pháp luật việt nam về vấn đề xác lập quốc tịch

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA: 2011 – 2015
ĐỀ TÀI

PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ VẤN ĐỀ
XÁC LẬP QUỐC TỊCH

Giảng viên hƣớng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Th.S Bùi Thị Mỹ Hƣơng

Nguyễn Ngọc Tuấn

Bộ môn Luật Thƣơng Mại

MSSV: 5117360
Lớp: Luật Tƣ pháp, khóa 37

Cần Thơ, tháng 11/2014


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
---o0o---

 .......................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày tháng năm 2014

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn

Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch
MỤC LỤC
Trang

LỜI NÓI ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Lý do lựa chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 2
3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2
5. Bố cục đề tài ............................................................................................................. 2
CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ VẤN ĐỀ XÁC LẬP QUỐC TỊCH .................. 3
1.1 Khái niệm quốc tịch và luật quốc tịch ....................................................................... 3
1.1.1 Khái niệm quốc tịch ................................................................................................. 3
1.1.2 Khái niệm luật quốc tịch .......................................................................................... 4
1.2 Đặc điểm, vai trò và ý nghĩa của quốc tịch ............................................................... 5
1.2.1 Đặc điểm của quốc tịch ........................................................................................... 5
1.2.2 Vai trò và ý nghĩa của quốc tịch .............................................................................. 7
1.2.2.1. Vai trò của quốc tịch ......................................................................................... 7
1.2.2.2. Ý nghĩa của quốc tịch ........................................................................................ 8
1.3 Nguyên tắc xác định quốc tịch ................................................................................... 8
1.3.1 Nguyên tắc huyết thống ........................................................................................... 8
1.3.2 Nguyên tắc lãnh thổ ................................................................................................. 9
1.3.3 Nguyên tắc thoả thuận quốc tế ............................................................................. 10
1.3.4 Nguyên tắc xác định quốc tịch do sự trở lại quốc tịch .......................................... 10
1.4 Quá trình hình thành và phát triển của Luât quốc tịch ....................................... 10
1.4.1 Giai đoạn trƣớc năm 1975 ..................................................................................... 10
1.4.2 Giai đoạn sau năm 1975 ........................................................................................ 14

1.4.2.1 Giai đoạn từ năm 1975 đến 1988 ................................................................... 14
1.4.2.2 Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 1998 ........................................................... 15
1.4.2.3 Giai đoạn năm 1998 đến năm 2008................................................................. 16
GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

1.4.2.4 Giai đoạn năm 2008 đến nay ........................................................................... 17
CHƢƠNG 2 PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ VẤN ĐỀ XÁC LẬP QUỐC
TỊCH ................................................................................................................................. 19
2.1 Xác lập quốc tịch do sinh ra theo pháp luật Việt Nam .......................................... 19
2.1.1 Xác lập quốc tịch do sinh ra ................................................................................. 19
2.1.2 Các nguyên tắc xác lập quốc tịch do sinh ra theo pháp luật Việt Nam ................ 19
2.1.2.1 Xác lập quốc tịch theo nguyên tắc huyết thống ............................................... 19
2.1.2.2 Xác lập quốc tịch theo nguyên tắc nơi sinh ..................................................... 20
2.2 Xác lập quốc tịch Việt Nam theo sự gia nhập ........................................................ 22
2.2.1 Xác lập quốc tịch theo sự gia nhập ........................................................................ 22
2.2.2 Các điều kiện, trƣờng hợp miễn giảm và trình tự, thủ tục xác lập quốc tịch theo
sự gia nhập ......................................................................................................................... 22
2.2.2.1 Các điều kiện xác lập quốc tịch theo sự gia nhập ........................................... 22
2.2.2.2 Trường hợp miễn giảm xác lập quốc tịch theo sự gia nhập............................ 26
2.2.2.3 Hồ sơ, trình tự và thủ tục xác lập quốc tịch theo sự gia nhập ....................... 27
2.3 Xác lập quốc tịch Việt Nam do trở lại ..................................................................... 29
2.3.1 Xác lập quốc tịch do trở lại quốc tịch.................................................................... 29
2.3.2 Các trƣờng hợp đƣợc xác lập quốc tịch và các trƣờng hợp ngoại lệ đƣợc xác lập

trở lại quốc tịch Việt Nam ................................................................................................. 29
2.3.2.1 Các trường hợp được xác lập trở lại quốc tịch Việt Nam ............................... 29
2.3.2.2 Các trường hợp ngoại lệ khi xin trở lại quốc tịch ........................................... 31
2.3.3 Hồ sơ và trình tự thủ tục ........................................................................................ 31
2.3.3.1 Hồ sơ xin trở lại quốc tịch ............................................................................... 31
2.3.3.2 Trình tự, thủ tục giải quyết hồ sơ xin trở lại quốc tịch Việt Nam ................... 33
2.4 Xác lập quốc tịch theo thỏa thuận quốc tế và xác lập quốc tịch của trẻ sơ sinh bị
bỏ rơi, đƣợc tìm thấy trên lãnh thổ Việt Nam. ............................................................. 34
2.4.1 Xác lập quốc tịch theo thỏa thuận quốc tế ............................................................ 34
2.4.2 Xác lập quốc tịch cho trẻ sơ sinh bị bỏ rơi, đƣợc tìm thấy trên lãnh thổ Việt Nam
............................................................................................................................................ 35
GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

2.5 Xác lập quốc tịch theo các căn cứ khác ................................................................... 35
2.5.1 Xác lập quốc tịch con chƣa thành niên khi cha mẹ đƣợc nhập, trở lại hoặc thôi
quốc tịch Việt Nam ............................................................................................................ 35
2.5.2 Xác lập quốc tịch con nuôi chƣa thành niên ......................................................... 36
CHƢƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ XÁC LẬP
QUỐC TỊCH Ở VIỆT NAM .......................................................................................... 37
3.1 Thực trạng về vấn đề xác lập quốc tịch ở Việt Nam .............................................. 37
3.1.1 Vấn đề về xác lập quốc tịch cho ngƣời không quốc tịch ...................................... 37
3.1.2 Vấn đề về xác lập quốc tịch cho ngƣời hai hay nhiều quốc tịch .......................... 41
3.1.3 Vấn đề xác lập quốc tịch theo sự gia nhập ............................................................ 42

3.1.4 Vấn đề xác lập quốc tịch do trở lại quốc tịch Việt Nam ....................................... 45
3.2 Giải pháp cho vấn đề xác lập quốc tịch ở Việt Nam ............................................. 46
3.2.1 Vấn đề hạn chế tình trạng ngƣời không quốc tịch ................................................ 46
3.2.2 Vấn đề ngƣời hai hay nhiều quốc tịch ................................................................... 49
3.2.3 Vấn đề xác lập quốc tịch theo sự gia nhập và trở lại quốc tịch Việt Nam ............ 51
3.2.3.1 Vấn đề xác lập quốc tịch do sự gia nhập.......................................... 51
3.2.3.2 Vấn đề xin trở lại quốc tịch Việt Nam .............................................. 51
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 53
TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch
LỜI NÓI ĐẦU

1. Lý do lựa chọn đề tài
Quốc tịch là một phạm trù pháp lý – chính trị thể hiện mối quan hệ gắn bó, ràng
buộc giữa một cá nhân – gọi là công dân với một quốc gia mà cá nhân đó mang quốc
tịch. Làm căn cứ pháp lý duy nhất để xác định công dân của một nƣớc và trên cơ sở đó
làm phát sinh quyền và nghĩa vụ giữa nhà nƣớc với công dân cũng nhƣ giữa công dân
với nhà nƣớc. Về phƣơng diện quốc tế, quốc tịch là dấu hiệu để phân biệt công dân của
nƣớc này với công dân nƣớc khác. Quốc tịch gắn liền với mỗi con ngƣời từ khi sinh ra
đến khi chết đi, là tiền đề để họ đƣợc hƣởng các quyền công dân và làm nghĩa vụ công
dân đối với nhà nƣớc mà mình mang quốc tịch.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, hoàn chỉnh hệ thống pháp luật về quốc

tịch là một yêu cầu cấp thiết. Chính vì vậy, quốc gia nào cũng xây dựng và không ngừng
hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về các vấn đề quốc tịch của quốc gia
mình. Tuy nhiên trong các quy định của hệ thống pháp luật vẫn còn đó những quy định
chƣa đƣợc hoàn thiện và thiếu sót. Còn nhiều nội dung chƣa đƣợc quy định cụ thể, chƣa
bắt kịp với diễn biến của xã hội dẫn đến rất nhiều khẽ hở gây khó khăn trong việc xác
định quốc tịch điển hình nhƣ trƣờng hợp ngƣời không quốc tịch và ngƣời hai hay nhiều
quốc tịch, … làm ảnh hƣởng đến quyền và nghĩa vụ của ngƣời dân cũng nhƣ của nhà
nƣớc. Những ngƣời này phải chịu sự bất lợi nhiều mặt vì họ không đƣợc sự bảo hộ của
nhà nƣớc, không có những quyền cơ bản của công dân nhƣ quyền bầu cử, ứng cứ,..
Ngƣợc lại, các cơ quan nhà nƣớc gặp phải những trở ngại khi không thể quản lý dễ dàng
những ngƣời này dẫn đến nhiều hệ lụy nhƣ tệ nạn, trật tự an toàn xã hội, ...
Trƣớc thực trạng đó, theo ngƣời viết chọn nghiên cứu vấn đề xác lập quốc tịch trên
cơ sở những quy định của pháp luật là vô cùng cần thiết nhằm đƣa ra các giải pháp góp
phần hoàn thiện hệ thống pháp luật hiện hành về vấn đề này. Đó là lý do ngƣời viết chọn
đề tài: “Vấn đề xác lập quốc tịch” để nghiên cứu và tìm hiểu.
2. Phạm vi nghiên cứu
Với đề tài: “Vấn đề xác lập quốc tịch” ngƣời viết tập trung nghiên cứu một số nội
dung cơ bản về ý luận chung nhƣ các khái niệm, đặc điểm, vai trò và quá trình phát
triển... Bên cạnh đó, ngƣời viết còn tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt
Nam hiện hành về vấn đề xác lập quốc tịch. Từ đó, liên hệ với thực tế và đƣa ra một số ý
kiến đề xuất nhằm hoàn thiện hơn các quy định của pháp luật về xác lập quốc tịch trong
luật quốc tịch hiện hành.
GVHD: Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

1

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

3. Mục đích nghiên cứu
Trong thực tế, hiện nay xã hội ngày càng phát triển dẫn đến có nhiều trƣờng hợp
phát sinh mà các quy định trong hệ thống pháp luật quốc tịch không thể quy định hết.
Nhiều trƣờng hợp gây nên những bức xúc và khó khăn cho ngƣời dân nói riêng, nhà
nƣớc nói chung. Chính vì vậy, đã gây nhiều khó khăn cho các cơ quan quản lý nhà nƣớc
trong việc áp dụng luật quốc tịch vào các trƣờng hợp pháp sinh trên thực tế cuộc sống.
Do đó, mục đích nghiên cứu đề tài là nhằm tìm hiểu những quy định của luật quốc tịch
và các căn cứ xác lập quốc tịch cũng nhƣ những phát sinh trong thực tiễn áp dụng luật.
Từ đó, giúp cho bản thân cũng nhƣ mọi đối tƣợng trong xã hội nhận thức một cách
tƣơng đối đầy đủ về các vấn đề về quốc tịch và xác lập quốc tịch. Qua đó, đề xuất một
số giải pháp nhằm từng bƣớc hoàn thiện các quy định của luật quốc tịch để tháo gở
những khó khăn trong việc áp dụng luật quốc tịch mà điển hình là vấn đề xác lập quốc
tịch.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Trong bài viết này, ngƣời viết đã sử dụng một số phƣơng pháp nhƣ: phƣơng pháp
phân tích, tổng hợp, so sánh; phƣơng pháp nghiên cứu trên tài liệu, sách vở; phƣơng
pháp nghiên cứu, phƣơng pháp phân tích luật viết và một số phƣơng pháp luận khác.
Trong đó, ngƣời viết đặc biệt sử dụng phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh là
phƣơng pháp quan trọng và đƣợc sử dụng trực tiếp trong quá trình thực hiện đề tài này.
5. Bố cục đề tài
Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn
gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Lý luận chung về quốc tịch và luật quốc tịch
Chƣơng 2: Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch
Chƣơng 3: Thực trạng và giải pháp về vấn đề xác lập quốc tịch ở Việt Nam

GVHD: Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

2

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch
CHƢƠNG 1

LÝ LUẬN CHUNG VỀ VẤN ĐỀ XÁC LẬP QUỐC TỊCH

1.1 Một số khái niệm liên quan
1.1.1 Khái niệm quốc tịch
Quốc tịch là một khái niệm ra đời vào thời kỳ quá độ từ chế độ phong kiến lên chủ
nghĩa tƣ bản. Khái niệm này xuất hiện cùng với tƣ tƣởng tiến bộ của cách mạng tƣ sản.
Trải qua sự thay đổi của thời gian các khái niệm về quốc tịch, pháp luật về quốc tịch
cũng thay đổi theo để phù hợp với sự thay đổi đó ở từng thời kỳ.
Trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia, quốc tịch là một chế định pháp lý bao
gồm các quy định điều chỉnh hình thức và nội dung mối quan hệ pháp luật đƣợc thiết lập
giữa cá nhân với Nhà nƣớc, trên cơ sở đó làm phát sinh quyền và nghĩa vụ qua lại giữa
Nhà nƣớc và công dân. Quốc tịch là mối quan hệ pháp lý hai chiều, đƣợc xác lập giữ cá
nhân với một quốc gia nhất định, có nội dung là tổng thể các quyền và nghĩa vụ của
ngƣời đó đƣợc pháp luật của quốc gia quy định và đảm bảo thực hiện. Việc một cá nhân
mang quốc tịch của một nƣớc có ý nghĩa hết sức quan trọng không chỉ đối với bản thân
cá nhân đó mà còn đối với nhà nƣớc mà cá nhân đó mang quốc tịch. Quốc tịch gắn liền
với mỗi con ngƣời từ khi sinh ra đến khi chết đi, là tiền đề để họ đƣợc hƣởng các quyền
công dân và làm nghĩa vụ công dân đối với nhà nƣớc mà mình mang quốc tịch. 1
Một trong những yếu tố quan trọng góp phần cấu thành nên quốc gia đó là dân cƣ

sống ổn định trên lãnh thổ quốc gia, trong đó công dân là một bộ phận chiếm đa số và có
đầy đủ các quyền và nghĩa vụ mà pháp luật của nhà nƣớc dành cho họ. Ngƣợc lại, quốc
gia phải có nghĩa vụ đối với công dân của nƣớc mình. Đồng thời, dân cƣ sống ổn định
trên lãnh thổ quốc gia và việc tổ chức Nhà nƣớc có mối quan hệ qua lại mật thiết với
nhau. Mỗi quốc gia có những cách tập hợp dân cƣ khác nhau và có mối quan hệ của dân
cƣ với Nhà nƣớc cũng khác nhau. Mối quan hệ này rất phức tạp mà trong khoa học
pháp lý gọi mối quan hệ này là quốc tịch.
Trong tuyên ngôn nhân quyền 1948 điều 15 đã khẳng định “Tất cả mọi ngƣời đều
có quyền có quốc tịch. Không ai đƣợc tùy tiện tƣớc bỏ quốc tịch hoặc từ chối quyền thay
đổi quốc tịch của ngƣời khác” . Có thể nói, quyền có quốc tịch là kim chỉ nam xuyên
suốt và là cơ sở đầu tiên cho việc thực thi các quyền công dân khác. Còn ở Luật Quốc
tịch Việt Nam năm 1998 và Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 đều xác định: “Quốc
1

Công ty luật Minh Khuê, Một số vấn đề chung về quốc tịch, ngày 8/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

3

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

tịch Việt Nam thể hiện mối quan hệ gắn bó của cá nhân với Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam, làm phát sinh quyền, nghĩa vụ của công dân Việt Nam đối với Nhà
nƣớc và quyền, trách nhiệm của Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đối với

công dân Việt Nam”.
Nhƣ vậy, Quốc tịch là mối quan hệ mang tính chính trị-pháp lý, ổn định lâu dài và
ràng buộc giữa một cá nhân và nhà nƣớc nhất định trên cơ sở những quy định pháp luật
của nhà nƣớc đó 2. Quan hệ này cho phép xác định con ngƣời nào đó là công dân của
một nƣớc cụ thể. Mỗi quốc gia có một chế độ pháp lý khác nhau về quốc tịch. Mối liên
hệ pháp lý này đƣợc biểu hiện ở tổng thể các quyền và nghĩa vụ của ngƣời đó đối với
quốc gia mà họ mang quốc tịch và tổng thể quyền và nghĩa vụ của quốc gia đối với công
dân của mình 3.
1.1.2 Khái niệm luật quốc tịch
Do sự ra đời của quốc tịch luôn gắn liền với sự ra đời và tồn tại của nhà nƣớc.
Trong những hình thức nhà nƣớc khác nhau thì bản chất và nội dung của hình thức cũng
khác nhau. Do đó, quốc tịch luôn gắn liền với sự phát triển địa vị pháp lý của ngƣời dân,
phạm vi các quyền con ngƣời về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và sự bình đẳng giữa
các tầng lớp trong xã hội.
Dƣới chế độ chiếm hữu nô lệ, chủ nô là ngƣời có đầy đủ các quyền do nhà nƣớc
ban hành trong đó hai quyền cơ bản là sở hữu và bóc lột nô lệ. Lúc bấy giờ, nô lê bị coi
là những “công cụ biết nói” và thuộc quyền sở hữu của giai cấp chủ nô. Quan hệ giữa nô
lệ với nhà nƣớc, với giai cấp thống trị là bất bình đẳng. Họ không có một chút quyền
nhỏ bé nào trong xã hội kể cả các quyền cơ bản của con ngƣời.
Dƣới chế độ phong kiến, địa vị pháp lý của ngƣời dân đƣợc nâng cao hơn nhƣng họ
vẫn bị trói chặt vào ruộng đất của lãnh chúa và địa chủ phong kiến. Ở thời gian này, họ
có một số quyền cá nhân nhƣng lại chẳng có một quyền chính trị nào. Vì thế quan hệ
giữa ngƣời dân với nhà nƣớc vẫn còn bất bình đẳng chủ yếu là nghĩa vụ đối với nhà
nƣớc thuộc về ngƣời dân một cách tuyệt đối. Ngƣời dân không có tiếng nói và không có
một quyền quốc tịch nào.
Đến chế độ tƣ bản chủ nghĩa (TBCN), quốc tịch đã đƣợc hình thành ở giai đoạn
đầu, khi giai cấp tƣ sản có những quan điểm, tƣ tƣởng tiến bộ về quyền tự do dân chủ để
lôi kéo các tầng lớp nhân dân ủng hộ nhằm lật đổ chế độ phong kiến. Tuy nhiên, khi đã
2

Diệp Ngọc Dũng, Cao Nhất Linh, Tập bài giảng luật tƣ pháp quốc tế -Khoa Luật- Trƣờng Đại Học Cần Thơ, năm
2002, tr 46.
3
VIBOnline, Quốc tịch và Luật quốc tịch năm 2008, [ngày 8/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

4

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

lật đổ đƣợc chế độ phong kiến bằng cuộc cách mạng tƣ sản thì giai cấp tƣ sản lại phản
bội lại ngƣời dân, phản bội lại những quan điểm, tƣ tƣởng ban đầu để quay lại đề cao lợi
ích của giai cấp. Khi đến giai đoạn cuối dƣới chế độ tƣ bản chủ nghĩa, quốc tịch đã dần
mất đi và rồi chỉ còn mang tính chất hình thức.
Khi đến chế độ xã hội chủ nghĩa (XHCN), quốc tịch mới đƣợc thể hiện đúng bản
chất của nó và mang những nội dung mới tiến bộ. Nhân dân lao động đã thật sự trở
thành những ngƣời chủ trên tất cả các lĩnh vực đời sống. “Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam là nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân
dân, vì Nhân dân”4. Quan hệ giữa công dân và nhà nƣớc đã thể hiện đƣợc sự bình đẳng
về quyền và nghĩa vụ. Công dân sẽ có một số quyền nhất định kèm theo các nghĩa vụ đối
với nhà nƣớc và ngƣợc lại. Những quyền và nghĩa vụ đó đƣợc thể hiện trong luật pháp
của nhà nƣớc và biểu hiện chủ yếu thông qua luật quốc tịch.
Nhƣ vậy, Luật quốc tịch là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ
xã hội phát sinh trong vấn đề quốc tịch, bao gồm các vấn đề liên quan đến việc xác lập

và chấm dứt quốc tịch của cá nhân.
Dƣới góc độ này thì luật quốc tịch chính là phƣơng tiện pháp lý để xác định mối
liên hệ giữa Nhà nƣớc và công dân. Do đó, muốn xác định một cá nhân có quốc tịch của
một quốc gia nào đó hay không, chúng ta phải căn cứ vào các quy định của pháp luật
quốc gia đó mà cụ thể là luật quốc tịch. 5
1.2 Đặc điểm, vai trò và ý nghĩa của quốc tịch
1.2.1 Đặc điểm của quốc tịch
Do quốc tịch có mối quan hệ pháp lý- chính trị gắn bó mật thiết giữa một cá nhân
với nhà nƣớc có chủ quyền mà mình mang quốc tịch cho nên quốc tịch có những đặc
điểm sau:
Thứ nhất: Quốc tịch có tính ổn định, bền vững và không phụ thuộc vào nơi cƣ trú
của công dân. Quốc tịch là quan hệ pháp lý gắn bó giữa cá nhân với nhà nƣớc, phát sinh
từ lúc cá nhân đó sinh ra, đƣợc đăng ký khai sinh và kể từ đó đƣợc nhà nƣớc thừa nhận
cá nhân đó là có quốc tịch - công dân của nƣớc mình cho đến khi cá nhân đó chết đi.
Tính bền vững của quốc tịch đƣợc xác lập theo thời gian không chỉ là mƣời năm
hay năm mƣơi năm mà là cả cuộc đời của một ngƣời. Không ai cũng nhƣ không có bất
kỳ một nƣớc, quốc gia nào có thể tự ý cho thôi quốc tịch hay tƣớc quốc tịch của một cá
4

Luật hiến pháp 2013, điều 2, khoản 1.
Diệp Ngọc Dũng, Cao Nhất Linh, Tập bài giảng luật tƣ pháp quốc tế-Khoa Luật- Đại Học Cần Thơ, năm 2002, Tr
47.
5

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

5

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn

Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

nhân là công dân mình mà bản thân họ không có những hành vi vi phạm đến lợi ích
quốc gia hay gây phƣơng hại đến đất nƣớc. Bên cạnh đó, nhà nƣớc cũng không thể nào
cho thôi quốc tịch hoặc tƣớc quốc tịch của công dân mình khi họ đang sinh sống trên
lãnh thổ của quốc gia khác mà họ không đƣợc nhập quốc tịch của quốc gia mà họ đang
sinh sống.
Tính bền vững còn đƣợc thể hiện ở mặt quốc tịch gắn liền với sự tồn tại và phát
triển của nhà nƣớc. Lãnh thổ, dân cƣ và nhà nƣớc là những yếu tố cơ bản cấu thành một
quốc gia, trong đó lãnh thổ là vấn đề quan trọng hàng đầu, là không gian cần thiết, là cơ
sở thực tế cho sự tồn tại của quốc gia. Mà dân cƣ ở đây chính là công dân. Quốc tịch có
ý nghĩa pháp lý quốc tế rất quan trọng, thể hiện sự quy thuộc của công dân vào một nhà
nƣớc, thể hiện chủ quyền quốc gia, vì dân cƣ là một trong bốn yêu tố cầu thành quốc
gia6.
Nhƣ vậy, quốc tịch có tính bền vững, ổn định và không phụ thuộc vào nơi cƣ trú
của công dân. Nó gắn liền với những quyền cơ bản của cá nhân công dân đồng thời nó
cũng gắn liền với sự tồn tại và phát triển của một nhà nƣớc.
Thứ hai: Quốc tịch có tính cá nhân. Tức là quốc tịch gắn liền với cá nhân và mang
nhiều ý nghĩa, không chỉ về pháp lý mà còn về cả chính trị. Quốc tịch gắn liền với tƣ
cách của công dân của một cá nhân xác định 7.Vì thế sự thay đổi quốc tịch của cá nhân
nhƣ cha mẹ, vợ chồng,… trong gia đình không đƣơng nhiên dẫn đến sự thay đổi của các
cá nhân liên quan với họ. Chẳng hạn, “ việc vợ chồng nhập, trở lại hoặc mất quốc tịch
Việt Nam không làm thay đổi quốc tịch của ngƣời kia” 8, trừ những trƣờng hợp đặc biệt
khác nhau mà từng quốc gia có những quy định riêng. Hay việc cha mẹ nhập, mất hoặc
mất quốc tịch không kéo theo ảnh hƣởng đến quốc tịch của con cái và các thành viên
khác trong gia đình.
Thứ ba: Quốc tịch thể hiện ở những quyền và nghĩa vụ hai chiều của nhà nƣớc đối

và công dân. Khi nhà nƣớc xác lập quốc tịch cho một cá nhân thì họ sẽ đƣơng nhiên trở
thành công dân của quốc gia xác lập thì những quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân
sẽ phát sinh. Những quyền này đƣợc nhà nƣớc thể chế hóa trong các quy định pháp luật
của quốc gia. Họ có quyền đƣợc hƣởng các quyền công dân nhƣ là quyền ứng cử, quyền
bầu cử, quyền đƣợc nhà nƣớc bảo hộ, … nhƣng phải trong phạm vi cho phép của nhà
nƣớc. Nếu nhƣ không phải là công dân thì đƣơng nhiên sẽ không đƣợc sự thừa nhận của
nhà nƣớc và dĩ nhiên sẽ không có đƣợc những quyền này. Bên cạnh, việc công dân
6

Ngô Hữu Phƣớc (2010), Luật quốc tế, Nhà Xuất bản chính trị quốc gia, Hà Nội, tr 242.
Phạm Thị Dung, Ngƣời không quốc tịch – những lý luận và thực tiễn, Luận văn tốt nghiệp cử nhân luật, Đại học
Luật thành phố Hồ Chí Minh, tr 9.
8
Luật Quốc tịch 2008, Điều 10.
7

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

6

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

đƣợc hƣởng các quyền cơ bản mà nhà nƣớc ban cho, công dân còn phải thực hiện những
nghĩa vụ bắt buộc với nhà nƣớc nhƣ trung thành với tổ quốc, thực hiện nghĩa vụ quân
sự, xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

Khi cá nhân đã là công dân của mình thì nhà nƣớc phải đƣa ra những chính sách,
đƣờng lối cho công dân thực hiện và tuân theo, có quyền áp dụng những biện pháp thích
hợp khi công dân vi phạm hoặc có hành vi gây ảnh hƣởng đến xã hội, lợi ích của nhà
nƣớc. Bằng việc thể hiện ý chí của giai cấp mình thông qua hệ thống pháp luật để làm
thƣớc đo chuẩn mực cho tất cả các công dân của mình thực hiện theo mà không một cá
nhân hay bất kì một nhà nƣớc nào có quyền can thiệp, bởi vì nó là công việc nội bộ của
quốc gia. Đồng thời, nhà nƣớc cũng phải có trách nhiệm đối với công dân của mình nhƣ:
bảo hộ công dân mình bị xâm hại ở nƣớc ngoài hay công dân mình có vi phạm ở nƣớc
ngoài, …
1.2.2 Vai trò và ý nghĩa của quốc tịch
1.2.2.1. Vai trò của quốc tịch
Quốc tịch là mối quan hệ pháp lý giữa công dân với nhà nƣớc nhất định. Mối quan
hệ này đƣợc thể hiện ở tổng thể các quyền và nghĩa vụ đƣợc pháp luật của một nƣớc quy
định và bảo đảm thực hiện. Bên cạnh đó, quốc tịch là một hiện tƣợng pháp lý mang tính
giai cấp rõ rệt và sâu sắc. Bởi vì, việc quy định một bộ phận dân cƣ đƣợc hƣởng chế độ
pháp lý nào là hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí của giai cấp thống trị của nhà nƣớc.
Quốc tịch là quan hệ pháp lý có vai trò quan trọng không chỉ đối với cá nhân nhận
quốc tịch mà còn đối với nhà nƣớc cho quốc tịch. Vì quốc tịch là cơ sở pháp lý duy nhất
để xác định một cá nhân là công dân của một nƣớc và trên cơ sở đó là căn cứ làm phát
sinh các quyền và nghĩa vụ giữa nhà nƣớc và công dân. 9 Điều 17, khoản 1, Hiến pháp
nƣớc cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định “Công dân nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt Nam”. Theo đó, chỉ những
ngƣời mang quốc tịch Việt Nam mới đƣợc hƣởng những quyền và lợi ích một cách
đầy đủ mà Nhà nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam dành cho công dân mình.
Ngƣợc lại, để đổi lấy việc đƣợc Nhà nƣớc bảo hộ công dân, công dân phải thực hiện
những nghĩa vụ nhất định, bởi không bao giờ quyền của công dân tách rời với nghĩa vụ
của công dân.
Nhƣ vậy, quốc tịch có vai trò hết sức quan trọng không chỉ đối với công dân mang
quốc tịch mà còn có vai trò quan trọng đối với nhà nƣớc cho quốc tịch. Vì nó thúc đẩy
9

Công ty luật Minh Khuê, Một số vấn đề chung về quốc tịch, ngày 11/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

7

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

sự gắn kết quan hệ pháp lý giữa công dân với nhà nƣớc. Vừa là phƣơng tiện để ngƣời
dân thể hiện quyền và nghĩa vụ của mình đối với nhà nƣớc. Vừa là công cụ để nhà nƣớc
thể hiện ý chí giai cấp của mình thông qua sự ràng buộc và theo dõi những công dân,
những đứa con của mình.
1.2.2.2. Ý nghĩa của quốc tịch
Quốc tịch đƣợc coi là chế định có tính chất tiền đề, có ý nghĩa quyết định của Hiến
pháp về địa vị pháp lý của ngƣời công dân. Chỉ có thể trên cơ sở xác định đƣợc quốc
tịch của cá nhân mới có thể xác định đầy đủ quyền và nghĩa vụ của cá nhân mang quốc
tịch. Bởi vì không phải ai sống trên lãnh thổ của một quốc gia đều là công dân của nƣớc
đó. Sự khác nhau cơ bản giữa công dân và không phải công dân nằm ở quyền và nghĩa
vụ. Vậy ai sẽ là ngƣời có quyền, nghĩa vụ và chịu sự quản lý của nhà nƣớc. Điều đó chỉ
có thể xác định đƣợc khi xác định đƣợc quốc tịch hay nói đúng hơn là xác định cá nhân
đó có phải là công dân không. Trong quy định của Hiến pháp năm 2013 cũng quy định.
“Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt
Nam”10. Nhƣ vậy, công dân nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sẽ có các quyền
và nghĩa vụ cơ bản của công dân nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

1.3 Nguyên tắc xác định quốc tịch
1.3.1 Nguyên tắc huyết thống
Theo nguyên tắc này thì trẻ em sinh ra có cha mẹ, có cha hoặc mẹ là công dân nƣớc
nào thì đƣợc công nhận có quốc tịch nƣớc đó. Trƣờng hợp có xung đột về quốc tịch do
cha và mẹ là công dân hai nƣớc khác nhau thì pháp luật quy định lựa chọn quốc tịch cho
con11. Tuy nhiên nguyên tắc này cũng có một số hạn chế nhất định nhƣ trƣờng hợp cha
mẹ đứa trẻ không cùng quốc tịch thì không cho phép xác định ngay quốc tịch, hoặc
trƣờng hợp cha mẹ đứa trẻ là ngƣời không quốc tịch thì có thể dẫn đến đứa trẻ không có
quốc tịch. Nguyên tắc này lại có hai dạng: huyết thống tuyệt đối và huyết thống tƣơng
đối.
+ Nguyên tắc huyết thống tuyệt đối: là nguyên tắc theo đó đƣợc áp dụng cho
trƣờng hợp cả cha và mẹ có cùng quốc tịch. Theo nguyên tắc này thì đứa trẻ sẽ có quốc
tịch theo cha mẹ, bất kể đƣợc sinh ra ở đâu. Cụ thể, trong điều 15, Luật Quốc tịch năm
2008 của Việt Nam quy định: “Trẻ em sinh ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam mà
khi sinh ra có cha mẹ đều là công dân Việt Nam thì có quốc tịch Việt Nam”.
+ Nguyên tắc huyết thống tƣơng đối: là nguyên tắc đƣợc áp dụng cho trƣờng hợp
10

Luật Hiến phap 2013, Điều 17, khoản 1.
Công ty luật Minh Khuê , Quốc tịch và luật quốc tịch Việt Nam, [ngày 28/8/2014].
11

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

8

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

chỉ cần có cha hoặc mẹ mang quốc tịch của một nƣớc nào đó thì đứa trẻ sẽ mang quốc
tịch của nƣớc mà ngƣời cha hay ngƣời mẹ đó mang quốc tịch hoặc trong trƣờng hợp chỉ
có cha hoặc mẹ có quốc tịch còn ngƣời kia không rõ hay không có quốc tịch thì đứa trẻ
sẽ mang quốc tịch của cha hoặc mẹ. Nguyên tắc này đƣợc thể chế hóa tại điều 16 Luật
Quốc tịch năm 2008 nhƣ sau:
“1. Trẻ em được sinh ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có cha
hoặc mẹ là công dân Việt Nam còn người kia là người không quốc tịch hoặc có mẹ là
công dân Việt Nam còn cha không rõ là ai thì có quốc tịch Việt Nam.
2. Trẻ em khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam còn người kia là công
dân nước ngoài thì có quốc tịch Việt Nam nếu có sự thỏa thuận bằng văn bản của cha
mẹ vào thời điểm đăng ký khai sinh cho con.
Trường hợp trẻ em được sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà cha mẹ không thỏa
thuận được việc lựa chọn quốc tịch cho con thì trẻ em đó có quốc tịch Việt Nam.”
1.3.2 Nguyên tắc lãnh thổ
Nguyên tắc lãnh thổ: Nguyên tắc này quy định trẻ em sinh ra trên lãnh thổ nƣớc
nào thì mang quốc tịch nƣớc đó nếu cha hoặc mẹ là công dân nƣớc đó hoặc không xác
định đƣợc cha mẹ là ai không phụ thuộc vào quốc tịch của cha mẹ 12. Hay nói cách khác,
theo nguyên tắc quyền nơi sinh thì đứa trẻ sinh ra trên lãnh thổ quốc gia nào thì sẽ mang
quốc tịch nƣớc đó. Theo nguyên tắc này thì đứa trẻ sẽ có quốc tịch mặc nhiên không cần
phụ thuộc vào ý chí của ngƣời cha, ngƣời mẹ. Một số nƣớc áp dụng nguyên tắc này nhƣ
Braxin, Panama, Chilê,… Theo quy định tại Điều 17, Luật Quốc tịch năm 2008 của Việt
Nam thì nguyên tắc lãnh thổ chỉ áp dụng trong các trƣờng hợp sau:
“1. Trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có cha mẹ đều là người
không quốc tịch nhưng có nơi thường trú tại Việt Nam thì có quốc tịch Việt Nam.
2. Trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có mẹ là người không quốc
tịch nhưng có nơi thường trú tại Việt Nam, còn cha không rõ là ai thì có quốc tịch Việt
Nam”.

Bên cạnh đó tại Điều 18, Luật quốc tịch năm 2008 còn quy định:
“ Trẻ sơ sinh bị bỏ rơi, trẻ em được tìm thấy trên lãnh thổ Việt Nam mà không rõ cha
mẹ là ai thì có quốc tịch Việt Nam…”

12

VIBOnline, Quốc tịch và Luật quốc tịch năm 2008, />
TICH-VA-LUAT-QUOC-TICH-VIET-NAM-2008.aspx, [ngày 28/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

9

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Nguyên tắc lãnh thổ đã khắc phục đƣợc những hạn chế của nguyên tắc huyết thống
nhƣng vẫn còn đó những điểm bất cập nhƣ trƣờng hợp đứa trẻ có cha mẹ mang quốc tịch
nƣớc ngoài nhƣng đƣợc sinh ra trên lãnh thổ áp dụng nguyên tắc nơi sinh. Dẫn đến
trƣờng hợp đứa trẻ mang quốc gia nƣớc ngoài thay vì mang quốc tịch của cha mẹ.
Nguyên tắc huyết thống và lãnh thổ là hai nguyên tắc trái ngƣợc nhau và không thể
tách rời. Sự trái ngƣợc đó đƣợc biểu hiện cụ thể ở trƣờng hợp ngƣời hai hay nhiều quốc
tịch hoặc ngƣời không quốc tịch. Trên thực tế có một số nƣớc đã áp dụng song song, hài
hòa cả hai nguyên tắc này nhƣ Anh, Mỹ, Pháp, Ấn độ,… và cả Việt Nam.
1.3.3 Nguyên tắc thoả thuận quốc tế
Nguyên tắc thỏa thuận quốc tế: Công ƣớc Liên hợp quốc về hạn chế tình trạng

không quốc tịch, các nƣớc cam kết “hành động theo Nghị quyết 896 (IX) do Đại hội
đồng Liên hợp quốc thông qua ngày 04/12/1954; xem xét một cách thiện chí để giảm
tình trạng không quốc tịch bằng một điều ước quốc tế”. Các quốc gia có thỏa thuận đa
phƣơng hoặc song phƣơng về quốc tịch, những thỏa thuận này là cơ sở xác định một bộ
phận dân cƣ nhất định thuộc quốc tịch nƣớc nào.
Xét về phƣơng diện của mỗi quốc gia, quốc tịch gắn liền với mỗi con ngƣời kể từ
khi sinh ra đến khi mất đi, là tiền đề để họ hƣởng các quyền công dân và làm nghĩa vụ
công dân trong quan hệ với Nhà nƣớc mà mình mang quốc tịch. Do vậy, việc quy định
các căn cứ xác định quốc tịch là nhiệm vụ quan trọng của các nhà làm luật. 13
1.3.4 Nguyên tắc xác định quốc tịch do sự trở lại quốc tịch
Nguyên tắc xác định quốc tịch do sự trở lại quốc tịch là nguyên tắc quy định việc
khôi phục lại quốc tịch của một ngƣời đã mất quốc tịch, ngƣời trƣớc đây đã từng có
quốc tịch của một quốc gia nhƣng vì một lý do nào đó họ không còn quốc tịch của quốc
gia đó nữa và họ muốn trở lại quốc tịch cũ của mình.
1.4 Quá trình hình thành và phát triển của Luât quốc tịch
1.4.1 Giai đoạn trƣớc năm 1975
Trƣớc Cách mạng tháng 8 năm 1945, Việt Nam là một nƣớc thuộc địa nửa phong
kiến, với chính sách “chia để trị” của thực dân Pháp đất nƣớc ta bị chia cắt thành ba
miền với ba chế độ cai trị và hệ thống pháp luật khác nhau. Vấn đề quốc tịch và công
dân vì thế không đƣợc quy định một cách rõ ràng trong các văn bản pháp luật.
13

VIBOnline, Quốc tịch và Luật quốc tịch năm 2008, />
TICH-VA-LUAT-QUOC-TICH-VIET-NAM-2008.aspx, [ngày 28/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

10

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn

Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Sau ngày độc lập, với sự ra đời của nhà nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào
ngày 2/9/1945, nƣớc ta trở thành một quốc gia độc lập, có chủ quyền và Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã ký ban hành ngay văn bản quy phạm pháp luật đầu tiên quy định về quốc tịch
Việt Nam đó là Sắc Lệnh số 53/SL ngày 20/10/1945. 14
Sắc lệnh số 53/SL ngay tại Điều 3 đã khẳng định quyền bình đẳng về quốc tịch
Việt Nam giữa các dân tộc cùng sinh sống trên đất nƣớc Việt Nam “Những dân tộc thiểu
số ở nƣớc Việt Nam nhƣ Thổ, Mán, Mƣờng, Nùng, Kha, Lolo,v.v…, có trụ sở nhất định
trên lãnh thổ nƣớc Việt Nam, đều là công dân Việt Nam”.
Về có quốc tịch Việt Nam, tại Điều 2, Sắc lệnh cũng quy định các trƣờng hợp có
quốc tịch Việt Nam do sinh ra: “Những người thuộc một trong các hạng kể sau đây đều
là công dân Việt Nam:
- Cha là công dân Việt Nam;
- Cha không rõ là ai hay không thuộc quốc tịch nào mà mẹ là công dân Việt Nam;
- Đẻ ở trên lĩnh thổ nước Việt Nam mà cha mẹ không rõ là ai hay không thuộc một
quốc tịch nào”.
Theo quy định này, việc xác định quốc tịch của trẻ em sinh ra dựa trên việc kết hợp
giữa nguyên tắc “ huyết thống” với nguyên tắc “nơi sinh” để hạn chế tối đa việc trẻ em
sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam bị rơi vào tình trạng không quốc tịch. Đồng thời, Sắc lệnh
số 53/SL còn quy định về trƣờng hợp có quốc tịch Việt Nam do phục hồi quốc tịch tại
Điều 4: “Kể từ ngày ban hành sắc lệnh này, những người Việt Nam đã vào dân Pháp, sẽ
coi là công dân Việt Nam. Những người ấy phải đến khai bỏ quốc tịch Pháp ở phòng Hộ
tịch Toà Thị chính của một trong những thành phố sau này: Hà Nội, Hải Phòng, Vinh,
Huế, Nha Trang, Sài Gòn, Biên Hoà hay ở một trong những nơi mà Uỷ ban Bắc bộ,
Trung bộ hay Nam bộ sẽ định sau”.

Thủ tục xin khai bỏ quốc tịch Pháp để trở lại quốc tịch Việt Nam lúc ấy đƣợc quy
định rất đơn giản chủ yếu là cho kịp ngày Tổng tuyển cử (6/1/1946). Bất cứ ai, ngƣời
nào không ra khai sẽ mất đi quyền bầu cử.
Cùng với việc quy định về các trƣờng hợp có quốc tịch Việt Nam, Điều 7, Sắc lệnh
số 53/SL còn quy định các trƣờng hợp mất quốc tịch Việt Nam. Công dân Việt Nam sẽ
bị mất quốc tịch Việt Nam nếu thuộc một trong các trƣờng hợp:
- Nhập một quốc tịch ngoại quốc;

14

Mạc Thị Thƣ, Luận văn tốt nghiệp-Các vấn đề về quốc tịch, năm 2008, Tr 6.

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

11

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

- Giữ một chức vụ gì ở ngoại quốc mà không chịu thôi, tuy đã đƣợc Chính phủ
cảnh cáo;
- Làm một việc gì phạm đến nền độc lập và chính thể dân chủ cộng hoà của nƣớc
Việt Nam.
Các quy định về xác lâp quốc tịch do phục hồi quốc tịch cũng nhƣ các trƣờng hợp
mất quốc tịch Việt Nam cho ta thấy rằng ngay từ thời kỳ này, nhà nƣớc Việt Nam đã
thực hiện chính sách một quốc tịch. Tuy mới chỉ quy định một số vấn đề cơ bản nhất về

quốc tịch nhƣng Sắc lệnh 53/SL đƣợc ban hành trong thời điểm đất nƣớc ta vừa mới ra
đời nên có ý nghĩa chính trị to lớn, là bƣớc chuẩn bị quan trọng cho cuộc Tổng tuyển cử
bầu Quốc Hội đầu tiên của nƣớc Việt Nam Dân chủ cộng hoà.
Về vấn đề nhập quốc tịch Việt Nam cũng là một vấn đề rất quan trọng nhƣng chƣa
đƣợc quy định trong Sắc lệnh số 53/SL. Vì vậy, ngày 07/12/1945, Chủ tịch Chính phủ
lâm thời nƣớc Việt Nam Dân chủ cộng hoà ban hành Sắc lệnh số 73/SL quy định việc
nhập quốc tịch Việt Nam. Điều 1, Sắc lệnh số 73/SL đã quy định điều kiện cụ thể đối
với những ngƣời ngoại quốc muốn nhập quốc tịch Việt Nam: “Những người ngoại quốc
muốn nhập quốc tịch Việt Nam phải có những điều kiện sau đây:
- Đủ 18 tuổi;
- Đã ở 10 năm trên đất nước Việt Nam;
- Có trú quán nhất định trong nước Việt Nam;
- Biết tiếng nói Việt Nam;
- Có hạnh kiểm tốt;
- Nếu có vợ hay chồng là người ngoại quốc, thì phải được người vợ hay chồng thoả
thuận cho nhập quốc tịch Việt Nam”.
Về cách thức xin nhập quốc tịch Việt Nam cũng đƣợc quy định cụ thể: ngƣời xin
phải đề đơn lên Uỷ ban nhân dân tỉnh nơi mình ở, Uỷ ban tỉnh phải điều tra và cho ý
kiến rồi gửi lên Uỷ ban Kỳ, Uỷ ban Kỳ phê ý kiến rồi gửi lên Bộ Tƣ pháp. Nếu Bộ Tƣ
pháp chấp nhận thì ra sắc lệnh cho nhập quốc tịch Việt Nam (Điều 4 Sắc lệnh số 73/SL).
Việc quy định cụ thể trình tự, thủ tục xin nhập quốc tịch Việt Nam nhìn chung là đơn
giản, thuận tiện cho dân. Sắc lệnh số 73/SL còn quy định rõ “Người đã nhập quốc tịch
Việt Nam được hưởng đủ quyền lợi và phải chịu tất cả trách nhiệm của một công dân
Việt Nam” (Điều 3).
Tháng 12/1946, thực dân Pháp quay trở lại xâm lƣợc nƣớc ta, nhân dân ta lại bƣớc
vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đầy cam go, quyết liệt. Trong hoàn cảnh đó,
GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

12

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Chính phủ Việt Nam Dân chủ cộng hoà đã ký và ban hành Sắc lệnh số 215/SL ngày
20/8/1948 ấn định những quyền lợi đặc biệt cho những ngƣời ngoại quốc giúp sức vào
cuộc kháng chiến của đất nƣớc Việt Nam. Theo đó, “những người có công trạng với
cuộc kháng chiến thì được miễn điều kiện thời hạn định trong Sắc lệnh số 73/SL ngày
07/12/1945 về sự xin gia nhập quốc tịch Việt Nam”15. Tại thời điểm này, cả nƣớc ta
đang tập trung sức ngƣời sức của cho cuộc kháng chiến chống Pháp, Sắc lệnh số 215/SL
đã thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nƣớc ta đối với những ngƣời ngoại quốc có
công giúp vào cuộc kháng chiến Việt Nam.
Cùng với việc ban hành các sắc lệnh quy định về nhiều lĩnh vực khác nhau, sự ra
đời của các sắc lệnh nói trên về quốc tịch đã đặt nền tảng pháp lý quan trọng cho việc
hình thành hệ thống các văn bản pháp luật về quốc tịch nói riêng và hệ thống các văn
bản pháp luật Việt Nam nói chung.
Năm 1954, Hiệp định Gơneve về Việt Nam đƣợc ký kết, đất nƣớc ta bị chia cắt làm
hai miền với hai chế độ chính trị khác biệt. Ngày 14/12/1959, Chủ tịch nƣớc Việt Nam
Dân chủ cộng hoà đã ký và ban hành Sắc lệnh số 51/SL bãi bỏ Điều 5, 6 Sắc lệnh 53/SL
ngày 20/10/1945. Theo Sắc lệnh số 51/SL, “những phụ nữ Việt Nam lấy chồng có quốc
tịch nước ngoài trước ngày ban hành Sắc lệnh này vẫn giữ quốc tịch Việt Nam. Người
nào muốn theo quốc tịch của người chồng thì trong thời hạn 6 tháng kể từ ngày ban
hành Sắc lệnh này phải xin bỏ quốc tịch Việt Nam và phải được Chính phủ nước Việt
Nam Dân chủ cộng hoà cho phép”. Quy định này xét dƣới góc độ quyền công dân đã
bảo đảm quyền bình đẳng giữa nam và nữ, phù hợp với quy định tại điều 9, Hiến pháp
năm 1946 “đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện”. Đồng thời cũng
khẳng định, quyền có quốc tịch là quyền nhân thân của mỗi ngƣời, mỗi ngƣời đều có

quyền quyết định lựa chọn quốc tịch cho mình, ngƣời đàn bà khi lấy chồng ngoại quốc
vẫn có thể giữ quốc tịch gốc của mình nếu không có nguyện vọng theo quốc tịch của
chồng. Ngƣợc lại, trong trƣờng hợp họ muốn theo quốc tịch của chồng thì phải xin bỏ
quốc tịch Việt Nam và phải đƣợc Chính phủ cho phép.
Từ năm 1960, theo Luật Tổ chức Chính phủ, trong thành phần của Chính phủ
không có Bộ Tƣ pháp, các nhiệm vụ của Bộ Tƣ pháp đƣợc chuyển giao cho Bộ Công an,
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối cao và một phần cho chính quyền
địa phƣơng. Về lĩnh vực quốc tịch, ngày 08/2/1971 Uỷ ban thƣờng vụ Quốc hội nƣớc
Việt Nam Dân chủ cộng hoà đã ban hành Nghị quyết số 1043/NQ-TVQHK6 về việc xin
thôi hoặc nhập quốc tịch Việt Nam, trong đó “giao cho Hội đồng Chính phủ xét và quyết
định về những trường hợp cụ thể xin vào hoặc xin thôi quốc tịch Việt Nam”.
15

Sắc lệnh 215/SL, Điều 6.

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

13

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Có thể khẳng định rằng, trƣớc năm 1975, các vấn đề về quốc tịch chủ yếu đƣợc quy
định trong một số sắc lệnh và nghị quyết nêu trên. Mỗi văn bản pháp luật chỉ giải quyết
một vấn đề cụ thể do thực tiễn cách mạng lúc đó đặt ra. Mặc dù vậy, nhƣ đã phân tích ở
trên, các văn bản đó đã thể hiện rõ quan điểm tiến bộ của Nhà nƣớc Việt Nam đối với

các vấn đề cơ bản về quốc tịch nhƣ: bình đẳng giữa các dân tộc cùng sinh sống trên đất
nƣớc Việt Nam về quốc tịch Việt Nam, bảo đảm quyền của cá nhân trên lãnh thổ Việt
Nam đƣợc có quốc tịch thông qua việc hạn chế tình trạng không quốc tịch, bình đẳng
giữa các công dân Việt Nam với nhau về quyền và nghĩa vụ công dân, không kể ngƣời
có quốc tịch gốc Việt Nam hay đƣợc nhập quốc tịch Việt Nam… Rõ ràng, các quy định
về quốc tịch trong các văn bản trên đã đặt nền tảng ban đầu cho việc xây dựng và ban
hành Luật quốc tịch Việt Nam ở giai đoạn sau 16.
1.4.2 Giai đoạn từ năm 1975 đến nay
1.4.2.1 Giai đoạn từ năm 1975 đến 1988
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc thắng lợi (30/4/1975), đất nƣớc ta hoàn toàn
độc lập, non sông thu về một mối. Tại kỳ họp thứ 7, phiên họp ngày 18/12/1980 Quốc
hội khoá VI nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã chính thức thông qua bản
Hiến pháp năm 198017. Hiến pháp năm 1980, Điều 53 có quy định: “Công dân nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt Nam theo luật định”.
Lần đầu tiên, vấn đề quốc tịch của công dân Việt Nam đƣợc quy định trong Hiến pháp –
văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất, tạo cơ sở pháp lý cho sự ra đời của Luật quốc tịch
Việt Nam năm 1988.
Tại kỳ họp thứ 3, ngày 28/6/1988 Quốc hội nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt
Nam khoá VIII đã thông qua Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988 ( sau đây gọi tắt là Luật
năm 1988), có hiệu lực thi hành từ ngày 15/7/1988. Đây là đạo luật đầu tiên của nhà
nƣớc ta quy định khá đầy đủ các vấn đề về quốc tịch Việt Nam nhƣ: Luật gồm 18 điều,
chia thành 6 chƣơng:
Chƣơng I: Những quy định chung;
Chƣơng II: Xác định có quốc tịch Việt Nam;
Chƣơng III: Mất quốc tịch, trở lại quốc tịch Việt Nam;
Chƣơng IV: Quốc tịch trẻ em khi có sự thay đổi quốc tịch cha mẹ, quốc tịch con
nuôi;
16

Công ty luật Minh Khuê, Một số vấn đề chung về quốc tịch, ngày 17/8/2014].

17
Đất nƣớc Việt Nam Lịch sử lập Hiến Việt Nam, Hoàn cảnh ra đời và nội dung cơ bản của Hiến Pháp năm 1980,
[ ngày 19/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

14

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Chƣơng V: Thẩm quyền giải quyết các vấn đề về quốc tịch;
Chƣơng VI: Điều khoản cuối cùng.
Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988, Điều 3 đã quy định rõ: “Nhà nước Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam chỉ công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc
tịch Việt Nam”. Nhƣ vậy, Luật quốc tịch năm 1988 đã quy định nguyên tắc một quốc
tịch triệt để. Bên cạnh đó, Luật năm 1988 chƣa quy định cơ chế đảm bảo thực hiện
nguyên tắc này, do đó gây khó khăn trong việc thực thi pháp luật cũng nhƣ để lại hậu
quả pháp lý phức tạp trên thực tế. Luật quốc tịch 1988 ra đời thay thế cho các Sắc lệnh
số 53/SL, Sắc lệnh số 73/SL, Điều 6 Sắc lệnh số 215/SL, Sắc lệnh số 51/SL và Nghị
quyết số 1043-NQ/TVQH. Có thể thấy, Luật quốc tịch Việt Nam 1988 đã luật hoá một
cách chính thức các quy định về quốc tịch Việt Nam, giải quyết đƣợc một số tồn tại,
vƣớng mắc trong thực tế về quốc tịch trong giai đoạn lúc bấy giờ và thể hiện đƣợc sự
quan tâm của nhà nƣớc đến vấn đền quốc tịch
1.4.2.2 Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 1998
Sau hơn mƣời ba năm thống nhất, tình hình đất nƣớc Việt Nam đã có nhiều thay

đổi đánh dấu một thời kì mới với rất nhiều cơ hội và thách thức đang chờ đón. Hiến
pháp năm 1980 ra đời và lần đầu tiên quy định vấn đề quốc tịch vào đạo lực cao nhất của
Việt Nam. Nhƣng những quy định này chỉ mang đậm chất của thời kì đầu bao cấp tập
trung còn vấn đề đối ngoại thì chỉ đặt ra trong nội bộ các nƣớc XHCN.
Luật quốc tịch Việt Nam 1988 đã luật hoá một cách chính thức các quy định về
quốc tịch Việt Nam, giải quyết đƣợc một số tồn tại, vƣớng mắc trong thực tế về quốc
tịch trong giai đoạn lúc bấy giờ và thể hiện đƣợc sự quan tâm của nhà nƣớc đến vấn đền
quốc tịch. Tuy nhiên, Luật quốc tịch năm 1988 đƣợc ban hành vào thời kỳ đầu của công
cuộc đổi mới nên đến giai đoạn sau những năm 1990 không đáp ứng đƣợc chủ trƣơng
hội nhập quốc tế. Sự phát triển kinh tế xã hội, xu hƣớng hội nhập quốc tế dẫn đến ngày
càng có nhiều ngƣời nƣớc ngoài vào làm ăn, sinh sống tại Viêt Nam, công dân Việt Nam
kết hôn với ngƣời nƣớc ngoài…Thêm vào đó, sự ra đời của Luật đầu tƣ nƣớc ngoài năm
1988, Hiến pháp năm 1992, Bộ luật Dân sự năm 1995 đã đặt ra yêu cầu cần phải cập
nhật, hoàn thiện các quy định pháp luật về quốc tịch. 18
Ở giai đoạn này đất nƣớc còn trong tình trạng bao vây cô lập, bị cấm vận. Các thế
lực phản động trong và ngoài nƣớc không ngừng chống đối và phá hoại nhà nƣớc ta trên
nhiều lĩnh vực. Bên cạnh đó, nhà nƣớc ta còn là một nhà nƣớc với 54 dân tộc anh em có
18

VIBOnline, Quốc tịch và Luật quốc tịch năm 2008, [ngày19/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

15

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

những nét bản sắc khác nhau nên vấn đề dân tộc và xác lập quốc tịch ở Việt Nam hết sức
nhạy cảm và quan trọng. Mặt khác, các luật ban hành trƣớc đó cũng nhƣ Luật quốc tịch
năm 1988 đã bộc lộ những bất cập, không theo kịp với tình hình hiện tại. Nên cần có
một đạo luật mới giúp giải quyết những bất cấp ấy.
1.4.2.3 Giai đoạn năm 1998 đến năm 2008
Năm 1995 Luật dân sự đầu tiên của nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
đƣợc ban hành. Trong đó, quốc tịch đƣợc quy định là một quyền nhân thân cơ bản của
con ngƣời và là cơ sở để xác định quyền, nghĩa vụ mà công dân đƣợc hƣởng. Bên cạnh
đó, sau hơn 10 năm thực hiện, Luật quốc tịch năm 1988 đã bắt đầu bộc lộ những khe hở,
một số điểm không còn phù hợp với thời kì mới. Một số quy định còn mang tính hình
thức gây khó khăn cho việc áp dụng vào cuộc sống. Hơn nữa, Hiến pháp năm 1992 đƣợc
ban hành càng khiến cho các quy định của Luật quốc tịch năm 1988 trở nên lỗi thời, đặc
biệt là các vấn đề xác định thẩm quyền về giải quyết các việc về quốc tịch, những quy
định về thủ tục gải quyết các vấn đề về quốc tịch. Với việc đẩy mạnh chính sách hội
nhập, phát triển kinh tế, mở rộng ngoại giao của đảng và nhà nƣớc càng làm cho những
bất cập ấy trở nên trầm trọng.
Trên cơ sở đó, Quốc hội nƣớc Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam khoá X tại kỳ
họp thứ 3 ngày 20/5/1998 đã thông qua Luật quốc tịch Việt Nam và Luật này có hiệu lực
thi hành từ ngày 01/01/1999. Để hƣớng dẫn thi hành và cụ thể hoá những quy định của
Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998, Chính phủ và các cơ quan có liên quan đã ban hành
một số văn bản dƣới luật: Nghị định số 104/1998/NĐ-CP ngày 31/12/1998 của Chính
phủ quy định chi tiết và hƣớng dẫn thi hành Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1998, Nghị
định số 55/2000/NĐ-CP ngày 11/10/2000 của Chính phủ sửa đổi một số điều của Nghị
định số 104/1998/NĐ-CP ngày 31/12/1998 của Chính phủ quy định chi tiết và hƣớng
dẫn thi hành Luật Quốc tịch Việt Nam. 19
Việc ban hành Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 là bƣớc tiến quan trọng trong
việc hoàn thiện pháp luật về quốc tịch của Nhà nƣớc ta. Luật quốc tịch năm 1998 đã
điều chỉnh tƣơng đối toàn diện các quan hệ xã hội trong lĩnh vực quốc tịch nhƣ: quyền

của cá nhân đối với quốc tịch, nguyên tắc một quốc tịch, hạn chế tình trạng không quốc
tịch, quốc tịch của vợ và chồng, các căn cứ xác định ngƣời có quốc tịch Việt Nam, mất

19

Công ty luật Minh Khuê, Một số vấn đề chung về quốc tịch, ngày 20/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

16

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

quốc tịch Việt Nam, thay đổi quốc tịch của ngƣời chƣa thành niên và của con nuôi; thẩm
quyền và thủ tục giải quyết các vấn đề về quốc tịch.

20

1.4.2.4 Giai đoạn năm 2008 đến nay
Ở giai đoạn hiện nay, tình hình quan hệ quốc tế của nƣớc ta đã có nhiều thay đổi:
Việt Nam chính thức trở thành thành viên của tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO, thành
viên không thƣờng trực hội đồng bảo an Liên Hợp quốc,… nên đặt ra yêu cầu cần sữa
đổi một số văn bản pháp luật cho phù hợp mà cụ thể là Luật quốc tịch năm 1998.
Vào năm 2005, Luật dân sự đƣợc ban hành kế thừa các quy định của Luật dân sự
năm 1995 cùng với sự ra đời của các đạo luật quan trọng khác nhƣ Luật đầu tƣ năm

2005, Luật cƣ trú năm 2005,… đã dẫn đến một số quy định của Luật quốc tịch năm 1998
đã không còn phù hợp. Bên cạnh đó, hiện nay đất nƣớc ta đã có nhiều thay đổi lớn, quan
trọng trong phát triển kinh tế - xã hội; uy tín và vị thế quốc tế của nƣớc ta ngày càng
nâng cao trong quan hệ đối ngoại. Nƣớc ta đã hội nhập sâu hơn vào đời sống kinh tế
quốc tế (là thành viên thứ 150 của Tổ chức thƣơng mại thế giới (WTO), thành viên
không thƣờng trực của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc). Thành tựu về phát triển kinh tế
- xã hội trong hơn 20 năm đổi mới đã đƣa nƣớc ta tới ngƣỡng cửa thoát nghèo, trở nên
khá giả hơn và do đó có thêm điều kiện để bảo đảm tốt hơn cho công dân đƣợc hƣởng
đầy đủ các quyền do pháp luật quy định, trong đó quyền có quốc tịch là một trong những
quyền cơ bản của công dân.
Đồng thời, phải nói rằng với sự phát triển của khoa học pháp lý, tƣ duy pháp lý
cũng có nhiều đổi mới, tiếp cận gần hơn với các giá trị phổ biến của thế giới. Trong bối
cảnh nhƣ vậy, Bộ Chính trị đã có sự đánh giá đúng đắn về các chính sách của nhà nƣớc
ta đối với cộng đồng ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài: “các chủ trƣơng, chính sách của
Đảng và Nhà nƣớc chƣa đƣợc quán triệt sâu sắc và thực hiện đầy đủ, công tác bảo hộ
quyền lợi chính đáng của ngƣời Việt Nam định cƣ ở nƣớc ngoài chƣa đƣợc quan tâm
đúng mức; các chính sách, văn bản pháp luật chƣa đồng bộ, chƣa thể hiện đầy đủ tinh
thần đại đoàn kết dân tộc, chƣa khuyến khích mạnh mẽ ngƣời Việt Nam định cƣ ở nƣớc
ngoài hƣớng về quê hƣơng, đóng góp cho công cuộc phát triển đất nƣớc”. Do đó, việc
xây dựng và ban hành Luật quốc tịch mới là cần thiết, góp phần quan trọng vào việc thể
chế hoá và bảo đảm thực hiện quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nƣớc ta coi ngƣời
Việt Nam định cƣ ở nƣớc ngoài là bộ phận không tách rời và là nguồn lực của cộng
đồng dân tộc Việt Nam, là nhân tố quan trọng góp phần tăng cƣờng quan hệ hợp tác,
hữu nghị giữa nƣớc ta với các nƣớc. Ngày 13-11-2008, tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội khóa
20

Luật Việt, Luật quốc tịch Việt Nam, [ngày 21/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

17

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

12 đã thông qua Luật quốc tịch Việt Nam (sửa đổi). Luật đã đƣợc Chủ tịch nƣớc ký
Lệnh công bố ngày 28-11-2008. Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01-7-2009.21

21

VIBOnline, Quốc tịch và Luật quốc tịch năm 2008, [ngày21/8/2014].

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

18

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch
CHƢƠNG 2

PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ VẤN ĐỀ XÁC LẬP QUỐC TỊCH

2.1 Xác lập quốc tịch do sinh ra theo pháp luật Việt Nam
2.1.1 Xác lập quốc tịch do sinh ra
Thông thƣờng đa phần dân cƣ sống trên lãnh thổ của một quốc gia, đƣợc pháp luật
xác định một cách mặc nhiên có quốc tịch của nƣớc sở tại. Việc xác lập quốc tịch do
sinh ra có ý nghĩa quan trọng trong pháp luật quốc tịch. Một số nƣớc xác định theo
nguyên tắc huyết thống (Apganixtan, Áo, Na uy,..), một số nƣớc khác lại theo nguyên
tắc nơi sinh nhƣ Braxin, Bôlivia ,… Còn đối với Việt Nam thì xác định quốc tịch bằng
cách kết hợp cả nguyên tắc huyết thống và nguyên tắc nơi sinh để hạn chế thấp nhất
những rủi rỏ khi xác định quốc tịch theo từng nguyên tắc.
Xác lập quốc tịch do sinh ra là cách xác lập quốc tịch phổ biến nhất. Theo đó, công
dân mang quốc tịch của một nhà nƣớc đƣợc xác định một cách mặc nhiên ngay từ khi cá
nhân đó mới sinh ra. Hay nói cách khác, việc cá nhân mang quốc tịch của một nhà nƣớc
không phụ thuộc vào ý chí của cá nhân đó mà phụ thuộc vào ý chí của nhà nƣớc. Tuy
nhiên, pháp luật của các nƣớc không thống nhất với nhau về cách thức xác lập quốc tịch
của một cá nhân. Có hai nguyên tắc xác định quốc tịch theo sự sinh ra đó là: nguyên tắc
huyết thống và nguyên tắc nơi sinh.
2.1.2 Các nguyên tắc xác lập quốc tịch do sinh ra theo pháp luật Việt Nam
2.1.2.1 Xác lập quốc tịch theo nguyên tắc huyết thống
Nguyên tắc huyết thống gồm hai loại: là nguyên tắc huyết thống tƣơng đối và
nguyên tắc huyết thống tuyệt đối.
Theo nguyên tắc huyết thống tuyệt đối (cả cha và mẹ đều có cùng quốc tịch Việt
Nam) theo luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 thì Việt Nam thừa nhận nguyên tắc huyết
thống tuyệt đối cho một cá nhân. Ví dụ: một đứa trẻ khi sinh ra có cả cha và mẹ đều là
công dân Việt Nam thì đứa trẻ đó sẽ mang quốc tịch Việt Nam. Nếu một khi cha mẹ đứa
trẻ là công dân Việt Nam rồi thì đứa trẻ đó đƣơng nhiên có quốc tịch Việt Nam. Đây là
một tiêu chí hết sức đặc biệt bởi khi một đứa trẻ đƣợc khai sinh mà cha mẹ có quốc tịch
Việt Nam thì đó là căn cứ để xác định quốc tịch Việt Nam cho đứa trẻ. Trong luật quốc
tịch Việt Nam năm 2008, Điều 15 quy định “trẻ em khi sinh ra có cha mẹ đều là công
dân Việt Nam thì có quốc tịch Việt Nam”.

GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

19

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn


Luận văn tốt nghiệp

Pháp luật Việt Nam về vấn đề xác lập quốc tịch

Theo quy định trên cho dù đứa trẻ đó đƣợc sinh ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt
Nam mà có cha mẹ đều là công dân Việt Nam thì đứa trẻ đó đƣơng nhiên sẽ có quốc tịch
Việt Nam. Có thể nói rằng Việt Nam thừa nhận nguyên tắc theo huyết thống một cách
tuyệt đối là hoàn toàn đúng.
Bên cạnh đó, Điều 16, khoản 1, luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 cũng thừa nhận
nguyên tắc huyết thống tƣơng đối trong một số quy định nhƣ “trẻ em khi sinh ra trong
hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam còn
người kia là người không quốc tich, hoặc có mẹ là công dân Việt Nam, còn cha không rõ
là ai, thì có quốc tịch Việt Nam”.
Với quy định ở trên, khi một đứa trẻ sinh ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam mà
khi sinh ra có cha là công dân Việt Nam còn mẹ là ngƣời không quốc tịch thì đứa trẻ đó
có quốc tịch Việt Nam và ngƣợc lại. Còn trong trƣờng hợp mà mẹ là công dân Việt Nam
còn cha không rõ là ai thì đứa trẻ đó cũng có quốc tịch Việt Nam bất kể đứa trẻ đó sinh
ra trong hay ngoài lãnh thổ Việt Nam. Đồng thời, điều 16, khoản 2, luật quốc tịch Việt
Nam năm 2008 cũng quy định “trẻ em khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt
Nam, còn người kia là công dân nước ngoài, thì có quốc tịch Việt Nam, nếu có sự thỏa
thuận bằng văn bản của cha mẹ vào thời điểm đăng ký khai sinh cho con. Trường hợp
trẻ em được sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà cha mẹ không thỏa thuận được việc lựa
chọn quốc tịch cho con thì trẻ em đó có quốc tịch Việt Nam”. Từ quy định trên, ta thấy

việc mang quốc tịch của trẻ em chuyển từ sự không phụ thuộc vào ý chí của cha mẹ sang
sự phụ thuộc tuyệt đối vào ý chí của cha mẹ và thể hiện tinh thần bảo vệ trẻ em, tránh
tình trạng hai quốc tịch của một cá nhân.
2.1.2.2 Xác lập quốc tịch theo nguyên tắc nơi sinh
Theo nguyên tắc nơi sinh thì khi đứa trẻ sinh ra trên lãnh thổ nƣớc nào thì có quốc
tịch của nƣớc đó không phụ thuộc vào ý chí của cha mẹ đứa trẻ cũng nhƣ không phụ
thuộc vào quốc tịch của cha mẹ đứa trẻ. Hay nói cách khác, đây là nguyên tắc đứa trẻ
sinh ra ở nƣớc nào thì sẽ mang quốc tịch của nƣớc đó.
Việt Nam tuy không phải là nƣớc áp dụng một cách triệt để nguyên tắc nơi sinh
nhƣng Việt Nam cũng thừa nhận nguyên tắc nơi sinh trong các trƣờng hợp cụ thể nhằm
đảm bảo cho trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam đều có quốc tịch Việt Nam (trừ
trƣờng hợp đứa trẻ đƣợc sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam nhƣng cả cha và mẹ là ngƣời
nƣớc ngoài) thì đứa trẻ đó sẽ không có quốc tịch Việt Nam.
Theo quy định của luật quốc tịch Việt Nam 2008, Điều 15, khoản 1 thì “trẻ em sinh
ra trên lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có cha mẹ đều là người không quốc tịch nhưng
GVHD:Th.S Bùi Thị Mỹ Hương

20

SVTH: Nguyễn Ngọc Tuấn