Khoá luận tốt nghiệp xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học phần trồng trọt, lâm nghiệp đại cương công nghệ 10

TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN

===soÊ2oa===

NGUYỄN THỊ THU TRANG

XÂY DƯNG VÀ SỬ DUNG BẢN ĐÒ Tư DUY
TRONG DẠY HỌC PHÀN TRÒNG TRỌT
LÂM NGHIẼP ĐAI CƯƠNG CÔNG NGHÊ 10
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
••••

Chuyên ngành: Phương pháp dạy học

Người hướng dẫn khoa học ThS. HOÀNG THỊ KIM HUYÈN

HÀ NỘI - 2015

LỜI CẢM ƠN


Trong suốt quá trình nghiên cứu, phân tích và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp
của mình, em đã nhận được sự giúp đỡ hết sức nhiệt tình của các thầy, cô và sự đóng
góp ý kiến của các bạn sinh viên.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tói cô giáo Th.s Hoàng Thị
Kim Huyền, người đã dành cho em sự quan tâm chu đáo, sự hướng dẫn tận tình và
những lòi gọi ý quý báu trong quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy, cô trong tổ Phương pháp giảng dạy khoa
Sinh - KTNN đã quan tâm và tạo điều kiện để em hoàn thành đề tài khoa học của
mình.
Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy,cô giáo trường THPT Lý Thái Tổ;

trường THPT Xuân Hòa; THPT Phúc Yên đã giúp đỡ để em hoàn thành khóa luận.
Cuối cùng em xin gửi lòi cảm ơn tới gia đình, người thân và bạn bè đã luôn cổ
vũ giúp em hoàn thành khóa luận của mình.
Mặc dù đã hết sức cố gắng thực hiện đề tài nhưng vì thời gian eo hẹp nên đề tài
còn những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của thầy cô và các bạn
để đề tài này ngày càng hoàn thiện hơn, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ
môn Công nghệ ở trường phổ thông.
Hà Nội, thảng...năm 2015 Sinh viên
Nguyễn Thị Thu Trang

LỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN


Em xin cam đoan đây là kết quả nghiên cứu của cá nhân em dưới sự hướng
dẫn trực tiếp của cô Th.s Hoàng Thị Kim Huyền, giảng viên khoa Sinh - KTNN.
Đề tài này chưa từng được công bố ở đâu và hoàn toàn không trùng lặp vói công
trình nghiên cứu của tác giả khác.
Nếu có sai sót em xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.
Hà Nội, thảng...năm 2015 Sinh viên
Nguyễn Thị Thu Trang
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
Viết là

Đoc là •

1.

BĐTD

Bản đồ tư duy

2.

GV

Giáo viên

3.

HS

Học sinh

4.

CN10

Công nghệ 10

5.

THPT

Trung học phổ thông

6.

ĐH

Đại học

7.

SGK

Sách giáo khoa

8.

ST,PT

Sinh trưởng, phát triển

9.

vsv

Vi sinh vật

10.

VD

Ví dụ

11.

DD

Dinh dưỡng

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN


12.

SNC

Siêu nguyên chủng

13.

NC

Nguyên chủng

14.

XN

Xác nhận
MỤC LỤC

2.1.1.
2.1.2. Khái quát chuẩn kiến thức, kỹ năng phần

PHỤ LỤC

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

trồngtrọt, lâm nghiệp đại


Phần I: MỞ ĐÀU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, đổi mới phương pháp dạy học là một trong những mục tiêu lớn
của ngành giáo dục và đào tạo. Nghị quyết TW2, khóa VIII (12/1996) đã chỉ
rõ ràng và cụ thể: “Đổi mói mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc
phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người
học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến vào quá trình dạy và học
đảm bảo điều kiện, thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh. Phát triển
mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn
dân, nhất là thanh niên.
Thực tế không thể phủ nhận rằng nền giáo dục nước ta ở tình trạng thấp
kém trong một thời gian dài. Điều đó do nhiều nguyên nhân gây nên nhưng
chủ yếu là do ta duy trì nền giáo dục quan liêu, áp đặt. Phương pháp chủ yếu
là: Thầy truyền đạt - trò nghe và ghi nhớ một cách máy móc. Ở phương pháp
này , người học bị động, không phát huy được tính tích cực trong học tập. Vì
vậy, học sinh thiếu sự sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
Nền giáo dục truyền thống là biểu hiện của tư duy sai lầm. Vì vậy, muốn có
cuộc cách mạng trong giáo dục thì cần phải có sự đổi mới tư duy trong giáo
dục . Đó là sự thay đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương
pháp dạy học tích cực - Dạy học lấy ngưòi học làm trung tâm. Trong dạy học
tích cực việc sử dụng phương tiện dạy học là cần thiết bởi lẽ: phương tiện dạy
học dễ dàng chuyển tải kiến thức, phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
Có nhiều phương tiện dạy học khác nhau. Việc sử dụng phương tiện nào vào
dạy học phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nội dung bài học, đặc điểm môn học,

khả năng nhận thức của học sinh, điều kiện thực tế tại trường,... Xét thấy rằng
bản đồ tư duy là phương tiện dạy học có nhiều ưu điểm: dễ dàng tổ chức hoạt

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 5


động học tập độc lập hay hoạt động nhóm của học sinh, giúp học sinh ghi
chép một cách hiệu quả, logic và mạch lạc. Đặc biệt, các dụng cụ cần cho việc
thiết kế bản đồ tư duy khá đơn giản như giấy, bìa, bảng phụ, bút màu, bút chì,
tẩy,.. .đối vói việc thiết kế thủ công hay có thể thiết kế bản đồ tư duy trên máy
tính nhờ sự hồ trợ của các phần mềm mindmap.
Bản đồ tư duy giúp cho học sinh học được cách học, tư duy một cách tích
cực, huy động tối đa của bộ não, giúp cho tư duy học sinh không bị lạc lối.
Đặc biệt vẽ bản đồ tư duy trong dạy và học Công nghệ giúp cho học sinh dễ
nắm bắt kiến thức, sâu chuỗi các mạch kiến thức thành một hệ thống và giúp
học sinh hứng thú vói môn học hơn. Đồng thời cũng tận dụng được nguồn
hình ảnh trực quan vô cùng phong phú một trong những ưu thế nổi bật của bộ
môn Công nghệ.
Ngoài ra phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10 có lượng
kiến thức khá lớn, các kiến thức có mối liên hệ chặt chẽ, logic với nhau, do đó
đòi hỏi người học phải có sự liên kết chúng bằng các sơ đồ mói thuận lọi cho
việc ghi nhớ các kiến thức đó.
Vói tất cả những lý do trên, cùng vói nhu cầu bản thân là muốn trang bị
cho mình kỹ năng thiết kế và sử dụng bản đồ tư duy vào dạy học tích cực nên
chúng tôi nghiên cứu đề tài: “ Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy trong dạy
học phần: Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10”.
2. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng và sử dụng bản đồ tư duy, cách tổ chức hoạt động dạy và học

vói bản đồ tư duy nhằm nâng cao hiệu quả dạy học cũng như phát triển hoạt
động học tập tích cực của học sinh trong dạy học phần Trồng trọt, lâm nghiệp
đại cương, Công nghệ 10.

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 6


3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1.

Nghiên cứu cơ sở lí luận về xây dụng và sử dụng bản đồ tư duy

trong dạy học
3.2.

Phân tích “Chuẩn kiến thức, kỹ năng phần Trồng trọt, lâm

nghiệp đại cương - Công nghệ 10 làm cơ sở cho việc xây dựng hệ
thống bản đồ tư duy và cách sử dụng chúng sao cho phù hợp
3.3.

Sưu tầm, biên tập hình ảnh phù hợp vói nội dung kiến thức

phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10 để xây dụng hệ thống
bản đồ tư duy
3.4.

Xây dựng bản đồ tư duy trên giấy và sử dụng phần mềm vẽ bản

đồ tư duy để hoàn thành hệ thống bản đồ tư duy
3.5.

Thực nghiệm sư phạm, đánh giá tính phù hợp và hiệu quả của

việc ứng dụng bản đồ tư duy trong dạy học phần Trồng trọt, lâm
nghiệp đại cương - CN10
4. Đổi tượng và khách thể nghiên cứu
4.1.

Đối tượng
- Nội dung phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10 theo
chuẩn kiến thức , kỹ năng để thiết kế bản đồ tư duy cũng như tổ chức
hoạt động dạy và học.
- Hệ thống các bản đồ tư duy để dạy kiến thức mới cũng như khái quát
và ôn tập kiến thức phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ
10.
4.2.

Khách thể

nghiên cứu Học sinh
khối 10 trường THPT
5. Phạm YỈ giói hạn của đề tài

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 7

Phần: Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được hệ thống bản đồ tư duy tốt và sử dụng theo phương pháp
tích cực sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học phần trồng trọt, lâm nghiệp
đại cương.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1.

Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Nghiên cứu lý thuyết về BĐTD, các giáo trình lý luận dạy học, SGK và

các tài liệu liên quan tới đề tài
7.2.

Phương pháp điều tra
Khảo sát, tìm hiểu thực tiễn việc xây dựng và sử dụng BĐTD trong thực

tiễn tại các trường THPT bằng phiếu điều tra.
7.3.

Phương pháp chuyên gia

Xin ý kiến đánh giá của các thầy, cô giáo có kinh nghiệm tâm huyết vói nghề
về việc xây dựng và sử dụng BĐTD vào dạy - học phần Trồng trọt, lâm
nghiệp đại cương - CN 10.
8. Đóng góp mói của đề tài
* Góp phần làm sáng tỏ cơ sở khoa học của việc xây dựng và sử dụng
bản đồ tư duy vào tổ chức hoạt động học tập của học sinh
Thiết kế được một số giáo án cho phần Trồng trọt, lâm nghiệp

đại cương có sử dụng bản đồ tư duy làm phương tiện tổ chức
dạy học theo phương pháp tích cực

PHÀN II. NỘI DUNG NGHIÊN cứu CHƯƠNG I. Cơ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THựC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1.

Tồng quan nghiên cứu liên quan tới đề tài

1.1.1.

Các công ừình nghiên cứu ở nước ngoài

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 8


Phương pháp BĐTD được nghiên cứu và phát triển bởi Tony Buzan
sinh năm 1942 tại London. Ồng được biết đến thông qua một số cuốn sách nổi
tiếng: “Use your heard” (BĐTD trong công việc), “ How to mind map” (Lập
BĐTD),.. .Các cuốn sách đề cập đến hoạt động của bộ não giúp chúng ta hiểu
được cỗ máy sinh học của chúng ta, để giải phóng những khả năng phi thường
mà chúng ta có. Tony Buzan đã cho thấy sự tương thích giữa BĐTD vói cấu
tạo, chức năng và hoạt động của bộ não. Ông được coi là “Thầy phù thủy của
tư duy”, trong hơn 30 năm ông vẫn không mệt mỏi đem đến cho thế giới công
cụ hữu ích này. Ông đã đi khắp thế giới để thực hiện sứ mệnh của mình, sứ
mệnh đó là giải phóng sức mạnh của não bộ nhằm khám phá và sử dụng năng
lực sáng tạo, mạnh mẽ của mỗi con người một cách dẽ dàng nhất. Đối tượng
giảng dạy của ông thật đa dạng: từ thiếu nhi 5 tuổi, HS thiểu năng, sinh viên,

nghiên cứu sinh hàng đầu của ĐH Oxforrd và Cambrige đến các tổng giám
đốc đang làm việc tại các tập đoàn, công ty hàng đầu thế giới.
Sau những kiến thức về BĐTD của Tony Buzan được phổ biến rộng rãi,
nó đã có ảnh hưởng sâu rộng đễn nhiều lĩnh vực của cuộc sống con người trên
thế giói. Nhiều người đã tìm kiếm cho mình sự thành công vượt trội trong
công việc. Nhiều cơ quan, tổ chức cũng đã sử dụng BĐTD cho các chiến lược
xây dựng và phát triển của mình.
BĐTD ngoài việc ứng dụng thành công và có hiệu quả trong lĩnh vực
kinh doanh, lên kế hoạch hoạt động kinh tế, xã hội thì nó còn được sử dụng
khá phổ biến trong lĩnh vực giáo dục ở các nước trên thế giới. Người ta sử
dụng BĐTD cho việc lên kế hoạch giảng dạy, thực thi hoạt động dạy học và
kiểm tra đánh giá,...Không những thế BĐTD còn được ứng dụng sâu vào từng
lĩnh vực nội dung học tập như trong các bộ môn khoa học tự nhiên, các bộ
môn khoa học xã hội và nhân văn. Thậm chí, ở Anh, Mỹ, Singapo,...BĐTD

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 9


được biết đến như là một môn học, trẻ em đến trường đã được làm quen với
BĐTD. Ngoài những kiến thức được biết đến trong chương trình học chính
khóa, trẻ em của các nước này còn được tham gia các lớp học ngoại khóa về
rèn luyện kĩ năng sử dụng BĐTD kích thích bộ não, phát riển tư duy.
Sau Tony Buzan cũng có khá nhiều tác giả cũng nghiên cứu và ứng
dụng về BĐTD. Từ kinh nghiệm bản thân và những ưu điểm vượt trội của
BĐTD so vói các biện pháp học tập khác mà các ông viết lên những cuốn
sách nổi tiếng đem đến cho người đọc những cái nhìn đa chiều, phong phú,
sâu rộng về cách thức và hiệu quả của biện pháp sử dụng BĐTD, tiêu biểu là
các tác giả: Bobide Porter vói hai cuốn sách: Phương pháp học tập siêu tốc

(2005), Phương pháp tư duy siêu tốc (2007); Adamkhoo vói ba cuốn sách:
Tôi tài giỏi, bạn cũng thế (2002), Làm chủ tư duy thay đổi vận mệnh (2006),
con cái chúng ta đều tài giỏi (2007); hay Joyce Wycoff vói cuốn sách ứng
dụng BĐTD để khám phá tính sáng tạo và giải quyết vấn đề (2005),...
Đến nay BĐTD là một công cụ đâng được sử dụng bởi hơn 250 triệu
người trên thế giới trong đó có công ty lớn HP, IBM, Boeing,...các tổ chức
giáo dục và giáo viên các nước cúng không phải là những người đứng ngoài
cuộc. Những thực tế đó gọi nhắc cho chúng ta nghĩ đến việc sử dụng BĐTD
như một công cụ dạy học hữu ích góp phần vào việc nâng cao chất lượng hiệu
quả dạy học các bộ môn trong nhà trường Việt Nam nói chung và bộ môn
Công nghệ ở nhà trường THPT nói riêng.
1.1.2.
Ở Viêt Nam
m

Thông qua khai thác internet, các tài liệu tiên tiến cùng một số chương
trình đào tạo của các chuyên gia hàng đầu thế giói, các bạn sinh viên trẻ Việt
Nam đã biết đến khái niệm BĐTD từ năm 2003. Sau hơn hai năm dự án ứng
dụng BĐTD của nhóm tư duy mới đã có buổi hội thảo mở màn tại ĐH Quốc
gia Hà Nội vói 10 câu lạc bộ và gần 200 học viên tham gia chuẩn bị cuộc

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 10


hành trình đưa “Tư duy mới” vào thực tế. Tiếp đó, nhiều đề tài nghiên cứu
khoa học về ứng dụng BĐTD trong làm việc theo nhóm, học ngoại ngữ, học
các môn khoa học khác đã đạt được rất nhiều giải cao tại các trường Đại học.
Trong lĩnh vực giáo dục nước ta: Hai tác giả đầu tiên tiến hành nghiên

cứu và tìm cách đưa phương pháp BĐTD vào giảng dạy tại Việt Nam là
TS.Trần Đình Châu và TS.Đặng Thị Thu Thủy. Sau khi hai tác giả phổ biến
công cụ BĐTD tói hệ thống các trường phổ thông thì đã có rất nhiều thầy cô
giáo, học sinh, sinh viên sử dụng công cụ này vào dạy và học nhiều môn khoa
học: Văn học, Vật lí, Hóa học, Lịch sử, Địa lí,...một cách dễ dàng, sáng tạo và
hiệu quả. Đối vói môn Hóa học theo thầy Đặng Ngọc Thuận (trường Lộc
Thủy - Lệ Thủy - Quảng Ninh): “Với thời gian chưa dài vận dụng BĐTD
trong dạy học Hóa học bản thân tôi thấy có nhiều mặt tích cực tham gia, có
thể khẳng định đây là biện pháp chống HS ngồi nhầm lớp”. Còn đối với môn
Ngoại ngữ, theo cô Nguyễn Minh Châu - giáo viên dạy giỏi môn này nhận
xét: “Phương pháp BDTD giúp các em không thấy nhàm chán vì bài học dài
dòng mà luôn sôi nổi, hào hứng từ đầu đến cuối tiết học, phương pháp này
đặc biệt có ích trong việc củng cố kiến thức và rèn luyện, phát triển tư duy
logic cho HS. Vói chủ trương giảm tải từ năm nhiều nay, phương pháp BĐTD
rất hiệu quả vì cô và trò không mất thòi gian vào các chi tiết vụn vặt và trùng
lặp mà tập trung vào thảo luận sâu vào các vấn đề cốt lõi của bài”.
Như vậy là BĐTD đã và đang dần dần trở thành một công cụ có ích - đòn
bẩy góp phần nâng cao chất lượng giáo dục giúp học sinh chủ động tích cực
hơn trong học tập. Theo TS.VŨ Đình Chuẩn - Vụ trưởng GDTH (Bộ GD ĐT): “BĐTD có thể áp dụng cho nhiều vùng khác nhau, đặc biệt là tại các
vùng nghèo, giáo viên có khi chỉ cần một tấm bản đồ dùng rồi, một tờ lịch
dùng rồi, một mảnh giấy cũng có thể vẽ được sơ đồ tư duy. HS có thể học

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 11


được trên một mặt phẳng, thậm chí là một nền đất, chính vì tính linh hoạt nên
áp dụng nó khả thi”. Năm 2011, Bộ GD - ĐT đã quyết định đưa chuyên đề
dạy học bằng phương pháp BĐTD thành một trong năm chuyên đề tập huấn

cho giáo viên THCS toàn quốc.
Tuy nhiên, qua một thời gian khảo sát cho thấy việc ứng dụng BĐTD đã
được nhiều người quan tâm nhưng việc ứng dụng vào giảng dạy ở mọi cấp
học, môn học vẫn chưa được đồng đều và đồng bộ. Hiện nay, đối với bộ môn
Công nghệ việc ứng dụng BĐTD vào giảng dạy vẫn còn hạn chế.Vì thế việc
ứng dụng BĐTD vào dạy học môn Công nghệ đặc biệt là phần:Trồng trọt,
lâm nghiệp đại cương là một trong những hướng mói mẻ trong quá trình đổi
mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy - học môn Công nghệ ở
trường phổ thông.
1.2.

Cơ sở lý luận

1.2.1.

Khái quát về bản đồ tư duy (BĐTD)

1.2.1.1. Khái niệm, đặc điểm và cấu trúc của BĐTD
• Khái niệm
Theo TonyBuZan (tác giả nghiên cứu ra BĐTD) cho rằng “BĐTD là
công cụ tổ chức tư duy, phương tiện ghi chép, phương pháp chuyển tải thông
tin theo chiều từ ngoài vào não và ngược lại” . “BĐTD là phương pháp kết
nối mang tính đồ họa có tác dụng lưu giữ, sắp xếp và xác lập, ưu tiên đối vói
mồi loại thông tin bằng cách sử dụng từ hay hình ảnh then chốt gọi nhớ nhằm
bật lên những kiến thức cụ thể và phát sinh các ý tưởng mới” .
Theo nghĩa rộng, BĐTD là sơ đồ trình bày một cách rõ ràng những ý
tưởng mang tính kế hoạch, kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một
chủ đề . BĐTD có thể được viết trên giấy, trên bảng hay thực hiện trên máy
tính.

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 12


Như vậy, hiểu một cách khái quát nhất, BĐTD là một công cụ hỗ trợ tư
duy hiện đại, một kĩ năng sử dụng bộ não rất mới mẻ. Đó là một kĩ thuật hình
họa, một dạng sơ đồ; kết hợp từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp,
tương thích với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não.
Có thể hình dung BĐTD như sau:

Ghi nhớ tốt + Từ khóa + Não trái - phải = BĐTD
• Đặc điểm
BĐTD là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản
đồ địa lý, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác
nhau, dùng màu sắc, hình ảnh, diễn đạt ý khác nhau, cùng theo một chủ đề
nhưng mỗi ngưòi có thể thể hiện nó dưới dạng BĐTD theo cách riêng, do đó
việc lập BĐTD phát huy được năng lực sáng tạo của mỗi ngưòi.
- BĐTD là một công cụ hữu ích trong học tập và giảng dạy ở trường
Trung học phổ thông vì chúng giúp học sinh và giáo viên trong việc
trình bày ý tưởng một cách rõ ràng, suy nghĩ sáng tạo.
- Ưu điểm:
+ Tiết kiệm thòi gian, công sức.
+ Cung cấp bức tranh tổng thể.
+ Tổ chức và phân loại suy nghĩ.
+ Ghi nhớ tốt hơn.
+ Kích thích tiềm năng sáng tạo + Gây được
hứng thú nhận thức của người học.
+ Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic
- Nhược điểm

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 13


+ Nhiều ngưòi khi vẽ BĐTD dễ sa vào việc “trang trí, trau truốt” vẽ những
hình ảnh đẹp, sinh động nên tốn rất nhiều thời gian.
• Vai trò
BĐTD giúp giáo viên dễ dàng tổ chức hoạt động học tập cho học sinh.
Giúp học sinh học tập một cách tích cực. BĐTD phát huy tối đa sức sáng tạo
của phát triển năng khiếu hội hoạ, sở thích của HS. Các em được khuyến
khích đóng góp ý kiến của mình, thuyết minh trước cả lớp làm cho các em HS
ngày càng mạnh dạn và tự tin.
BĐTD giúp cả GV và HS có cách ghi chép kiến thức một cách hiệu
quả, logic và mạch lạc, HS học được phương pháp học hiệu quả, phát triển tư
duy.
Sử dụng BĐTD giúp giáo viên kiểm tra được sự chuẩn bị bài của học
sinh một cách nhanh nhất. Ngoài ra, nó còn đánh giá được năng lực nhận thức
hay ý thức học tập của từng học sinh, của toàn bộ lớp. Trên cơ sở đó có sự
điều chỉnh phương pháp giảng dạy cho phù hợp với từng lớp, khối lớp.
• Cấu trúc của BĐTD
Hình ảnh trung tâm: vấn đề được giải quyết.
Các tiêu đề phụ: Các nhánh xuất phát từ hình ảnh trung tâm.
Các ý chính và các chi tiết hỗ trợ xuất phát từ các tiêu đề phụ.
• Lưu ý:
Một số lưu ý khác trong khi vẽ BĐTD hình thức:
- Màu chữ cùng màu với các nhánh để dễ phân biệt từng nhánh với nhau,
không sử dụng quá 3 màu cho hình ảnh trung tâm.
- Nên dùng các đường cong ở các nhánh.

- Bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 14


- Chỉ nên vẽ hình ảnh có liên quan đến chủ đề, hoặc các hình ảnh thực sự
ấn tượng cho sự ghi nhớ của bộ não.
- Chọn lọc những ý cơ bản, kiến thức cần thiết, tránh ghi lại nguyên cả
đoạn văn dài, ghi chép quá nhiều ý không cần thiết.
- Chỉnh sửa, thêm bớt thông tin, thêm bớt nhánh, điều chỉnh sao cho hình
thức đẹp, chữ viết rõ (trên phần mềm). Nếu vẽ trên giấy, bìa thì nên vẽ
phác bằng bút chì trước để có thể tẩy, xóa, điều chỉnh được.
1.2.1.2.

Cơ sở, nguyên lý khoa học

* Cơ sở khoa học
Theo Tony Buzan, BĐTD dựa trên ba yếu tố: Chức năng của bộ não, tâm
lý học của quá trình học và ghi nhớ.

• Chức năng của bộ não:
- Một số quan điểm về bộ não:

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 15

Quan điểm về bộ não trước đây: Não trái điều khiển các hoạt động vui
chơi giải trí, thư giãn, nghe nhạc, đọc sách,...Hiện nay quan điểm này đã lỗi
thời.
Chức năng của bộ não theo Rogen Wolcott (Giải Noben Y học năm
1981): não trái kiểm soát các vấn đề như từ ngữ, con số, danh sách, lý luận,
phân tích; náo phải kiểm soát các vến đề như nhịp điệu, màu sắc, hình dạng,
bản đồ, tưởng tượng, mộng mơ.
Não chúng ta gồm hai nửa vỏ não: Nửa vỏ não trái và nửa vỏ não phải,
kết nối bằng một mạng lưcti cực kì phức tạp gồm những dây thần kinh,...có
chức năng chính xử lý các loại hoạt động mang tính “học thuật”. Còn vỏ não
phải thiên về trạng thái “sóng alpha” hoặc nghỉ ngơi, sắn sàng hỗ trợ xử lí
nhịp điệu, trí tưởng tượng, màu sắc, mơ mộng, nhận thức về không gian, hình
thức.
Vỏ não trái - “não bản thân” chi phối ngôn ngữ, khả năng tính toán.
Những điều học tập, thể nghiệm được hay các thông tin đều được luuw trữ
trong não trái. Vỏ não phải - “não thiên tính”, có tính sáng tạo, khả năng trực
giác, nhận biết hình ảnh, trí tuệ tích lũy lâu dài của nhân loại, thông tin gen di
truyền đều được lưu giữu trong não phải, bản năng thuộc về vỏ não phải ( ví
dụ trẻ em sinh ra là biết bú), vỏ não với độ dài chỉ vài mm nhưng chứa tới
75% các tế bào não (10 - 100 tỷ tế bào), vỏ não chính là nơi lưu giữ ký ức,
suy nghĩ, tính cách, đặc điểm, cảm xúc và ý thức của con người.
Vậy bộ não hình thành như thế nào?
Trong não có trên 30 nơi xử lí thông tin do mắt đưa lên, ở phần vỏ não phụ
trách cơ quan thị giác và một khu vực liền kề đó thông tin được phân loại và
gắn kết và đánh dấu địa chỉ. Vùng thứ tư phụ trách cả màu sắc, hình dạng;
trong khi vùng thứ năm theo dõi, vẽ ra bản đồ giúp chúng ta hiểu, đi theo

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 16

chuyển động của vật. một điểm khác biệt giữa bộ não người và bộ nhớ máy
tính: các chức năng của não người là các tín hiệu thuộc về hóa học không phải
là tín hiệu điện, não người không cần lập trình, hoạt động một cách tự phát,
một vài nơron có thể phản ứng vói 1000 tín hiệu nhận được từ các cơ quan
cảm thụ hoặc từ các nơron khác (được gọi là hiện tượng tiếp hợp).
Các nhà khoa học tin rằng có nhiều loại bộ nhớ được lưu lại tại các phần
của bộ não, mỗi khái niệm trong bộ nhớ ở phần đó đều liên quan đến nhau,
liên kết giữa các nơron thay đổi liên tục, khi không dùng đến chúng có thể tự
động ẩn đi đó là lí do tại sao bộ não luôn cần những kích thích liên tục trong
trí óc và những trò chơi tư duy. Bán cầu não phải quan hệ mật thiết vói cảm
xúc, những vùng ảnh hưởng của âm nhạc; còn bán cầu não trái thiên về phân
tích, có quan hệ với tư duy và khả năng logic, nếu chúng ta sử dụng càng
nhiều chức năng và sử dụng tối ưu nguồn tài nguyên của hai bán cầu não thì
quá trình nhận thức, ghi nhớ càng hữu hiệu.
• Tâm lý học của quá trình học và ghi nhớ:
Nghiên cứu não đã chỉ ra rằng não có thể dễ dàng nhớ được những thông
tin đặc biệt sau:
+ Những thông tin ở đầu hay cuối buổi học.
+ Những thông tin liên hệ với những điều đã được lưu trữ trước đó trong
não bộ hay là liên hệ với những điều đang được học.
+ Những thông tin nổi bật, độc đáo nhất.
+ Những thông tin người đó quan tầm.
+ Những thông tin ảnh hưởng mạnh mẽ đến một trong năm giác quan.
Với cách ghi chép theo kiểu ngược dòng cổ điển hoàn toàn thiếu sử dụng
các chức năng của não phải như: màu sắc, hình ảnh, trí tưởng tượng, nhận
thức không gian và các ghi chép này cũng không phù hợp vói tâm lí học của

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 17


việc ghi nhớ, khi không sử dụng những yếu tố đặc biệt hữu hiệu cho quá trình
ghi nhớ. Vì thế BĐTD được sử dụng để thay thế cho các ghi chú ngược dòng
cổ điển, cho chúng ta thấy được tiềm năng to lớn của kĩ thuật này: tăng tiềm
năng học tập, tăng khả năng nhớ, nhanh chóng tìm thấy mối liên hệ giữa các ý
tưởng kĩ thuật giúp động não, giúp tối ưu và đơn giản hóa thông tin, có thể
nắm được thông tin một cách nhanh chóng tăng khả năng sáng tạo...
* Nguyên lí khoa học:
- BĐTD là một trong những phương pháp thuộc “ phương pháp ghi chú
vận dụng toàn não bộ” (Whole Brain note). Sáu yếu tố quan trọng của
BĐTD nói riêng và Whole Brain note nói chung: hình ảnh, liên kết,
màu sắc, tổng quát, nỏi bật, từ khóa. Nguyên lí hoạt động theo nguyên
tắc liên tưởng “ ý này gọi là ý” của não bộ. Điểm nhấn của phương
pháp này chính là chìa kháo đơn giản để chúng ta ghi nhận lại sự sáng
tạo, tăng cường khả năng liên kết sáng tạo, sự sáng tạo luôn đóng góp
không nhỏ vào sự thành công của cá nhân mỗi người.
+ Thứ nhất: việc sử dụng các từ khóa, chữ số, màu sắc, hình ảnh đã đem lại
một công cụ lớn, huy động cả bán cầu não trái và phải cùng hoạt động; sự kết
hợp này sẽ tăng cường trí tuệ, tính sáng tạo của nhân não bộ. Thông thường
chúng ta ghi chép thông tin bằng chữ, các kí tự, con số,...với cách ghi chép
này chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái, chưa sử dụng kĩ
năng nào bên não phải - nơi giúp con người xử lí các thông tin: nhịp điệu,
màu sắc, không gian. Hay nói cách khác, chúng ta thường chỉ sử dụng 50%
khả năng não bộ của chúng ta khi ghi nhận thông tin. Não trái là tư duy logic,
não phải là tư duy sáng tạo. Não phải xử lí màu sắc, nhiều màu sắc được sử
dụng, những nét vẽ sáng tạo giúp kích thích não phải. Hai não cùng được sử

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 18


dụng thì hiệu quả hơn nhiều so vói cách học thông thường chỉ sử dụng não
trái.
+ Thứ hai: BĐTD thể hiện ra ngoài cách thức não bộ chúng ta hoạt động,
đó là sự liên kết. Mọi thông tin tồn tại trong não bộ con người đều cần các
mối nối liên kết để có thể tìm thấy và sử dụng. Khi có một thông tin mới được
đưa vào để được lưu trữ, tồn tại; chúng cần liên kết với các thông tin cũ đã tồn
tại trước đó, não bộ con ngưòi hoạt động theo các phương thức liên kết với
các thao tác tư duy: so sánh, phân tích, tổng hợp,...sự liên kết đóng vai trò
vượt trội trong hầu hết mọi chức năng hệ thần kinh. Mồi một từ, một ý đều có
vô số các kết nối với các ý, khái niệm khác. Với BĐTD ngưòi ta có thể tìm ra
gần như vô hạn số lượng các ý tưởng và cùng một lúc sắp xếp lại các ý đó bên
cạnh những ý có liên hệ. Điều này biến BĐTD trở thành công cụ mạnh để
soạn các bài viết, tường thuật, ghi nhanh thông tin quan trọng. Sau đó tùy theo
các từ khóa (ý chính) các câu hay đoạn văn được ghi rộng.

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 19


1.2.1.3. Phương thức
tạo lập Bước 1: Vẽ
chủ đề trung tâm.
- Bước đầu tiên tạo ra BĐTD là vẽ chủ đề ở trung tâm trên một tờ giấy
(đặt nằm ngang).

- Quy tắc vẽ chủ đề:
1. Chủ đề trung tâm đặt ở chính giữa, từ đó phát triển ra các ý khác.
2. Sử dụng màu sắc trang trí BĐTD
3. Không được đóng khung hoặc che chắn mất hình vẽ chủ đề (chủ đề cần
được làm nổi bật, dễ nhớ).
4. Bổ sung từ ngữ vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề không rõ ràng
5. Kích thước của chủ đề có thể vẽ bằng hai đồng xu “5000 đồng”.
Bước 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ
- Quy tắc vẽ thêm các tiêu đề phụ:
1. Tiêu đề phụ nên được viết bằng CHỮ IN HOA nằm trên các nhánh dày
để làm nổi bật.
2. Tiêu đề phụ nên được vẽ gắn liền vói trung tâm.
3. Tiêu đề phụ nên được vẽ theo hướng chéo góc (không nên nằm ngang)
để nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng.
Bước 3: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ.
- Quy tắc vẽ ý chính và các tiêu đề phụ:
1. Chỉ nên tận dụng các từ khóa, hình ảnh.
2. Bất cứ lúc nào có thể, dùng biểu tượng, cách viết tắt để tiết kiệm không
gian vẽ và thòi gian.
• Ví dụ:
Không có khả năng khả năng
Gây ra, do đó, nên,.............

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 20


Lớn hơn, nhỏ hơn .......<, >

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 21


3. Mỗi từ khóa , hình ảnh nên được vẽ ứên một đoạn gấp khúc riêng
trên nhánh. Trên mỗi khúc nên chỉ có tối đa một từ khóa. Việc này
giúp từ khóa mói và những ý khác được nối thêm vào các từ khóa sẵn
có một cách dễ dàng (bằng cách vẽ nối ra từ một khúc)
Bước 4: Bổ sung hình ảnh giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, giúp lưu giữ
chúng vào trong trí nhớ.
Ví dụ: Cấu trúc một bản đồ tư duy

1.2. ỉ.4. Phân loạỉBĐTD
* Theo Adam Khoo có ba loại BĐTD giúp sắp xếp kiến thức học tập
hiệu quả, đó là:
- Thứ nhất:

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 22


BĐTD theo đề cương: Được tạo ra dựa vào bảng mục lục trong sách, mang
lại một cách nhìn tổng quát về toàn bộ môn học. Những BĐTD theo đề
cương khổng lồ về các môn học dán trên tường sẽ rất hữu ích. BĐTD này
giúp học sinh có được khái niệm về khối lượng kiến thức cần phải chuẩn bị
cho kỳ thi và người học cần phải tạo BĐTD cho mồi môn học.
-Thứ 2:
BĐTD theo chương, chủ đề, bài: Tóm tắt toàn bộ kiến thức của chương,

của bài học. Đối với các chương ngắn hay 1 bài có thể tập trung tất cả thông
tin trên một trang. Đối với các chương dài khoảng 20 trang có thể cần tới 2- 3
trang BĐTD. Một điều quan trọng phải chú ý là một BĐTD lý tưởng không
chỉ lưu lại những ý chính mà còn phải thể hiện đầy đủ tất cả các chi tiết hỗ trợ
quan trọng khác. BĐTD này có thể kèm theo các bẳng dữ liệu, đồ thị, biểu đồ
khác trong BĐTD nếu cần thiết.
- Thứ 3:
BĐTD theo đoạn văn: Tóm tắt một bài, một đoạn văn hoặc một trích
đoạn trong sách giúp ta tiết kiệm thòi gian ôn lại thông tin cần thiết mà không
cần phải đọc lại cả bài hay đoạn văn đó. Chúng ta có thể vẽ những BĐTD lên
những nhãn, giá nhỏ và đính chúng kèm trong SGK, vở.
Như vậy, trong ba loại BĐTD trên, BĐTD theo chương, theo bài phù
hợp với việc thiết kế nội dung dạy - học các bài trong phần Trồng trọt, lâm
nghiệp đại cương hơn cả.
1.2.2.

Giởỉ thiệu phần mềm mindmap vẽ BĐTD

Một số phần mềm tiêu biểu:
• Phần mềm Buzan’S iMindmap:

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 23


Đây là một phần mềm thương mại, tuy nhiên có thể tải phiên bản dùng thử 30
ngày. Phần mềm do công ty Buzan Online Ltd thực hiện. Trang chủ tại
. Thư viện hình ảnh rộng lớn, giao diện vượt trội.
• Phần mềm Inspiration:

Là sản phẩm thương mại của công ty Inspiration Software, Inc. Sản phẩm này
có phiên bản dành cho trẻ em từ mẫu giáo đến lớp 5 rất dễ dùng và nhiều màu
sắc. Có thể dùng thử 30 ngày. Trang chủ tại .
• Phần mềm FreeMind:
Phần mềm nguồn mở, chạy trên hệ điều hành Windows, Mac và Linux. Hiện
nay nhóm mã nguồn mở của HueCIT đã nghiên cứu và viết tài liệu hướng dẫn
sử

dụng,

sản

phẩm

hoàn

toàn

miễn

phí.

Trang

chủ

tại:

Ưwiki/index.php.Main page
• Phần mềm iMindmap 7 :

- Là một ứng dụng mới ra đòi nên hội tụ được những ưu điểm của những
phần mềm đi trước. Không chỉ lập sơ đồ về ý tưởng, iMindmap 7 còn
giúp người sử dụng tạo ra những hình ảnh minh họa, bản vẽ để chèn
vào trong tài liệu của mình, họa đồ kiến thức, bản đồ, bản vẽ kĩ thuật,...
- Trong các phần mềm vễ BĐTD, chúng tôi ưu tiên sử dụng phần mềm
iMindmap 7 vì đây là loại phần mềm hội tụ những ưu điểm của các
phần mềm, do đó rất phù hợp vói việc thiết kế nội dung các bài của
phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương.
1.3.

Cơ sở thưc tiễn

Tìm hiểu thực trạng xây dựng và sử dụng BĐTD vào dạy học các bài của
phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - Công nghệ 10 ở một số trường phổ
thông.
• Nội dung khảo sát

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

Trang 24


- Phương pháp dạy học chủ yếu trong dạy học phần Trồng trọt, lâm
nghiệp đại cương.
- Cách thức tổ chức dạy học mà giáo viên thường dùng.
- Tần suất sử dụng BĐTD vào dạy học các bài phần Trồng trọt, lâm
nghiệp đại cương - Công nghệ 10.
- Những thuận lợi và khó khăn khi sử dụng BĐTD vào dạy học.
• Đối tượng khảo sát
Các giáo viên dạy học bộ môn Công nghệ 10.

• Cách tiến hành
Chúng tôi đã tiến hành điều tra việc ứng dụng BĐTD vào dạy học các bài
của phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương bằng việc trao đổi trực tiếp vói
giáo viên dạy bộ môn Công nghệ 10 trường THPT Lý Thái Tổ và bằng phiếu
điều tra đối vói các em học sinh.
• Kết quả điều tra
Qua việc trao đổi
cho thấy:
Tỉ lệ GV ứng dụng BĐTD vào dạy các bài học mói của phần: Trồng trọt,
lâm nghiệp đại cương vẫn chưa cao. Qua trao đổi với GV, chúng tôi thấy
rằng nguyên nhân chủ yếu của việc chưa ứng dụng nhiều là do:
- GV chưa có điều kiện tiếp xúc nhiều với phương pháp BĐTD
- Trình độ logic của HS còn hạn chế.
- Lớp có sĩ số đông khi thảo luận dễ gây ồn ào.
Bảng 2: Kết quả điều tra ý kiến HS về ứng dụng BĐTD vào thiết kế và dạy
các bài trong phần Trồng trọt, lâm nghiệp đại cương - C N 1 0
Sô HS được điều Sử dụng thường
tra

Thỉnh thoảng sử Chưa sử dụng bao

xuyên

Nguyễn Thị Thu Trang - K37D Sinh - KTNN

dụng

giờ

Trang 25