pháp luật về quy chế kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tín dụng

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƢƠNG MẠI

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2010 – 2014

PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT
ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

Giảng viên hướng dẫn :

Sinh viên thực hiện :

Ths. Lê Huỳnh Phƣơng Chinh

Thái Ngọc Ái Vi – 5106024

Bộ môn Luật Thương Mại

Lớp : Luật thương mại 1- K36

Cần Thơ, Tháng 12/2013


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1 Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam :

NHNNVN

2 Ngân Hàng Nhà Nước :

NHNN

3 Tổ chức tín dụng :

TCTD

4 Quỹ tín dụng nhân dân :

QTDND

5 Ngân hàng thương mại cổ phần :

NHTMCP

6 Công ty :

Cty

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..........................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................2
3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................3
5. Bố cục của đề tài ......................................................................................3
CHƢƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI
VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG.....................................4
1.1 Khái niệm về quy chế kiểm soát đặc biệt ..............................................4
1.1.1 Định nghĩa về quy chế kiểm soát đặc biệt .........................................4
1.1.2 Đặc điểm của quy chế kiểm soát đặc biệt ..........................................8
1.1.2.1 Quy chế kiểm soát đặc biệt là biện pháp quản lý nhà nước đặc
biệt của NHNNVN ...................................................................8
1.1.2.2 Quy chế kiểm soát đặc có cơ chế thực hiện đặc thù ..................8
1.2 Ý nghĩa của quy chế kiểm soát đặc biệt ............................................... 10
1.2.1 Đối với hệ thống Tài Chính............................................................. 10
1.2.2 Đối với TCTD bị áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt ..................... 10
1.3 Giới thiệu pháp luật điều chỉnh về quy chế kiểm soát đặc biệt ........... 11
1.3.1 Giai đoạn trước khi ban hành Luật NHNNVN 1997 và Luật các
TCTD 1997 .................................................................................... 11
1.3.2 Giai đoạn Luật NHNNVN 1997 và Luật các TCTD 1997 .............. 13
1.3.3 Giai đoạn Luật các TCTD 1997 sửa đổi bổ sung năm 2004 .......... 15
1.3.4 Giai đoạn Luật NHNNVN 2010 và Luật các TCTD 2010 .............. 16

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

CHƢƠNG 2
QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT
ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG .............................. 18
2.1 Quy định pháp luật về trƣờng hợp TCTC bị áp dụng quy chế kiểm
soát đặc biệt .......................................................................................... 18
2.1.1 TCTD rơi vào những trường hợp rủi ro trong hoạt động tín dụng. 18
2.1.1.1 TCTD mất khả năng chi trả .................................................... 19
2.1.1.2 TCTD mất khả năng thanh toán .............................................. 22
2.1.2 TCTD lỗ lũy kế ................................................................................ 23
2.1.3 TCTD bị xếp loại yếu kém ............................................................... 24
2.1.4 TCTD không duy trì được tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu...................... 27
2.2 Quy định pháp luật về chủ thể liên quan đến quy chế kiểm soát đặc
biệt .......................................................................................................... 30
2.2.1 Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam .................................................... 30
2.2.2 TCTD............................................................................................... 31
2.3 Quy định pháp luật về thủ tục áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt ... 33
2.3.1 Quyết định tình trạng kiểm soát đặc biệt......................................... 33
2.3.2 Thành lập ban kiểm soát đặc biệt.................................................... 34
2.3.2.1 Thành viên ban kiểm soát đặc biệt .......................................... 35
2.3.2.2 Quyền và nghĩa vụ của ban kiểm soát đặc biệt........................ 37
2.3.3 Áp dụng khoản vay đặc biệt cho TCTD .......................................... 39
2.3.3.1 Điều kiện được áp dụng khoản vay ......................................... 39
2.3.3.2 Xử lý khoản vay đặc biệt ......................................................... 40
2.3.4 Quy định pháp luật về trường hợp chấm dứt kiểm soát đặc biệt..... 41
2.3.4.1 Hoạt động của TCTD trở lại bình thường ............................... 41
2.3.4.2 TCTD được hợp nhất, sáp nhập vào TCTD khác ................... 42

2.3.4.3 TCTD không khôi phục được khả năng thanh toán ................. 44

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

CHƢƠNG 3
NHẬN XÉT VÀ MỘT SỐ ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
ĐIỀU CHỈNH QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TCTD... 46
3.1 Những trƣờng hợp TCTD đƣợc kiểm soát đặc biệt trên thực tế ........ 46
3.2 Tác động tích cực của quy chế kiểm soát đặc biệt đối với TCTD ....... 51
3.3 Một số hạn chế trong pháp luật điều chỉnh quy chế kiểm soát đặc
biệt và định hƣớng hoàn thiện ............................................................. 53
3.3.1 Một số hạn chế xuất phát từ quy định pháp luật về kiểm soát đặc
biệt TCTD và định hướng hoàn thiện ............................................... 53
3.3.2 Hạn chế trong công tác thanh tra, giám sát TCTD tuân thủ pháp
luật về hoạt động của các TCTD và định hướng hoàn thiện ........... 59
KẾT LUẬN ................................................................................................. 62
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Công cuộc hội nhập kinh tế thế giới đem lại cho Việt Nam nhiều cơ hội phát triển,
song song với đó là không ít những khó khăn và thử thách. Một trong những khó khăn
và thử thách quan trọng mà chúng ta đã và đang từng bước hoàn thiện, đó chính là một
hành lang pháp lý thật sự vững chắc. Đặc biệt trong lĩnh vực tài chính, phải càng được
chú trọng bởi khi có sự xuất hiện ngày một nhiều các Tổ chức tín dụng với đa dạng hình
thức và loại hình kinh doanh thì yếu tố cạnh tranh sẽ càng gay gắt. Điều này xuất phát từ
tài chính vốn là lĩnh vực mang tính nhạy cảm, được xem là huyết mạch của nền kinh tế
quốc gia. Trong đó hoạt động ngân hàng của các Tổ chức tín dụng đóng vai trò quan
trọng trong hệ thống trung gian tài chính. Một khi hệ thống tài chính gặp phải rủi ro sẽ
ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của quốc gia mà việc khắc phục hậu quả là việc
không hề dễ dàng. Vì vậy việc Ngân hàng nhà nước Việt Nam áp dụng quy chế kiểm
soát đặc biệt đối với Tổ chức tín dụng là cần thiết, mục đích nhằm giúp hoạt động của
các Tổ chức tín dụng thông suốt, hiệu quả và an toàn. Qua đó duy trì sự vận hành trôi
chảy các hoạt động khác của nền kinh tế.
Tuy nhiên, trên thực tế việc áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt còn một số tồn tại.
Đơn cử như, các chủ thể có liên quan chưa nhận thức rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của
mình hay chưa nắm bắt được quy định của pháp luật về kiểm soát đặc biệt. Việc này,
phần nào đã tạo nên khó khăn cho công tác quản lý của Ngân hàng nhà nước. Từ việc
chưa hiểu rõ những quy định của pháp luật dẫn đến không ít những Tổ chức tín dụng
không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ trách nhiệm của mình vô tình ảnh hưởng
xấu đến hệ thống tài chính quốc gia. Chính từ đó người viết nhận thấy việc nghiên cứu
tìm hiểu về những quy định hiện hành của pháp luật về quy chế kiểm soát đặc biệt đối
với Tổ chức tín dụng là cần thiết. Thông qua quá trình tìm hiểu những quy định của
pháp luật về quy chế kiểm soát đặc biệt từ đó xem xét những khó khăn và vướng mắc
trên thực tế, đưa ra những giải pháp góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật. Với
những lý do nêu trên, người viết đã chọn nội dung “ PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ
KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG ” làm đề tài nghiên cứu.
GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 1


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

2. Mục tiêu nghiên cứu
Thực tế áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt được biết đến với vai trò là công cụ quản
lý nhà nước đặc biệt của của Ngân hàng nhà nước đối với các Tổ chức tín dụng. Để phát
huy tốt vai trò quản lý của mình, pháp luật đã quy định cụ thể trình tự áp dụng, điều kiện
áp dụng quy chế và các vấn đề liên quan tại Luật các TCTD 2010 và các Thông tư
hướng dẫn thi hành, Thông tư 07/2013/TT-NHNN về quy chế kiểm soát đặc biệt đối với
TCTD. Với quy trình áp dụng đặc thù của quy chế kết hợp với việc thanh tra giám sát
ngân hàng đã kịp thời phát hiện các TCTD yếu kém từ đó có phương án thích hợp nhằm
củng cố hoạt động và đảm bảo an toàn cho toàn hệ thống. Chính bởi tầm quan trọng và
thiết yếu của quy chế vừa nêu, thì nội dung trọng tâm người viết nghiên cứu là pháp luật
về quy chế kiểm soát đặc biệt được nhà nước quy định, cụ thể là NHNN ban hành có
đảm bảo khả thi trên thực tế. Nội dung quy định là gì ? có đảm bảo quyền tự do kinh
doanh và làm chủ của chủ thể, có đảm bảo các nguyên tắc chung của pháp luật hay
không. Cụ thể hơn nữa là ở các quy định hiện hành có tồn tại những hạn chế bất cập nào
cần bổ sung thay thế. Vì vậy, nội dung người viết trình bày dưới đây sẽ xuyên suốt và
xoay quanh các mục tiêu vừa trình bày.
3. Phạm vi nghiên cứu
Với đặc thù là lĩnh vực nắm giữ vị thế quan trọng đối với nền kinh tế quốc gia. Vì vậy
công cụ quản lý nhà nước đối với TCTD là quy chế kiểm soát đặc biệt luôn được sự
quan tâm từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tuy nhiên, do thời gian nghiên cứu đề tài
có giới hạn cộng với nguồn tài liệu về quy chế xoay quanh 2 văn bản Luật các TCTD
2010 và Thông tư 07/2013/TT-NHNN về kiểm soát đặc biệt TCTD nên người viết chỉ

tập trung nghiên cứu về khái niệm quy chế kiểm soát đặc biệt, lịch sử phát triển của quy
chế qua các giai đoạn, ý nghĩa và đặc điểm của quy chế kiểm soát đặc biệt đối với các
chủ thể có liên quan, các điều kiện mà pháp luật quy định để áp dụng quy chế, quy định
của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể có liên quan cũng như trình tự áp
dụng quy chế. Từ đó chỉ ra những thành tựu và hạn chế của pháp luật hiện hành về áp
dụng quy chế kiểm soát đặc biệt, cụ thể hóa một số kiến nghị nhằm từng bước hoàn
thiện các điểm hạn chế đang tồn tại.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 2


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Quá trình nghiên cứu đề tài này, người viết kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu
khác nhau. Cụ thể là: phương pháp tổng hợp từ hệ thống văn bản pháp luật kết hợp với
các sách báo, tạp chí chuyên nghành. Phương pháp phân tích nhằm làm rõ nội dung,
khía cạnh đang đề cập. Phương pháp quy nạp để xâu chuỗi các vấn đề lại với nhau. So
sánh đối chiếu các quy định của pháp luật qua các giai đoạn. Tất cả các phương pháp
nghiên cứu trên lại với nhau đã hỗ trợ người viết hoàn thiện nội dung nghiên cứu này.
5. Bố cục của đề tài
Nội dung đề tài người viết trình bày với 3 chương cùng với các phần bổ trợ như Lời
nói đầu và Kết luận, cụ thể :
Chƣơng 1: Những vấn đề chung về quy chế kiểm soát đặc biệt đối với Tổ chức tín
dụng
Tóm lượt nội dung chương này người viết đề cập đến khái niệm quy chế kiểm soát đặc

biệt trong quy định của pháp luật hiện hành, lịch sử phát triển của quy chế qua từng giai
đoạn cụ thể, ý nghĩa và các đặc điểm đặc trưng của quy chế. Mục đích nhằm tạo nên
những hiểu biết ban đầu làm tiền đề cho việc đi sâu nghiên cứu các quy định cụ thể của
pháp luật ở Chương 2.
Chƣơng 2: Quy định của pháp luật về quy chế kiểm soát đặc biệt
Với chương này người viết đi sâu phân tích để tìm hiểu về quy định của pháp luật hiện
hành như các điều kiện để áp dụng quy chế, quy trình áp dụng và trình tự thủ cũng như
các vấn đề liên quan đến quyền và nghĩa vụ của chủ thể có thẩm quyền, chủ thể được áp
dụng. Với trình tự trình bày nội dung chi tiết và cụ thể từng vấn đề tất yếu sẽ thể hiện rõ
được những nội dung mà pháp luật hiện hành quy định về quy chế kiểm soát đặc biệt.
Chƣơng 3: Nhận xét và một số định hướng hoàn thiện pháp luật điều chỉnh quy chế
kiểm soát đặc biệt đối với Tổ chức tín dụng
Nội dung chương 3 người viết trình bài về thực tế áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt.
Kết quả đạt được và đưa ra các điểm hạn chế phát sinh trong quá trình áp dụng từ đó đề
xuất 1 số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật góp phần vào việc duy trì
hoạt động an toàn hiệu quả của hệ thống tài chính quốc gia.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 3


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

CHƢƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT
ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG
1.1 Khái niệm Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt

1.1.1 Định nghĩa Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt
Kiểm soát đặc biệt là biện pháp quản lý nhà nước đặc biệt do Ngân Hàng Nhà
Nước Việt Nam ( gọi tắt là Ngân Hàng Nhà Nước (NHNN) thực hiện đối với các tổ
chức tín dụng (TCTD) có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán.
Như chúng ta đã biết, từng TCTD là một mắc xích quan trọng trong hệ thống
tài chính của Việt Nam, vai trò của từng TCTD càng quan trọng hơn khi hiện tại nền
kinh tế của ta chưa thật sự vững mạnh bền vững. Vì vậy khi một TCTD gặp phải rủi ro
tài chính sẽ ảnh hưởng đến cả hệ thống tín dụng trong nước. Hơn nữa, rủi ro tài chính
thường xuất hiện ở lĩnh vực kinh doanh tiền tệ, hoạt động tín dụng chủ yếu của các
TCTD ,lĩnh vực vốn mang lại lợi nhuận rất cao cho chủ thể kinh doanh nhưng song song
đó là mối liên hệ gắn kết trực tiếp với nền kinh tế. Vì vậy việc đặt ra một cơ chế kiểm
soát đặc biệt các TCTD là cần thiết, mục đích của việc kiểm soát đặc biệt nhằm giám sát
và có cơ sở hỗ trợ kịp thời cho các TCTD đang gặp khó khăn về vấn đề thanh toán, chi
trả vượt qua khó khăn tài chính, qua đó đảm bảo an toàn cho cả hệ thống TCTD cũng
như sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Thông qua việc kiểm soát đặc biệt TCTD, NHNN thực hiện vai trò quản lý nhà
nước của mình. NHNN có trách nhiệm kiểm tra, phát hiện kịp thời những trường hợp có
nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán, xem xét và đặc TCTD vào tình
trạng kiểm soát đặc biệt.1 Xác định được tầm quan trọng của việc kiểm soát đặc biệt
TCTD nên hoạt động này pháp luật đã quy định cụ thể tại Luật các Tổ Chức Tín Dụng
2010:

1

Khoản 2, 3 điều 146 Luật các Tổ Chức Tín Dụng năm 2010.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 4


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

Kiểm soát đặc biệt là việc một tổ chức tín dụng bị đặt dưới sự kiểm soát trực
tiếp của Ngân Hàng Nhà Nước do có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh
toán2 .
Để đảm bảo cho nhiệm vụ quản lý các TCTD đáp ứng đúng theo tình hình tài
chính ngày càng phức tạp NHNN đã ban hành thông tư 07/2013/TT-NNHN ngày 14
tháng 3 năm 2013 quy định về việc kiểm soát đặc biệt đối với TCTD, trong đó khái niệm
kiểm soát đặc biệt được diễn giải cụ thể :
Kiểm soát đặc biệt là việc một tổ chức tín dụng bị đặt dưới sự kiểm soát trực
tiếp của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam( sau đây gọi là Ngân Hàng Nhà Nước ) do có
nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán hoặc vi phạm nghiêm trọng
pháp luật dẫn đến nguy cơ mất an toàn hoạt động3.
Điểm chung của 2 quy định trên là một khi TCTD rơi vào tình trạng mất khả
năng chi trả, mất khả năng thanh toán thì NHNN sẽ đặt TCTD vào tình trạng kiểm soát
đặc biệt, đáng chú ý ở Thông tư 07/2013/TT-NNHN dự trù thêm 1 trường hợp là khi
TCTD vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến nguy cơ mất an toàn hoạt động thì vẫn
bị áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt này. Việc xác định tình trạng mất khả năng chi trả,
mất khả năng thanh toán của 1 TCTD thì thông tư 07/2013/TT-NHNN đang có hiệu lực
không quy định cụ thể như thế nào để xác định việc TCTD rơi vào trường hợp mất khả
năng chi trả hay mất khả năng thanh toán. Tuy nhiên trước đây theo Thông tư
08/2010/TT-NHNN quy định về quy chế kiểm soát đặc biệt TCTD được quy định cụ thể
như sau : TCTD có nguy cơ mất khả năng chi trả, được biểu hiện 03 ( ba ) lần liên tiếp
không đảm bảo tỷ lệ tối thiểu bằng 1 giữa tổng tài sản “ Có ” có thể thanh toán ngay
trong khoảng thời gian 7 ngày tiếp theo và tổng tài sản “ Nợ ” phải thanh toán ngay
trong khoảng thời gian 7 ngày tiếp theo đối với từng loại đồng tiền, vàng 4. Tuy nhiên
theo quy định hiện hành thì TCTD không được thực hiện các nghiệp vụ tín dụng liên

quan đến vàng, nên chỉ xây dựng khả năng chi trả của TCTD dựa trên loại tiền trong

2
3
4

Khoản 1 điều 146 Luật các Tổ Chức Tín Dụng 2010.
Khoản 1 điều 3 Thông tư 07/2013/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với TCTD.
Khoản 1 điều 6 Thông tư 08/2010/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tín dụng.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 5


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

hoạt động kinh doanh của TCTD. Như vậy tình trạng kiểm soát đặc biệt do TCTD mất
khả năng chi trả là việc một TCTD không đáp ứng được nhu cầu giao dịch cần thanh
toán bằng tiền mặt cho khách hàng tại một thời điểm nhất định. Có thể đó là nhu cầu rút
tiền đã gửi tiết kiệm một cách ồ ạt, thường thì bất cứ TCTD nào không giữ nhiều tiền
mặt và không thể lập tức thu hồi các khoản cho vay của mình, nên khi người gửi tiền đổ
xô đến rút tiền thì TCTD này trở nên mất khả năng chi trả cho khách hàng. Ví dụ: Ngày
14-10-2013 lượng người đến rút tiền tại ngân hàng ACB tăng vọt, tập trung chủ yếu ở
hội sở trên đường Nguyễn Thị Minh Khai và chi nhánh tại 30 Mạc Đĩnh Chi (quận 1) do
tin đồn tổng giám đốc ACB bỏ trốn, lượng người đến rút tiền quá đông mà NHNN
TP.HCM không giúp để đáp ứng đủ lượng tiền mặt cho ACB chi trả cho người gửi tiền
thì ACB nhất định sẽ rơi vào tình trạng mất khả năng chi trả.

Về việc TCTD bị đặt trong tình trạng kiểm soát đặc biệt do mất khả năng thanh
toán khái quát là tình trạng một TCTD dù đã chuyển đổi tất cả các tài sản như : giấy tờ
có giá .. cùng với lượng tiền mặt đang có nhưng không thể giải quyết được các khoản nợ
đến hạn bất cứ lúc nào, không có khả năng đáp ứng các chỉ tiêu cố định trong dài hạn và
lượng tiền cần thiết để mở rộng và phát triển. Khả năng thanh toán là kết quả của sự cân
bằng giữa các luồng thu và chi hay giữa nguồn vốn kinh tế và nguồn lực sẵn có. Sự
khác nhau cơ bản của “ mất khả năng chi trả” và “ mất khả năng thanh toán” là yếu tố hệ
quả, nếu một TCTD rơi vào tình trạng mất khả năng chi trả đây là một rủi ro mang tính
chất tạm thời chưa dẫn đến nguy cơ phá sản, nhưng một khi TCTD rơi vào tình trạng
mất khả năng thanh toán đồng nghĩa với việc TCTD đó đang có nguy cơ phá sản, việc
mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn là một trong những dấu hiệu cần mà Luật
Phá Sản 2004 quy định.
Qua phân tích cho thấy tầm quan trọng của việc xác định tình trạng mất khả
năng chi trả, mất khả năng thanh toán của 1 TCTD tuy nhiên thông tư 07/2013/TTNHNN đang có hiệu lực về kiểm soát đặc biệt TCTD lại không đưa ra bất cứ 1 quy định
nào về 2 khái niệm trên, tất nhiên sẽ gây ra sự lúng túng trong công tác áp dụng, vấn đề
này người viết sẽ phân tích rõ ràng hơn trong các mục sau của luận văn.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 6


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

Đặc biệt chú ý 1 quy định mới trong thông tư 07/2013/TT-NHNN là TCTD có
thể bị kiểm soát đặc biệt nếu vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến nguy cơ mất an
toàn hoạt động. Hoạt động ở đây hiểu là những hoạt động kinh doanh của TCTD được
phép thực hiện. Tuy nhiên, Thông tư 07/2013/TT-NHNN cũng không đề cập đây là

những hành vi vi phạm về lĩnh vực cụ thể nào của hoạt động, mức độ ra sao được xem là
nghiêm trọng dẫn đến mất an toàn hoạt động.
Vậy những hành vi của cá nhân, cơ quan, tổ chức trong và nước ngoài cố ý hay
vô ý vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước trong lĩnh vực tiền tệ và
hoạt động ngân hàng như thực hiện hoạt động ngân hàng khi không có giấy phép, hành
vi chuyển ngoại hối hoặc vàng ra nước ngoài có là điều kiện để áp dụng quy định trên
hay không ? Trên cơ sở xác định những dấu hiệu để áp dụng tình trạng kiểm soát đặc
biệt tại khoản 1 điều 4 của thông tư chỉ quy định một cách chung chung: Căn cứ vào
thực trạng tài chính, mức độ rủi ro và vi phạm pháp luật của TCTD, NHNN xem xét,
quyết định đặt TCTD vào tình trạng kiểm soát đặc biệt dưới hình thức giám sát đặc biệt
hoặc kiểm soát toàn diện5. Cả 2 hình thức điều là hình thức kiểm soát đặc biệt nhưng
khác nhau về phạm vi áp dụng và hình thức áp dụng. Về giám sát đặc biệt : Giám sát đặc
biêt là hình thức kiểm soát đặc biệt được thực hiện thông qua việc NHNN áp dụng các
biện pháp giám sát hoạt động hàng ngày của tổ chức tín dụng6. Kiểm soát toàn diện là
hình thức kiểm soát đặc biệt được thực hiện thông qua việc NHNN áp dụng các biện
pháp kiểm soát trực tiếp, toàn diện hoạt động hàng ngày của tổ chức tín dụng7. Cả hai
hình thức điều thể hiện việc áp dụng kiểm soát đặc biệt TCTD của NHNN được áp dụng
trực tiếp, không thông qua bất kỳ một cơ quan hay phương thức gián tiếp nào khác, việc
triển khai việc quản lý mang tính nhà nước này sẽ được thực hiện thông qua Ban Kiểm
Soát được hình thành theo quyết định của Thống đốc NHNN, vấn đề này sẽ được người
viết làm rõ hơn tại Chương 2 mục 2.3.2.

5

Khoản 1 điều 4 Thông tư 07/2013/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tín dụng.

6

Khoản 2 điều 4 Thông tư 07/2013/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với TCTD.

7

Khoản 3 điều 4 Thông tư 07/2013/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tín dụng.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 7


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

1.1.2 Đặc điểm của Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt
1.1.2.1 Quy chế kiểm soát đặc biệt là biện pháp quản lý nhà nước đặc biệt của
Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam
Chức năng quản lý nhà nước của NHNN đã được quy định rõ tại khoản 3
điều 2 Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam 2010 theo đó : NHNN thực hiện chức năng
quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối. Chỉ có duy nhất NHNN
mới có chức năng quản lý hoạt động ngân hàng, chính vì tầm quan trọng của hệ thống
tài chính đối với nền kinh tế, nên việc quản lý kiểm tra phải thực hiện một cách triệt để
và thống nhất. Bằng quy chế kiểm soát đặc biệt NHNN sẽ thực hiện tốt chức năng quản
lý của mình trong thực trạng hoạt động tín dụng diễn ra ngày một phức tạp và tiềm ẩn
nhiều rủi ro. Bởi, Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam là cơ quan ngang bộ của Chính phủ,
là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nên là cơ quan
duy nhất thực hiện được chức năng quản lý nhà nước này. Cùng với sự phát triển của
nền kinh tế thì hệ thống các TCTD đã có sự phát triển trên cả hai phương diện số lượng
và chất lượng, chính vì vậy việc cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng từng bước được
hình thành và ngày càng gia tăng. Ví dụ điển hình cho việc cạnh tranh giữa các TCTD
với nhau: vào đầu những năm 1990 thị trường tín dụng Việt Nam có 4 ngân hàng thương

mại nhà nước chiếm gần như toàn bộ thị trường tiền gửi và cho vay, tuy nhiên hiện nay
có khoảng 100 ngân hàng hoạt động, vì vậy tính chất và mức độ cạnh tranh sẽ gay gắt và
khiến cho môi trường tín dụng bị bất ổn. Trong môi trường cạnh tranh thì tất yếu sẽ tồn
tại sự cạnh tranh thiếu lành mạnh, việc các TCTD hoạt động thiếu linh hoạt chắc chắn sẽ
có nguy cơ bị đào thải,việc này sẽ gây ra những hậu quả tiêu cực cho nền kinh tế. Nhận
thức được điều này, công tác quản lý hoạt động tín dụng của các TCTD là cần thiết, với
chức năng quản lý nhà nước về hoạt động ngân hàng, NHNN bằng quy chế kiểm soát
đặc biệt quản lý các TCTD sẽ giúp hệ thống tài chính hoạt động một cách lành mạnh và
vững chắc.
1.1.2.2 Quy chế kiểm soát đặc biệt có cơ chế thực hiện đặc thù
Hoạt động kinh doanh chủ yếu của một TCTD đều có liên quan đến tiền tệ
loại hình tiềm ẩn nhiều rủi ro, gian lận do là một lĩnh vực nhạy cảm có liên quan mật
thiết đến hầu hết các tổ chức cá nhân trong xã hội nên nếu không có những biện pháp
GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 8


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

kiểm soát kịp thời sẽ gây ra tình trạng mất ổn định xuất hiện và phản ứng dây chuyền là
đều khó tránh khỏi. Đáp ứng được yêu cầu cấp thiết đó, quy chế kiểm soát đặc biệt ra
đời đã trở thành 1 công cụ quản lý đặc biệt và đem lại hiệu quả rất cao trong công tác
quản lý nhà nước của NHNN.
Cơ chế thực hiện việc kiểm soát đặc biệt được quy định một cách rõ ràng
trong Luật các Tổ Chức Tín Dụng 2010, tính chất đặc thù được thể hiện rõ, khi một
TCTD rơi vào một trong các nguy cơ bị dẫn đến tình trạng kiểm soát đặc biệt thì thống
đốc NHNN ra quyết định đặt TCTD đó vào tình trạng kiểm soát đặc biệt, ban kiểm soát

đặc biệt sẽ được hình thành. Thành viên ban kiểm soát đặc biệt là cán bộ của NHNN,
bảo hiểm tiền gửi VN, các chuyên gia ngân hàng , các bộ của TCTD do NHNN trưng
tập8. Chỉ khi quyết định đặt TCTD vào tình trạng kiểm soát đặc biệt thì ban kiểm soát
mới được hình thành, chính ban kiểm soát là chủ thể được NHNN trao quyền thực hiện
những nhiệm vụ và quyền hạn nhằm giúp TCTD vượt qua tình trạng khó khăn, quyền
hạn và nghĩa vụ cụ thể sẽ được người viết phân tích tại Chương 2 mục 2.3.2.2 Ban kiểm
soát đặc biệt có địa vị pháp lý và cơ chế thành lập khác hoàn toàn khác ban kiểm soát
( cty cổ phần ) , kiểm soát viên ( cty TNHH 1 thành viên ) được thành lập theo quy định
tại Điều 121 Luật Doanh Nghiệp 2005 sửa đổi bổ sung năm 2009.
Điểm khác cơ bản giữa Ban kiểm soát đặc biệt và Ban kiểm soát là ban
kiểm soát đặc biệt không mặc nhiên xuất hiện khi TCTD thành lập như ban kiểm soát,
ban kiểm soát đặc biệt được thành lập sau khi có quyết định đặt TCTD vào kiểm soát
đặc biệt còn ban kiểm soát của công ty cổ phần được thành lập thông qua quyết định bầu
thành viên ban kiểm soát của đại hội đồng cổ đông. Sau khi được thành lập thì ban kiểm
soát đặc biệt chịu trách nhiệm về các quyết định của mình trong quá quá trình kiểm soát
đặc biệt, quyền và nghĩa vụ tương đối toàn diện và bao quát toàn bộ cơ cấu tổ chức, hoạt
động của TCTD9.

8

Khoản 2 điều 9 Thông tư 07/2013/TT-NHNN quy định về kiểm soát đặc biệt đối với tổ chức tín dụng.

9

Trang 59, tập bài giảng Luật Ngân Hàng, Ths Lê Huỳnh Phương Chinh, khoa Luật trường ĐHCT.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 9


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

1.2 Ý nghĩa của Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt
1.2.1 Đối với hệ thống Tài Chính
Hệ thống tài chính được ví von là mạch máu của nền kinh tế quốc gia, các
TCTD là chủ thể tạo nên hệ thống tài chính và là trung gian tài chính quan trọng trong
nền kinh tế, công cụ để truyền tải các thông điệp của NHNN đến nền kinh tế. Vì là một
chuỗi thống nhất hoạt động trên nguyên tắc tương trợ giúp đỡ lần nhau nên việc một
ngân hàng nào gặp phải rủi ro sẽ dễ dàng tạo nên hiệu ứng xấu cho cả hệ thống tài chính.
Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy mối quan hệ của các ngân hàng thông qua việc một
ngân hàng có thể vừa là chủ nợ vừa là con nợ, ví dụ như : Eximbank vay tiền của
Sacombank, Hdbank lại vay tiền của Eximbank; hay Eximbank vay tiền của Sacombank,
Sacombank lại cho Eximbank vay tiền. Ngoài ra mối quan hệ của các ngân hàng có thể
là việc sở hữu cổ phần của nhau, thí dụ như Eximbank mua lại 9,7% cổ phần của
Sacombank sau khi thoái toàn bộ hơn 8% cổ phần tại VietAbank vào cuối năm 2011 hay
HDbank cũng dự định mua lại cổ phần của EVNbank10. Chính vì vậy, trong quá trình
hoạt động kinh doanh, một sự thay đổi nhỏ về khả năng thanh toán, khả năng chi trả của
một ngân hàng sẽ làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của ngân hàng có liên quan
là điều tất yếu, vì thế việc xác định và đặt một ngân hàng vào kiểm soát đặc biệt giúp
ngân hàng đó vượt qua nguy cơ khó khăn là cần thiết, tránh tình trạng lan tỏa rủi ro cho
các ngân hàng khác.
Do sự cộng hưởng giữa mối quan hệ mật thiết cùng tầm quan trọng đối với nền
kinh tế nên việc các TCTD hoạt động linh hoạt và trôi trãi là đều mà các cơ quan quản lý
nhà nước mong muốn, điển hình là NHNN cơ quan trực tiếp quản lý hoạt động của các
TCTD thực hiện chức năng quản lý của mình thông qua quy chế kiểm soát đặc biệt sẽ
giúp hệ thống tài chính quốc gia tránh khỏi những rủi ro hay khủng hoảng, hệ thống tài
chính hoạt động một cách an toàn và hiệu quả.

1.2.2 Đối với TCTD bị áp dụng Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt
Đối với bất kỳ một doanh nghiệp hay một chủ thể kinh doanh nào khi tham gia
vào hoạt động kinh doanh điều mong muốn đạt được thuận lợi và đem về lợi nhuận, tuy

10

Lữ Thành Long, Các ngân hàng đang nắm giữ nhau ra sao ?, [ truy cập ngày 29/9/2013 ].

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 10


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

nhiên trong môi trường kinh doanh luôn tồn tại kẻ yếu và kẻ mạnh việc kinh doanh yếu
kém là không thể tránh khỏi. Các TCTD cũng không là ngoại lệ đặc biệt khi hoạt động
kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, lĩnh vực kinh doanh được đánh giá là đem lại lợi
nhuận cao cho chủ thể kinh doanh và không thể trách khỏi những rủi ro dây chuyền. Thị
trường tài chính Việt Nam hiện nay tồn tại khá nhiều TCTD bao gồm Ngân Hàng và
nhiều công ty tài chính, công ty cho thuê tài chính cùng nhau hoạt động. Do số lượng
các TCTD tăng lên quá nhanh, tính chất và mức độ cạnh tranh vì thế cũng ngày càng gay
gắt. Việc một số ngân hàng nhỏ chật vật tồn tại với lợi nhuận ngày càng ít ỏi hoặc liêu
xiêu vì nợ xấu là hệ quả tất yếu. Vì vậy, việc phát hiện kịp thời TCTD có nguy cơ mất
khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán để áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt của
NHNN là cấp thiết, đưa ra một cơ hội giúp các ngân hàng có thể vượt qua được rủi ro.
Ban kiểm soát đặc biệt sau khi được thành lập với nhiệm vụ của mình chỉ đạo, giám sát
việc triển khai các phương án củng cố tổ chức, hoạt động của TCTD nhằm khôi phục lại

hoạt động kinh doanh. Quy chế kiểm soát đặc biệt được thực hiện nhằm hạn chế tối đa
những trường hợp TCTD phá sản hay buộc phải sáp nhập, hợp nhất vào một TCTD khác,
nhằm tránh ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thống tài chính quốc gia.
1.3 Giới thiệu pháp luật điều chỉnh về Quy Chế Kiểm Soát Đặc Biệt đối với TCTD
1.3.1 Giai đoạn trước khi ban hành Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam 1997 và
Luật các Tổ Chức Tín Dụng 1997
Sau thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung đất nước chuyển sang nền kinh tế thị
trường, tuy đây là giai đoạn đầu tiên thực hiện với sự giới hạn kinh tế thị trường có sự
quản lý của nhà nước nhưng thời kỳ 1993 -1997 kinh tế Việt Nam giai đoạn này tăng
trưởng nhanh chóng, kiềm chế được lạm phát. Chính yếu tố tích cực từ nền kinh tế việc
xuất hiện các TCTD là tất yếu để đáp ứng nhu cầu luân chuyển vốn từ nơi thừa vốn đến
nơi thiếu vốn, thực hiện chức năng trung gian tài chính huy động vốn nhàn rỗi đưa vào
thị trường tiếp tục thúc đẩy phát triển kinh tế. Tuy nhiên do nền kinh tế vừa mới phát
triển nên hoạt động kinh doanh của các TCTD còn đơn giản chủ yếu là hoạt động vay và
cho vay, phần lớn tập trung vào 4 Ngân Hàng thương mại nhà nước, chiếm gần như toàn
bộ thị trường tiền gửi và cho vay. Mức độ cạnh tranh và hoạt động đơn giản, nên việc
quản lý TCTD chưa đặt ra yêu cầu cấp thiết. Tháng 5/1990, Hội đồng Nhà nước thông
GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 11


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

qua 2 Pháp lệnh Ngân hàng, Pháp lệnh 37 – LCT/HĐNN 8 ngày 23/5/1990 về ngân
hàng nhà nước Việt Nam và Pháp lệnh 38 – LCT/HĐNN 8 ngày 23/5/1990 về ngân hàng,
hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính . Hệ thống ngân hàng bắt đầu quá trình chuyển
đổi mạnh mẽ, căn bản và toàn diện phù hợp với chủ trương phát triển nền kinh tế hàng

hoá nhiều thành phần của Đảng, Nhà nước.Trong giai đoạn này việc quản lý các TCTD
được áp dụng theo quy định tại Pháp lệnh 37 – LCT/HĐNN 8 của hội đồng nhà nước về
ngân hàng nhà nước Việt Nam, xác định trách nhiệm quản lý Nhà nước của NHNNVN
trong việc xây dựng và thực hiên chính sách tiền tệ của Nhà Nước, tạo thuận lợi cho sự
phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, phù hợp với đường lối đổi mới cơ cấu kinh tế và
cơ chế quản lý sản xuất kinh doanh, đồng thời bảo vệ lợi ích hợp pháp của các tổ chức
và cá nhân. Trong đó Pháp lệnh quy định NHNN thực hiện vai trò Ngân Hàng đối với
các TCTD, áp dụng các biện pháp quản lý nhằm bảo đảm sự tôn trọng các nguyên tắc
hoạt động nghiệp vụ của các TCTD11; thanh tra các TCTD trong việc chấp hành pháp
luật về tiền tệ, tín dụng, thanh toán, ngoại hối và ngân hàng12 . Qua quy định của Pháp
lệnh thì vai trò quản lý của NHNN đối với các TCTD đã được đề ra tại khoản 11 điều 3
của pháp lệnh, tuy nhiên nó chỉ dừng lại tại việc quy định chung chung rằng NHNN có
vai trò thanh tra các TCTD về việc có tôn trọng các nguyên tắc hoạt động nghiệp vụ
không, có chấp hành pháp luật về tiền tệ tín dụng, thanh toán không chứ chưa đề cập đến
một quy chế kiểm soát đặc biệt nào đối với TCTD có nguy cơ gặp rủi ro. Một quy định
khác nữa của Pháp lệnh là NHNN có quyền bắt buộc các TCTD duy trì : các quỹ dự trữ
pháp định; các nguồn tiền khác sẵn sàng thanh toán các khoản tiền gửi và nợ, theo quy
định của NHNN; tỷ lệ dự trữ tối thiểu bắt buộc và các tỷ lệ an toàn khác 13 quy định này
tiếp tục thể hiện vai trò quản lý của NHNN đối với TCTD nhằm giúp hoạt động kinh
doanh của TCTD được an toàn.
Nhìn chung tất cả quy định của pháp luật hiện hành về chức năng quản lý TCTD
của NHNN chỉ dừng lại ở mức quản lý chung, chưa đưa ra một quy chế kiểm soát cho
từng đối tượng cụ thể, khi một chủ thể hoạt động không hiệu quả. Nguyên nhân có thể lý
giải cho việc này, chính ở hệ thống TCTD của nước ta lúc này không phức tạp,số lượng
11
12
13

Khoản 3,4 điều 3 Pháp lệnh số 37 – LCT/HĐNN 8 của hội đồng nhà nước, ngày 23 tháng 5 năm 1990 về NHNNVN.
Khoản 11 điều 3 Pháp lệnh số 37 – LCT/HĐNN 8 của hội đồng nhà nước, ngày 23 tháng 5 năm 1990 về NHNNVN.

Điều 44 Pháp lệnh số 37 – LCT/HĐNN 8 của hội đồng nhà nước, ngày 23 tháng 5 năm 1990 về NHNNVN.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 12


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

các TCTD còn hạn chế, nên vệc quản lý đơn giản, sức cạnh tranh giữa các ngân hàng
chưa gay gắt. Tuy nhiên với công cuộc đổi mới kinh tế theo cơ chế thị trường việc mở
cửa đất nước để hội nhập, là cơ hội cho các TCTD nước ngoài mở rộng tại Việt Nam,
các TCTD trong nước sẽ hình thành để đáp ứng nhu cầu luân chuyển vốn, thì thử thách
đặt ra cho NHNN trong giai đoạn sắp tới là phải có một quy chế quản lý hiệu quả hơn,
nhằm đảm bảo an toàn hệ thống tín dụng quốc gia, khi sự cạnh tranh trở nên khốc liệt.Vì
vậy những quy định quản lý sơ khai này là tiền đề cho một công cụ quản lý TCTD đặc
biệt là quy chế kiểm soát đặc ra đời.
1.3.2 Giai đoạn Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam và Luật các Tổ Chức Tín
Dụng 1997
Trong giai đoạn này kinh tế Việt Nam tiếp tục phát triển theo cơ chế thị trường,
mở cửa hội nhập thì vấp phải khó khăn khi khu vực Đông Nam Á rơi vào khủng hoảng
tài chính tiền tệ bắt đầu lan sang nhiều nước trong khu vực như Thái Lan, Hàn Quốc,
Indonesia…nền kinh tế phát triển chậm lại vì vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài giảm
mạnh, lạm phát tăng lên. Với những quy định mang tính tiền đề trước đó cộng với yêu
cầu cấp thiết đối phó với cuộc khủng hoảng tài chính đang lan rộng, việc giúp hệ thống
tài chính quốc gia được ổn định tránh bị cuốn hút vào cuộc khủng hoảng thì Luật các
TCTD 1997, Luật Ngân Hàng NNVN 1997 được Quốc Hội thông qua tạo nền tảng
pháp lý căn bản và mạnh mẽ hơn cho hệ thống ngân hàng tiếp tục đổi mới hoạt động phù

hợp với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế. Luật Ngân Hàng NNVN 1997 đã tiếp tục
kế thừa và củng cố khẳng định tầm quan trọng của NHNN trong việc quản lý nhà nước
về tiền tệ và hoạt động ngân hàng, hoạt động của NHNN nhằm ổn định giá trị đồng tiền,
góp phần bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng và hệ thống các TCTD, thúc đẩy phát
triển kinh tế - xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa14, ngoài ra NHNN còn kiểm tra,
thanh tra hoạt động ngân hàng, kiểm soát tín dụng; xử lý các vi phạm pháp luật trong
lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng theo thẩm quyền. Chức năng quản lý nhà nước
của NHNN thể hiện rõ rệt đối với các TCTD trong quy định tại Khoản 2 điều 30 trong
trường hợp đặc biệt, khi được thủ tướng chính phủ chấp nhận, NHNN cho vay đối với
14

Khoản 2, 3 điều 1 Luật Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam 1997.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 13


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

TCTD tạm thời mất khả năng chi trả, có nguy cơ gây mất an toàn cho hệ thống các
TCTD. Đây có thể xem là một bước tiến trong công tác quản lý các TCTD của NHNN,
như phân tích ở phần trên vai trò quản lý của NHNN trong giai đoạn trước chỉ giới hạn
trong việc thanh tra giám sát TCTD xem có thực hiện đúng quy định hay không nếu
không thực hiện đúng những quy định về thanh toán, tín dụng nhưng đến đây thì mở
rộng thêm việc cho một TCTD vay trong trường hợp xuất hiện rủi ro nhằm ổn định thị
trường tài chính quốc gia. Với một công cụ hoàn toàn mới là quy chế kiểm soát đặc biệt,
thì việc quản lý các TCTD của NHNN sẽ hiệu quả hơn hạn chế đến mức thấp nhất các

rủi ro có thể xảy ra, đáp ứng tình hình thực tế, khi hệ thống tín dụng trở nên sôi động.
Đối với Luật các TCTD1997 đã có quy định về kiểm soát đặc biệt từ Điều 91 đến
Điều 97 luật quy định kiểm soát đặc biệt là việc một TCTD được đặt dưới sự kiểm soát
trực tiếp của NHNN do có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán15 .
Như vậy, đến đây một công cụ quản lý đặc biệt đã được đề ra. Luật còn quy định rõ ràng
trách nhiệm của NHNN tại Khoản 2 điều 92 : NHNN có trách nhiệm kiểm tra, phát hiện
kịp thời những trường hợp có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán.
Cụ thể đưa ra 3 trường hợp TCTD có thể được đặt vào tình trạng kiểm soát đặc biệt là có
nguy cơ mất khả năng chi trả; nợ không có khả năng thu hồi có nguy cơ mất khả năng
thanh toán; lỗ lũy kế hơn 50% tổng số vốn điều lệ thực có và các quỹ. Cùng với đó là
những quy định về cơ chế áp dụng quy chế, quyền hạn và nhiệm vụ của Ban Kiểm Soát
đặc biệt… tạo nên một hành lang pháp lý rõ ràng giúp NHNN thực hiện tốt chức năng
quản lý nhà nước của mình.
Giai đoạn này NHNN đã thực hiện công tác quản lý linh hoạt, góp phần giảm
thiểu tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997, tiếp tục hoàn
thiện cơ chế điều hành chính sách tiền tệ. Hệ thống các tổ chức tín dụng được chấn
chỉnh, củng cố, từng bước xử lý nợ tồn đọng và nâng cao năng lực tài chính khi xuất
hiện quy chế kiểm soát đặc biệt, đây là bước đệm để trong tương lai chúng ta hoàn thiện
quy chế góp phần đảm bảo hệ thống tài chính hoạt động trôi trải thúc đẩy sự phát triển
kinh tế quốc gia.

15

Khoản 1 điều 92 Luật các TCTD 1997

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 14

Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

1.3.3 Giai đoạn Luật các Tổ Chức Tín Dụng 1997 sửa đổi bổ sung năm 2004 .
Kinh tế Việt Nam tiếp tục xây dựng và phát triển theo định hướng nền kinh tế
thị trường, nguồn vốn từ ngân sách và tín dụng lên tới 70% , tín dụng ngân hàng bơm ra
đáng kể để đáp ứng với chính sách kích cầu qua việc phát triển doanh nghiệp quốc
doanh. Mức tăng tín dụng cao, yêu cầu hoạt động của các TCTD phải đa đạng hơn để
đáp ứng tình hình chung, vì vậy việc sửa đổi bổ sung Luật các TCTD 1997 vào năm
2004 đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu này. Luật các TCTD 1997 sửa đổi bổ sung 2004
đã mở rộng thêm cơ hội cho các TCTD nước ngoài được mở chi nhánh và văn phòng đại
diện tại Việt Nam 16 đồng thời được phép góp vốn, mua cổ phần của TCTD Việt Nam
theo quy định. Mở rộng thêm các loại hình TCTD được phép thành lập theo pháp luật
Việt Nam bao gồm thêm TCTD liên doanh, TCTD 100% vốn nước ngoài. Chính những
quy định này làm tăng cường thêm nguồn vốn, tăng nội lực tài chính đáp ứng nhu cầu
phát triển kinh tế. Tuy nhiên những quy định về quy chế kiểm soát đặc biệt vẫn không
được điều chỉnh trong bối cảnh xuất hiện những loại hình TCTD mới gia nhập thị trường
tài chính Việt Nam như đã nói ở trên. Những quy định về quy chế kiểm soát đặc biệt
trong Luật các TCTD 1997 vẫn tiếp tục được áp dụng, cho đến năm 2010, thì NHNNVN
ban thành Thông tư 08/2010/TT-NHNN quy định cụ thể về quy chế kiểm soát đặc biệt.
Lý giải cho việc này là vào năm 2007 thì Việt Nam chính thức là thành viên của WTO
việc hội nhập quốc tế được đẩy mạnh, chính vì vậy hoạt động của các TCTD trong nước
và nước ngoài trở nên sôi động, số lượng TCTD nước ngoài hoạt động tại Việt Nam
ngày càng nhiều. Năm 2008 cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu lại
tác động rất tiêu cực đến kinh tế nước ta chính vì vậy,Thông tư 08/2010/TT-NHNN quy
định về việc kiểm soát đặc biệt đối với TCTD ra đời đã quy định một cách cụ thể, lý giải
rành mạch biểu hiện của việc mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán, đưa ra các
phương án củng cố tổ chức và hoạt động kinh doanh, cụ thể hóa thời hạn áp dụng quy
chế kiểm soát đặc biệt đối với TCTD. Pháp luật về quy chế kiểm soát đặc biệt đã từng

bước được hoàn thiện, căn cứ đã đủ mạnh để bảo vệ quyền lợi cho các TCTD trong
nước cũng như đủ tạo niềm tin để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, tuy nhiên với công
16

Điểm 2, khoản 2 điều 1 Luật các TCTD 1997 sửa đổi bổ sung 2004.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 15


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

cuộc hội nhập phát triển kinh tế từng ngày thì đòi hỏi công tác quản lý phải chặt chẽ hơn
đáp ứng đúng tình hình thực tế. Vì vậy yêu cầu đặt ra là phải hoàn thiện hơn, quy định
chặc chẽ hơn về thủ tục áp dụng, điều kiện áp dụng quy chế khi một TCTD đang có
nguy cơ rủi ro tiềm ẩn, để chính các cơ quan áp dụng thuận lơi tiến hành quản lý mặt
khác các TCTD hiểu được quyền và nghĩa vụ của mình và thực hiện đúng theo quy định
của pháp luật.
1.3.4 Giai đoạn Luật Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam 2010 và Luật các Tổ Chức
Tín Dụng 2010
Năm 2010 đánh dấu sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế, kéo theo như một xu
hướng khách quan thì nhu cầu lưu thông vốn càng vươn cao, chính vì thế ngày càng
nhiều TCTD ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu về tài chính song song đó việc quản lý những
hoạt động tín dụng sẽ phức tạp hơn, đa dạng về hoạt động tín dụng, phong phú về loại
hình kinh doanh và sức ép về cạnh tranh để tồn tại thì việc rủi ro diễn ra là không thể
tránh khỏi, để đáp ứng tình hình quản lý trong thời kỳ mới, thời kỳ mở cửa toàn diện hòa
nhập vào cuộc chơi cùng bè bạn quốc tế, một cơ chế quản lý chặt chẽ, một hành lang

pháp lý vững chắc là rất cần thiết, vừa tạo niềm tin cho TCTD có thể mạnh dạng thực
hiện việc đầu tư phát triển quy mô, tạo tâm ý an tâm cho người gửi tiết kiệm, đồng thời
thu hút đầu tư nước ngoài đem lại nguồn thu và nâng cao sức mạnh kinh tế cho quốc gia
là cần thiết. Tuy nhiên những quy định tại Luật các TCTD 1997 sửa đổi bổ sung 2004 đã
không còn đáp ứng tốt việc quản lý TCTD trong thời kỳ mới, chính vì lẽ đó Luật Ngân
Hàng Nhà Nước Việt Nam năm 2010, Luật các Tổ Chức Tín Dụng 2010 đã ra đời. Luật
NHNNVN năm 2010 tiếp tục kế thừa Luật NHNNVN 1997 ghi nhận NHNN là chủ thể
có chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối, tiếp tục
khẳng định một lần nữa chức năng quản lý nhà nước tại Khoản 12 điều 4 quy định
NHNN có quyền quyết định đặt TCTD vào tình trạng kiểm soát đặc biệt. Luật mới cũng
mở rộng thẩm quyền của NHNN khi TCTD lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả, đe
dọa sự ổn định của hệ thống các TCTD hay TCTD có nguy cơ mất khả năng chi trả do
sự cố nghiêm trọng khác thì NHNN có quyền xem xét quyết định cho vay đặc biệt đối
với TCTD trong trường hợp nêu trên, trong Luật các TCTD 1997 cần phải có sự chấp
thuận của Thủ Tướng Chính Phủ NHNN. Đối với Luật các TCTD 2010 thì những quy
GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 16


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

định về quy chế kiểm soát đặc biệt tiếp tục được quy định rõ ràng. Như đã đề cập ở phần
định nghĩa, Luật các TCTD 2010 đã quy định thêm 2 trường hợp TCTD sẽ bị áp dụng
quy chế kiểm soát đặt biệt : 2 năm xếp loại yếu kém và không duy trì được tỷ lệ an toàn
vốn tối thiểu. Nguyên nhân chính bắt nguồn từ số lượng TCTD hoạt động ngày một
nhiều, hoạt động kinh doanh được mở rộng thêm những lĩnh vực có rủi ro cao như cho
vay đầu tư bất động sản, chứng khoán…vì vậy quy định 2 biểu hiện trên là hợp lý trong

bối cảnh hiện nay. Tiếp tục vào năm 2013 để củng cố thêm tính vững chắc của cơ sở
pháp lý Thông tư 07/2013/TT-NHNN về quy chế kiểm soát đặc biệt tiếp tục được ban
hành, thông tư đã bổ sung hoàn chỉnh quy định về thời gian áp quy chế kiểm soát đặc
biệt, điểm mà Luật các TCTD 2010 chưa quy định. Về những quy định cụ thể của 2 văn
bản đang có hiệu lực điều chỉnh về quy chế kiểm soát đặc biệt là Luật các TCTD 2010
và Thông tư 07/2013/TT-NHNN sẽ được người viết tiếp tục đề cập trong những phần
sau của luận văn.
Song hành cùng từng bước phát triển của nền kinh tế, quy chế kiểm soát đặc
biệt đã từng bước được hoàn thiện, mang lại nhiều thuận lợi cho công tác quản lý nhà
nước của NHNN đối với các TCTD trong từng giai đoạn, đảm bảo cho hệ thống tín dụng
quốc gia hoạt động an toàn và hiệu quả . Tuy nhiên trước tình hình đất nước bước vào
hội nhập quốc tế sâu và rộng hoạt động tín dụng trở nên đa dạng chi phối nền kinh tế
ngày một mạnh mẽ. Thiết yếu cần xây dựng một 1 hành lang pháp lý thật sự vững chắc 1
cơ chế quản lý phối hợp nhịp nhàng, đồng bộ, thỏa lấp những điểm chưa rõ ràng của
quy chế kiểm soát đặc biệt TCTD, qua đó tạo nên 1 cách hiểu thống nhất từ NHNN đến
các TCTD. Điều này không những nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro cho hệ
thống TCTD và cả rủi ro cho người gửi tiền mà còn tạo nên môi trường tài chính lành
mạnh thu hút đầu tư góp phần to lớn vào công cuộc tái cơ cấu hệ thống ngân hàng của
Việt Nam hiện nay.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 17


Đề tài : PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG

CHƢƠNG 2

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUY CHẾ KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT
ĐỐI VỚI TỔ CHỨC TÍN DỤNG
Chương 1 vừa rồi đã giúp chúng ta có cái nhìn khái quát về quy chế kiểm soát đặc
biệt, ở chương này người viết sẽ đi sâu phân tích quy định hiện hành của pháp luật về
từng điều kiện cụ thể để áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt đối với một TCTD : trình tự
thủ tục áp dụng, chấm dứt áp dụng quy chế và cụ thể hóa quyền, nghĩa vụ của chủ thể
liên quan.
2.1 Quy định pháp luật về trƣờng hợp TCTD bị áp dụng quy chế kiểm soát đặc biệt
Theo quy định của Luật các TCTD 2010 NHNN sẽ xem xét, đặt TCTD vào tình trạng
kiểm soát đặc biệt khi TCTD lâm vào một trong các trường hợp :
-

Có nguy cơ mất khả năng chi trả;

-

Nợ không có khả năng thu hồi có nguy cơ dẫn đến mất khả năng thanh toán ;

-

Khi lỗ lũy kế của TCTD lớn hơn 50% giá trị thực của vốn điều lệ và các quỹ dự
trữ ghi trong báo cáo tài chính đã được kiểm toán gần nhất;

-

Hai năm liên tục bị xếp loại yếu kém theo quy định của NHNN;

-

Không duy trì được tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu theo quy định.17

Việc quy định tất cả 5 trường hợp trên đã bao quát các trường hợp rủi ro có nguy cơ
xảy ra ảnh hưởng đến hệ thống tài chính, đáp ứng cho công tác quản lý nhà nước theo
từng thời kỳ. So với trước đây luật hiện hành quy định mở rộng thêm 2 trường hợp
TCTD bị xếp loại yếu kém hai năm liền và không duy trì được tỷ lệ an toàn vốn thiểu là
cần thiết đáp ứng được nhu cầu quản lý nhà nước trong thời kỳ đổi mới nền kinh tế như
hiện nay khi lần lượt nhiều TCTD ra đời.
2.1.1 TCTD rơi vào trường hợp rủi ro trong hoạt động tín dụng
Kinh doanh tiền tệ là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro, một khi thị trường tài chính
có thêm nhiều chủ thể tham gia hoạt động, tính cạnh tranh sẽ trở nên khóc liệt. Vậy nên
vấn đề làm thế nào để tối thiểu hóa rủi ro tín dụng đồng thời đạt được mục tiêu lợi nhuận
cao, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh và an toàn luôn được quan tâm. Do đó việc
17

Khoản 3 điều 146 Luật các TCTD 2010.

GVHD: Ths LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH

SVTH: THÁI NGỌC ÁI VI

TRANG 18