vai trò của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế quốc dân lí luận và thực tiễn

Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 – 2014)

VAI TRÒ CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ
NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN
LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths ĐINH THANH PHƯƠNG

VÕ HỒNG ĐĂNG PHONG
MSSV: 5106081

Bộ môn: Luật Hành Chính

Lớp: Luật Thương Mại 2 - K36

CẦN THƠ 11/2013

GVHD: Đinh Thanh Phương

1

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

LỜI CÁM ƠN
Trãi qua gần bốn năm học tập và rèn luyện dưới mái trường Đại Học Cần Thơ,
hôm nay em đã hoàn thành xong Luận văn tốt nghiệp của mình. Trong quá trình học tập
và nghiên cứu em đã nhận được sự yêu thương, chỉ dạy tận tình của quý thầy cô, sự sẽ
chia, giúp đỡ của các bạn đã giúp em ngày càng trưởng thành hơn, bồi dưỡng những kiến
thức cần thiết làm hành trang bước vào đời.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng do thời gian có hạn và hiểu biết của bản thân
có giới hạn nên Luận văn tốt nghiệp khó tránh khỏi những thiếu sót. Do đó, rất mong quý
thầy cô, anh chị và các bạn đóng góp để luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cám ơn quý thầy cô khoa Luật đặc biệt là những quý thầy cô
đã trực tiếp dạy cho em của trường Đại Học Cần Thơ đã tận tình chỉ dạy, truyền đạt cho
em những kiến thức quý báo trong suốt những năm Đại học để em tự tin bước tiếp. Em
cũng xin gửi lời cám ơn chân thành đến thầy Đinh Thanh Phương đã tận tình hướng dẫn
em hoàn thành luận văn này.
Em xin kính chúc quý thầy cô luôn dồi dào sức khoẻ, công tác tốt.
Xin chân thành cám ơn
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong

GVHD: Đinh Thanh Phương

2

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong

Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2013
Giảng viên hướng dẫn

GVHD: Đinh Thanh Phương

3

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2013
Hội đồng phản biện

GVHD: Đinh Thanh Phương

4

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

MỤC LỤC

Trang
LỜI CÁM ƠN
LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỘ KINH TẾ VÀ THÀNH
PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC ...................................................................... 3
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHẾ ĐỘ KINH TẾ .................................................. 3
1.1.1 Khái niệm kinh tế ........................................................................................... 3
1.1.2 Khái niệm chế độ kinh tế ............................................................................... 3
1.1.3 Nội dung của chế độ kinh tế .......................................................................... 4
1.2 THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC ............................................................ 15
1.2.1 Khái niệm về thành phần kinh tế Nhà nước ............................................. 15
1.2.2 Quá trình hình thành thành phần kinh tế Nhà nước của Việt Nam15
1.2.3 Các bộ phận hợp thành kinh tế Nhà nước và chức năng của từng bộ
phận ................................................................................................................................... 16
1.2.4 Cơ sở lý luận cho tính chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước ......... 18

CHƯƠNG 2: VAI TRÒ CHỦ ĐẠO CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ

NHÀ NƯỚC .................................................................................................. 21
2.1 VAI TRÒ VỀ MẶT KINH TẾ CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC21
2.2 VAI TRÒ VỀ MẶT CHÍNH TRỊ CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ
NƯỚC ................................................................................................................................ 31
2.3 MỘT SỐ VAI TRÒ KHÁC CỦA THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC ... 38

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ THỰC TRẠNG VỀ VAI TRÒ CỦA THÀNH
PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC .............. 40
3.1. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC VỀ TÁI CẤU TRÚC
DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC ..................................................................................... 41
3.1.1 Thực trạng về tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước ................................. 41
3.1.2 Giải pháp khắc phục cho việc tái cấu trúc doanh nghiệp Nhà nước
3.2. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC VỀ CỔ PHẦN HOÁ
GVHD: Đinh Thanh Phương

5

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC ..................................................................................... 48
3.2.1 Thực trạng cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước .................................... 48
3.2.2. Giải pháp đẩy mạnh cổ phần hoá của doanh nghiệp Nhà nước............. 49
3.3 Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh và tổ chức quản lí
của các doanh nghiệp Nhà nước ..................................................................................... 53
3.3.1 Thực trạng hiệu quả kinh doanh và tổ chức quản lí của doanh nghiệp
Nhà nước ........................................................................................................................... 53
3.3.2 Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh và tổ chức quản lí của doanh

nghiệp Nhà nước .............................................................................................................. 54
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 58
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Đinh Thanh Phương

6

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đế tài
Đất nước ta đang bước vào thời kì phát triển đổi mới, thời kì công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh từng
bước đi lên chủ nghĩa xã hội. Chính sách mới nước ta hiện nay là cơ chế thị trường có sự
quản lí của Nhà nước bằng pháp luật, chính sách, kế hoạch và các công cụ khác. Trong
hơn 10 năm đổi mới nền kinh tế đất nước, vai trò chủ đạo, dẫn dắt, điều tiết nền kinh tế
hàng hoá nhiều thành phần của kinh tế Nhà nước luôn được Đảng quan tâm, coi trọng và
đạt được những thành tựu bước đầu rất khả quan cả trong lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã
hội, cả đường lối đối nội và đối ngoại của đất nước. Chính vì vậy tại nghị quyết Đại hội
Đảng IX đã khẳng định chủ trương nhất quán của Đảng ta là phát triển nền kinh tế nhiều
thành phần, các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật, cùng phát triển lâu dài,
hợp tác, cạnh tranh lành mạnh, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế
Nhà nước cùng kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế
quốc dân và một lần nữa nhấn mạnh nhiệm vụ “Tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế Nhà
nước để thực hiện tốt vai trò chủ đạo của nền kinh tế ”.

Thực tế đã chứng minh từ khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa thì vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế
quốc dân hết sức quan trọng, đặc biệt là trong những năm gần đây, kinh tế Nhà nước đã
và đang tạo điều kiện thuận lợi cho nền kinh tế thị trường phát huy mặt tích cực và khắc
phục những mặt hạn chế, đời sống của toàn thể nhân dân thực sự được cải thiện.
Để phát huy hơn nữa vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi kinh tế Nhà nước phải đổi mới để
giữ vững vai trò chủ đạo, thúc đẩy các thành phần kinh tế khác cùng phát triển. Vì vậy
việc nghiên cứu vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay là hết sức quan trọng. Do đó,
người viết đã chọn đề tài “Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế
quốc dân” để làm đề tài nghiên cứu cho bài luận văn kết thúc chương trình cử nhân luật
của mình.
2. Nội dung đề tài
Khi nghiên cứu đề tài “Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế
quốc dân” người viết xác định nội dung chính của đề tài là phần lí luận chung về chế độ
kinh tế ở nước ta và thành phần kinh tế Nhà nước qua đó làm nổi bật lên vai trò chủ đạo
của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân của nước ta hiện nay. Từ đó,
GVHD: Đinh Thanh Phương

7

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

người viết chỉ ra một số thực trạng đang tồn tại và giải pháp khắc phục nhằm tăng cường
vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước góp phần thúc đẩy phát triển nhanh, bền
vững nền kinh tế theo định hướng mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra.

3. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chính của đề tài “Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh
tế quốc dân” là làm rõ và nổi bật nội dung vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà
nước trong Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 quy định. Thông qua đó người viết
phân tích vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước đối với kinh tế, đối với chính
trị và một số vai trò quan trọng khác của đời sống đã đạt được trong quá trình đổi mới
theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đồng thời thông qua đó những người
viết chỉ ra một số thực trạng và giải pháp khắc phục nhằm hoàn thiện vai trò của thành
phần kinh tế Nhà nước góp phần thúc đẩy nền kinh tế nước ta phát triển bền vững theo
định hướng của Đảng và Nhà nước.
4. Phạm vi nghiên cứu
Do thời gian nghiên cứu có hạn nên phạm vi đề tài của người viết chỉ xoay quanh
các vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước từ những quy định trong Hiến pháp
1992 sửa đổi, bổ sung 2001, một số văn bản pháp luật và các tài liệu tham khảo có liên
quan…
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong đề tài này, người viết đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu và tổng
hợp những bài nghiên cứu quy định của pháp luật Việt Nam…, kết hợp phương pháp
phân tích, so sánh, đối chiếu, liệt kê, đánh giá,…những quy định của pháp luật để làm rõ
vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước từ đó được một bài nghiên cứu hoàn
chỉnh.
6. Bố cục của đề tài
Để giúp người đọc nắm bắt dễ dàng nội dung của đề tài thì bên cạnh phần mở đầu,
kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, người viết chia bố cục nội dung của đề tài thành ba
chương:
Chương 1: Lý luận chung về chế độ kinh tế và thành phần kinh tế Nhà nước
Chương 2: Vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước
Chương 3: Một số thực trạng về vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước và giải
pháp khắc phục

GVHD: Đinh Thanh Phương

8

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHẾ ĐỘ KINH TẾ VÀ THÀNH PHẦN
KINH TẾ NHÀ NƯỚC
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CHẾ ĐỘ KINH TẾ
Trong phần này, người viết trình bày khái quát chung về chế độ kinh tế được quy định
tại chương hai Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 của nước ta. Trước hết là nêu lên
khái niệm về kinh tế, khái niệm về chế độ kinh tế. Sau đó là đi sâu phân tích về nội dung
của chế độ kinh tế.
1.1.1 Khái niệm kinh tế
Kinh tế là một thuật ngữ khá phức tạp, có nhiều khái niệm và cách hiểu khác nhau
về kinh tế. Xét về mặt danh từ thì kinh tế là tổng thể nói chung những quan hệ sản xuất
của một hình thức kinh tế - xã hội nhất định (như kinh tế phong kiến, kinh tế tư bản hay
kinh tế xã hội chủ nghĩa). Hoặc kinh tế là tổng thề nói chung những hoạt động của con
người nhằm thoả mãn nhu cầu vật chất của mình (như phát triển kinh tế, kinh tế quốc
dân...). xét về mặt tính từ thì kinh tế có liên quan tới vật chất của con người (như sử dụng
đòn bẩy kinh tế để phát triển). Hoặc kinh tế có tác dụng mang lại hiệu quả tương đối lớn
(đi làm kinh tế).1
Như vậy, kinh tế nói chung là những hoạt động của con người nhằm biền đổi những
sản vật tự nhiên thành thức ăn, vật dụng nhằm thoả mãn nhu cầu của mình.2
1.1.2 Khái niệm chế độ kinh tế
Với tư cách là đạo luật cơ bản của mỗi quốc gia, Hiến pháp ít hay nhiều phải có

quy định về chế độ phát triền kinh tế. Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 của nước ta
đã dành hẳn một chương về quy định chế độ kinh tế. Có nhiều cách hiểu khác nhau về
chế độ kinh tế.
Theo Từ điển bách khoa Việt Nam có định nghĩa:
“ Chế độ kinh tế là tổng thể các thể chế đặc trưng cho quy định các điều kiện, các
phương thức tổ chức và các chính sách, cơ chế hoạt động của một nước trong từng thời
gian. Có nhiều loại chế độ kinh tế: chế độ kinh tế tự do, chế dộ kinh tế chỉ huy, chế độ
kinh tế thị trường, chế độ kinh tế kế hoạch hoá tập trung, chế độ kinh tế mở, chế độ kinh
tế tự cấp tự túc. Người ta thường phân biệt một cách máy móc hai chế độ kinh tế điển
hình là chế độ kinh tế tự do theo cơ chế thị trường và chế độ kinh tế chỉ huy theo cơ chế
1

Trung tâm từ điển Hà Nội: Từ điển tiếng Việt, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994, tr.510.
Đại học Luật Hà Nội: Giáo trình Luật Hiến Pháp, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2005, tr.163.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
9
2


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

tập trung kế hoạch hoá, đặc trưng cho hai hệ thống kinh tế xã hội: tư bản chủ nghĩa và xã
hội chủ nghĩa ( theo mô hình cũ)”.3
Chế độ kinh tế là một bộ phận hợp thành chế độ xã hội của một quốc gia. Nó bao
gồm một tổng thể các quy định pháp luật ghi nhận những quan hệ kinh tế phù hợp với
bản chất Nhà nước, truyền thống lịch sử và hoàn cảnh lịch sử khác. Các quan hệ này vừa
là yếu tố quyết định tính chất của Nhà nước, vừa là cơ sở pháp lý kinh tế cho sự tồn tại và
phát triển của Nhà nước. Dưới gốc độ đó chế độ kinh tế là chế độ quan trọng của ngành
Luật Hiến pháp.

Theo tập bài giảng Luật Hiến pháp Việt Nam:
Chế độ kinh tế bao gồm trước hết là chính sách phát triển nền kinh tế. Chúng định
hướng cho sự phát triển nền kinh tế phù hợp với điều kiện của đất nước. Quan hệ nền
tảng quyết định tính chất của chế độ kinh tế là quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất.
Nhà nước xác định các loại hình sở hữu thích hợp, quy định chế độ pháp lý đối với từng
hình thức sở hữu đó. Chính sách về lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng thể hiện
quan hệ kinh tế trong quá trình tái sản xuất. Chúng cũng là một yếu tố của chế độ kinh tế,
cuối cùng là những quan hệ quản lý kinh tế.4
Như vậy, chế độ kinh tế là một hệ thống các quan hệ kinh tế được pháp luật quy
định thể hiện định hướng phát triển kinh tế, tính chất và hình thức sở hữu đối với tư liệu
sản xuất, các nguyên tắc về lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng sản phẩm xã hội và
tổ chức quản lý nền kinh tế.
1.1.3 Nội dung của chế độ kinh tế
Chế độ kinh tế được ghi nhận trong Hiến pháp là tổng hợp các quan hệ kinh tế cơ
bản thể hiện bản chất của nền kinh tế trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nước. Chế độ
kinh tế của Việt Nam hiện nay bao gồm những nội dung chính sau đây:5
-

Mục đích và phương hướng phát triển chính sách kinh tế của Nhà nước;

-

Các hình thức sở hữu;

-

Các thành phần kinh tế của nước ta;

-

Chính sách lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng;

-

Chính sách quản lí kinh tế của Nhà nước.

1.1.3.1 Chính sách phát triển kinh tế
Trong phần chính sách phát triển kinh tế, ta cần nghiên cứu nội dung chính là

3

Trung tâm biên soạn từ điển Bách Khoa Việt Nam: Từ điển Bách khoa Việt Nam, tập 1, Nxb Từ điển bách khoa,
Hà Nội, 1995, tr. 395.
4
Phạm Thị Diệu Hiền: Tập bài giảng Luật Hiến pháp Việt Nam (Phần I), Đại học Cần Thơ, Cần Thơ, 2008, tr.39.
5
Chương 2, Hiến pháp 1992 sửa đổi bổ sung 2001.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
10


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

mục đích và phương hướng của chính sách để từ đó thấy được định hướng mà Đảng và
Nhà nước ta vạch ra.
1.3.1.1.1 Khái niệm về chính sách phát triển kinh tế
Chính sách phát triển kinh tế là việc định hướng chiến lược phát triển kinh tế, là
tập hợp những chủ trương, kế hoạch và hành động cụ thể về phương diện kinh tề nhằm
đạt được mục đích nhất định dựa vào đường lối, chính sách chung và tình hình thực tế

của đất nước trong từng giai đoạn mà Nhà nước đề ra những mục tiêu và phương hướng
thực hiện mục tiêu đó một cách đúng đắn nhất.
Như vậy, chính sách phát triển kinh tế là một trong những nội dung quan trọng của
chế độ kinh tế, đó là sự định hướng cho cả một giai đoạn phát triển của đất nước. Vì vậy,
chính sách phát triển kinh tế không thể nặn ra ngay từ đầu mà đó là sự tổng kết thực tiễn,
rút ra bài học nâng lên lí luận và dự báo cho tương lai phát triển.6
1.1.3.1.2 Mục đích của chính sách phát triển kinh tế
Mục đích phát triển chính sách kinh tế của Nhà nước ta là “làm cho dân giàu,
nước mạnh, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân trên
cơ sở phát huy mọi năng lực sản xuất, mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế… thúc
đẩy xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật, mở rộng hợp tác kinh tế, khoa học, kĩ thuật, và
giao lưu với thị trường thế giới”.7 Như vậy cụm từ dân giàu ở đây là cả nhân dân chứ
không phải một bộ phận nào. Giàu là giàu cả về kinh tế vật chất lẫn giàu văn hoá, tinh
thần. Nước mạnh là một quốc gia mạnh cả về kinh tế, chính trị, văn hoá lẫn an ninh, quốc
phòng, đối ngoại. Mạnh trong xây dựng kinh tế phát triển, văn hoá phát triển, chính trị ổn
định, quốc phòng và an ninh vững chắc.
Vì thế, để thực hiện tốt mục đích phát triển kinh tế đó Nhà nước cần ban hành và
thực hiện các chính sách kinh tế thông qua việc đề ra những chiến lược phát triển kinh tế
để thúc đẩy và phát huy mọi năng lực sản xuất, mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế,
tạo điều kiện cho các chủ thể bình đẳng về kinh tế cũng như trước phát luật, mở rộng
quan hệ kinh tế, thúc đẩy khoa học – kĩ thuật phát triển.
1.1.3.1.3 Phương hướng phát triển chính sách kinh tế nước ta
Từ những phương hướng chủ yếu của việc đổi mới kinh tế đã được Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ VI (1986) của Đảng đề ra chủ trương: Phát triển nền kinh tế hàng
hoá8 nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lí của Nhà nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa”. Trên cơ sở thể chế đường lối đổi mới nền kinh tế đó, Hiến
6

Trương Thanh Khoa, Luận văn tốt nghiệp Khoá 32 (2006-2010), Đổi mới chế độ kinh tế khi Việt Nam gia nhập
WTO, Cần Thơ 2010, tr.7.

7
Điều 16, Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung 2001).
8
Kinh tế hàng hoá là mô hình kinh tế dựa trên quan hệ sản xuất và trao đổi hàng hoá.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
11


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 đã xác định phương hướng phát triển kinh tế của Nhà
nước ta là: “Nhà nước xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ trên cơ sở phát huy nội lực
chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Nhà nước thực hiện nhất quán chính sách phát triển
kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa. Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần với các hình thức
tổ chức kinh doanh đa dạng…”9
Quy định trên cho thấy phương hướng phát triển chính sách kinh tế ở nước ta là
phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo cơ chế thị trường10 có định hướng
xã hội chủ nghĩa, xoá bỏ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung bao cấp11 kém phát triển, để
phát huy tiềm năng của mỗi thành phần kinh tế, tiến tới sự phân công lao động xã hội phù
hợp với năng lực sản xuất của người lao động, của mỗi đơn vị kinh tế.
Kinh tế thị trường là giai đoạn phát triển cao của kinh tế hàng hoá, là mô hình kinh
tế mà ở đó các quan hệ kinh tế đều được thực hiện trên thị trường, thông qua quá trình
trao đổi, mua bán.12 Đây là mô hình kinh tế phá vỡ tình trạng lạc hậu về kinh tế, thúc
đẩy quan hệ hợp tác, liên kết tích luỹ đưa sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn, làm cho nền kinh
tế phát triển năng động.
Đồng thời, nền kinh tế thị trường nhất thiết phải có sự quản lí của Nhà nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa. Bởi vậy, bên cạnh mặt tích cực, nền kinh tế thị trường có
tác dụng phát huy tính năng động, sáng tạo và hiệu quả của các đơn vị kinh tế, tạo điều
kiện để các đơn vị kinh tế học hỏi kinh nghiệm, áp dụng khoa học và công nghệ để vươn

lên thì kinh tế thị trường còn có những mặt tiêu cực nhất định, vì chạy theo lợi nhuận các
nhà sản xuất, kinh doanh có thể gây nhiều hậu quả xấu như làm hàng giả, hàng kém chất
lượng, buôn lậu, làm phân hoá giàu nghèo.
Vì vậy, để phát huy những mặt tích cực và hạn chế những mặt tiêu cực của nền
kinh tế thị trường thì nhất thiết phải có sự quản lí của Nhà nước để phát triển nền kinh tế
thị trường đi đúng hướng, công cụ quản lí chủ yếu đó bằng pháp luật, kế hoạch, chính
sách, công cụ quản lí này sẽ bảo đảm môi trường phát lí an toàn và ổn định cho toàn thể
nhân dân lao động.
1.1.3.2 Chế độ sở hữu
Cùng với chính sách kinh tế, chế độ sở hữu là yếu tố cơ bản trong chế độ kinh tế.
Chính vì vậy mà việc điều chỉnh các quan hệ sở hữu luôn luôn đặt ra đối với Hiến pháp
các nước cũng như Hiến pháp nước ta.
9

Điều 15, Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001.
Cơ chế thị trường là cơ chế kinh tế thông qua thị trường để tự điều chỉnh các cân đối của kinh tế theo yêu cầu của
các quy luật: giá trị, cạnh tranh, cung cầu và sự bình đẳng của các thành phần kinh tế.
11
Kinh tế kế hoạch tập trung là một nền kinh tế trong đó Nhà nước kiểm soát toàn bộ các yếu tố sản xuất và giữ
quyền quyết định việc sử dụng các yếu tố sản xuất cũng như phân phối về thu nhập. Nhà nước quản lý trực tiếp bằng
kế hoạch quy định toàn bộ việc ra cái gì, sản xuất bao nhiêu và phân phối cho ai.
12
Bộ Gáo dục và Đào tạo: Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.254.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
12
10


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

 Khái niệm chế độ sở hữu:
Chế độ sở hữu được hiểu là mối quan hệ sở hữu (mối quan hệ bên trong của quan
hệ giữa con người với con người về vật chiếm hữu của cải vật chất của xã hội). Mỗi hình
thái kinh tế - xã hội điều có quan hệ sở hữu đặc trưng và gọi tên của nó cũng theo quan hệ
sở hữu đặc trưng đó. Chẳng hạn như: sở hữu phong kiến, sở hữu tư bản chủ nghĩa, sở hữu
xã hội chủ nghĩa. Những quan hệ sở hữu đó được thể hiện dưới những hình thức pháp lý
nhất định gọi là chế độ sở hữu. Chế độ sở hữu bao gồm các quyền như: quyền sở hữu,
quyền sử dụng, quyền quản lý.13
 Hình thức sở hữu:
Hiện nay, ở nước ta đang tồn tại những hình thức sở hữu chủ yếu sau: sở hữu toàn
dân (hay sở hữu Nhà nước), sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân.14
►

Sở hữu toàn dân (hay sở hữu Nhà nước)

Đây là hình thức sở hữu xã hội chủ nghĩa có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc
dân. Nó bao quát những tư liệu chủ chốt quyết định sự phát triển của nền kinh tế.
Sở hữu Nhà nước còn gọi là sở hữu toàn dân vì bản chất giai cấp của Nhà nước ta
là Nhà nước của nhân dân lao động “Nhà nước của dân, do dân và vì dân” cho nên những
gì thuộc sở hữu Nhà nước đều được sử dụng vào mục đích phục vụ lợi ích của nhân dân
và Nhà nước là đại diện cho nhân dân. Bởi vì, toàn dân không thể tự mình thực hiện các
quyền của chủ sở hữu, không thể cứ mỗi khi thuê hoặc chuyển nhượng tài sản thuộc sở
hữu toàn dân lại phải trưng cầu ý dân. Vì vậy mà Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001
quy định: “Đất đai, rừng núi, sông hồ, vùng trời… Cùng các tài nguyên khác mà pháp
luât quy định là của Nhà nước đều thuộc sở hữu toàn dân”15. Như vậy, với vai trò là đại
diện cho sở hữu toàn dân, Nhà nước thực hiện quyền sở hữu đối với toàn dân bằng cách
giao cho cơ quan quản lí Nhà nước điều hành, quản lí, sử dụng để phát triển kinh tế xã
hội phục vụ lợi ích chung cho nhân dân. Chính vì thế mà sở hữu Nhà nước hay sở hữu
toàn dân được hiểu như nhau.

-

Chủ thể của sở hữu Nhà nước

Nhà nước là đại diện chủ sở hữu đối với tài sản thuộc sở hữu toàn dân. Với tư cách
là đại diện cho toàn thể nhân dân, Nhà nước thực hiện quyền của chủ sở hữu đối với tài
sản thuộc sở hữu toàn dân theo quy tại Điều 17, Hiến pháp 1992 đó là những tư liệu sản
xuất, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển của nền kinh tế quốc dân, đồng thời trên cơ
sở cụ thể hoá Hiến pháp 1992 thì Bộ luật dân sự 2005 cũng quy định: “Nước cộng hoà xã
13

Bộ Giáo dục và Đào tạo: Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin về thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001,tr.53.
14
Điều 15, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
15
Điều 17, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
13


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

hội chủ nghĩa Việt Nam thực hiện quyền của chủ sở hữu đối với tài sản thuộc sở hữu Nhà
nước”16. Như vậy, cũng giống như các chủ thể khác là chủ sở hữu đối với tài sản được
pháp luật quy định, Nhà nước có đủ các quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản.17
Tuy nhiên, khác với chủ thể khác Nhà nước là chủ thể đặc biệt, Nhà nước thể hiện quyền
của chủ sở hữu đối với tài sản thuộc sở hữu Nhà nước một cách gián tiếp, Nhà nước trực
tiếp ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong đó quy định cho các cơ quan tổ chức, cá

nhân thực hiện các quyền năng nhất định đối với tài sản thuộc sở hữu Nhà nước.
-

Khách thể của chủ sở hữu Nhà nước

Khách thể của chủ sở hữu Nhà nước rất đa dạng, bao gồm nhiều tài sản đặc biệt
quan trọng, có ý nghĩa đối với đời sống kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng và
được quy định tại Hiến pháp 1992: “Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên
trong lòng đất, phần vốn và tài sản do nhà nước đầu tư vào các xí nghiệp công trình
thuộc các ngành các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội… cùng nhiều tài sản khác mà pháp
luật quy định là của Nhà nước, đều thuộc sở hữu toàn dân”18. Như vậy, phạm vi khách
thể của sở hữu Nhà nước có trong tất cả các lĩnh vực, công nghiệp, nông nghiệp, giao
thông. Trên cơ sở cụ thể hoá Điều 17, Hiến pháp 1992 và Bộ luật dân sự 2005 còn quy
định có những khách thể thuộc sở hữu Nhà nước đó là: Những tài sản là bất động sản mà
chủ sở hữu đã từ bỏ quyền sở hữu đối với tài sản; tài sản là vật chứng vụ án có quyết
định tịch thu sung vào công quỹ Nhà nước của các cơ quan có thẩm quyền…19. Như vậy,
khách thể của sở hữu Nhà nước là rất rộng và không hạn chế.
►

Sở hữu tập thể

Sở hữu tập thể là sở hữu chung của những người lao động trong mỗi tổ chức kinh
tế tập thể, đó là sở hữu của hợp tác xã hoặc các hình thức kinh tế ổn định khác do các cá
nhân, hộ gia đình cùng góp vốn, góp sức hợp tác sản xuất, kinh doanh nhằm thực hiện
mục đích chung được quy định trong điều lệ, theo nguyên tắc, tự nguyện, bình đẳng, dân
chủ, cùng quản lí và cùng có lợi.20
-

Chủ thể của sở hữu tập thể

Dựa trên các quy định của Hiến pháp 1992 và được thể chế hoá trong Bộ luật Dân
sự 2005 (Điều 208) thì chủ thể của sở hữu tập thể là các hợp tác xã21, các tổ chức chính
16

Điều 201, Bộ luật dân sự 2005.
Khái niệm: Quyền chiếm hữu là quyền nắm giữ, quản lí tài sản; Quyền sử dụng là khai thác công dụng, hưởng
hoa lợi, lợi tức từ tài sản; Quyền định đoạt là chuyển giao quyền sở hửu tài sản hoặc từ bỏ quyền sở hữu đó (Điều
182, Điều 192, Điều 195 Bộ luật Dân sự 2005).
18
Điều 17, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
19
Điều 239, Điều 240, Điều 241, Bộ luật Dân sự 2005.
20
Điều 208, Bộ luật Dân sự 2005.
21
Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể do các hộ gia đình, pháp nhân (gọi chung là xã viên) có nhu cầu lợi ích
chung, tự nguyện góp vốn, góp sức, lập ra theo quy định của pháp luật để phát huy sức mạnh của tập thể của từng xã
viên tham gia hợp tác xã (Điều 1, Luật Hợp tác xã 2003).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
14
17


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

trị xã hội, các tổ hợp tác.22
-

Khách thể của sở hữu tập thể

Theo quy định của Hiến pháp 1992 thì: Kinh tế tập thể do công nhân góp vốn, góp
sức hợp tác sản xuất, kinh doanh được tổ chức dưới nhiều hình thức trên nguyên tắc tự
nguyện, cùng có lợi.23 Như vậy, khách thể của sở hữu tập thể bao gồm: Nguồn vốn và tư
liệu sản xuất cần thiết cho sự hoạt động của hợp tác xã và những tư liệu dùng trong sinh
hoạt.
►

Sở hữu tư nhân

Sở hữu tư nhân là hình thức sở hữu của một cá nhân đối với tư liệu sản xuất (tư
hữu). Đây là hình thức sở hữu cá nhân đối với tài sản hợp pháp của mình trong đó có vốn,
tư liệu sản xuất và tư liệu tiêu dùng. Sở hữu tư nhân bao gồm: sở hữu cá thể, tiểu chủ, sở
hữu tư bản tư nhân.
-

Chủ thể của sở hữu tư nhân

Hiến pháp 1992 không phân biệt giữa cá nhân và sở hữu tư nhân. Vì vậy, chủ thể
của sở hữu tư nhân có thể là công dân Việt Nam, là một hay một nhóm người như của
người kinh doanh, nhóm kinh doanh.
-

Khách thể của sở hữu tư nhân

Theo quy định của Hiến pháp 1992 thì: Công dân có quyền sở hữu thu nhập hợp
pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sản xuất, vốn và tài sản khác trong doanh nghiệp,
hoặc các tổ chức khác…24. Như vậy, khách thể của chủ sở hữu tư nhân bao gồm vốn, tư
liệu dùng trong sản xuất và sinh hoạt. Đồng thời để cụ thể hoá Hiến pháp thành bộ luật
Dân sự 2005 còn quy định tài sản thuộc hình thức sở hữu tư nhân bao gồm: thu nhập hợp

pháp, của cải để dành, nhà, tư liệu trong sinh hoạt, tư liệu sản xuất, vốn, hoa lợi, lợi tức.
tài sản hợp pháp thuộc sở hữu tư nhân không bị hạn chế về số lượng và giá trị.25
1.1.3.3 Các thành phần kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay
Hiến pháp nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam đã tuyên bố xây dựng
“…Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần
với các hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh đa dạng…”26 cơ cấu đa thành phần của
nền kinh tế được Hiến pháp 1992 xác định gồm: “ Kinh tế Nhà nước, kinh tế tập thể, kinh
tế cá thể, kinh tế tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có
22

Tổ hợp tác: Tổ hợp tác được hình thành trên cơ sở hợp đồng hợp tác có chứng thực của Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn của từ ba cá nhân trở lên, cùng đóng góp tài sản, công sức để thực hiện những công việc nhất định,
cùng hưởng lợi và cùng chịu trách nhiệm là chủ thể trong các quan hệ dân sự (Điều 111, BLDS 2005).
23
Điều 20, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
24
Điều 58, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
25
Điều 212, Bộ luật Dân sự 2005.
26
Điều 15, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
15


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

vốn đầu tư nước ngoài với nhiều hình thức…”27
 Thành phần kinh tế Nhà nước

Kinh tế Nhà nước là thành phần kinh tế dựa trên hình thức sở hữu về tư liệu sản
xuất, bao gồm các doanh nghiệp Nhà nước, ngân hàng Nhà nước, quỹ dự trữ quốc gia,
các quỹ bảo hiểm Nhà nước và các tài sản thuộc sở hữu Nhà nước có thể đưa vào vòng
chu chuyển kinh tế, trong đó doanh nghiệp Nhà nước là bộ phận nồng cốt.28
Là thành phần kinh tế giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất, công cụ sắc bén
để Nhà nước thực hiện chức năng định hướng, điều tiết và quản lý vĩ mô nền kinh tế.29
Hiện nay, kinh tế Nhà nước đang củng cố và phát triển nhất là trong các ngành và lĩnh
vực then chốt, giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng
vững chắc của nền kinh tế quốc dân.30
 Thành phần kinh tế tập thể
Kinh tế tập thể là một hình thức tổ chức kinh tế của những người lao động sản
xuất nhỏ dựa trên sự liên kết kinh tế theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ, cùng có lợi ở
những mức độ khác nhau để giải quyết có hiệu quả hơn những vấn đề trong sản xuất kinh
doanh bảo đảm lợi ích của từng thành viên. Kinh tế tập thể được hình thành và phát triển
trên chế độ sở hữu tập thể là chủ yếu.31
Hiện nay, kinh tế tập thể được “Nhà nước tạo điều kiện để củng cố và mở rộng các
hợp tác xã hoạt động có hiệu quả”.32 Kinh tế tập thể cùng kinh tế Nhà nước có vai trò
ngày càng trở thành nến tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.33
 Thành phần kinh tế tư nhân
Kinh tế tư nhân là thành phần kinh tế dựa trên chế độ tư hữu tư nhân về tư liệu
sản xuất, bao gồm kinh tế cá thể, tiểu chủ và kinh tế tư bản tư nhân.34
-

Kinh tế cá thể là thành phần kinh tế dựa trên chế độ tư hữu nhỏ về tư liệu sản

xuất và dựa trên lao động của chính bản thân người chiếm hữu tư liệu sản xuất đó.35
27

Kinh tế tiểu chủ cũng là hình thức kinh tế tư hữu nhưng có thuê lao động, tuy

Điều 16, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
Hoàng Thị Bích Loan, Vũ Thị Khoa: Hỏi và Đáp Kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Chính trị-Hành chính, Hà Nội,
2010, tr.97.
29
Điều 19, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
30
Hoàng Thị Bích Loan, Vũ Thị Khoa: Hỏi và Đáp Kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Chính trị-Hành chính, Hà Nội,
2010, tr.97.
31
Hoàng Thị Bích Loan, Vũ Thị Khoa: Hỏi và Đáp Kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Chính trị-Hành chính, Hà Nội,
2010, tr.98.
32
Điều 20, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
33
Đỗ Nhật Tân: Đổi mới và phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam, Tạp chí cộng sản, số 66, 2004, tr.12, tr.14.
34
Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh: Đề cương bài giảng kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Đại học quốc
gia thành phố Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2005, tr.211.
35
Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh: Đề cương bài giảng kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Đại học quốc
gia thành phố Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2005, tr.211.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
16
28


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

nhiên thu nhập vẫn chủ yếu dựa vào sức lao động và vốn góp của gia đình.36

 Kinh tế tư bản tư nhân
Kinh tế tư bản tư nhân là thành phần kinh tế dựa trên cơ sở chiếm hữu tư liệu tư
bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất và thuê mướn lao động.37
Trong cơ chế tập trung quan liêu bao cấp, kinh tế tư nhân không có điều kiện tồn
tại, bị coi là loại hình kinh tế xấu, vì nó là tàn dư của chế độ cũ, mang nặng tính bót lột,
ăn bám.38 Từ khi Đảng và Nhà nước ta thực hiện chính sách đổi mới kinh tế chủ trương
xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, kinh tế tư nhân bắt đấu có
điều kiện và cơ sở phát lí để phát triển.39
Với chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần nhằm giải phóng và khai
thác mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế, phát triển lực lượng sản xuất, kinh tế tư
nhân có điều kiện phục hồi và phát triển, ngày càng khẳng định là bộ phận không thể
thiếu của nền kinh tế quốc dân.
 Thành phần kinh tế tư bản Nhà nước
Thành phần kinh tế tư bản Nhà nước đó là hình thức tổ chức liên kết kinh tế tư bản
tư nhân, kinh tế tư nhân, với Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đó là hình thức kinh tế hiện đại
để phát triển nền kinh tế nhiều thành phần thành kinh tế thị trường theo định hướng xã
hội chủ nghĩa, là hình thức kinh tế kết hợp nội lực với ngoại lực trong thực hiện chính
sách mở của và hội nhập.40
Thành phần kinh tế tư bản Nhà nước là một phần không thể thiếu của một nền
kinh tế nhiều thành phần nhằm khai thác mọi tiềm năng, mọi nguồn lực kinh tế trong thời
kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Trong bối cảnh nền kinh tế nước ta lạc hậu, trong khi nền
kinh tế thị trường hiện đại do chủ nghĩa tư bản chủ đạo, đã làm cho hình thức tư bản Nhà
nước ở nước ta có một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế thị trường, cũng như
trong việc góp phần định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế ấy. Thế nên, sự phát triển
kinh tế tư bản nhà nước có ý nghĩa sâu sắc về kinh tế và chính trị trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội ở nước ta.41
Nhà nước quy định các thành phần kinh tế đều bình đẳng trước pháp luật, vốn và
36

Đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh: Đề cương bài giảng kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Đại học quốc

gia thành phố Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh, 2005, tr.212.
37
Hồ Văn Vĩnh, Viện nghiên cứu và phát triển tp Hồ Chí Minh: Một số vấn đề lí luận và thực tiễn về phát triển kinh
tế tư nhân ở nước ta, 2012, [truy cập ngày
06/09/2012]
38

Hồ Văn Vĩnh, Viện nghiên cứu và phát triển tp Hồ Chí Minh: Một số vấn đề lí luận và thực tiễn về phát triển kinh
tế tư nhân ở nước ta, 2012, [truy cập ngày
06/09/2012]
39

Trần Quế Phương: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế Việt Nam trong những năm đầu thế kỉ 21, Nxb Khoa học xã hội,
Hà Nội, 2004, tr.169.
40
Trần Ngọc Hiên: Về thành phần kinh tế tư bản nhà nước, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.10.
41
Trần Ngọc Hiên: Về thành phần kinh tế tư bản nhà nước, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, tr.46.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
17


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

tài sản hợp pháp được pháp luật bảo hộ. Doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế
được liên doanh, liên kết với cá nhân, tổ chức kinh tế trong và ngoài nước theo quy định
của pháp luật.42 Đây là một trong những điều kiện thuận lợi thúc đẩy kinh tế tư bản Nhà
nước ngày càng phát triển.
 Thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.

Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là thành phần kinh tế dựa trên hình thức sở hữu
vốn của người và tổ chức nước ngoài được phép hoạt động ở Việt Nam. Nó bao gồm
những doanh nghiệp được thành lập trên cơ sở sản xuất kinh doanh ở nước ta thông qua
các hình thức công ty 100% vốn nước ngoài, công ty liên doanh, hợp tác kinh doanh
chuyển giao, hợp đồng hợp tác kinh doanh.43 Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài có vai trò
quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội của nước ta thông qua bổ sung nguồn vốn
đầu tư, chuyển giao và phát triển công nghệ, nâng cao năng lực quản lý, tạo việc làm.
Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài góp phần rất lớn vào tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch
cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá và thúc đẩy tiến trình hội nhập
kinh tế quốc tế của Việt Nam.44
Trong khuôn khổ luật định, Nhà nước khuyến khích các tổ chức, cá nhân nước
ngoài đầu tư vốn và công nghệ vào Việt Nam. Nhà nước đảm bảo quyền sở hữu hợp pháp
đối với vốn, tài sản và các quyền lợi khác của các cá nhân, tổ chức nước ngoài. Ngoài ra,
Nhà nước còn khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để người Việt Nam định cư ở nước
ngoài đầu tư về nước.45 Điều 1, Luật khuyến khích đầu tư 1998 nước ta cũng quy định
“Nhà nước bảo hộ và khuyến khích tổ chức, công dân Việt Nam, người Việt Nam định cư
ở nước ngoài, người nước ngoài cư trú lâu dài ở Việt Nam đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế
- xã hội trên lãnh thổ Việt Nam theo quy đinh người Việt Nam định cư ở nước ngoài,
người nước ngoài cư trú lâu dài ở Việt Nam đầu tư vào các lĩnh vực kinh tế - xã hội trên
lãnh thổ Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam”. Điều đó đã tạo điều kiện cho
thành phần kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng phát triển.
Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là cơ
cấu kinh tế trong đó các thành phần kinh tế cùng tồn tại và phát triển như một tổng thể,
giữa chúng có quan hệ vừa hợp tác vừa cạnh tranh với nhau. Sự tồn tại cơ cấu kinh tế
nhiều thành phần là đặc trưng trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và là vấn đề tất
yếu khách quan.

42

Điều 22, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).

Hoàng Thị Bích Loan, Vũ Thị Khoa: Hỏi và Đáp Kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Chính trị-Hành chính, Hà Nội,
2010, tr.99.
44
Bộ Giáo dục và Đào tạo: Giáo trình kinh tế chính trị Mác-Lênin về thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam,
Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001,tr.201.
45
Điều 25, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
18
43


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

1.1.3.4 Chính sách lao động sản xuất, phân phối và tiêu dùng46
 Chính sách lao động
Lao động là hoạt động có mục đích, ý thức của con người nhằm tạo ra sản phẩm
phục vụ cho nhu cầu của đời sống xã hội. Sản xuất ra của cải vật chất là cơ sở cơ bản
trong các hoạt động xã hội của con người, là cơ sở của đời sống xã hội loài người. Vì thế,
Hiến pháp nước ta quy định “ Lao động là quyền và nghĩa vụ của công dân ”47 nghĩa là
công dân có quyền lao động để tạo ra của cải vật chất phục vụ cho đời sống của mình với
những cách thức khác nhau, tuy nhiên lao động phải phù hợp với quy định phát luật.
 Chính sách phân phối
Chế độ phân phối chiếm vị trí quan trọng trong chế độ kinh tế. Phân phối là hoạt
động của con người nhằm phân chia các nguồn lực kinh tế và kết quả của sản xuất.
Nguyên tắc phân phối của chủ nghĩa xã hội là “Làm theo năng lực, hưởng theo lao
động” làm nhiều thì hưởng nhiều, làm ít thì hưởng ít, ai không làm thì không được hưởng.
Đó là nguyên tắc phân phối dựa vào chất lượng và số lượng lao động mà mỗi người góp
cho xã hội và được đo bằng thời gian của lao động hoặc lượng sản phẩm làm ra, trình độ

năng lực của người lao động và chất lượng sản phẩm làm ra. Vì thế, thực hiện nguyên tắc
có ý nghĩa trong việc thúc đẩy sự tích cực của người lao động vào việc tăng năng suất lao
động, nâng cao hiệu quả sản xuất. Vì thế cần có chính sách thích hợp để thu hút sự đóng
góp của các thành phần kinh tế, mọi nhà đầu tư sản xuất, tạo nhiều việc làm cho người
lao động.
 Chính sách tiêu dùng
Giữa sản xuất và tiêu dùng có mối quan hệ chặt chẽ, qua lại lẫn nhau. Nếu như sản
xuất là khâu tạo ra sản phẩm xã hội thì tiêu dùng là mục đích của sản xuất, tạo ra nhu cầu
thúc đẩy sản xuất phát triển, là căn cứ để xác định khối lượng, cơ cấu, chất lượng của sản
phẩm. Như vậy, tiêu dùng cũng có tác động mạnh mẽ đối với sản xuất. Vì vậy cần phải có
chính sách lao động sản xuất thích hợp trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo
cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
1.1.3.5 Chính sách quản lí Nhà nước về kinh tế
Hoạt động quản lí Nhà nước về kinh tế có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhất
là trong điều kiện của nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị
trường như hiện nay. Do đó Hiến pháp của Việt Nam quy định nguyên tắc: “Nhà nước
thống nhất quản lí nền kinh tế quốc dân bằng pháp luật, kế hoạch, chính sách, phân công
trách nhiệm và phân cấp quản lí nhà nước giữa các ngành, các cấp, kết hợp lợi ích cá
46

Trương Thanh Khoa, Luận văn tốt nghiệp Khóa 32 (2006-2010), Đổi mới chế độ kinh tế khi Việt Nam gia nhập
WTO, Cần Thơ, 2006, tr21-22.
47
Điều 55, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
19


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

nhân, của tập thể với lợi ích của Nhà nước”.48
Pháp luật là công cụ chủ yếu và có hiệu quả nhất để Nhà nước quản lí xã hội nói
chung và quản lí kinh tế nói riêng. Tạo hành lang pháp lí để đảm bảo thực hiện có hiệu
quả quyền và nghĩa của các chủ thể trong quan hệ kinh tế. Bằng công cụ pháp luật Nhà
nước có thể quản lí, giám sát, kiểm tra việc thi hành pháp luật trong hoạt động kinh tế,
đồng thời có những biện pháp xử lí nhanh chống và kịp thời những trường hợp các chủ
thể kinh tế vi phạm pháp luật.
Nhà nước cũng cần có những kế hoạch để từng bước ấn định và phát triển nền
kinh tế theo định hướng đã đề ra, trong điều kiện kinh tế nước ta hiện nay quản lí Nhà
nước bằng kế hoạch cũng là điều tất yếu để cụ thể hoá thành những phương án, để thực
hiện mục tiêu chiến lược, thông qua kế hoạch Nhà nước ta xác định phương hướng,
nhiệm vụ cho từng giai đoạn trong từng ngành, từng lĩnh vực, cũng như tiến hành phân
bố lao động, sử dụng tài nguyên thiên nhiên có hiệu quả.
Cùng với pháp luật, kế hoạch Nhà nước đã ban hành một hệ thống chính sách về
tài chính, thuế, thị trường đất đai để định hướng và thúc đẩy nền kinh tế phát triển theo
định hướng mục tiêu đã đề ra. Những chính sách kinh tế gắn liền với chính sách xã hội
bảo đảm công ăn việc làm cho người lao động và công bằng xã hội điển hình như chính
sách xoá đói giảm nghèo thì Nhà nước giao đất, giao rừng cho hộ nông dân sử dụng ổn
định không phải trả tiền sử dụng đất; Nhà nước cho vay với lãi suất thấp, v.v.., để người
dân phát triển sản xuất, nâng cao đời sống. Chính sách thương mại như xoá bỏ hàng rào
thuế quan, mở rộng quyền tham giam hoạt động xuất nhập khẩu của khu vực ngoài quốc
doanh và đầu tư nước ngoài.
1.2 THÀNH PHẦN KINH TẾ NHÀ NƯỚC
1.2.1 Khái niệm về thành phần kinh tế Nhà nước
Kinh tế Nhà nước là thành phần kinh tế dựa trên sở hữu toàn dân về tư liệu sản
xuất, bao gồm các doanh nghiệp Nhà nước, ngân hàng Nhà nước, quỹ dự trữ quốc gia,
các quỹ bảo hiểm Nhà nước và các tài sản thuộc sở hữu Nhà nước có thể đưa vào vòng
chu chuyển kinh tế, trong đó doanh nghiệp Nhà nước là bộ phận nồng cốt.49
1.2.2 Quá trình hình thành thành phần kinh tế nhà nước của Việt Nam50

Mỗi Nhà nước đều có chức năng kinh tế nhất định và chức năng này được thông
qua các mức độ khác nhau tuỳ từng giai đoạn phát triển, ở bất kì nước nào kém phát triển
hay phát triển chức năng kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo.
48

Điều 26, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
Hoàng Thị Bích Loan, Vũ Thị Khoa: Hỏi và Đáp Kinh tế chính trị Mác-Lênin, Nxb Chính trị-Hành chính, Hà Nội,
2010, tr.97.
50
Nguyễn Ngọc Quang, Vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân. Nghiên cứu
kinh tế số 225/1996, tr.10-11.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
20
49


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

Ở nước ta sau khi giải phóng (1945) và thống nhất đất nước (1975) trong quá trình
xây dựng chủ nghĩa xã hội do nhận thức đơn giản phiến diện nên đã đồng nhất giữa sở
hữu nhà nước với sở hữu xã hội chủ nghĩa. Chúng ta coi kinh tế quốc doanh là chủ yếu
bó hẹp phạm vi xí nghiệp quốc doanh, thành lập xí nghiệp quốc doanh ở mọi lĩnh vực.
Đặc biệt là vấn đề quản lí: theo kiểu tập trung quan liêu, theo kế hoạch định trước theo
kiểu lỗ thì được bù, lãi thì nộp ngân sách. Nó đã tập trung mọi nguồn lực để đáp ứng yêu
cầu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (1945–1975). Song khi đất nước giải
phóng đã bộc lộ nhiều nhược điểm căn bản làm giảm tính năng động, sáng tạo của các xí
nghiệp, đặc biệt là thiếu một môi trường kinh doanh. Số lượng các xí nghiệp quốc doanh
quá nhiều, dàn trải, chồng chéo về cơ chế quản lí, ngành nghề, kĩ thuật lạc hậu, hiệu quả
sản xuất kinh doanh còn thấp, nhiều doanh nghiệp thua lỗ triền miên, đất nước lâm vào

khủng hoảng kinh tế - xã hội trầm trọng.
Trước tình hình đó Đại hội Đảng toàn quốc lần VI (12-1986) đã đề ra chủ trương
đổi mới nền kinh tế một cách toàn diện, chuyển dịch sang kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa. Lý luận trong quá trình đi lên chủ nghĩa xã hội có thay đổi căn bản: sự
thừa nhận tồn tại của các thành phần kinh tế, kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo và lúc
này vai trò của kinh tế Nhà nước cũng có nhiều đổi mới. Đến các đại hội Đảng khác thì
chúng ta vẫn tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng, then chốt của thành phần kinh tế Nhà
nước trong nền kinh tế quóc dân.
1.2.3 Các bộ phận hợp thành kinh tế Nhà nước và chức năng của từng bộ phận
Kinh tế Nhà nước giử vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, kinh tế Nhà nước
bao gồm các bộ phận hợp thành như sau:
-

Doanh nghiệp Nhà nước

-

Ngân sách Nhà nước

-

Ngân hàng Nhà nước

-

Hệ thống bảo hiểm

1.2.3.1 Doanh nghiệp Nhà nước
Doanh nghiệp Nhà nước: “là tổ chức kinh tế do nhà nước đầu tư vốn, thành lập
và tồ chức quản lý. Hoạt động kinh doanh hoạt động công ích, nhằm thực hiện những

mục tiêu đã định”.51 Như vậy doanh nghiệp Nhà nước có hai loại: một là các doanh
nghiệp hoạt động vì lợi ích lợi nhuận, hai là các doanh nghiệp hoạt động vì mục đích xã
hội. Nếu loại doanh nghiệp thuộc loại 1 thì hoạt động với mục đích ổn định chính trị và
chủ yếu còn doanh nghiệp thuộc loại 2 thì lấy mục đích lợi nhuận làm chủ yếu tuy nhiên
phải chấp hành pháp luật. Lĩnh vực hoạt động chủ yếu của loại 1 là: quốc phòng an ninh,
51

Điều 1, Luật doanh nghiệp nhà nước 2003( hết hiệu lực).
GVHD: Đinh Thanh Phương
21

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

tài chính, y tế, văn hoá, giáo dục, còn doanh nghiệp thuộc loại 2 là hoạt động trên tất cả
các ngành, lĩnh vực kinh doanh có hiệu quả. Vì vậy, mỗi doanh nghiệp có chức năng và
đặc thù về cơ chế quản lý.
1.2.3.2 Ngân sách Nhà nước
Ngân sách Nhà nước là một bộ phận của kinh tế Nhà nước, thực hiện chức năng
thu, chi ngân sách, và có tác dụng điều chỉnh, quản lý, kiểm soát các hoạt động của kinh
tế Nhà nước.52 Doanh nghiệp Nhà nước và các thành phần kinh tế khác.
Ngân sách Nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã
hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Cần hiểu rằng, vai trò của ngân sách
Nhà nước luôn gắn liền với vai trò của Nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với
nền kinh tế thị trường, ngân sách Nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn
bộ nền kinh tế, xã hội.
Ngân sách Nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hướng
phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội. Huy

động các nguồn tài chính của ngân sách Nhà nước để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của Nhà
nước. Mức động viên các nguồn tài chính từ các chủ thể trong nguồn kinh tế đòi hỏi phải
hợp lí nếu mức động viên quá cao hoặc quá thấp thì sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của
nền kinh tế, vì vậy cần phải xác định mức huy động vào ngân sách Nhà nước một cách
phù hợp với khả năng đóng góp tài chính của các chủ thể trong nền kinh tế.53
1.2.3.3 Ngân hàng Nhà nước
Ngân hàng Nhà nước: là bộ phận của kinh tế Nhà nước nhằm đảm bảo cho kinh
tế Nhà nước, kinh tế quốc dân hoat động bình thường trong mọi tình huống. Các quỹ dự
trự quốc gia dùng lực lượng vật chất để điều tiết quản lí giá bình ổn thị trường, đảm bảo
cho tình hình kinh tế - xã hội chung.54
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam là một cơ quan quản lý Nhà nước về tiền tệ tại
Việt Nam. Đây là cơ quan đảm trách việc phát hành tiền tệ, quản lý tiền tệ và tham mưu
các chính sách liên quan đến tiền tệ cho Chính phủ Việt Nam như: phát hành tiền tệ,
chính sách tỷ giá, chính sách về lãi suất, quản lý dự trữ ngoại tệ, soạn thảo các dự thảo
luật về kinh doanh ngân hàng và các tổ chức tín dụng, xem xét việc thành lập các ngân
hàng và tổ chức tín dụng, quản lý các ngân hàng thương mại Nhà nước...55
52

Điều 1, Luật Ngân sách Nhà nước 2003
Ngân sách Nhà nước, Bách khoa toàn thư mở
[ngày truy cập
20/9/2013].
54
Luật Ngân hàng Nhà nước 2010
55
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bách khoa toàn thư mở
/>%87t_Nam, [ngày truy cập 20/9/2013].
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
22

53


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

1.2.3.4 Hệ thống bảo hiểm
Hệ thống bảo hiểm: là một bộ phận không thể thiếu được của kinh tế thị trường
có sự quản lí của Nhà nước chịu trách nhiệm thực hiện chế độ bảo hiểm do Nhà nước quy
định phục vụ cho kinh tế và các thành phần khác.
Tác dụng của bảo hiểm thể hiện rõ trên nhiều phương diện. Ngoài việc giúp bù
đắp thiệt hại, khắc phục tổn thất, bảo hiểm còn sử dụng hiệu quả những khoản tiền nhàn
rỗi, tạo được nguồn vốn lớn để đầu tư vào những lĩnh vực khác. Cũng nhờ bảo hiểm mà
ngân sách Nhà nước hàng năm có nguồn đóng góp không nhỏ, mọi người có được tâm lý
an tâm trong kinh doanh, trong cuộc sống, công tác đề phòng và hạn chế tổn thất được
tăng cường...56
Như vậy, các bộ phận cấu thành kinh tế Nhà nước có chức năng nhiệm vụ cụ thể là
khác nhau, nhưng lại có quan hệ mật thiết với nhau trong một hệ thống kinh tế Nhà nước
và các thành phần kinh tế khác và hoạt động theo một thể chế được Nhà nước quy định
thống nhất.
1.2.4 Cơ sở lý luận cho tính chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước
Tại các đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, VII, VIII, IX Đảng ta đã xác
định:“ chủ động hội nhập, đổi mới phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế Nhà nước, kinh
tế tập thể. Trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế tập thể dần trở
thành nền tảng”57.Tuy nhiên hiện nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau, vấn đề đặt ra là
trong nền kinh tế nước ta hiện nay có hay không có mặt thành phần kinh tế nào đó đóng
vai trò chủ đạo. Nếu có thì căn cứ nào để xác định tính chất chủ đạo của một thành phần
kinh tế, và vì sao vai trò chủ đạo đó lại được giao cho thành phần kinh tế này chứ không
phải thành phần kinh tế khác.
Từ sau đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI đến nay Việt Nam chủ trương phát
triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản

lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Như vậy nền kinh tế thị trường ở
Việt Nam được xây dựng trên cơ sở đa dạng hoá sở hữu, đa dạng hoá thành phần kinh tế.
Trong nền kinh tế này có nhiều thành phần kinh tế cùng tồn tại. Ai cũng biết rằng, trong
một gia đình nếu chỉ có một con thì không thể có con trưởng, con thứ. Nhưng với một gia
đình đông con thì sự phân định con trưởng con thứ là tất yếu. Trong nền kinh tế nhiều
thành phần cũng vậy, sự tồn tại của nhiều thành phần kinh tế dựa trên các hình thức sở
hữu đặc thù làm cho vai trò vị trí của chúng khác nhau và tất yếu sẽ có một sự phân vai,
đó là thành phần kinh tế chủ đạo cùng với các thành phần còn lại. Vấn đề nằm ở chỗ thế
56

Kiến trúc sài gòn, vai trò của bảo hiểm,
[ngày truy cập 20/9/2013]
57
Điều 19, Hiến pháp 1992(sửa đổi, bổ sung 2001).
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
23


Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

nào là chủ đạo và ai là chủ đạo. Căn cứ vào đâu đế xác định tính chất chủ đạo này. Trước
đây chúng ta lý giải vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế được thể hiện ở phạm vi của
nó chiếm hữu trong nền kinh tế, ở tính hiệu quả hơn, ưu việt hơn hẳn của nó so với các
thành phần kinh tế khác. Nhưng qua quá trình thực tiễn cùng với đổi mới tư duy thì thành
phần kinh tế chủ đạo phải là thành phần kinh tế chi phối, làm thay đổi và xác định
phương hướng hoạt động của các thành phần kinh tế khác, hướng tới mục tiêu kinh tế chính trị - xã hội mà Đảng và Nhà nước đã chọn. Vì bản chất cốt lõi của một chế độ xã
hội sẽ quyết định tính chất chủ đạo của nền kinh tế. Đối với một nước đang trong thời kỳ
quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội như nước ta thì kinh tế Nhà nước cần và có thể giữ vai trò
chủ đạo vì những lý do sau đây:58

 Thứ nhất: kinh tế Nhà nước dựa trên chế độ công cộng về tư liệu sản xuất, là chế
độ sở hữu phù hợp với xu hướng xã hội hoá của lực lượng sản xuất.
 Thứ hai: kinh tế Nhà nước đại diện cho phương thức sản xuất tiên tiến trong nền
kinh tế, tạo ra cơ sở kinh tế cho chế độ xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa.
 Thứ ba: kinh tế Nhà nước nắm giữ những vị trí then chốt, xương sống của nền
kinh tế, do đó nó có khả năng, có điều kiện chi phối hoạt động của các thành phần kinh tế
khác, đảm bảo cho nền kinh tế phát triển theo hướng đã định.
 Thứ tư: kinh tế Nhà nước là lực lượng bảo đảm cho sự phát triển ổn định của nền
kinh tế, là lực lượng có khả năng can thiệp, điều tiết, hướng dẫn giúp đỡ và liên kết, tạo
điều kiện cho các thành phần kinh tế khác cùng phát triển.
 Thứ năm: kinh tế Nhà nước có thể tác động tới các thành phần kinh tế khác
không chỉ bằng các công cụ và đòn bẩy kinh tế mà còn bằng con đường gián tiếp, qua
những thiết chế và hoạt động của kiến trúc thượng tầng xã hội chủ nghĩa
 Thứ sáu: kinh tế Nhà nước dẫn đầu trong việc ứng dụng khoa học công nghệ hiện
đại, tiên tiến. Do đó nó có nhịp độ phát triển nhanh, đóng góp phần lớn cho ngân sách
Nhà nước và sự tích tụ để có thể không ngừng tái sản xuất mở rộng.
 Thứ bảy: kinh tế Nhà nước là lực lượng nòng cốt hình thành các trung tâm kinh
tế, đô thị mới, là lực lượng có khả năng đầu tư vào những lĩnh vực có vị trí quan trọng
sống còn nhưng ít ai dám đàu tư vì đòi hỏi vốn quá nhiều mà thời gian thu hồi vốn quá
chậm. Trong xã hội tư bản, một xã hội dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất thì hoạt
động kinh doanh sinh lợi là cái chi phối các nhà kinh doanh.
Do vậy tính chất chủ đạo của nền kinh tế này thể hịên ở hiệu quả kinh tế, là lợi
nhuận. Nhưng con đường mà chúng ta đang đi là quá độ lên một xã hội mà ở đó bản chất
58

Nguyễn Ngọc Quang, Vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân. Nghiên cứu
kinh tế số 225/1996, tr.12-14.
GVHD: Đinh Thanh Phương
SVTH: Võ Hồng Đăng Phong
24

Luận văn tốt nghiệp: Vai trò của thành phần kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế quốc dân-lí luận và thực tiễn

của nó là bình đẳng - xã hội xã hội chủ nghĩa, vì vậy tính chất chủ đạo của nó phải thể
hiện được quan hệ sản xuất đặc thù của xã hội đó. Đáp ứng với nó kinh tế Nhà nước với
hình thức sở hữu toàn dân giữ vai trò chủ đạo là một tất yếu của nền kinh tế nhiều thành
phần trong quá trình quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Trong xã hội tư bản, một xã hội dựa trên sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất thì
hoạt động kinh doanh sinh lợi là cái chi phối các nhà kinh doanh. Do vậy tính chất chủ
đạo của nền kinh tế này thể hịên ở hiệu quả kinh tế, là lợi nhuận. Nhưng con đường mà
chúng ta đang đi là quá độ lên một xã hội mà ở đó bản chất của nó là bình đẳng - xã hội
xã hội chủ nghĩa, vì vậy tính chất chủ đạo của nó phải thể hiện được quan hệ sản xuất đặc
thù của xã hội đó. Đáp ứng với nó kinh tế Nhà nước với hình thức sở hữu toàn dân giữ
vai trò chủ đạo là một tất yếu của nền kinh tế nhiều thành phần trong quá trình quá độ lên
chủ nghĩa xã hội.

GVHD: Đinh Thanh Phương

25

SVTH: Võ Hồng Đăng Phong