Các nhân tố ảnh hưởng tới tính tuân thủ thuế thu nhập cá nhân của người nộp thuế nghiên cứu tại chi cục thuế quận 11

TR

NGă

B

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

NGUY N LểăPH

C ANH

CÁC NHÂN T
NHăH
NG T I TÍNH TUÂN TH THU
THU NH P CÁ NHÂN C AăNG
I N P THU - NGHIÊN
C U T I CHI C C THU QU N 11

LU NăV NăTH C S KINH T

TP. H

CHÍ MINH ậ N Mă2015


TR

B GIÁO D CăVÀă ÀOăT O
NGă I H C KINH T TP. H CHÍ MINH

NGUY N LểăPH

C ANH

CÁC NHÂN T
NHăH
NG T I TÍNH TUÂN TH THU
THU NH P CÁ NHÂN C AăNG
I N P THU - NGHIÊN
C U T I CHI C C THU QU N 11

Chuyên ngành : TÀI CHÍNH ậ NGÂN HÀNG
Mã s : 60.34.0201

LU NăV NăTH C S KINH T

NG

IăH

NG D N KHOA H C : TS. LểăQUANGăC

TP. H

CHÍ MINH ậ N Mă2015

NG

L IăCAMă OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u và n i
dung trong lu n v n là trung th c. K t qu c a lu n v n ch a t ng đ
trong b t k công trình nào.
Tác gi

Nguy n Lê Ph

c Anh

c ai công b


M CL C
TRANG PH BÌA
L IăCAMă OAN
M CL C
DANH M C T

VI T T T

DANH M C B NG BI U
DANH M C HÌNH V
CH

NGă1:ăPH N M

U ................................................................................1

1.1 Gi i thi u đ tài .................................................................................................1
1.2 M c tiêu nghiên c u .......................................................................................... 2
1.3 Câu h i nghiên c u ............................................................................................ 2
1.4

it

1.5 Ph

ng và ph m vi nghiên c u .....................................................................2
ng pháp nghiên c u ...................................................................................3

1.6 Ý ngh a th c ti n c a đ tài ...............................................................................4
1.7 B c c đ tài ......................................................................................................4
CH

NGă2:ăC ăS

LÝ LU N ..............................................................................6

2.1 T ng quan v thu thu nh p cá nhân .................................................................6
2.1.1

nh ngh a ...................................................................................................6

2.1.2

c đi m......................................................................................................6

2.1.3 Vai trò ..........................................................................................................7

2.2 Hi u bi t thu .....................................................................................................9
2.3 Nh n th c v tính công b ng thu ...................................................................10
2.4 Tuân th thu ...................................................................................................12
2.5 Hi u bi t thu và nh n th c v tính công b ng thu .......................................13
2.6 Hi u bi t thu và tính tuân th thu .................................................................14
2.7 Nh n th c v tính công b ng thu và tính tuân th thu .................................14
2.8 Mô hình nghiên c u đ ngh ............................................................................15
2.9 Các nghiên c u liên quan đ n đ tài nghiên c u .............................................17


2.9.1 Nghiên c u trong n
2.9.2 Nghiên c u n
K t lu năch

c ..............................................................................17

c ngoài .............................................................................18

ngă2 ...................................................................................................19

CH
NGă3:ăTH C TR NG TUÂN TH THU THU NH P CÁ NHÂN T I
CHI C C THU QU N 11 ...................................................................................20
3.1

c đi m kinh t - xã h i qu n 11 ...................................................................20

3.1.1 V trí đ a lý ................................................................................................ 20
3.1.2 Kinh t - xã h i .......................................................................................... 20
3.2 Th c tr ng qu n lý tuân th thu TNCN t i Chi c c Thu qu n 11................21

3.2.1. S đ t ch c b máy Chi c c Thu qu n 11 ..........................................21
3.2.2 Tình hình s thu thu TNCN t i Chi c c Thu qu n 11 ........................... 22
3.2.3 Th c tr ng qu n lý tuân th thu TNCN t i Chi c c Thu qu n 11 .........23
3.2.3.1 C ch qu n lý thu ............................................................................23
3.2.3.2 Th c tr ng c s pháp lý cho qu n lý thu .........................................23
3.2.3.3 Th c tr ng n i dung qu n lý thu ....................................................... 24
3.3 ánh giá quá trình qu n lý tuân th thu TNCN t i Chi c c Thu qu n 11 ...27
3.3.1 Thu n l i ...................................................................................................27
3.3.2 H n ch ......................................................................................................28
3.3.2.1 V hi u bi t c a ng

i n p thu ......................................................... 28

3.3.2.2 V nh n th c c a ng

i n p thu đ i v i s công b ng thu ............29

K t lu năch

ngă3 ...................................................................................................30

CH
NGă4:ăMỌăHỊNHăNGHIểNăC UăVÀă ỄNHăGIỄăCỄCăNHỂNăT
NHăH
NGă N TÍNH TUÂN TH THU TNCN ......................................32
4. 1. Mô hình nghiên c u gi thuy t và mô hình nghiên c u đ ngh ...................32
4.1.1. Mô hình nghiên c u các nhân t nh h ng đ n tính tuân th thu TNCN
............................................................................................................................ 32
4.1.2. Các gi thuy t nghiên c u các nhân t nh h ng đ n tính tuân th thu
TNCN .................................................................................................................32

4.1.3 Ngu n d li u ............................................................................................ 32
4.1.3.1 D li u s c p ..................................................................................... 33


4.1.3.2 D li u th c p .................................................................................... 33
4.2. Thi t k nghiên c u ........................................................................................ 33
4.2.1 Nghiên c u đ nh tính .................................................................................35
4.2.2 Nghiên c u đ nh l

ng ..............................................................................36

4.2.2.1 M u nghiên c u ..................................................................................36
4.2.2.2 Thi t k b ng câu h i ..........................................................................37
4.2.2.3 Ph

ng pháp phân tích d li u ........................................................... 37

4.3 Xây d ng thang đo ........................................................................................... 38
4.4 K t qu nghiên c u các nhân t nh h ng t i tính tuân th thu TNCN t i
Chi c c Thu qu n 11 ............................................................................................ 40
4.4.1 Th ng kê m u nghiên c u .........................................................................40
4.4.2 K t qu đánh giá thang đo .........................................................................42
4.4.2.1. H s tin c y Cronbach’s Alpha – các nhân t nh h ng tính tuân
th Thu TNCN .............................................................................................. 42
4.4.2.1. H s tin c y Cronbach’s Alpha -Tính tuân th Thu TNCN ...........44
4.4.3 K t qu phân tích nhân t khám phá EFA các nhân t nh h ng đ n tính
tuân th thu TNCN ........................................................................................... 45
4.4.3.1 Thang đo các nhân t

nh h

ng đ n tính tuân th thu TNCN ........45

4.4.3.2 Thang đo tính tuân th thu TNCN .................................................... 48
4.4.4 Mô hình nghiên c u các nhân t nh h ng tính tuân th thu TNCN t i
Chi c c thu Qu n 11 hi u ch nh .......................................................................50
4.5 Mô hình h i quy............................................................................................... 51
4.6 Phân tích nh h ng c a các bi n đ nh tính đ n các nhân t nh h ng t i
tính tuân th thu c a ng i n p thu ...................................................................53
4.6.1 Gi i tính c a ng
4.6.2

tu i c a ng

4.6.3 B ng c p c a ng

i n p thu .....................................................................54
i n p thu .......................................................................55
i n p thu ....................................................................56

4.6.4 Ngu n thu nh p ch u thu TNCN ............................................................. 56
K t lu năch

ngă4 ...................................................................................................58


CH
NGă5:ăNH N XÉT K T QU NGHIÊN C UăVÀă
XU T M T S
KHUY N NGH NH MăT NGăTệNHăTUỂNăTH THU TNCN T I CHI

C C THU QU N 11 ............................................................................................ 60
5.1 Nh n xét k t qu .............................................................................................. 60
5.2 Khuy n ngh .....................................................................................................61
5.3 H n ch đ tài và h
K t lu năch

ng nghiên c u ti p theo ................................................64

ngă5 ...................................................................................................65

K T LU N ..............................................................................................................66
DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANH M C T

VI T T T

TNCN

Thu nh p cá nhân

XHCN

Xã h i ch ngh a

EFA

(Explorator Factor Analysis) - Phân tích nhân t khám phá

THNVDT-TTHT

T ng h p nghi p v d toán – Tuyên truy n h tr

HC-NS-TV-AC

Hành chính – nhân s - tài v - n ch

QLN và CCNT

Qu n lý n và C

KK, KKT và TH

Kê khai, k toán thu và tin h c

NSNN

Ngân sách nhà n

ng ch n thu

c


DANH M C B NG BI U
B ng 3-1: T ng s thu NSNN và s thu thu TNCN t i Chi c c Thu qu n 11 qua
các n m 2012, 2013, 2014 ........................................................................................ 23
B ng 3-2: S l ng t khai quy t toán thu TNCN c a ng i n p thu n p t i Chi

c c thu qu n 11 qua các n m 2012, 2013, 2014 ..................................................... 26
B ng 3-3: S l ng h s hoàn thu TNCN t i Chi c c thu qu n 11 qua các n m
2012, 2013, 2014 .......................................................................................................26
B ng 4-1: Mã hóa các thang đo nhân t
B ng 4-2: Phân lo i đ i t

nh h

ng đ n tính tuân th thu TNCN..38

ng nghiên c u ............................................................... 40

B ng 4-3: Gi i tính m u nghiên c u .........................................................................40
B ng 4-4:

tu i m u nghiên c u ...........................................................................40

B ng 4-5: B ng c p m u nghiên c u ........................................................................41
B ng 4-6: Ngu n thu nh p ch u Thu t ho t đ ng ..................................................41
B ng 4-7: Cronbach’s Alpha –
B ng 4-8: H s t

tin c y c a thang đo hi u bi t thu .................... 42

ng quan bi n t ng c a thang đo hi u bi t thu ......................... 42

B ng 4-9: Cronbach’s Alpha –
tin c y c a thang đo nh n th c v tính công b ng
thu ............................................................................................................................ 43
B ng 4-10: H s t ng quan bi n t ng c a thang đo nh n th c v tính công b ng

thu ............................................................................................................................ 43
B ng 4-11: Cronbach’s Alpha –
tin c y c a thang đo tính tuân th thu TNCN
...................................................................................................................................44
B ng 4-12: H s t
B ng 4-13: Ph

ng quan bi n t ng c a thang đo tính tuân th thu TNCN .....44

ng sai trích khi phân tích các bi n đ c l p .....................................45

B ng 4-14: Phân tích nhân t các bi n đ c l p v i các bi n quan sát cu i cùng .....45
B ng 4-15: H s KMO t

ng ng v i các bi n đ c l p .........................................46

B ng 4-16: Các thành ph n thang đo đ a vào phân tích ..........................................48
B ng 4-17: H s KMO c a thang đo tính tuân th thu ..........................................48
B ng 4-18: Ph ng sai trích khi phân tích các nhân t c a thang đo tính tuân th
thu TNCN ................................................................................................................49
B ng 4-19: Phân tích nhân t v i các bi n c a thang đo tính tuân th thu TNCN .49


B ng 4-20: H s R2 hi u ch nh c a mô hình h i quy ..............................................51
B ng 4-21: Ki m đ nh ANOVA c a mô hình h i quy .............................................52
B ng 4-22: Phân tích các h s c a các bi n đ c l p................................................52
B ng 4-23: Ki m đ nh T-test đ i v i bi n đ nh tính gi i tính ..................................54
B ng 4-24: Ki m đ nh m u đ c l p đ i v i bi n đ nh tính gi i tính ........................ 54
B ng 4-25: Ki m đ nh Test of Homogeneity of Variances c a bi n đ nh tính
tu i

đ i v i các bi n đ c l p............................................................................................. 55
B ng 4-26: Ki m đ nh ANOVA c a bi n đ nh tính
tu i đ i v i các bi n đ c l p
...................................................................................................................................55
B ng 4-27: Ki m đ nh Test of Homogeneity of Variances c a bi n đ nh tính B ng
c p đ i v i các bi n đ c l p ...................................................................................... 56
B ng 4-28: Ki m đ nh ANOVA c a bi n đ nh tính B ng c p đ i v i các bi n đ c
l p .............................................................................................................................. 56
B ng 4-29: Ki m đ nh Test of Homogeneity of Variances c a bi n đ nh tính thu
nh p đ i v i các bi n đ c l p .................................................................................... 57
B ng 4-30: Ki m đ nh ANOVA c a bi n đ nh tính Thu nh p đ i v i các bi n đ c
l p .............................................................................................................................. 57
B ng 4-31: Ki m đ nh Post hoc tests đ i v i bi n đ nh tính ngu n thu nh p ch u
thu ............................................................................................................................ 58


DANH M C HÌNH V
Hình 2-1: Mô hình nghiên c u đ ngh .....................................................................17
Hình 3-1: S đ t ch c b máy Chi c c Thu qu n 11 ...........................................22
Hình 4-1: Quy trình nghiên c u ................................................................................34
Hình 4-2: Mô hình m i quan h gi a tính tuân th thu TNCN v i các nhân t nh
h ng......................................................................................................................... 50


1

CH

NGă1:ăPH N M

U

1.1 Gi i thi uăđ tài
Thu TNCN đ
thu TNCN đ

c áp d ng l n đ u tiên

Hà Lan vào n m 1797. Sau đó,

c nhanh chóng áp d ng t i các n

c công nghi p khác nh : Anh

(n m 1799), Nh t (n m 1887), M (n m 1913), Pháp (n m 1914).
kho ng 180 n

n nay, đã có

c áp d ng thu TNCN và thu TNCN đã tr thành m t b ph n

quan tr ng không th thi u trong h th ng chính sách pháp lu t thu c a nhi u n

c

trên th gi i. Các qu c gia phát tri n đ u coi thu TNCN là m t trong nh ng s c
thu có t m quan tr ng đ c bi t trong vi c huy đ ng ngu n thu ngân sách, th c hi n
phân ph i công b ng xã h i và đi u ti t v mô n n kinh t .
Pháp l nh thu thu nh p đ i v i ng

i có thu nh p cao đ

c ban hành l n

đ u tiên vào n m 1990 t i Vi t Nam. Ngày 20/11/2007, t i k h p th 2, Qu c h i
n

c C ng hoà XHCH Vi t Nam Khoá XII đã thông qua Lu t thu Thu nh p cá

nhân.Lu t này b t đ u có hi u l c t ngày 01/01/2009.
Bên c nh đó, h th ng thu chuy n t c ch chuyên qu n thu sang c ch
t khai, t n p. C ch này ti t ki m th i gian, công s c, chi phí qu n lý v thu ,
nâng cao trách nhi m pháp lý c a đ i t

ng n p thu , t o ti n đ nâng cao hi u qu

công tác c a c quan thu . Tuy nhiên c ch qu n lý thu này còn có m t s m t
h n ch , m t trong s đó là tính tuân th thu t nguy n ch a cao c a ng
thu làm nh h

ng t i k qu thu ngân sách nhà n

công trình nghiên c u xoay quanh các nhân t
ng

i n p thu . Các mô hình đ

nh h

in p

c. Trên th gi i đã có nhi u
ng tính tuân th thu c a

c đ xu t và ki m đ nh này làm c s lý thuy t

quan tr ng đ ti n hành các nghiên c u l p l i nh m ki m đ nh các nhân t các
đ ng đ n tính tuân th thu trong đó có thu thu nh p cá nhân.
t ng c

ng k t qu qu n lý thu , trong khi ngu n l c qu n lý thu còn

h n ch và s ph c t p c a hành vi tuân th thu đòi h i c quan thu c n có
ph

ng pháp phù h p đ đo l

th thu c a ng

ng m c đ tác đ ng c a các nhân t đ n tính tuân

i n p thu TNCN. Xu t phát t nh ng v n đ nêu trên, đ tài “Các


2

nh h

nhân t

ng đ n tính tuân th thu thu nh p cá nhân c a ng

TNCN nghiên c u tr

ng h p Chi c c Thu qu n 11” đ

i n p thu

c l a ch n đ nghiên c u

lu n v n cao h c.
1.2 M c tiêu nghiên c u
Bài nghiên c u này ki m đ nh m i quan h gi a nh n th c v tính công b ng
thu , hi u bi t thu c a ng

i n p thu TNCN v i tính tuân th thu (Nghiên c u

t i chi c c Thu qu n 11). C th :
 Ki m đ nh m i quan h gi a hi u bi t thu và tính tuân th thu c a ng

i

n p thu TNCN.
 Ki m đ nh m i quan h gi a nh n th c v tính công b ng thu và tính tuân
th thu c a ng

i n p thu TNCN.

 Ki m đ nh m i quan h gi a hi u bi t thu và nh n th c v tính công b ng
thu c a ng

i n p thu TNCN.

T đó lu n v n h

ng đ n m c tiêu:

 Nh n di n và đ nh l

ng nhân t nào tác đ ng t i tính tuân th thu

TNCN.


a ra nh ng khuy n ngh c b n nh m thúc đ y ng

i n p thu TNCN

tuân th thu t t h n.
1.3 Câu h i nghiên c u
M i quan h gi a hi u bi t thu , nh n th c v tính công b ng thu và tính
tuân th thu TNCN là gì?
Y u t nào là y u t có tác đ ng u th nh t đ n tính tuân th thu TNCN
c a ng

i n p thu ?
Khuy n ngh nào đ t ng tính tuân thu thu TNCN c a ng

1.4ă

iăt

ng và ph m vi nghiên c u

i n p thu ?


3

it

ng nghiên c u: Các nhân t

cá nhân c a ng

nh h

ng t i tính tuân th thu thu nh p

i n p thu t i Chi c c Thu qu n 11.

Ph m vi nghiên c u:

tài nghiên c u các nhân t tác đ ng t i tính tuân th

thu TNCN. M t là nhân t hi u bi t thu , hai là nhân t nh n th c v tính công
b ng thu . Ph m vi kh o sát thu th

u là thông tin đ

tr c ti p ng

c cung c p qua đi u tra
nghi p khác nhau t

bàn qu n 11.
1.5ăPh

ngăphápănghiênăc u
Nghiên c u đ

c th c hi n qua 2 giai đo n là: Nghiên c u s b và nghiên

c u chính th c. Trong đó, nghiên c u s b đ

c th c hi n thông qua ph

ng pháp

đ nh tính nh m xây d ng và hoàn thi n b ng ph ng v n. Do s khác nhau v v n
hóa, m c đ phát tri n kinh t và m c đ tuân th thu c a t ng n

c nên c n ph i

nghiên c u đ nh tính đ đi u ch nh và b sung thang đo cho phù h p. Ti p theo,
nghiên c u chính th c b ng ph
Ph

ng pháp đ nh l

ng.

ng pháp đ nh tính: ti n hành b ng cách tham kh o ý ki n chuyên gia,

th o lu n nhóm nh m hi u ch nh thang đo c a các bi n quan sát và xây d ng b ng
câu h i kh o sát.
Ph

ng pháp đ nh l

ng: ti n hành ch n m u, kh o sát b ng b ng câu h i

v i (n = 200). D li u thu th p t b ng câu h i kh o sát đ
thô b ng excel sau đó ti p t c đ

c ti n hành x lý s li u

c phân tích b ng ph n m m SPSS theo t ng b

c

sau:
B

c 1: ánh giá đ tin c y thang đo
tin c y c a các thang đo đ

c đánh giá b ng h s Cronbach Alpha, qua

đó các bi n không phù h p s b lo i b n u h s t

ng quan bi n t ng (Corrected

item – Total correlation) nh h n 0.4 và thang đo có th ch p nh n đ
tin c y n u h s Cronbach Alpha l n h n 0.7.
B

c 2: Phân tích nhân t

cv m tđ


4

Phân tích nhân t đ ki m đ nh giá tr h i t và giá tr phân bi t c a các bi n
thành ph n.Các bi n có h s t i nhân t (factor loading) nh h n 0.5 s b lo i.
Thang đo s đ

c ch p nh n khi t ng ph

ng sai trích l n h n ho c b ng 50% và

giá tr riêng (eigenvalue) có giá tr l n h n 1.
B

c 3: Ki m đ nh các gi thuy t

Ki m đ nh các gi thuy t c a mô hình và m c đ phù h p t ng th c a mô
hình đ có đ

c mô hình h i quy đa bi n và mô hình ki m đ nh v i m c ý ngh a

5%.
B

c 4: Ki m đ nh T-test và phân tích ANOVA (analysis of variance)

Ki m đ nh T-test và phân tích ANOVA nh m tìm ki m s khác bi t có ý
ngh a th ng kê c a các bi n đ c l p v i bi n ph thu c.T k t qu đ t đ

c này tác

gi đ a ra các k t lu n và các khuy n ngh cho chi c c thu qu n 11.
1.6ăụăngh aăth c ti n c aăđ tài
tài nghiên c u các đ ng c v tính tuân th thu c a ng

i n p thu t đó

phát tri n các chính sách thu đ làm t ng ngu n thu cho ngân sách nhà n

c.

Nghiên c u này mang l i l i ích cho Chi C c thu qu n 11 trong vi c xác
đ nh các y u t quy t đ nh tính tuân th thu TNCN c a ng
K t qu nghiên c u s đ

i n p thu .

c b sung vào lý thuy t v tính tuân th thu tr

c

đây t đó giúp Chi C c thu qu n 11 tri n khai các khuy n ngh nh m nâng cao tính
tuân th thu TNCN c a ng

i n p thu .

1.7 B c căđ tài
G m 5 ch

ng:

Ch

ng 1: Ph n m đ u.

Ch

ng 2: C s lý lu n.

Ch

ng 3: Th c tr ng tuân th thu Thu nh p cá nhân t i chi c c thu qu n 11.


5

Ch

ng 4: Mô hình nghiên c u và đánh giá các nhân t nh h

ng đ n tính

tuân thu TNCN t i Chi c c Thu Qu n 11.
Ch

ng 5: Nh n xét k t qu nghiên c u và đ xu t m t s khuy n ngh nh m

t ng tính tuân th thu TNCN t i Chi c c Thu Qu n 11.


6

CH

NGă2:ăC ăS

LÝ LU N

2.1 T ng quan v thu thu nh p cá nhân
2.1.1ă nhăngh a
Thu Thu nh p cá nhân là lo i thu tr c thu đánh vào thu nh p nh n đ
c a cá nhân trong m t k tính thu nh t đ nh.
mà pháp lu t c a các qu c gia h

it

c

ng ch u thu thu nh p cá nhân

ng t i là thu nh p c a các cá nhân trong xã h i.

Trong đó, thu nh p cá nhân có th hi u là t ng s ti n, hàng hóa, d ch v mà m t cá
nhân nh n đ
2.1.2ă

c trong m t th i k nh t đ nh.

căđi m
Thu TNCN là thu tr c thu, ng

i ch u thu c ng là ng

i n p thu và khó

có th chuy n d ch gánh n ng thu sang cho ch th khác, thu này có tính công
b ng h n thu gián thu vì ph n đóng góp v thu th

ng phù h p đ i v i kh n ng

c a t ng đ i t

ng n p thu . Thông th

ng n p thu , có tính phân lo i đ i t

ng,

thu thu nh p cá nhân ch đánh vào thu nh p cao h n m c kh i đi m thu nh p ch u

thu , không đánh thu vào nh ng cá nhân có thu nh p v a đ nuôi s ng b n thân và
gia đình

m c c n thi t. Thêm vào đó khi thu nh p cá nhân t ng lên thì t l thu

thu c ng t ng thêm.

nhi u n

nhân mang gánh n ng xã h i.

c còn có quy đ nh mi n, gi m thu cho nh ng cá
n

c ta hi n nay, thu nh p c a các t ng l p nhân

dân có s chênh l ch nhau, s đông dân c có thu nh p còn th p, nh ng c ng có
m t s cá nhân có thu nh p khá cao, nh t là nh ng cá nhân làm vi c trong các
doanh nghi p có v n đ u t n
ng

in

c ngoài, trong khu ch xu t ho c có m t s cá nhân

c ngoài làm vi c t i Vi t Nam. M c dù thu thu nh p cá nhân ch a mang

l i s thu l n cho ngân sách Nhà n
và ph

c, song xét trên ph

ng di n công c qu n lý v mô c a Nhà n

ng di n công b ng xã h i

c thì thu thu nh p cá nhân có v

trí c c k quan tr ng, do đó vi c đi u ti t thu thu nh p đ i v i nh ng ng
nh p cao là c n thi t, đ m b o th c hi n chính sách công b ng xã h i.

i có thu


7

Thu TNCN là s c thu có đ nh y c m cao, là lo i thu có liên quan tr c
ti p đ n l i ích c a ng
h i.

i n p thu và liên quan t i h u h t các cá nhân trong xã

c đi m này xu t phát t tính ch t thu tr c thu c a thu TNCN.
Thu TNCN có đ i t

ng đánh thu là thu nh p đã phát sinh trong th c t .

Tuy nhiên, không ph i thu nh p nào c ng là đ i t

ng c a thu TNCN mà ch có

nh ng thu nh p đáp ng nh ng đi u ki n nh t đ nh m i tr thành đ i t

ng ch u

thu . Vì th m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a chính sách thu TNCN là
ph i xác đ nh đ i t

ng ch u thu . Thông th

ng thu nh p ch u thu ph i là thu

nh p h p pháp, đã th c t phát sinh có tính ph bi n và Nhà n
đ

c. Tuy nhiên khi đi vào c th chính sách thu

c có th ki m soát

m i qu c gia, thu nh p ch u

thu có nh ng quy đ nh riêng tùy theo hoàn c nh kinh t và quan đi m đánh thu
c a nhà n

c nh t là chi phí đ

c kh u tr tr

c khi đánh thu .

Thu TNCN có tính n đ nh không cao, vi c qu n lý thu , thu thu t
khó kh n, chi phí qu n lý và thu thu th

ng đ i

ng l n h n so v i các lo i thu khác.

i

v i thu thu nh p ngoài vi c xác đ nh thu nh p ch u thu còn ph i xác đ nh th i
đi m phát sinh thu nh p, ngu n g c, đ a đi m, th i h n c trú c a đ i t
thu và các kho n chi phí đ

c tr tr

ng n p

c khi tính thu .

Thu TNCN đánh thu theo nguyên t c có xem xét đ n kh n ng tr thu hay
hoàn c nh cá nhân c a ng

i n p thu b ng vi c quy đ nh m t s kho n đ

tr có tính ch t xã h i tr

c khi tính thu . Thu TNCN có tính ch t l y ti n cao,

thu su t đ

c kh u

c thi t k theo bi u l y ti n t ng ph n nh m đ m b o tính công b ng

gi a các cá nhân ph i n p thu . Thu TNCN luôn g n li n v i chính sách kinh t xã
h i c a m i qu c gia.

thu thu nh p đ t đ

d ng ph i đ m b o cân b ng l i ích gi a ng

c hi u qu cao trong quá trình áp

i n p thu và nhà n

c.

2.1.3 Vai trò
Là công c góp ph n th c hi n công b ng xã h i, gi m b t s chênh l ch v
thu nh p gi a nh ng ng

i có thu nh p cao và nh ng ng

xã h i.Trong chính sách thu , nhà n

c đã thi t k các đ i t

i có thu nh p th p trong
ng đi u ti t khác nhau

8

v i các m c thu su t và ch đ

u đãi khác nhau. Do v y chính sách thu TNCN

có tác đ ng m nh m , tr c ti p tham gia phân ph i thu nh p xã h i t ng
thu . Nhà n

in p

c áp d ng chính sách thu TNCN ph i th ng nh t gi a các t ng l p

dân c . Khi cá nhân có thu nh p t kinh doanh và có thu nh p gi ng nhau đ u ph i
n p thu nh nhau (bình đ ng theo chi u ngang). Ng

i có thu nh p quá th p

không đ b o đ m đ i s ng thì không ph i n p thu (bình đ ng theo chi u d c). S
bình đ ng c a chính sách thu s t o đi u ki n cho m i thành viên trong xã h i làm
n có hi u qu .
Là m t công c đ m b o ngu n thu quan tr ng và n đ nh cho Ngân sách
nhà n

c b i thu TNCN có di n thu thu r ng, kh n ng t o ngu n thu cho NSNN

cao, có đ co giãn theo thu nh p t

ng đ i l n nên cùng v i s phát tri n c a n n

kinh t thu nh p c a các t ng l p dân c c ng không ng ng t ng lên, n u có chính
sách đ ng viên h p lý, n đ nh thì không c n ph i th
thu đ

c m t m c thu mong mu n.

ng xuyên thay đ i mà v n

Vi t Nam t tr ng thu TNCN hi n nay

kho n 10%.
Là công c kinh t v mô đ

c Nhà n

dùng và ti t ki m. Khi n n kinh t đang

c s d ng đ đi u ti t thu nh p tiêu

tình tr ng suy thoái, nhà n

c có th gi m

thu đ ch ng l i s suy thoái. Chính sách tài chính nh th g i là chính sách tài
khóa n i l ng. Ng
nóng, thì nhà n

c l i, khi n n kinh t

tình tr ng l m phát và có hi n t

ng

c có th t ng thu đ ng n cho n n kinh t kh i r i vào tình tr ng

quá nóng d n t i đ v . Chính sách tài khóa nh th g i là chính sách tài khóa th t
ch t. Khi s d ng công c thu đ đi u ti t n n kinh t v mô có th v p ph i nh ng
tr ng i chính tr . Th c hi n chính sách tài chính n i l ng thông qua gi m thu thì
d . Nh ng khi mu n th c hi n chính sách tài chính th t ch t thông qua t ng thu l i
r t d b ng

i dân ph n đ i.

Góp ph n qu n lý thu nh p dân c . Thông qua vi c ki m tra, xác minh thu
nh p tính thu TNCN, c quan Nhà n

c có th phát hi n nh ng kho n thu nh p

h p pháp, không h p pháp đ có nh ng bi n pháp x lý phù h p, giúp Chính ph


9

có thêm c s đ đánh giá khái quát v tình hình thu nh p xã h i, v c c u thu
nh p dân c đ đ ra các chính sách kinh t xã h i phù h p.
2.2 Hi u bi t thu
Theo ERN CHEN LOO et al (2009) hi u bi t thu đ

c đánh giá là hi u qu

nh t trong vi c xác đ nh hành vi tuân th thu thu nh p cá nhân c a ng

i n p thu ,

s ra đ i c a h th ng t kê khai thu giúp c i thi n trình đ hi u bi t thu thu nh p
cá nhân c a ng

i n p thu . H n n a, nh ng hi u bi t v thu

t kê khai thu c a ng

nh h

ng đ n vi c

i n p thu , đ c bi t là v s hi u bi t c a h trong vi c x

lý các v n đ v thu , mà cu i cùng s

nh h

Theo Merima Ali et al (2013) hi u bi t thu t
hành vi tuân th thu c a ng

ng đ n hành vi tuân th thu c a h .
ng quan m t cách tích c c đ i v i

i n p thu .

H th ng thu là m t ph m trù ph c t p vì th ng

i n p thu ch có m t s

hi u bi t gi i h n v nó. Do tính ch t ph c t p c a các chính sách v thu và tài
chính, chính ph hi m khi công b công khai m t cách chi ti t và vì v y s hi u bi t
v thu c a ng
y u c a ng

i n p thu s th p (Young-dahl & Tinsley, 1978). S hi u bi t ch

i dân v các chính sách thu , ch ng h n nh đánh thu l y ti n là

không đ y đ (Roberts, Hite & Bradley, 1994).
D a trên b ng ch ng t M & Anh, Steinmo (1998) l u ý r ng: nghiên c u
thái đ , nh n th c, ki n th c v thu và các chính sách thu c a ng
nghiên c u đã phát hi n ra r ng ng

i dân, các nhà

i dân th c s ti p c n thông tin sai l ch ho c

thông tin b l n l n.
Hi u bi t v pháp lu t thu đ

c gi đ nh là có t m quan tr ng đ i v i s

thích và thái đ đ i v i vi c n p thu c ng nh vi c t kê khai n p thu (Kasipillai
Mustafa, 2000).
V n đ này đã t ng đ

c Jackson và Milliron (1986) tranh lu n r ng giáo

d c có hai y u t : B ng c p v hi u bi t tài chính và nh ng ch ng ch c th v hi u
bi t liên quan đ n nh ng c h i tránh thu . Theo nh Mohd (2002), thông tin v


10

nh ng quy đ nh thu k t h p v i ki n th c tài chính có th suy ra đ
qu kinh t đ i v i ng

c nh ng h

i n p thu .

2.3 Nh n th c v tính công b ng thu
Công b ng là tiêu chu n đ đánh giá s khác bi t trong cách c x thu c a
các cá nhân khác nhau (Murphy & Nagel, 2002). Lý thuy t công b ng cho r ng m i
ng

i mong đ i m t t l t

ng đ

ng gi a s thu ph i n p và phúc l i mang l i

cho h . (VD: Công b ng l i ích qua l i v i nhau gi a ng
và công b ng theo chi u ngang và chi u d c gi a nh ng ng
công b ng cho r ng n u t l t

ng đ

i n p thu và chính ph
i n p thu ). Lý thuy t

ng không t n t i thì s thúc đ y s thay đ i

ph n đóng góp (Cuccia & Carnes, 2001). Công b ng và trao đ i d a trên nh ng lý
thuy t xem cá nhân hành đ ng đúng pháp lu t, có tính v l i và có đ nh h
tiêu, h đánh giá công b ng là s cân x ng gi a l i ích h nh n đ

ng m c

c v i s đóng

góp thu c a h . Trong quan đi m này, m t s phân ph i công b ng đ

c đ nh

ngh a là s hoàn l i l i ích theo nh ng s thu h đã n p (Kinsey, Grasmick, and
Smith 1991). D a vào lý thuy t công b ng, ng

i n p thu tr nên d tr n thu khi

h là n n nhân c a b t bình đ ng thu ho c ng

c l i h s tuân th thu khi h là

ng

i th h

ng v s b t bình đ ng thu . L u ý r ng: lý thuy t công b ng (Adams,

1965; Lewis, 1982; Walster, Walster, & Berscheid, 1987) gi i quy t hai v n đ :
nh n th c v tính công b ng là gì? và cách con ng
nh th nào? V i tr

ng h p th nh t, m t m i quan h đ nh ngh a là công b ng

khi t t c các bên tham gia nh n đ
gi a ng
ng

i nh n th c v tính công b ng

c phúc l i t

ng đ

ng nhau. M i quan h

i n p thu và chính ph trình bày s khác bi t gi a nh ng đóng góp c a

i n p thu và phúc l i nh n đ

c c a h . Walster et al (1978) cho r ng khi

nh ng cá nhân nh n th y h b đ i x không công b ng, h s tr nên lo l ng và s

th khôi ph c l i s công b ng b ng cách thay đ i b n thân ho c thay đ i ngu n thu
nh p nh n đ

c và ngu n chi phí ho c b ng cách thuy t ph c b n thân r ng m i

quan h đó v n đã không công b ng, không th c t , không h p lý.


11

Ngoài ra, Kinsey et al (1991) cho r ng đánh giá công b ng v gánh n ng thu
c a ng

i n p thu đ

c trình bày b i hai khía c nh đ

b ng truy n th ng: các l i ích nh n đ

c đ c p t lý thuy t công

c t các kho n thu đã n p (công b ng trao

đ i) và phân b gánh n ng thu đ i v i ng

i n p thu (công b ng theo chi u d c).

Tuy nhiên, Gerbing (1988) đã phát tri n m t công c kh o sát đã đ

c thi t

k cung c p c u trúc thu su t đ đ nh ngh a t ng quát v công b ng thu b ng cách
phân lo i ra nhi u quy mô đa d ng v công b ng thu . Theo nh Richardson (2006),
5 y u t chính v nh ng ph

ng di n c a công b ng thu bao g m: công b ng

chung và phân b gánh n ng thu , l i ích trao đ i v i nhà n
thu c a nh ng ng

c, thái đ h

ng đ n

i giàu có, c u trúc t su t thu và tính t l i.

Th nh t, công b ng chung và phân b gánh n ng thu ; đi u này đòi h i gi i
thích công b ng t ng quát c a h th ng thu và phân b gánh n ng thu .
Th hai, l i ích trao đ i v i nhà n
nh n đ

c t nhà n

ct

c; ph

ng di n này đ c p nh ng l i ích

ng ng v i s ti n thu đã n p.

Trong b i c nh c a vi c đánh thu thu nh p, các cá nhân có th t p trung vào
vi c đánh giá công b ng c a gánh n ng thu đ i v i s ti n thu h ph i tr liên
quan đ n l i ích mà h nh n đ

c t chính ph (Kinsey et al, 1991). N u xã h i

không cung c p đ các ngu n l c (tài tr thu ) so v i s thu ph i n p, đi u này có
th d n đ n s b t công b ng trao đ i (Peter & Dijke, 2007). Ng

i n p thu có th

không đ ng ý v i chính sách chi tiêu c a chính ph , ho c n u h c m th y r ng h
đang không có đ

c m t trao đ i công b ng c a chính ph so v i các kho n thu

ph i n p c a h , h s tr nên không vui, và báo cáo thu nh p ít h n so v i ng
n p thu nh n đ

i

c s công b ng trong trao đ i c a h v i chính ph (Chung,

2002).
Th ba, thái đ thu h
x lý nh ng ng

ng t i nh ng ngu n thu nh p cao, ph

ng di n này

i có thu nh p cao ch a đóng góp nhi u vào thu thu nh p và s

t n t i c a nh ng đi u kho n đ c bi t hay nh ng kho n gi m tr ch áp d ng riêng
cho ng

i giàu.


12

Th t , c u trúc thu su t đ
c u trúc thu su t đ

c u tiên, ph

ng di n này gi i quy t nh ng

c mong mu n ( ví d : c u trúc thu su t l y ti n và c u trúc

thu su t t l ).
Công b ng v c u trúc thu su t đ
tiên, nh ng ng

c xem xét t ít nh t 3 quan đi m:

u

i n p thu có thu nh p cao có ngh a v thu cao h n nh ng ng

i

n p thu có thu nh p th p h n, khi các đi u ki n khác không đ i. Th hai, có m t
s tác đ ng v thu su t lên nh ng ngh a v thu c a các cá nhân đ

c đ a ra, nh

là m c t ng lên ho c gi m xu ng v thu nh p c a h . Th ba là quan đi m nên có
m i quan h đ n nh ng ng

i n p thu khác nhau.

Th n m, tính t l i, ph

ng di n này gi i quy t v v n đ s thu nh ng cá

nhân riêng l n p thu cao h n so v i các đ i t

ng khác. Tính t l i gi đ nh r ng

nh ng cá nhân t i đa hóa l i ích mong mu n b ng cách báo cáo thu nh p m t cách
cân b ng gi a l i ích c a vi c tr n thu và h u qu c a vi c phát hi n ra vi c tr n
thu . (Roth, Scholz & Witten, 1989).
Ngoài ra, trong các nguyên t c v thu c a Adam Smith có m t nguyên t c
đ

c phát bi u nh sau: “Các đ i t

n

ct

ng ng v i kh n ng c a h và t

v c a Nhà n
đ

ng n p thu nên đóng góp vào ngân sách nhà
ng ng v i m c đ h th h

ng s b o

c”. Nguyên t c này k t h p v i các nguyên lý v tính công b ng

c các qu c gia s d ng đ xây d ng nên h th ng thu c a mình.

2.4 Tuân th thu
Tuân th thu đ c p đ n s s n lòng c a ng

i n p thu tuân theo pháp lu t

thu b ng cách th c hi n các ngh a v thu (Peter & Dijke, 2007). Theo Alm
(1991), ph m vi tuân th thu bao g m, báo cáo thu nh p và thanh toán các ngh a
v thu theo quy đ nh c a lu t pháp và các quy t đ nh c a tòa án. Tuân th thu
đi n hình có ngh a là kê khai đúng thu nh p tính thu , làm đúng ngh a v pháp lý
(s chính xác), kê khai thu nh p đúng h n, và thanh toán s ti n khi t i h n (tính
ch t k p th i) (Franzoni, 1999). Nh ng đ nh ngh a khác v tính tuân th thu là
hành đ ng đi n vào m u thu thu nh p, tuyên b các kho n thu nh p ch u thu

13

chính xác. Và thanh toán các kho n thu ph i n p trong th i gian quy đ nh mà
không ph i đ i các hành đ ng ti p theo c a c quan thu .
Roth et al (1989) gi i thích r ng ng

i n p thu c n ph i chu n b t t c các

thông tin có liên quan trong các bi u m u kê khai thu thu nh p trong kho ng th i
gian nh t đ nh, và các bi u m u kê khai thu này ph i báo cáo chính xác ngh a v
thu theo đúng quy đ nh c a pháp lu t và các phán quy t c a tòa án. Nh ng ng
c ý tr n thu ho c đ

i

c coi là có ý đ nh tr n thu là ph m pháp. Không tuân th

thu hay tr n thu x y ra khi ng

i n p thu c ý ho c vô ý không th c hi n đúng

ngh a v thu c a h . H u h t nhà phân tích tính không tuân th thu t p trung vào
vi c nghiên c u tính không tuân th thu hay tr n thu s b ng n c n thông qua
vi c phát hi n và x ph t nh th nào (Franzoni, 1999). Alm, Sanchez, và DeJuan
(1995), Elffers (1991), l u ý r ng vi c tuân th thu không th gi i thích hoàn toàn
theo m c đ c

ng ch .

2.5 Hi u bi t thu và nh n th c v tính công b ng thu
M c đ hi u bi t thu quan tr ng đ i v i cách th c ng
đ

c lý thuy t thu c b n và thái đ h

i n p thu hi u

ng t i thu (Mohn, 2005). Ng nh n đóng

m t vai trò ch y u đánh giá tính công b ng, thái đ đ i v i vi c tr n thu c a
chính ng

i n p thu và thái đ đ i v i tr n thu c a ng

i khác (Roberts et al,

1994). Vì v y s ch ch có kh n ng phát sinh v i thông tin không đ y đ hay hi u
bi t không đ y đ . Thái đ đ i v i h th ng thu và nh n th c v s công b ng s
b

nh h

ng b i s hi u bi t v h th ng thu . Khi nh ng l i đ n và ng nh n

đ

c thay th b i s hi u bi t, chúng ta mong đ i m t s thay đ i trong thái đ

h

ng t i thu m c dù h t t

ng và các giá tr c b n không đ i và pháp lu t thu

c ng không đ i.
Cuccia và Carnes (2001) đ ng ý nh t quán v i các nghiên c u tr
d nh

c đó (ví

White, Curatola, và Samson, 1990; Christensen, Weihrich, & Newman,

1994) r ng giáo d c t ng s làm t ng hi u bi t và ch p nh n s ph c t p c a lu t
thu . Phân ph i gánh n ng thu có th đ

c s d ng đ đánh giá s công b ng và


14

d n đ n t ng nh n th c công b ng mà không làm thay đ i pháp lu t thu , theo
Eriksen and Fallan (1996).
2.6 Hi u bi t thu và tính tuân th thu
Ki n th c giáo d c là nhân t quan tr ng c a tr n thu (Richardson, 2006a).
Nó liên quan đ n kh n ng hi u và tuân th hay không tuân th lu t thu thu nh p
cá nhân c a ng

i n p thu

(Jackson & Milliron, 1986). T ng m c đ hi u bi t tài

chính thì m c đ tuân th thu s đ

c c i thi n vì làm t ng nh n th c tích c c v

thu . T ng hi u bi t v c h i tr n thu có nh h

ng tiêu c c lên tuân th thu vì

nó giúp không tuân th thu . Tuy nhiên, ph n l n các nghiên c u ki m tra tác đ ng
c a giáo d c v hành vi tr n thu s d ng c p đ giáo d c ph thông c a ng
thu nh ph

ng pháp đ đo l

in p

ng giáo d c (Richardson & Sawyer, 2001). Hi u

bi t thu càng cao thì t l tuân th thu càng l n (Carnes & Cuccia, 1996). Theo
Eriksen and Fallan (1996), khi trình đ hi u bi t thu t ng, t l tr n thu gi m, và
m c đ tuân th thu tr nên cao h n.
2.7 Nh n th c v tính công b ng thu và tính tuân th thu
Theo Wenzel (2002) nh ng nghiên c u khác nhau nh n m nh vai trò c a
nh n th c v công lý và công b ng nh ng nghiên c u nh n th y r ng ng

in p

thu có kh n ng ít tuân th v i m t h th ng thu b t công, không công b ng (ví

d , Alm, Jackson, & Mckee, 1993; Cowell, 1992; Falkinger, 1995; Roberts & Hite,
1994). Có m t s đ ng thu n ngày càng t ng trong các tài li u tuân th thu r ng s
công b ng h th ng kinh t đóng m t vai trò quan tr ng trong hành vi kê khai thu
(Chung 2002). Công chúng nh n th c r ng h th ng thu công b ng thì quan tr ng
đ i v i tuân th thu (Richardson, 2006b) t c là ng

i n p thu có ý đ nh tr n thu

n u h nhân th y h th ng thu thì không công b ng (Vogel, 1974). Ng
r ng thái đ h
đ

c t ng

ng t i thu c a ng

i ta cho

i n p thu c n c vào phúc l i mà h c m nh n

i làm chính sách (Dell’Anno, 2009). Mô hình phân tích d báo r ng

tính tuân th thu gi m khi yêu c u t ng v s đóng góp trong hàng hóa công đ

c