ
chức quản lý chỉ dẫn địa lý; hàng hóa là bản sao được sản xuất mà không được phép
của chủ thể quyền tác giả hoặc quyền liên quan.10
Cuối cùng, là tem, nhãn, bao bì giả, nó gồm: các loại đề can, tem chất lượng,
tem chống giả, phiếu bảo hành, niêm màng có hàng hóa có nội dung giả mạo tên, địa
chỉ thương nhân, nguồn gốc hàng hóa, nơi sản xuất, đóng gói, lắp ráp hàng hóa .
Qua đây chúng có thể hiểu khái niệm, hàng giả là “những sản phẩm hàng hóa
được sản xuất ra trái với quy định của pháp luật có hình dáng giống với những sản
phẩm hàng hóa được Nhà nước cho phép sản xuất, nhập khẩu và tiêu thụ trên thị
trường , những sản phẩm hàng hóa không có giá trị sử dụng đúng với nguồn gốc, bản
chất tự nhiên, tên gọi công dụng của nó.”
1.2.1.2. Khái niệm tội sản xuất, buôn bán hàng giả
Sản xuất là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động chế tạo, chế
bản, in ấn, gia công, đặt hàng, sơ chế, chế xuất, tái chế, lắp ráp, pha trộn, san chia,
sang chiết, nạp, đóng gói và hoạt động khác làm ra hàng hóa.11
Hàng hóa chính là sản phẩm của lao động có thể thỏa mãn nhu cầu của con
người thông qua trao đổi mua bán hàng hóa có nhiều dạng, nhưng ở bất cứ dạng nào
nó điều có hai thuộc tính đó là giá và giá trị sử dụng.

10
11

Điều 213, Luật sở hữu trí tuệ năm 2005.
Khoản 1, Điều 3, Nghị định 185/2013/NĐ-CP.

15

Buôn bán là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả các hoạt động chào hàng,
bày bán lưu giữ, bảo quản vận chuyển, bán buôn, bán lẻ, xuất khẩu, nhập khẩu và hoạt
động khác đưa hàng hóa vào lưu thông.12
Qua các khái niệm về hàng giả, sản xuất, buôn bán,chúng ta có thể rút ra khái
niệm về tội sản xuất, buôn bán hàng giả mặc dù theo Điều 156 Bộ luật Hình sự năm
1999 không có định nghĩa cụ thể như thế nào là tội sản xuất buôn bán hàng giả nhưng
dưới gốc độ pháp lý chúng ta có thể xây dựng định nghĩa tội này trên cơ sở của định
nghĩa tội phạm được quy định tại Điều 8 Bộ luật Hình sự 1999:
“ Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là hành vi làm ra, mua đi bán lại hàng giả,
do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiên với lỗi cố ý xâm phạm đến trật tự
của nền kinh tế, làm mất ổn định thị trường và xâm hại lợi ích người tiêu dùng”.
1.2.2. Đặc điểm của tội sản xuất, buôn bán hàng giả
Nói đến hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả là nói đến hành vi cướp giật giá trị
vật chất và tinh thần của người khác, chúng có thể dùng mọi thủ đoạn để lừa dối người
tiêu dùng nhằm mục đích thu lợi bất chính.
Sản xuất, buôn bán hàng giả là hành vi cướp đoạt giá trị vật chất hoặc tinh thần
của người khác, điều này thể hiện rất rõ có thể ai ai cũng nhìn thấy bởi lẽ đã là hàng
giả thì bao giờ chất lượng cũng kém hơn so với hàng thật, thậm chí trên thị trường còn
xuất hiện nhiều loại hàng giả không có giá trị sử dụng mà bên trong bản chất của nó
mang nhiều độc tố gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêu dùng,
chính vì những lý do đó mà số tiền người tiêu dùng đã bỏ ra hoàn toàn không tương
xứng với giá trị cần sử dụng của mặt hàng.
Để thực hiện được hành vi trên, những người sản xuất, buôn bán loại hàng này
sẽ không từ bất cứ thủ đoạn nào để đạt được mục đích, bọn chúng có thể dùng những
thủ thuật nhằm che mắt người tiêu dùng, ở đây chúng đánh vào tâm lý và sự thiếu hiểu
biết về sản phẩm của khách hàng để lừa dối.
Hiện nay, ở Việt Nam xu thế của hoạt động sản xuất, buôn bán hàng giả ngày
càng tăng về quy mô, tinh vi về công nghệ và thủ đoạn. Hàng giả không chỉ được sản

xuất trong nước mà chúng còn được nhập khẩu dưới dạng nguyên chiếc hoặc ở dạng
linh kiện nên rất khó có thể phát hiện, có những sản phẩm được làm nhái, làm giả do
các công ty cung cấp tới 90% hàng giả là sản phẩm nhập khẩu giống đến mức những
doanh nghiệp sản xuất ra hàng hóa đó bằng những biện pháp nghiệp vụ riêng mới phát
hiện ra được.13
12

Khoản 2, Điều 3, Nghị định 185/2013/NĐ-CP.
Thùy Dung, Việt Nam đang dần trở thành điểm nóng sản xuất hàng giả, Kinh tế Sài Gòn Online,
/>[ Ngày truy cập 9/8/2014]
13

16


Theo Thông tư liên tịch số 10/2000/TTLT-BTM-BTC-BCA-BKHCNMT ngày
24/4/2000 về đấu tranh chống sản xuất, buôn bán hàng giả do Bộ Thương mại, Bộ
Công an và Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường thì những đặc điểm của hàng hóa
được coi là hàng giả:
Hàng giả chất lượng hoặc công dụng nó không có giá trị sử dụng hoặc giá trị sử
dụng của nó không đúng với bản chất tự nhiên tên gọi và công dụng của nó, những
loại hàng hóa này được người sản xuất ra nó đưa thêm tạp chất, chất phụ gia không
được phép sử dụng làm thay đổi chất lượng của nó, có thể người sản xuất sử dụng một
số nguyên liệu sản xuất có ít dược chất, hoàn toàn không có dược chất hoặc dược chất
khác với tên dược chất được ghi trên nhãn, bao bì. Nhằm mục đích thu lợi với mong
muốn bỏ ra ít vốn mà thu được lợi nhuận nhiều người sản xuất không ngại cho ra đời
những sản phẩm hàng hóa không có đầy đủ thành phần nguyên liệu, có thể thay thế
nguyên liệu chính bằng những nguyên liệu, phụ tùng khác không đảm bảo chất lượng
so với tiêu chuẩn chất lượng hàng hóa đã công bố, doanh nghiệp sản xuất đưa ra thị
trường những sản phẩm hoàn toàn không được kiểm định phù hợp tiêu chuẩn và

không có giấy chứng nhận hoặc dấu phù hợp tiêu chuẩn.
Giả về nhãn hiệu hàng hóa, kiểu dáng công nghiệp, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa,
trong trường hợp này doanh nghiệp làm giả hàng hóa sẽ dùng biện pháp sử dụng nhãn
hiệu hàng hóa trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hiệu hàng hóa của người
khác đang được Nhà nước bảo hộ thậm chí cả nhãn hiệu hàng hóa đang được bảo hộ
theo các Điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia mà không có bất kỳ sự cho phép nào
của chủ nhãn hiệu đó, nhằm mục đích gây sự nhầm lẫn cho người tiêu dùng các doanh
nghiệp này sẽ gắn vào những loại hàng được làm giả những dấu hiệu, hình dáng, tên
gọi và cả chỉ dẫn nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, nơi sản xuất lắp ráp hàng hóa.
Giả về nhãn của hàng hóa, hàng hóa được sản xuất có nhãn giống hệt hoặc
tương tự với nhãn đã được cơ sở khác sử dụng cũng được các doanh nghiệp sản xuất
loại hàng này áp dụng, những chỉ tiêu ghi trên nhãn hoàn toàn không phù hợp với chất
lượng của hàng hóa, nội dung được ghi trên nhãn bị cạo, tẩy xóa, sửa đổi, ghi không
đúng thời hạn sử dụng nhằm lừa dối khách hàng sử dụng sản phẩm
Các loại ấn phẩm đã in sử dụng vào việc sản xuất, tiêu thụ hàng giả Các loại đề
can, tem sản phẩm, nhãn hàng hoá, mẫu nhãn hiệu hàng hoá, bao bì sản phẩm có dấu
hiệu vi phạm như: trùng hoặc tương tự gây nhầm lẫn với nhãn hàng hoá cùng loại, với
nhãn hiệu hàng hoá, kiểu dáng công nghiệp, tên gọi xuất xứ hàng hoá được bảo hộ.
Các loại hoá đơn, chứng từ, chứng chỉ, tem, vé, tiền, ấn phẩm có giá trị như tiền, ấn
phẩm và sản phẩm văn hoá giả mạo khác.

17


Từ đây ta thấy, hình thức làm hàng giả của các doanh nghiệp sản xuất rất đa
dạng giả về chất lượng, công dụng, giả hoặc nhái nhãn hiệu, kiểu dáng…, các đối
tượng sản xuất, buôn bán hàng giả dùng nhiều thủ đoạn tinh vi như lợi dụng tình hình
khan hiếm hoặc thời điểm sốt giá, sốt hàng để sản xuất và tiêu thụ số hàng đó, mà theo
nhận định của các ngành chức năng hầu hết hàng giả, hang nhái đều không đảm bảo
chất lượng, an toàn sử dụng thậm chí gây tác hại cho người sử dụng hoặc môi sinh,

môi trường.
1.2.3. Hậu quả của tội sản xuất, buôn bán hàng giả
Việc sản xuất, buôn bán hàng giả gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển sản xuất,
lưu thông hàng hóa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế của đất nước.
Không những thế tác hại của hàng giả còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính
mạng và lòng tin của người tiêu dùng, chẳng hạn một số loại hàng giả ảnh hưởng đến
sức khỏe tính mạng người tiêu dùng như thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh, lương
thực, thực phẩm. Trong khi đó người tiêu dùng phải được đảm bảo an toàn tính mạng,
sức khỏe, tài sản, quyền lợi ích hợp pháp khác khi tham gia giao dịch, sử dụng hàng
hóa, dịch vụ...,đã được quy định cụ thể trong luật.14 Ngoài ra vấn nạn sản xuất, buôn
bán hàng giả còn gây ra những hậu quả phức tạp, nặng nề về đạo đức xã hội. Yếu tố
phi pháp đã làm gia tăng sự chênh lệch giữa người giàu và người nghèo. Lợi nhuận phi
pháp thu lại từ việc sản xuất, buôn bán hàng giả làm cho đạo đức bị tha hóa bởi muốn
thu lại nguồn lợi đó người sản xuất buôn bán hàng giả sẽ không từ bất cứ thủ đoạn
nào, kể cả việc làm đó sẽ gây ảnh hưởng đến sức khỏe tính mạng của người khác, kèm
theo đó là nguy cơ các tệ nạn khác có cơ hộ phát triển bởi sự tha hóa về đạo đức.
Những năm gần đây nạn làm giả hàng hóa, sản phẩm, văn bản giấy tờ, tiền bạc,
gia tăng tới mức báo động ở phần lớn các nước Châu Âu và Châu Á, xâm hại đến sức
khỏe và cuộc sống vật chất và tinh thần của người dân, xâm hại đến lợi ích của các nhà
sản xuất, gây thất thu thuế tổn hại lớn cho nhà nước, làm nhức nhối cho toàn xã hội.
Bọn tội phạm sử dụng kỹ thuật sao, in hiện đại và các phương tiện kỹ thuật mới nhất
trong việc làm giả. Siêu lợi nhuận của việc tiêu thụ hàng giả, giấy tờ giả đã cuốn hút
bọn buôn lậu và thế giới tội phạm. Việc sản xuất và lưu hành hàng giả, giấy tờ giả
ngày càng gia tăng trở thành một vấn nạn, nhất là khi có dấu hiệu xuất xứ tác động từ
bên ngoài thì rõ ràng nó liên quan trực tiếp đến an ninh của đất nước. (theo số liệu điều
tra, thiệt hại trực tiếp đối với Hoa kỳ do việc làm giả đô la gây ra ước tính hơn 10 tỉ,do

14

Khoản 1, Điều 8, Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010.

18


việc giả mạo giấy tờ giá trị khoảng 15 tỉ USD mỗi năm, thiệt hại đối với các công ty
Nhật do bị sử dụng trái phép mẫu mã sản phẩm là khoảng 400 triệu USD mỗi năm).15
Tóm lại, việc sản xuất buôn bán hàng giả gây sẽ gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng
đến tính mạng, sức khỏe của người khác, ảnh hưởng đến nền kinh tế đang phát triển
của đất nước không chỉ ở Việt Nam mà còn ở tất cả các nước trên thế giới, đó là
những hậu quả nghiêm trọng nhất.
1.3 Lịch sử phát triển của Luật Hình Sự Việt Nam về tội sản xuất, buôn bán
hàng giả
Bước vào những năm đầu của thế kỷ XXI nước ta đã và đang tiến sâu hơn vào
quá trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Đứng trước những tác động và yêu cầu
của quá trình hội nhập Đất nước ta đã có những thay đổi lớn về mọi mặt, trong sự thay
đổi đó thì sự thay đổi về nền kinh tế là lớn nhất và giữ vai trò quan trọng nhất. Để
quản lý theo hướng tốt nhất nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa
theo hướng chủ trương và đường lối của Đảng và Nhà nước thì bên cạnh những chính
sách phát triển về kinh tế thì chính sách hình sự về các tội xâm phạm trật tự quản lý
kinh tế cũng phải ra đời nhằm hạn chế tối đa các hành vi xâm hại đến nền kinh tế đất
nước. Chương XVI của Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định “ Các tội xâm phạm trật
tự quản lý kinh tế ” đã đáp ứng được vấn đề đã đặt ra. Trong 29 Điều luật ( từ Điều
153 đến Điều 181) thì tội sản xuất, buôn bán hàng giả được quy định tại Điều 156
nhằm mục tiêu đấu tranh chống nạn sản xuất buôn bán hàng giả nói riêng và các tội
xâm phạm trật tự quản lý kinh tế nói chung. Lịch sử lập pháp hình sự của nước ta về
tội “ Sản xuất, buôn bán hàng giả” cũng đã được quy định và có hình phạt nghiêm
khắc đối với loại tội phạm này, những quy định này được ghi nhận cụ thể qua từng
thời kỳ mà chúng ta có thể khái quát như sau:
1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi có Bộ luật Hình sự năm 1985
Ngày 2/9/1945 nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời – Nhà nước công nông

đầu tiên của Đông Nam Á, Nhà nước và bộ máy Nhà nước mới thành lập đã phải
đương đầu với bao khó khăn và thử thách “ giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm…” để
bảo vệ thành quả của cuộc cách mạng tháng 8 năm 1945, để bảo vệ quyền và lợi ích
của giai cấp mình, nhiệm vụ quan trọng và đặt lên hàng đầu đó chính là giữ vững an
ninh quốc gia, đảm bảo phát triển kinh tế ổn định đời sống cho nhân dân. Nhiều chính
sách luật đã ra đời (Sắc luật) nhưng chưa thể cho ra đời một chính sách Hình sự được
pháp điển hóa vì hoàn cảnh Đất Nước lúc bấy giờ chưa cho phép.

15

Nguyên Dũng, Công nghệ chống làm giả hàng hóa, sản phẩm và văn bản, Hội vô tuyến – Điện tử Việt Nam,
[ Truy cập ngày 20/10/2014].

19


Trong khoảng thời gian từ năm 1945 đến năm 1975 Đất nước ta liên tục có chiến
tranh, cả nước tập trung toàn bộ sinh lực vào cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền của Đất
nước, các văn bản pháp luật mang tính Hình sự ra đời cũng chỉ tập trung vào các tội
phạm có liên quan đến cuộc chiến như: tội phản cách mạng, tội xâm phạm tài sản xã
hội chủ nghĩa, tội trộm cắp tài sản xã hội chủ nghĩa, tội đầu cơ, tội buôn bán hàng
cấm…, các tội này có ảnh hưởng nhiều đến cuộc chiến tranh. Tội sản xuất, buôn bán
hàng giả trong giai đoạn này không hề được quy định trong bất kỳ văn bản pháp luật
mang tính hình sự nào.
Do trong giai đoạn này nền kinh tế của nước ta là nền kinh tế bao cấp mặc khác
cả nước tập trung toàn bộ sinh lực vào cuộc đấu tranh, hàng hóa lưu thông trên thị
trường điều do các doanh nghiệp Nhà nước sản xuất hoặc do các nước khác viện trợ vì
vậy mà hàng giả gần như không có môi trường để phát triển.
Đại thắng mùa xuân năm 1975 đã đem lại sự hòa bình cho miền Nam, thống
nhất nước nhà. Tuy độc lập nhưng sau khi chiến tranh kết thúc, nền kinh tế của Đất

nước hết sức nghèo nàn và lạc hậu, bọn tư sản ngoại bản được sự tiếp tay của tư sản
nước ngoài đã không ngừng gây rối loạn thị trường, trong đó vấn nạn làm hàng giả
cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự bất ổn của thị trường. Trong khi chờ
đợi sự thống nhất về mặt Nhà nước, trên thực tế tạm thời tồn tại hai nhà nước ở hai
miền Bắc, Nam mỗi Nhà nước có một pháp luật riêng.16
Ở miền Bắc, các văn bản pháp luật hình sự đã ban hành trước đó vẫn tiếp tục
được áp dụng.
Ở miền Nam, Nhà nước đã kịp ban hành một số văn bản pháp luật hình sự phục
vụ cho việc thực hiện nhiệm vụ cấp bách là trấn áp bọn phản cách mạng và các tội
phạm khác bảo vệ vững chắc an ninh chính trị và an toàn trật tự xã hội.
Ngày 15/3/1976, Nhà nước cộng hòa miền Nam Việt Nam đã ban hành một số
văn bản pháp luật hình sự như: Luật tổ chức tòa án nhân dân, Luật tổ chức Viện kiểm
sát nhân dân, Sắc luật quy định việc bắt giam, khám người, khám nhà ở khám đồ vật
của người phạm tội, Thông tư số 03-BTP/TT ( 4/1976), kèm theo đó là Sắc luật số 03SL/76 quy định các tội phạm và hình phạt với 7 loại tội phạm, “ Tội sản xuất buôn
bán hàng giả” cũng được quy định tại Điều 6 của sắc luật này trong các tội kinh tế:
“Tội kinh tế là tội gây thiệt hại về tài chính cho Nhà nước, cho hợp tác xã hoặc cho
tập thể nhân dân, gây trở ngại cho việc khôi phục và phát triển sản xuất, cho việc ổn
định đời sống nhân dân, gồm các tội: Sản xuất hàng giả cố ý lừa gạt người tiêu thụ;
Kinh doanh trái phép, cố ý trốn tránh quy định của Nhà nước; Làm bạc giả hoặc tiêu
thụ bạc giả…”,tại sắc luật này cũng quy định mức hình phạt cho những hành vi vi
16

Phan Hiền, Một số vấn đề chủ yếu trong Bộ luật Hình sự,Nxb. Sự Thật, Hà Nội, 1987, tr 35.

20


phạm như “phạm một trong số những tội đã được nêu trên thì bị phạt tù từ sáu tháng
đến năm năm và phạt tiền đến năm mươi nghìn đồng Ngân hàng hoặc một trong hai
hình phạt đó, trong trường hợp nghiêm trọng thì bị phạt tù đến hai mươi chín năm, tù

chung thân hoặc xử tử hình và tịch thu một phần hoặc toàn bộ sản”.
Việc quy định về tội sản xuất hàng giả trong sắc luật số 03-SL đã phần nào đáp
ứng được yêu cầu đấu tranh chống tội phạm về hàng giả trong các tội phạm về kinh tế.
Qua đó thể hiện được tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội sản xuất hàng giả và đã
cho thấy thái độ của Nhà nước đối với loại tội phạm này là rất nghiêm khắc.
Bên cạnh những ý nghĩa tích cực thì Sắc luật số 03-SL cũng còn bộc lộ một số
hạn chế nhất định và việc quy định về tội sản xuất hàng giả cũng vậy. Sắc luật chưa
phân hóa rõ ràng các tội phạm về kinh tế nói chung và tội sản xuất hàng giả nói riêng.
Điều 6 của Sắc luật chỉ quy định “ Sản xuất hàng giả cố ý lừa gạt người tiêu thụ” mà
không có quy định hành vi buôn bán hàng giả cũng là tội phạm, không đưa ra đối
tượng nào là hàng giả ví dụ như: hàng giả là lương thực, thực phẩm, là thuốc chữa
bệnh…, mà chỉ định chung chung về hàng giả, thậm chí ngoài Sắc luật này ra thì
không có bất kỳ văn bản nào hướng dẫn như thế nào là hàng giả, hàng giả bao gồm
những loại hàng hóa nào? Việc quy định như vậy có thể nói là chưa rõ ràng, chưa cụ
thể. Về vấn đề hình phạt, nội dung của Sắc luật quy định mức hình phạt chung cho
các tội phạm, việc quy định áp dụng chung hình phạt này chưa cho ta thấy rõ mức độ
và tính chất nguy hiểm cho xã hội của từng tội phạm, cũng như chế tài được áp dụng
với tội phạm đó. Là một văn bản pháp luật đầu tiên có quy định về các tội phạm thuộc
lĩnh vực kinh tế việc có một số thiếu sót trong nội dung là không thể tránh khỏi, việc
thiếu sót này đã gây ra một số khó khăn trong việc áp dụng vào thực tiễn, tuy nhiên do
hoàn cảnh lịch sử nên Sắc luật này vẫn được áp dụng trong cả nước từ năm 1976 đến
năm 1982.
Nhằm khắc phục những hạn chế, thiếu sót của Sắc luật số 03-SL/76 và phù hợp
hơn với tình hình mới của nền kinh tế, trên cơ sở của Hiến pháp năm 1980, Pháp lệnh
số 07-LCT/HĐNN ban hành ngày 10/7/1982 pháp lệnh trừng trị tội đầu cơ, buôn lậu,
làm hàng giả, kinh doanh trái phép. Đây là văn bản pháp luật đầu tiên quy định về tội
làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả trước khi Bộ luật Hình sự năm 1985 ra đời.
Tội làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả được quy định tại Điều 5 của Pháp
lệnh:
“ Người nào làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả nhằm thu lợi bất chính thì bị

phạt tù từ sáu tháng đến năm năm và bị phạt tiền từ năm nghìn đồng đến năm vạn
đồng; Phạm tội làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm,
thuốc chữa bệnh hoặc phạm tội trong trường hợp nghiêm trọng quy định tại Khoản 1
21


Điều 9 Pháp lệnh này thì bị phạt tù từ ba năm đến mười hai năm, bị phạt tiền đến năm
trăm nghìn đồng và có thể bị tịch thu một phần tài sản; Phạm tội làm hàng giả hoặc
buôn bán hàng giả có chất độc hại hoặc các chất khác có thể nguy hiểm đến sức khỏe,
tính mạng người tiêu dùng hoặc phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng quy
định tại Khoản 2 Điều 9 Pháp lệnh này thì bị phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm
hoặc tù chung thân, bị phạt tiền đến một triệu đồng và có thể bị tịch thu một phần
hoặc toàn bộ tài sản”.
“Tội làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả” được quy định trong pháp lệnh đã
thể hiện một sự thay đổi căn bản về trình độ lập pháp so với Sắc luật số 03-SL. Không
còn quy định đơn giản chỉ một câu mà tội phạm này được quy định tại một điều luật
riêng và rất cụ thể, trong đó hành vi buôn bán hàng giả đã được coi là tội phạm và xét
tính nguy hiểm cho xã hội nó tương đương với hành vi sản xuất hàng giả và ở đây
hàng giả cũng đã được phân định thành nhiều loại với mức độ nguy hiểm khác nhau
và chế tài áp dụng với từng loại hàng giả khác nhau. Tuy nhiên, bên cạnh những điểm
mới, nổi bậc thì Pháp lệnh cũng còn một số hạn chế nhất định. Các tình tiết như:
“Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng quy định tại Khoản 2 Điều 9 của
Pháp lệnh này thì phạt tù từ mười năm đến hai mươi năm hoặc tù chung thân” mà
theo quy định tại Điều 8 của Pháp lệnh có quy định trường hợp phạm tội đặc biệt
nghiêm trọng thì hình phạt cao nhất là hình phạt tử hình. Những quy định này cho
thấy tính không nhất quán của pháp luật đối với hành vi phạm tội. Pháp luật cũng chưa
phân định được tội phạm và những hành vi vi phạm pháp luật khác mà phải áp dụng
Nghị định 46/HĐBT ngày 10/5/1983 quy định về việc xử lý bằng biện pháp hành
chính các hành vi đầu cơ, buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái phép. Nghị định này
đưa ra một số dấu hiệu định lượng và định tính để xác định tội phạm và vi phạm pháp

luật bị xử phạt vi phạm hành chính cụ thể như sau:
“Mọi hành vi đầu cơ, buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái phép thuộc loại vi
phạm nhỏ chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự điều bị xử lý bằng các biện
pháp hành chính theo quy định của Nghị định này.”
Vi phạm nhỏ là vi phạm trong trường hợp giá trị hàng phạm pháp dưới hai vạn
đồng, tính chất việc vi phạm không nghiêm trọng, tác hại gây ra cho sản xuất, đời
sống nhân dân, trật tự và an toàn xã hội là không nhiều, người vi phạm không có tiền
án, tiền sự, khi bị phát hiện không có hành vi chống đối lại cán bộ, nhân viên làm
nhiệm vụ. Mặc khác Nghị định này có quy định “ hàng giả thuộc loại lương thực,
thực phẩm, thuốc chữa bệnh thì bất cứ trường hợp nào cũng bị truy cứu trách nhiệm
hình sự” vì do loại hàng giả này có mức độ nguy hiểm cao hơn so với các loại hàng
giả khác. Trên thực tế, khi áp dụng pháp luật để xử lý một hành vi làm hoặc buôn bán
hàng giả thì các cơ quan chức năng phải căn cứ vào cả hai văn bản này để xác định có
22


truy cứu trách nhiệm hình sự hay chỉ áp dụng xử lý vi phạm bằng biện pháp hành
chính việc áp dụng này phần nào đã gây ra những trở ngại nhất định, không thuận tiện.
Việc cho ra đời Bộ luật Hình sự là vấn đề cần thiết để quy định cụ thể và khoa học về
tội làm hàng giả, buôn bán hàng giả nói riêng và các tội phạm hình sự nói chung.
1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật Hình sự năm 1985 đến trước khi ban
hành Bộ luật Hình sự năm 1999
Bộ luật Hình sự năm 1985 quy định về tội làm hàng giả, tội buôn bán hàng giả.
Năm 1985, Bộ luật Hình sự Việt Nam đầu tiên và cũng là bộ luật đầu tiên của nước ta
được ban hành. Đây được coi là một móc son lịch sử lập pháp của nước ta. Từ đây các
tội phạm không còn được quy định riêng lẻ trong các văn bản pháp luật, văn bản dưới
luật nữa mà tất cả sẽ được tập hợp lại vào một quyển Bộ luật Hình sự. Mỗi một tội
phạm và hình phạt dôid với tội phạm đó được quy định trong một điều luật riêng và
được sắp xếp vào từng nhóm tội khác nhau. “Tội làm hàng giả, tội buôn bán hàng giả”
thuộc nhóm “ Các tội kinh tế” quy định tại Điều 167 của Bộ luật:

“ 1. Người nào làm hàng giả hoặc buôn bán hàng giả thì bị phạt tù từ sáu
tháng đến năm năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ ba năm
đến mười hai năm:
a) Hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, phòng bệnh;
b) Có tổ chức;
c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc danh nghĩa Nhà nước, tổ chức xã hội;
d) Hàng giả có số lượng lớn; thu lợi bất chính lớn;
đ) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ mười năm
đến hai mươi năm, tù chung thân hoặc tử hình.”
Từ quy định trên cho thấy Điều 167 Bộ luật Hình sự năm 1985 đã kế thừa Pháp
lệnh số 07-LCT/HĐNN7 nhưng cũng có những thay đổi có tính tiến bộ hơn: Khoản 1
không thay đổi mà chỉ thay đổi về hình phạt; ở Khoản 2 không đưa ra thuật ngữ “
Phạm tội trong trường hợp nghiêm trọng” mà thay vào đó là các trường hợp cụ thể.
Về hình phạt, Điều 167 chỉ quy định hình phạt một là tước đi quyền tự do ( phạt tù),
hai là hình phạt tử hình có điểm khác so với Pháp lệnh 07 quy định hình phạt tù và
hình phạt tiền. Việc quy định như vậy có lẽ theo chúng ta thì quy định đó chưa thực sự
khoa học.
Để giải thích thế nào là hàng giả thì tại Nghị định 140/HĐBT ngày 25 tháng 4
năm 1991 của Hội đồng bộ trưởng về kiểm tra xử lý việc sản xuất, buôn bán hàng giả
23


và Thông tư liên bộ số 1254 – TTLB ngày 8 tháng 11 năm 1991 của Ủy ban khoa học
Nhà nước, Bộ thương mại và du lịch hướng dẫn thực hiện Nghị định số 140/HĐBT đã
đưa ra định nghĩa hàng giả, các dấu hiệu nhận biết hàng giả, cách phân biệt hàng giả
với hàng kém chất lượng.
Theo Nghị định này “hàng giả là những sản phẩm hàng hóa được sản xuất ra
trái pháp luật có hình dáng giống với những sản phẩm hàng hóa được Nhà nước cho

phép sản xuất, nhập khẩu và tiêu thụ trên thị trường , những sản phẩm hàng hóa
không có giá trị sử dụng đúng với nguồn gốc, bản chất tự nhiên, tên gọi công dụng
của nó”.17
Theo Điều 4 của Nghi định này cũng có quy định những dấu hiệu để nhận biết
như thế nào là hàng giả. Sản phẩm, hàng hóa có một trong những dấu hiệu sau đây
được coi là hàng giả:
Thứ nhất, sản phẩm, hàng hóa ( kể cả hàng nhập khẩu) có nhãn sản phẩm giả
mạo hoặc nhãn của sản phẩm của một cơ sở sản xuất khác mà không được chủ của
nhãn sản phẩm đó đồng ý.
Thứ hai, sản phẩm, hàng hóa mang nhãn hiệu hàng hóa giống hệt hoặc tương tự
có khả năng làm cho người tiêu dùng nhầm lẫn với nhãn hiệu hàng hóa của cơ sở sản
xuất, buôn bán khác đã đăng ký với cơ quan bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp ( Cục
sáng chế) hoặc đã được bảo hộ theo điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia.
Thứ ba, sản phẩm, hàng hóa mang nhãn không đúng với sản phẩm đã đăng ký
với cơ quan tiêu chuẩn đo lường chất lượng.
Thứ tư, sản phẩm, hàng hóa ghi dấu phù hợp với tiêu chuẩn chất lượng Việt
Nam khi chưa được cấp giấy chứng nhận và dấu phù hợp tiêu chuẩn Việt Nam.
Thứ năm, sản phẩm hàng hóa đã đăng ký hoặc chưa đăng ký chất lượng với cơ
quan tiêu chuẩn đo lường chất lượng mà có mức chất lượng thấp hơn mức chất lượng
tối thiểu cho phép.
Cuối cùng, là sản phẩm, hàng hóa có giá trị sử dụng không đúng với nguồn gốc,
bản chất tự nhiên và tên gọi công dụng của nó.
Qua đây, ta có thể thấy rõ ràng hàng giả được chia ra thành hai loại: hàng giả về
hình thức và hàng giả về nội dung.
Hàng giả về hình thức tức là chúng được sản xuất, sử dụng nhãn giả và bao bì
mang nhãn giả hoặc sử dụng nhãn của người khác, của cơ sở sản xuất khác mà không
được sự cho phép của chủ nhãn hiệu nó bao gồm nhãn sản phẩm, nhãn hiệu hàng hóa
và dấu hiệu phù hợp chất lượng tiêu chuẩn Việt Nam.
17

Điều 3 Nghị định 140/HĐBT ngày 25/4/1991 của Hội đồng bộ trưởng về kiểm tra xử lý việc buôn bán hàng
giả

24


Hàng giả về nội dung là hàng không có giá trị sử dụng, không đúng với nguồn
gốc bản chất tự nhiên tên gọi và công dụng của nó hoặc có chất lượng dưới mức tối
thiểu mà Nhà nước quy định nhằm mục đích đánh lừa, gây thiệt hại cho người tiêu
dùng để thu lợi bất chính.
Hàng giả là hàng có mức chất lượng thấp hơn mức chất lượng tối thiểu còn hàng
kém chất lượng là hàng có chất lượng thấp hơn mức chất lượng ghi trên nhãn đăng ký
song nó chưa vi phạm múc chất lượng tối thiểu.
Qua những quy định trên đây, hàng giả đã phần nào được làm rõ hơn với những
dấu hiệu cụ thể của nó mà trước đây chưa hề có một văn bản pháp luật nào của Nhà
nước đưa ra khái niệm hàng giả. Nó có ý nghĩa lớn trong việc áp dụng để phân định
hàng giả, hàng thật và hàng kém chất lượng. Tuy nhiên việc đưa ra định nghĩa và dấu
hiệu này vẫn chưa phản ánh đúng bản chất của hàng giả. Hàng giả được chia ra thành
hai loại trong đó có giả về hình thức nhưng từ định nghĩa tới dấu hiệu của loại hàng
này cho thấy đây không phải là hàng giả mà là hàng xâm phạm quyền sở hữu công
nghiệp. Việc đưa ra mức chất lượng tối thiểu để phân định hàng giả và hàng kém chất
lượng nhưng trên thực tế cho thấy không phải bất cứ loại hàng hóa nào cũng có được
quy định mức chất lượng tối thiểu mà đa phần là không có, do vậy việc áp dụng thực
tế các quy định này rất khó khăn.
Bộ luật Hình sự năm 1985 ra đời nó được xây dựng trên cơ sở kinh tế xã hội của
nền kinh tế bao cấp và tình hình tội phạm của thời kỳ đó vì thế Bộ luật này có những
hạn chế nhất định. Nắm bắt được những mặt hạn chế cũng vì vậy mà trong khoảng
mười lăm năm tồn tại Bộ luật Hình sự năm 1985 được sửa đổi, bổ sung 4 lần. Trong
đó, Điều 167 được sửa đổi bổ sung 2 lần, ở lần sửa đổi bổ sung năm 1992 Điều 167
được sửa đổi bổ sung theo hướng tăng mức hình phạt cao hơn và bổ sung đối tượng

hàng giả mới là “ Vật liệu xây dựng, phân bón thuốc trừ sâu”. Sau lần sửa đổi, bổ
sung này thì ta thấy được các loại hàng giả càng ngày càng đa dạng hơn và việc tăng
hình phạt lên mức cao hơn càng cho thấy thái độ của Nhà nước ngày càng nghiêm
khắc hơn đối với loại tội phạm này.
Mặc dù đã qua 4 lần sửa đổi, bổ sung nhưng Điều 167 vẫn còn tồn tại nhiều mặt
hạn chế, nó đã tạo ra những khó khăn nhất định trong việc áp dụng pháp luật như: việc
không đưa ra các tiêu chuẩn để định lượng cũng như định tính để xác định một hành
vi làm, buôn bán hàng giả là tội phạm hay vi phạm pháp luật khác do vậy một người
có hành vi làm, buôn bán hàng giả sẽ có 3 khả năng có thể xảy ra: người đó có thể bị
truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 167 Bộ luật Hình sự, người đó có thể bị xử
phạt vi phạm hành chính theo Nghị định 57/CP ngày 31/5/1997 quy định về việc xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đo lường chất lượng hàng hóa hoặc có thể bị
xử phạt bằng các biện pháp khác như cảnh cáo, tịch thu tài sản.
25