Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên việt nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay

HC VIN CHNH TR QUC GIA H CH MINH

NGUYN TH THANH H

GIá TRị ĐạO ĐứC TRUYềN THốNG DÂN TộC
VớI VIệC XÂY DựNG LốI SốNG MớI CHO SINH VIÊN
VIệT NAM TRONG BốI CảNH TOàN CầU HóA HIệN NAY
Chuyờn ngnh

: CNDVBC & CNDVLS

Mó s

: 62 22 80 05

LUN N TIN S TRIT HC

Ngi hng dn khoa hc:

1. PGS,TS. NGUYN TH KIT
2. PGS,TS. HONG ANH

H NI - 2014


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa
học của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong
luận án là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng.
Những kết quả khoa học của luận án chưa được công bố

trong bất kỳ công trình nào.

Tác giả luận án

Nguyễn Thị Thanh Hà


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Những công trình đề cập đến lối sống; lối sống sinh viên và đặc điểm
lối sống mới của sinh viên Việt Nam hiện nay
1.2. Những công trình đề cập đến giá trị, giá trị đạo đức truyền thống, giá
trị đạo đức truyền thống Việt Nam. Sự tác động toàn cầu hóa đến việc
phát huy giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam
1.3. Các công trình nghiên cứu về vai trò, thực trạng và nguyên nhân của
giá trị đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống mới cho sinh
viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay
1.4. Các công trình đề xuất phương hướng và giải pháp, kế thừa và phát
huy giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam trong xây dựng lối sống con
người Việt Nam, trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam nói
chung, trong bối cảnh toàn cầu hóa nói riêng
1.5. Những vấn đề đặt ra để luận án tiếp tục giải quyết
Chương 2: LỐI SỐNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA GIÁ TRỊ ĐẠO
ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG VIỆC XÂY
DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY

2.1. Lối sống, tầm quan trọng, nội dung của việc xây dựng lối sống mới cho

sinh viên Việt Nam hiện nay
2.2. Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc và vai trò của nó đối với việc xây
dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa
hiện nay
Chương 3: GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC VỚI VIỆC
XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM
TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY - THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

3.1. Toàn cầu hóa và tác động của nó đến việc phát huy giá trị đạo đức
truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay
3.2. Thực trạng việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây
dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa
hiện nay
3.3. Một số vấn đề đặt ra trong phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân
tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối
cảnh toàn cầu hóa hiện nay
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU
NHẰM PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG
DÂN TỘC ĐỐI VỚI VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO
SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN CẦU
HÓA HIỆN NAY

4.1. Phương hướng phát huy giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây
dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay
4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống
dân tộc đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối
cảnh toàn cầu hóa hiện nay
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

Trang
1
5
5
9
12

14
15

18
18
44

63
63
74
108

121
121
131
157
159
160
176

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
BCH

:

Ban chấp hành

CTQG HCM :

Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

CNXH

:

Chủ nghĩa xã hội

CNH, HĐH

:

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

GD & ĐT

:

Giáo dục và Đào tạo

KTTT

:

Kinh tế thị trường

KHXH

:

Khoa học xã hội

NQ

:

Nghị quyết

Nxb

:

Nhà xuất bản

TW

:

Trung ương

TNCS

:

Thanh niên Cộng sản

Tp HCM

:

Thành phố Hồ Chí Minh

XHCN

:

Xã hội chủ nghĩa


1
MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Mỗi con người phải biết quá khứ của mình, mỗi dân tộc phải biết lịch sử
của mình, một dân tộc mà đánh mất quá khứ thì cũng là đánh mất chính bản
thân mình. Trong các truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam, nổi bật lên
là đạo đức truyền thống. Nó là dòng chảy liên tục nảy sinh, tồn tại, phát triển
trong suốt tiến trình dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước của cha ông
ta. Đây là cơ chế tích lũy, lưu truyền chắt lọc, chuyển giao tiếp nối từ thế hệ
này qua thế hệ khác, từ đời này qua đời khác, hình thái kinh tế - xã hội này

qua hình thái kinh tế - xã hội khác. Vì thế, việc phát huy các giá trị truyền
thống, đặc biệt là giá trị đạo đức, nhằm xây dựng lối sống mới con người Việt
Nam nói chung, sinh viên nói riêng trong điều kiện hiện nay là một trong
những yêu cầu bức thiết của sự nghiệp đổi mới, hiện đại hóa đất nước. Văn
kiện Đại hội X của Đảng khẳng định:
Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo
vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ công nghiệp
hoá, hiện đại hoá, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị
văn hoá trong thanh niên, học sinh, sinh viên; đặc biệt là lý tưởng
sống, lối sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hoá con
người Việt Nam [30, tr.172].
Ở đây, giá trị đạo đức truyền thống là yếu tố tạo nên bản sắc văn hóa của
dân tộc. Trong quá trình phát triển của xã hội, chúng còn là yếu tố nội sinh, có
tác dụng thúc đẩy quá trình vận động và phát triển nền văn hóa, một yếu tố
không thể thiếu trong xây dựng lối sống của mỗi con người, trong đó có thanh
niên - sinh viên.
Mối quan hệ giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với xây dựng lối
sống là điều không ai nghi ngờ. Tuy nhiên, trong điều kiện kinh tế thị trường,
toàn cầu hóa hiện nay, giá trị đạo đức truyền thống có vai trò như thế nào
trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam, nó cản trở hay là động lực,


2
là cơ sở định hướng cho xây dựng lối sống? Và nội dung, yêu cầu phát huy
giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho sinh viên là
gì, và đòi hỏi phương hướng với những giải pháp gì để phát huy giá trị đạo
đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên.
Cho nên, để xây dựng lối sống hiện nay, chúng ta không ngừng nâng cao
nhận thức của toàn xã hội nói chung và của sinh viên nói riêng về vai trò, tầm
quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống, phát huy các giá trị đó trong việc

xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Từ đây, nẩy sinh nhiều vấn đề đặt ra,
làm sao định hướng đúng đạo đức cho sinh viên trong điều kiện hiện nay - khi
mà các giá trị đạo đức truyền thống đang có những biến đổi, làm thế nào để
sinh viên có một tình cảm thực sự, một thái độ đúng đắn và một niềm tin
vững chắc khi thực hiện các hệ chuẩn giá trị xã hội để họ xây dựng lối sống
mới của mình. Và, chính các giá trị đạo đức truyền thống có vai trò quan
trọng tạo nên đặc trưng lối sống của người Việt Nam nói chung và của sinh
viên nói riêng. Vấn đề xây dựng lối sống mới cho sinh viên hiện nay cũng
đang đặt ra những thách thức mới, đặc biệt là vấn đề giá trị đạo đức truyền
thống với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối cảnh toàn cầu
hóa hiện nay. Hiện tượng suy thoái đạo đức, lối sống trong xã hội và trong
sinh viên đã và đang diễn ra phức tạp. Những biểu hiện của nó ngày càng rõ
nét hơn đến mức không thể không quan tâm. Lối sống thực dụng, cá nhân, vị
kỷ trong thanh niên sinh viên có xu hướng gia tăng, gây nhức nhối đời sống
xã hội. Tại Đại hội X, Đảng ta đã nhấn mạnh: “Tình trạng suy thoái, xuống
cấp về đạo đức, lối sống, sự gia tăng tệ nạn xã hội và tội phạm đáng lo ngại,
nhất là trong giới trẻ” [30, tr.106].
Vì thế, có thể thấy tầm quan trọng hàng đầu của sự nghiệp “trồng
người” trong sinh viên hiện nay. Việc phát huy các giá trị đạo đức truyền
thống vô cùng quan trọng và là cơ sở để sinh viên xây dựng lối sống mới, gắn
liền với việc xây dựng người sinh viên toàn diện, hiện đại. Cho nên, việc
nghiên cứu vai trò của các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây
dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay là việc làm cần thiết và


3
cấp bách. Xuất phát từ căn cứ trên, chúng tôi chọn đề tài “Giá trị đạo đức
truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam
trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay” làm luận án tiến sĩ Triết học.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu

1.2.1. Mục tiêu tổng quát
Làm rõ tầm quan trọng, thực trạng việc phát huy các giá trị đạo đức
truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Từ đó,
đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy giá trị đạo
đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam
trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm rõ khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho
sinh viên.
- Làm rõ giá trị đạo đức truyền thống dân tộc và tầm quan trọng của nó
đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh
toàn cầu hóa hiện nay.
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống
dân tộc trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối
cảnh toàn cầu hóa hiện nay và những vấn đề đặt ra.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy
giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống mới cho
sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề xây dựng lối sống mới cho sinh
viên hiện nay là vấn đề lớn và bao gồm nhiều phương diện khác nhau. Trong
khuôn khổ đề tài này, luận án chỉ tập trung vào giá trị đạo đức truyền thống
dân tộc và phát huy vai trò của nó trong việc xây dựng lối sống mới cho sinh
viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài chỉ nghiên cứu trong phạm vi là sinh
viên đang học trong các trường đại học. Số liệu khảo sát chủ yếu là ở Hà Nội
và thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài chỉ khảo sát thời gian từ 1986 cho đến nay.


4

2. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Luận án chủ yếu dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam về
đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống, lối sống thanh niên, sinh viên, ngoài ra
luận án còn dựa vào những thành tựu khoa học của các công trình nghiên cứu
trong và ngoài nước liên quan tới nội dung được đề cập trong luận án.
- Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp: lịch sử và lôgíc, phân
tích và tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phương pháp điều tra xã hội học... nhằm
thực hiện mục tiêu mà luận án đã đặt ra.
3. Đóng góp mới của luận án
- Luận án góp phần làm rõ khái niệm lối sống, lối sống của sinh viên,
xây dựng lối sống sinh viên.
- Luận án góp phần xác định rõ tầm quan trọng của giá trị đạo đức
truyền thống với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong
bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
- Luận án làm rõ thực trạng phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong
việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy
tốt các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho
sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
4. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Luận án góp phần làm sáng tỏ tầm quan trọng và đưa ra một số giải pháp
cụ thể nhằm phát huy các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối
sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các tổ chức, đoàn thể,
cá nhân trực tiếp làm công tác giáo dục sinh viên và hoạt động phong trào của
sinh viên.
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên
cứu, giảng dạy trong các trường và học viện.
5. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội

dung luận án gồm 4 chương 12 tiết.


5
Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
Mối quan hệ giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với xây dựng lối
sống là điều không ai nghi ngờ. Tuy nhiên, trong điều kiện kinh tế thị trường,
toàn cầu hóa hiện nay, giá trị đạo đức truyền thống có vai trò như thế nào
trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam, nó cản trở hay là động lực,
là cơ sở định hướng cho xây dựng lối sống? Và nội dung, yêu cầu phát huy
giá trị đạo đức truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống cho sinh viên là
gì, và đòi hỏi phương hướng với những giải pháp gì để phát huy giá trị đạo
đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Xung quanh vấn
đề này có nhiều công trình, nhiều tác giả trong và ngoài nước đề cập theo
những lát cắt khác nhau, phương pháp tiếp cận khác nhau, quan điểm khác
nhau, tựu chung lại có thể khái quát một số khuynh hướng nghiên cứu sau.
1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐỀ CẬP ĐẾN LỐI SỐNG; LỐI SỐNG SINH
VIÊN VÀ ĐẶC ĐIỂM LỐI SỐNG MỚI CỦA SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY

Ở nước ta vào những năm 80 của thế kỷ trước đã xuất hiện những công
trình trình bày những vấn đề có tính lý luận về lối sống như “Bàn về lối sống
và nếp sống xã hội chủ nghĩa” của tập thể tác giả, Trần Độ (chủ biên) [39].
Đây là một công trình nghiên cứu lý luận, trình bày khá hệ thống các khái
niệm và các mặt cần nghiên cứu lối sống ở Việt Nam theo mô hình Chủ nghĩa
xã hội. Tác giả Tương Lai đã đề cập tới mối quan hệ giữa đạo đức và lối sống
của con người trong công trình “Chủ động và tích cực xây dựng đạo đức
mới” [73], tác giả đã nhấn mạnh: “đạo đức mới của chúng ta phải được biểu
hiện ra trong lối sống của những người lao động”. Những công trình này các
tác giả đề cập đến vấn đề cơ sở lý luận nghiên cứu lối sống theo những quan

điểm khác nhau và mới trên bình diện lý thuyết, phương pháp luận nghiên cứu
lối sống, xây dựng lối sống mới xã hội chủ nghĩa và đấu tranh chống lối sống
tư bản chủ nghĩa...
Những năm 90 của thế kỷ XX, trong thời kỳ đổi mới, những thay đổi sâu
sắc về kinh tế, xã hội diễn ra trên đất nước đã có nhiều công trình nghiên cứu


6
lối sống về thế hệ trẻ với nhiều khía cạnh khác nhau, từ đó bước đầu mô tả
được bức tranh sinh động về thực trạng lối sống của thanh niên, sinh viên và
đề ra những giải pháp giáo dục lối sống mới cho họ. Chẳng hạn tác giả Đỗ
Long đã đề cập vấn đề mối quan hệ giữa lối sống và việc hình thành nhân
cách cho thanh niên với công trình: “Lối sống và nhân cách của thanh niên”
[85]. Tác giả Trần Thị Minh Đức với công trình “Ảnh hưởng của môi trường
ký túc xá sinh viên với lối sống sinh viên nội trú” [41] đã phân tích thực trạng
lối sống của sinh viên cả mặt tích cực và tiêu cực trong môi trường ký túc xá,
từ đó nêu lên những kiến nghị cải tạo điều kiện sống ở ký túc xá cho họ và
việc giáo dục lối sống cho sinh viên nội trú. “Bồi dưỡng đạo đức sinh viên
trong kinh tế thị trường” của Huỳnh Khái Vinh [143].
Viện nghiên cứu phát triển giáo dục (Bộ Giáo dục & Đào tạo) có nghiên
cứu đề tài “Đặc điểm lối sống sinh viên hiện nay và những phương hướng,
biện pháp giáo dục” [128]. Công trình này đã xác định khái niệm lối sống
sinh viên và nêu ra một hệ thống những đặc điểm chủ yếu của lối sống sinh
viên được biểu hiện qua định hướng giá trị, trong các hoạt động cụ thể, trong
hành vi giao tiếp ứng xử và trong sinh hoạt cá nhân. Điều đáng chú ý nhất của
công trình này là tác giả đã tiến hành điều tra khảo sát, thống kê số liệu để
phân tích các biểu hiện tích cực và tiêu cực trong lối sống của sinh viên. Để từ
đó, tác giả đưa ra phương hướng và những giải pháp nhằm giáo dục lối sống
cho họ. Có thể thấy tác giả đã tránh chỉ trình bày lý luận về lối sống sinh viên
mà đã tiếp cận lối sống sinh viên bằng những phương pháp nghiên cứu cụ thể,

mô tả các biểu hiện cụ thể của lối sống sinh viên trong cuộc sống hiện thực
của họ. Đây là một bước tiến mới trong nghiên cứu lối sống sinh viên.
Tác giả Nguyễn Quang Uẩn và các cộng sự đã nêu lên những biểu hiện
về lối sống và đạo đức của sinh viên sư phạm khá cụ thể và sinh động, qua đó
đề xuất những phương hướng, biện pháp nhằm giáo dục lối sống đạo đức lành
mạnh cho sinh viên qua đề tài: “Xây dựng lối sống và đạo đức mới cho sinh
viên Đại học sư phạm phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”
[137]. Cũng như tác giả Mạc Văn Trang, tác giả Nguyễn Quang Uẩn đã tiếp


7
cận lối sống sinh viên bằng điều tra, phân tích các số liệu thực tế, chỉ ra các
biểu hiện tích cực và tiêu cực trong lối sống của sinh viên sư phạm trên một
số mặt tiêu biểu của đời sống sinh viên như: biểu hiện của lối sống sinh viên
trong học tập, trong các mối quan hệ; trong sinh hoạt tập thể và sinh hoạt cá
nhân; biểu hiện lối sống sinh viên trong việc sử dụng thời gian nhàn rỗi.
Thanh Lê (chủ biên) “Lối sống xã hội chủ nghĩa và xu thế toàn cầu hóa”
[79], công trình đã đi sâu nghiên cứu khái niệm “lối sống” với nghĩa là một
hình thái kinh tế - xã hội, hình dung nó như một “chính thể sinh động cụ thể”
với những “chi tiết của các quan hệ xã hội khác nhau: sản xuất, sinh hoạt, văn
hóa, gia đình v.v... nói lên đặc trưng của một xã hội nhất định. Trong bối cảnh
toàn cầu hóa, vấn đề lối sống đang là “điểm nóng”, phải chứng minh được
những ưu thế nổi bật của “lối sống xã hội chủ nghĩa”. Điều này hoàn toàn phù
hợp với hoàn cảnh Việt Nam trong giai đoạn quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Nguyễn Viết Chức (chủ biên) công trình “Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối
sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” [21], gồm các bài tham luận của nhiều
nhà nghiên cứu, nhà quản lý văn hóa, ở những góc độ khác nhau đã đề cập
đến tầm quan trọng và cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống
và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội.

Công trình “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” do
Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) [144] đã cho thấy rõ: lối sống, đạo đức và chuẩn
giá trị xã hội là những yếu tố cơ bản trong đời sống xã hội của mỗi con người và
mỗi nền văn hóa, gắn liền với các cơ sở kinh tế, chính trị, tư tưởng và mọi mặt
đời sống vật chất, tinh thần của toàn xã hội. Trong đó, đạo đức về cơ bản đóng
vai trò là lẽ sống; còn lối sống mà hạt nhân là các khuôn mẫu ứng xử và thể chế
xã hội mang biểu trưng văn hóa điển hình và đóng vai trò định hình, định tính
văn hóa và con người. Dưới sự tác động của các nhân tố chính trị, kinh tế, xã hội
và xu hướng chuyển đổi lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội trong giai đoạn
công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Từ thực trạng lối sống, đạo đức và chuẩn giá trị
xã hội mới, tác giả đưa ra phương hướng, quan điểm và giải pháp xây dựng lối


8
sống, đạo đức và chuẩn giá trị xã hội mới. Tác giả Hà Nhật Thăng có bàn về đạo
đức lối sống của thanh niên sinh viên trong bài “Thực trạng đạo đức, tư tưởng
chính trị, lối sống của thanh niên, sinh viên” [118]; Nguyễn Văn Huyên có bàn
về “Lối sống người Việt Nam dưới tác động của toàn cầu hóa” [61].
Từ bình diện xem xét bản sắc văn hóa dân tộc, PGS,TS. Lê Như Hoa đã
đề cập đến vấn đề nếp sống, lối sống, lối sống đô thị trong giai đoạn hiện nay.
Những vấn đề này tác giả đề cập trong quyển “Bản sắc dân tộc trong lối sống
hiện đại” [55]. Tác giả Nguyễn Thị Hằng nghiên cứu “Tìm hiểu lối sống của
sinh viên thành phố Hồ Chí Minh qua việc sử dụng thời gian rỗi” [51].
Công trình gần đây nghiên cứu “Đặc điểm tư duy và lối sống của con
người Việt Nam hiện nay: một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tập thể tác
giả và tác giả Nguyễn Ngọc Hà [46]. Đề tài đã trình bày một cách có hệ thống
những quan điểm khác nhau về cách định nghĩa khái niệm “tư duy” và “lối
sống”, đã cho thấy tư duy và lối sống có ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động
của con người và qua đó ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội. Phân
tích sâu sắc một số đặc điểm cơ bản của tư duy và lối sống truyền thống của

người Việt Nam, sự bất cập của các đặc điểm ấy so với yêu cầu đổi mới và hội
nhập quốc tế. Không chỉ có ý nghĩa góp phần nâng cao nhận thức của con người
Việt Nam về con người Việt Nam, mà còn cung cấp căn cứ lý luận và thực tiễn
cho việc hoạch định các chính sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Trong bài viết của GS, TS Trần Văn Bính với “Xây dựng văn hóa đạo
đức và lối sống văn hóa trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc
tế” [15] đã khẳng định: Kinh tế thị trường và toàn cầu hóa là những xu thế
khách quan, tất yếu đối với mọi quốc gia, dân tộc, tác động tích cực tới sự
phát triển của xã hội, không chỉ trên lĩnh vực sản xuất vật chất, mà cả lĩnh vực
sản xuất tinh thần.... Chúng ta chậm nhận thức ra mặt trái của kinh tế thị
trường và toàn cầu hóa về phương diện sản xuất tinh thần, đặc biệt về đạo
đức, lối sống, do đó chưa có những đối sách cần thiết và hữu hiệu. Vì những
lý do đó mà tác giả đưa ra những giải pháp nhằm xây dựng văn hóa đạo đức
và lối sống có văn hóa ở nước ta hiện nay.


9
1.2. NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐỀ CẬP ĐẾN GIÁ TRỊ, GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC
TRUYỀN THỐNG, GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM. SỰ TÁC
ĐỘNG TOÀN CẦU HÓA ĐẾN VIỆC PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN
THỐNG VIỆT NAM

Nhiều nhà khoa học nước ta đã đi sâu nghiên cứu nhằm xác định các
giá trị tinh thần truyền thống dân tộc làm cơ sở cho việc xây dựng đời sống
văn hóa và con người Việt Nam trong sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Một số công trình tiêu biểu như “Tìm hiểu tính cách dân tộc” của GS Nguyễn
Hồng Phong [102]; “Đạo đức mới” do GS. Vũ Khiêu chủ biên, [67]; “Chủ
động và tích cực xây dựng đạo đức mới” của Tương Lai [73]; “Giá trị tinh
thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của GS. Trần Văn Giàu [43].
Ngoài ra còn phải kể đến một số công trình nghiên cứu riêng về đạo

đức như: “Nguyên lý đạo đức cộng sản” của A.Sixkin [112], trong đó tác giả
khẳng định lại quan điểm mácxít về nguồn gốc của đạo đức, rằng đạo đức là
một hình thái ý thức xã hội và nói đến đạo đức là nói đến những lề thói và tập
tục biểu hiện mối quan hệ nhất định giữa người với người trong quan hệ với
nhau hàng ngày; “Đạo đức học”, tập 1 và 2 của tác giả G.Bandzeladze [8] đã
phân tích và luận giải về vai trò của đạo đức, làm sáng tỏ nhiều hiện tượng
đạo đức xã hội cũng như mối quan hệ giữa đạo đức với “tính người” của con
người. Căn cứ vào sự phân tích quan hệ giữa đạo đức và chính trị, pháp lý và
nghệ thuật... tác giả khẳng định: đạo đức là đặc trưng bản tính của con người,
chỉ con người mới có đạo đức, do đó nó không thể không phản ánh những đặc
trưng của bản tính con người... bản chất của đạo đức là sự quan tâm tự giác
của con người đến lợi ích của nhau, đến lợi ích của xã hội.
Về giá trị truyền thống nói chung, giá trị đạo đức truyền thống nói riêng
cũng có nhiều công trình khoa học của nhiều tác giả đi sâu nghiên cứu. Nhìn
chung, các nhà khoa học đều khẳng định tính bền vững, trường tồn của các
giá trị truyền thống, trong đó có giá trị đạo đức cũng như vai trò, sự cần thiết
phải bảo vệ, giữ gìn, kế thừa và phát huy chúng trong quá trình xây dựng xã hội
mới. Công trình “Về giá trị văn hóa tinh thần Việt Nam” (tập thể tác giả gồm 2


10
tập) [44] và “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam” của GS.
Trần Văn Giàu [45] đã phân tích một cách sâu sắc về các giá trị tinh thần
truyền thống của người Việt Nam. Đặc biệt, ở góc độ sử học và đạo đức học,
GS. Trần Văn Giàu đã phân tích sự vận động của những giá trị tinh thần
truyền thống qua những sự kiện phong phú của lịch sử Việt Nam. Nguyễn
Ngọc Long: “Quán triệt mối quan hệ biện chứng giữa kinh tế và đạo đức
trong việc đổi mới tư duy” [84].
“Tìm hiểu định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện
kinh tế thị trường” do Thái Duy Tuyên chủ biên [132]; “Giá trị - định hướng

giá trị nhân cách và giáo dục giá trị” do Nguyễn Quang Uẩn chủ biên [136].
Nhiều bài viết của tập thể các nhà khoa học Trung Quốc được tập hợp trong
thông tin chuyên đề “Những vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị
trường” do Viện thông tin khoa học xã hội thuộc Trung tâm Khoa học xã hội
và Nhân văn quốc gia xuất bản năm 1996 cho thấy sự quan tâm của họ về vấn
đề này [113].
Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước làm nảy sinh nhiều vấn đề trong
xã hội mới, vấn đề đạo đức vì thế cũng phải được nghiên cứu trong điều kiện
kinh tế thị trường với những tác động đa chiều, đan xen của nó. Đáp ứng yêu
cầu này, các nhà khoa học đã có nhiều công trình nghiên cứu công phu, đề
cập tới sự tác động của nền KTTT với đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống
dân tộc, mối quan hệ giữa đạo đức với kinh tế trong điều kiện KTTT... Như
công trình “Sự biến đổi của thang giá trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường
với việc xây dựng đạo đức mới cho cán bộ quản lý ở nước ta hiện nay” do
PGS.TS Nguyễn Chí Mỳ (chủ biên) cùng với nhiều tác giả như: PGS.TS
Nguyễn Thế Kiệt, PGS.TS Nguyễn Tĩnh Gia, GS Trần Phúc Thăng, PGS.TS
Trần Hậu Kiêm, PGS.TS Trần Thành, PGS.TS Trần Văn Phòng [97]... Trong
đó, các tác giả đã gợi mở một số vấn đề đạo đức mới, luận giải sự biến đổi
của thang giá trị đạo đức trong cơ chế thị trường, từ đó, đề xuất phương
hướng, giải pháp hình thành thang giá trị đạo đức mới, xây dựng đạo đức mới
cho cán bộ quản lý trong nền KTTT định hướng XHCN...


11
GS,TS. Nguyễn Trọng Chuẩn và PGS,TS Nguyễn Văn Huyên (đồng chủ
biên) công trình: “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu
hóa” [18], gồm các bài viết đề cập đến giá trị truyền thống Việt Nam và những
vấn đề đặt ra trong xu thế toàn cầu hóa; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt
Nam trong xu thế toàn cầu hóa. Trong đó, các tác giả nêu lên thực trạng các giá
trị truyền thống nói chung và giá trị truyền thống Việt Nam nói riêng trước xu

thế toàn cầu hóa hiện nay, và những giải pháp nhằm giữ gìn, phát huy các giá trị
truyền thống Việt Nam trước thách thức toàn cầu hóa. Cùng với những vấn đề
này còn có những công trình như “Giá trị truyền thống Việt Nam trước thách
thức của toàn cầu hóa” của GS,TS Đỗ Huy [58]. Và bài viết “Hội nhập quốc tế:
Cơ hội và thách thức đối với giá trị truyền thống trong điều kiện toàn cầu hóa
hiện nay” của GS,TS. Nguyễn Trọng Chuẩn [20]. Các công trình của GS Trần
Đình Hượu với “Đến hiện đại từ truyền thống” do chương trình khoa học - công
nghệ cấp nhà nước KX - 07 xuất bản [64].
Bàn về đạo đức, giá trị đạo đức còn có những bài viết như “Giá trị đạo
đức truyền thống Việt Nam và cái phổ biến toàn nhân loại của đạo đức trong
nền kinh tế thị trường” của Trần Nguyên Việt [142]; “Kế thừa tư tưởng đạo
đức Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới ở Việt Nam hiện nay” của Lê Sĩ
Thắng [119]; “Khoa học công nghệ và đạo đức trong điều kiện kinh tế thị
trường” của Nguyễn Đình Hòa [56]; “Từ “cái thiện” truyền thống đến “cái
thiện” trong cơ chế thị trường ở Việt Nam hiện nay” của GS. Nguyễn Hùng Hậu
[53]; “Tiêu chuẩn đạo đức của người cán bộ lãnh đạo chính trị hiện nay” của
PGS.TS Trần Văn Phòng [103]. “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức” của TS.
Lê Trọng Ân [4]; “Vấn đề giá trị đạo đức trong đạo đức học của Cantơ” của Vũ
Thị Thu Lan [75]; “Phát huy truyền thống yêu nước Việt Nam trong giai đoạn
hiện nay”, Nguyễn Thị Nga [98]; tác giả Mai Thị Quý với bài viết “Tác động
của toàn cầu hóa đến truyền thống cần cù, tiết kiệm của dân tộc Việt Nam”
[107] đã cho rằng: dân tộc Việt Nam đã xây dựng cho mình một hệ thống các giá
trị truyền thống, trong đó có đức tính cần cù và tiết kiệm. Trong điều kiện hiện


12
nay, toàn cầu hóa đã và đang tác động mạnh mẽ đến các giá trị đó theo những
chiều hướng khác nhau, cả tích cực lẫn tiêu cực... chúng ta cần tiếp tục phát huy
đức tính cần cù và tiết kiệm, gắn cần cù với tiết kiệm. Đó vừa là cách để chúng
ta khẳng định và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa là phương thức tăng

cường nội lực nhằm tạo đà cho sự phát triển ổn định và bền vững đất nước.
PGS,TS Nguyễn Thế Kiệt đã đề cập đến một số giá trị đạo đức truyền
thống qua bài viết: “Một số giá trị đạo đức Việt Nam: Từ truyền thống đến Hồ
Chí Minh” [71]. Với công trình “Mấy vấn đề về đạo đức học mácxít và xây
dựng đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay” [72],
trong đó tác giả đã làm rõ sự biến đổi thang giá trị đạo đức dưới tác động của
kinh tế thị trường ở Việt Nam, vì thế cần phải có những giải pháp mang tính
định hướng nhằm xây dựng đạo đức mới gắn liền với việc đấu tranh chống lại
sự thoái hóa biến chất về đạo đức, lối sống hiện nay.
1.3. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ VAI TRÒ, THỰC TRẠNG VÀ
NGUYÊN NHÂN CỦA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VỚI VIỆC XÂY
DỰNG LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH TOÀN
CẦU HÓA HIỆN NAY

Các nhà khoa học đã nghiên cứu và cho ra đời nhiều công trình có giá
trị lý luận và thực tiễn cao. Nguyễn Khắc Vinh với bài viết “Xây dựng đạo
đức lối sống và chuẩn giá trị xã hội để phát triển toàn diện con người” [145]; Đó
là luận án tiến sỹ triết học của Trần Sỹ Phán với đề tài: “Giáo dục đạo đức với sự
hình thành và phát triển nhân cách sinh viên Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”
[100];“Lý tưởng đạo đức và việc giáo dục lý tưởng đạo đức cho thanh niên
trong điều kiện hiện nay” của Đoàn Văn Khiêm [66].
Đề tài khoa học cấp bộ của ThS. Lê Thị Loan, có bàn đến vai trò của
giáo dục đạo đức cho sinh viên: “Vai trò của giáo dục đạo đức cho sinh viên đối
với việc phát huy nguồn lực con người trong các doanh nghiệp thương mại ở
Việt Nam hiện nay” [83]. Trong luận án của tác giả Lê Thị Thủy đã nghiên cứu
làm rõ vai trò của đạo đức: “Vai trò của đạo đức với sự hình thành nhân cách
con người Việt Nam trong điều kiện đổi mới hiện nay” [124].


13

Khi bàn về thực trạng lối sống sinh viên đại học Thái Nguyên và vấn đề
xây dựng lối sống cho thanh niên được thể hiện ở bài viết của Phạm Khắc
Hùng, Phạm Hồng Quang, “Thực trạng lối sống sinh viên Đại học Thái
Nguyên” [63]. Trong luận án tiến sĩ triết học của Lê Thị Hoài Thanh nghiên
cứu về: “Vấn đề giáo dục đạo đức truyền thống cho sinh viên Việt Nam hiện
nay” [115]. Tác giả Võ Minh Tuấn (2004), phân tích những biểu hiện về mặt
đạo đức sinh viên dưới tác động toàn cầu hóa qua bài “Tác động toàn cầu hóa
đến đạo đức sinh viên hiện nay” [131].
Khi bàn về vấn đề xây dựng lối sống cho thanh niên sinh viên, tác giả Đỗ
Thị Lan có nghiên cứu “Vấn đề xây dựng lối sống cho thanh niên trong giai
đoạn hiện nay ở tỉnh Yên Bái” [74]; Đặng Quang Thành trong Luận án tiến sĩ
Triết học nghiên cứu: “Xây dựng lối sống có văn hóa của thanh niên thành
phố Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ
nghĩa” [116]. Lê Cao Thắng: “Xây dựng nếp sống văn hóa của sinh viên trên
địa bàn thủ đô Hà Nội trong giai đoạn hiện nay” [119].
Tác giả Võ Văn Thắng với bài viết “Xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện
nay (từ góc độ văn hoá truyền thống dân tộc)" [121]. Trong giai đoạn toàn
cầu hoá, tác giả Nguyễn Thị Huyền có nói về nguy cơ suy thoái đạo đức, lối
sống con người Việt Nam qua bài viết “Toàn cầu hoá và nguy cơ suy thoái
đạo đức, lối sống con người Việt Nam hiện nay” [62].
Ngoài ra, còn một số bài viết đăng tải trên các tạp chí và báo trung ương
đề cập đến giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đời sống văn hóa, đạo
đức của con người Việt Nam hiện nay ở nhiều góc độ và mức độ khác nhau.
Có thể kể đến: “Giá trị truyền thống và giá trị hiện đại” của TS Nguyễn Ngọc
Vân [138]; “Truyền thống và hiện đại: vài suy nghĩ và đề xuất” của GS. Phan
Huy Lê [78]; “Vấn đề khai thác các giá trị truyền thống vì mục tiêu phát
triển” của GS.PTS Nguyễn Trọng Chuẩn [17]; “Giá trị truyền thống- nhân lõi
và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc” của PGS,PTS
Nguyễn Văn Huyên [60].

14
1.4. CÁC CÔNG TRÌNH ĐỀ XUẤT PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP, KẾ
THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM
TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CON NGƯỜI VIỆT NAM, TRONG XÂY DỰNG
LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM NÓI CHUNG, TRONG BỐI CẢNH
TOÀN CẦU HÓA NÓI RIÊNG

Lưu Thu Thủy, với bài trong kỷ yếu Hội thảo quốc gia bàn về “Thực
trạng và giải pháp giáo dục đạo đức, tư tưởng chính trị, lối sống cho học
sinh, sinh viên Việt Nam” [125]. Trên cơ sở thực trạng đạo đức, tư tưởng, lối
sống của thanh niên, sinh viên đã đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm giáo
dục, kế thừa và phát huy giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống dân tộc cho
sinh viên. “Kế thừa và đổi mới các giá trị đạo đức truyền thống trong quá
trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay”, Luận án tiến
sĩ Triết học của Nguyễn Văn Lý [86]; “Một số biểu hiện của sự biến đổi giá
trị đạo đức trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay và giải pháp
khắc phục” của Nguyễn Đình Tường [133].
Tháng 8 năm 2004, Viện Khoa học xã hội Việt Nam công bố kết quả
nghiên cứu đề tài: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay - vấn đề và giải pháp”
do GS.VS Nguyễn Duy Quí làm chủ nhiệm với sự tham gia của các nhà khoa
học có uy tín lớn như: GS Nguyễn Đức Bình, GS Vũ Khiêu, GS Nguyễn
Trọng Chuẩn, GS Hoàng Chí Bảo, PGS Nguyễn Văn Phúc [109]... Trên cơ sở
phân tích, mổ xẻ hiện thực cuộc sống trong điều kiện kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, công trình nghiên cứu này đã phác họa một cách
trung thực và khá toàn diện toàn cảnh bộ mặt đạo đức xã hội Việt Nam hiện
nay trên cả hai phương diện tích cực và tiêu cực với những số liệu điều tra xã
hội học phong phú, thuyết phục, làm hiện rõ thực trạng đạo đức của cán bộ, đảng
viên, công chức, thanh niên, đạo đức trong lao động, giao tiếp và đạo đức trong
gia đình. Từ đó các nhà khoa học đã chỉ ra nguyên nhân suy thoái đạo đức trong

xã hội và đề xuất phương hướng, giải pháp xây dựng đạo đức xã hội.
Ở góc độ tâm lý, tập thể tác giả thuộc Hội Khoa học Tâm lý - Giáo dục
Việt Nam, Viện nghiên cứu con người và Viện Khoa học xã hội Việt Nam
trong quyển “Tâm lý người Việt Nam đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa -


15
Những điều cần khắc phục” GS,VS Phạm Minh Hạc chủ biên [48]. Trong đó
đã đề cập đến những mặt mạnh, mặt yếu, khẳng định những cái hay cần được
kế thừa, phát huy, những điều dở cần được khắc phục trong lao động, học tập
và lối sống của người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa
đất nước; đồng thời đề xuất một số kiến nghị về chiến lược và chính sách
nhằm phát triển con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng hiện nay.
Ở góc độ đạo đức, tập thể tác giả là nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà lý
luận nước ta đã tiếp cận khái niệm lối sống như là một phạm trù đạo đức học
trong quyển “Về giáo dục đạo đức cách mạng trong cán bộ, đảng viên hiện
nay - Thực trạng và giải pháp” [114]. Các tác giả phân tích thực trạng vấn đề
đạo đức, lối sống và đề ra các giải pháp giáo dục đạo đức, lối sống của cán bộ,
đảng viên hiện nay. Trong luận án tiến sĩ Triết học của tác giả Võ Văn Thắng
nghiên cứu về vấn đề “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống
của dân tộc trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” [120].
PGS,TS Nguyễn Văn Phúc trên cơ sở phân tích sự biến động của đạo
đức trong điều kiện kinh tế thị trường, tác giả đã luận chứng một số giải pháp
căn bản để tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ trong việc xây dựng nền đạo đức
mới ở nước ta qua bài viết: “Về việc tạo ra bước chuyển mạnh mẽ trong xây
dựng nền đạo đức mới ở nước ta hiện nay” [104].
Tác giả Bùi Thanh Thủy đã cho thấy rõ, trong bối cảnh toàn cầu hóa cần
có sự kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua bài “Kế thừa và phát
huy những giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa” [123].
Võ Văn Thắng có đưa ra một số giải pháp trong xây dựng lối sống hiện nay,

thông qua việc nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò của giá trị văn hóa
truyền thống với bài viết “Nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò của giá
trị văn hóa truyền thống dân tộc trong xây dựng lối sống hiện nay”, [122].
1.5. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỂ LUẬN ÁN TIẾP TỤC GIẢI QUYẾT

Một là, các công trình bàn về đạo đức, giá trị đạo đức truyền thống, lối
sống sinh viên được thể hiện chủ yếu dưới dạng bài báo khoa học hay đề tài
khoa học nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống dưới


16
góc độ triết học về giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc xây dựng lối
sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Những công trình nghiên cứu trong giai đoạn vừa qua cũng chỉ chủ yếu
mô tả được một bức tranh chung về lối sống, lối sống sinh viên với các mặt
biểu hiện còn dàn đều, chưa làm nổi bật và đi sâu vào yếu tố nào là cơ bản,
quyết định nhất, đặc trưng cho lối sống sinh viên và chưa xem xét mối liên
kết, tác động qua lại giữa các yếu tố đó và các yếu tố liên quan.
Vấn đề đặt ra cho luận án là tiếp tục kế thừa, bổ sung, làm sâu sắc hơn
khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho sinh viên; xác
định rõ tầm quan trọng của giá trị đạo đức truyền thống trong việc xây dựng
lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Hai là, trong các công trình đã công bố, các tác giả đã cố gắng phân tích,
làm rõ thực trạng lối sống sinh viên nhưng không nhiều và còn mờ nhạt. Ở
đây, các tác giả chủ yếu bàn về thực trạng lối sống con người Việt Nam.
Nhưng chưa có công trình nào luận chứng một cách toàn diện, hệ thống với
đối tượng cụ thể dưới góc độ triết học về thực trạng phát huy giá trị đạo đức
truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối
cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Ba là, các công trình của các nhà khoa học đã công bố cũng đã đưa ra hệ

thống giải pháp nhằm phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong giáo dục đạo
đức cho sinh viên hay trong xây dựng lối sống hiện nay. Hệ thống những giải
pháp đưa ra sâu sắc và toàn diện, mang tính khả thi, tập trung kế thừa và phát
huy các giá trị đạo đức truyền thống hiện nay. Tuy nhiên, chưa có công trình nào
tập trung luận chứng toàn diện, mang tính khả thi và tập trung vào đối tượng
mang tính cụ thể đó là đưa ra phương hướng và một số giải pháp chủ yếu
nhằm phát huy tốt các giá trị đạo đức truyền thống đối với việc xây dựng lối
sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Những công trình trên đã đề cập các vấn đề có liên quan đến đề tài luận
án ở những góc độ khác nhau, cách tiếp cận khác nhau, phương pháp khác
nhau, nội dung khác nhau về lối sống; xây dựng lối sống; xây dựng lối sống


17
con người; giá trị truyền thống; phát huy giá trị đạo đức truyền thống; toàn
cầu hóa; tác động của toàn cầu hóa đến lối sống... Tuy nhiên, chưa có công
trình nào nghiên cứu một cách hệ thống dưới góc độ triết học vấn đề giá trị
đạo đức truyền thống với việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam
trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Xuất phát từ những nội dung trên, luận
án đi sâu nghiên cứu dưới góc độ triết học vấn đề: Giá trị đạo đức truyền
thống dân tộc với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong
bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.


18
Chương 2
LỐI SỐNG VÀ TẦM QUAN TRỌNG CỦA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC
TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG
MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH
TOÀN CẦU HÓA HIỆN NAY

2.1. LỐI SỐNG, TẦM QUAN TRỌNG, NỘI DUNG CỦA VIỆC XÂY DỰNG
LỐI SỐNG MỚI CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY

2.1.1. Khái niệm lối sống, lối sống mới, xây dựng lối sống mới cho
sinh viên Việt Nam hiện nay
2.1.1.1. Khái niệm lối sống
“Lối sống” từ lâu đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành
khoa học như tâm lí học, giáo dục học, đạo đức học, triết học, văn hóa học...
Từ lối sống trong tiếng Pháp là mode de vie, trong tiếng Anh là mode of life
hoặc way of life, còn trong tiếng Đức là Lebensweise. Mặc dù có nhiều tác
giả, nhiều tài liệu đề cập đến khái niệm lối sống, nhưng cho đến nay vẫn chưa
có một định nghĩa thống nhất về vấn đề này.
Trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức, Mác - Ăngghen viết:
Không nên nghiên cứu phương thức sản xuất ấy đơn thuần theo khía
cạnh nó là sự tái sản xuất ra sự tồn tại thể xác của các cá nhân. Mà
hơn thế, nó là một phương thức hoạt động nhất định của những cá
nhân ấy, một hình thức nhất định của hoạt động sống của họ, một
phương thức sinh sống nhất định của họ [88, tr.30].
Như vậy, Mác đã cho thấy, sản xuất là yếu tố quyết định sự tồn tại của
cá nhân và phương thức sản xuất là hình thức hoạt động cơ bản của con
người, là phương thức sinh sống của con người, là mặt cơ bản của lối sống.
Theo Mác, lối sống chính là phương thức, là dạng hoạt động của con người,
lối sống chịu sự quy định của phương thức sản xuất và toàn bộ những điều
kiện sinh sống của con người. Từ đó Mác cho rằng, ở những hình thái kinh tế
- xã hội khác nhau sẽ có lối sống tương ứng với mỗi hình thái kinh tế - xã hội
đó. Đặc biệt, trong những xã hội có giai cấp, lối sống cũng mang tính giai cấp.


19
Tiếp cận lối sống trên phương diện phương thức hoạt động và tổng thể

những quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của những cá nhân trong một
hình thái kinh tế - xã hội, Rútkêvích cho rằng “Lối sống là một tổng thể, một
hệ thống những đặc điểm chủ yếu nói lên hoạt động của các dân tộc, các giai
cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái
kinh tế - xã hội nhất định” [146, tr.45]. Còn G.Glezerman cho rằng: “lối sống
là tổng hòa những nét cơ bản, nói lên những đặc điểm của các hoạt động sống
của xã hội, dân tộc, giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong một hình thái
kinh tế - xã hội nhất định” [Dẫn theo 143, tr.18].
Tiến sĩ V.I.Tônxtưkhơ dựa vào phạm trù hình thái kinh tế - xã hội để đi
đến định nghĩa lối sống là “những hình thức cố định, điển hình của hoạt động
sống cá nhân và tập đoàn của con người; những hình thức ấy nói lên các đặc
điểm về sự giao tiếp, hành vi và nếp nghĩ của họ trong các lĩnh vực lao động,
hoạt động xã hội - chính trị, sinh hoạt và giải trí” [Dẫn theo 143, tr.18].
Cùng với quan điểm xem lối sống là một phương thức hoạt động, I.V.
Bextugiep cho rằng: “Lối sống được kiến giải như là một phương thức hoạt
động sống của con người, thì điều hợp lý là lấy các lĩnh vực hoạt động sống
quan trọng nhất làm nền tảng cho cơ cấu của lối sống, các lĩnh vực đó ta đều
biết là: lao động, sinh hoạt, hoạt động chính trị - xã hội và văn hóa - xã hội”
[Dẫn theo 55, tr.19].
Trong tiếng Việt, lối sống là một danh từ ghép gồm lối và sống. Lối là
lề lối, thể thức, kiểu cách, phương thức. Sống là sinh hoạt, là quá trình hoạt
động sinh vật và xã hội của con người. Trong từ điển tiếng Việt và Hán - Việt
cũng chỉ đề cập khái niệm “lối sống giản dị” làm ví dụ minh họa cho từ “lối”
và dẫn “nếp sống” khi đề cập đến khái niệm “sống”. Có tác giả cho rằng, từ
lối sống và nếp sống là kết quả của việc tạo từ trong ngôn ngữ tiếng Việt và là
cách dùng thuật ngữ khác để dịch một thuật ngữ nước ngoài.
Khái niệm “lối sống” bắt đầu được đề cập trong Văn kiện Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng và tiếp tục được đề cập đến ở các kỳ đại
hội tiếp theo. Đại hội XI khẳng định: “Tình trạng suy thoái về chính trị, tư

20
tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và
tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội
chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp…làm giảm
lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước” [33, tr.173]. Sự suy thoái về
đạo đức không chỉ diễn ra ở một bộ phận cán bộ, đảng viên mà còn diễn ra ở
nhiều tầng lớp dân cư, đặc biệt là trong giới trẻ.
Nhận thức tầm quan trọng của vấn đề lối sống, các đề tài nghiên cứu
cấp nhà nước cũng bắt đầu tập trung nghiên cứu. Quan điểm của các nhà khoa
học thuộc đề tài cấp Nhà nước KX.06-13 được nêu khái quát trong Báo cáo tổng
kết chương trình KX-06 (1991 - 1995) như sau: “Lối sống, trong một chừng mực
nhất định, là cách ứng xử của những người cụ thể trước những điều kiện, hoàn
cảnh cụ thể của môi trường sống. Môi trường là cái khách quan quy định, là điều
kiện khách quan trực tiếp tác động và ảnh hưởng đến lối sống của con người, của
các nhóm xã hội và cộng đồng dân cư” [130]. Định nghĩa này tiếp cận lối sống
như một phương thức hoạt động thực tiễn của con người trong môi trường nhất
định và nó chịu sự quy định của môi trường sống.
Trên cơ sở tiếp cận quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về lối sống,
GS Vũ Khiêu trong tác phẩm “Văn hóa Việt Nam, xã hội và con người” đã
định nghĩa:
Lối sống là phạm trù xã hội, khái quát toàn bộ hoạt động của các dân
tộc, các giai cấp, các nhóm xã hội, các cá nhân trong những điều kiện
của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định và biểu hiện trên các lĩnh
vực của đời sống: trong lao động và hưởng thụ, trong quan hệ giữa
người với người, trong sinh hoạt tinh thần và văn hóa [68, tr.514].
Từ định nghĩa này đã khái quát được những nét đặc trưng cơ bản của
lối sống, từ phương diện vật chất của lối sống: phương thức sản xuất vật chất
và hình thái kinh tế - xã hội đến phương diện sinh hoạt tinh thần của lối sống.
Lối sống được hiểu chính là phương thức, là dạng hoạt động của con người,

nó chịu sự quyết định của phương thức sản xuất. Do đó, ở những hình thái
kinh tế - xã hội khác nhau, sẽ có lối sống khác nhau.


21
Xét lối sống gắn liền với hoạt động sống của con người và gắn với một
hình thái kinh tế - xã hội, thì GS Thanh Lê đã định nghĩa: “Lối sống là một hệ
thống những nét căn bản nói lên hoạt động của các dân tộc, các giai cấp, các
tập đoàn xã hội, các cá nhân trong những điều kiện của một hình thái kinh tế xã hội nhất định” [79, tr.24]. Ở góc độ xem xét tổng hòa các mặt cơ bản, khắc
họa những đặc điểm cá nhân, tập thể, giai cấp và cộng đồng, GS.TS Nguyễn
Văn Huyên khẳng định:
Lối sống là tổng hợp toàn bộ các mô hình, cách thức và phong thái
sống của con người thể hiện trong mọi phương thức cũng như lĩnh vực
hoạt động, từ sản xuất, tiêu dùng, sinh hoạt đến thái độ hành vi, cách tư
duy, lối ứng xử giữa con người với con người, giữa chủ thể với đối
tượng, giữa điều kiện với phương tiện và mục đích sống [61, tr.29].
TS Nguyễn Viết Chức cho rằng: “Lối sống là tổng hòa những dạng
hoạt động sống điển hình và tương đối ổn định của con người được vận hành
theo một bảng giá trị xã hội nào đó trong sự thống nhất với các điều kiện của
một hình thái kinh tế - xã hội nhất định” [21, tr.66].
Như vậy, trên cơ sở những quan điểm mà các tác giả đưa ra khi định
nghĩa về lối sống, chúng ta có thể nhận thấy có những điểm tương đồng khi
cho rằng: lối sống là sự khái quát hay tổng hòa toàn bộ hoạt động sống của
con người trong những điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định
và biểu hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống từ lao động, trong sinh hoạt vật
chất đến tinh thần, trong quan hệ giữa người với người.
Từ đó chúng ta có thể đưa ra một số đặc điểm cơ bản của lối sống:
- Lối sống là tổng hòa những hoạt động sống của con người trong sự
thống nhất với các điều kiện của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định.
- Lối sống chịu sự quy định của phương thức sản xuất và điều kiện

sống của xã hội. Tuy nhiên, sự quy định này phải thông qua hoạt động của
con người (chủ thể), bởi con người vừa là sản phẩm nhưng đồng thời cũng là
chủ thể của hoàn cảnh.