tình hình kiến trúc Hà Nội

Lời nói đầu
Mời năm gần đây, thực tiễn kiến trúc Hà Nội đã đòi hỏi giới kiến trúc có
chất lợng nghề nghiệp đổi mới, và muốn hay không, càng sớm càng tốt, phải
tiếp xúc với kiến trúc các nớc công nghiệp phát triển và các nớc trong khu vực.
Kiến trúc Hà Nội đang đứng trớc những biến động lớn của một thời điểm then
chốt, cần có một sự đột biến về chất cũng nh về lợng, điều đó khiến cho mỗi
kiến trúc s Bắc Hà phải cùng suy nghĩ và đóng góp cho sự đột biến đó. Tính xã
hội và tính cộng đồng của kiến trúc Hà Nội đang đặt ra những yêu cầu mới.
Phấn đấu cho một nền kiến trúc bền vững, trật tự, thuần khiết, nhân đạo, giàu
hiệu quả thị giác là trách nhiệm cao đẹp của mỗi ngời chúng ta.

1

Nội dung
I. Kiến trúc Hà Nội sau 12 năm nhìn lại
1. Kiến trúc Hà Nội hiện nay
Những ai đã từng xa Hà Nội nhiều năm bây giờ khi trở lại cái đập vào
mắt trớc tiên là tốc độ xây dung dồn dập và lợng ngời đông đảo. Nhà cửa mọc
lên nh nấm sau cơn ma và nhìn đâu cũng thấy toàn ngời là ngời. Đi vào Hà Nội
từ bất cứ ngả nào, đều nhìn thấy các tuyến đờng mới mở, rộng rãi, khang trang,
nhng nhà cửa hai bên lại chen choc, lồi ra thụt vào, hỗn độn, kiểu thị trấn hơn là
kiểu thành phố lớn, kéo dài hình nh vô tận. Càng đi sâu vào thành phố cái sinh
động mà rối loạn đó cứ nh nhân lên dần. Từ đê Yên Phụ nhìn xuống, bờ Hồ Tây
dày đặc nhà cửa, không còn đâu mảng cây xanh mơ tởng. Hồ Gơm thì có nguy
cơ biến thành cái ao con khi nhà cao tầng lan đến. Việc chúng phá vỡ cảnh quan
Hà Nội là một hậu quả đơng nhiên, còn việc một vài công trình có đóng góp đ-
ợc cho bộ mặt thành phố hình nh chỉ là một sự tình cờ may mắn. Bằng chứng là
chính những dự án gặp nhiều thuận lợi và suôn sẻ nhất trong việc xét duyệt và
cấp giấy phép xây dựng đến khi đợc thực thi rồi lại làm xấu cảnh quan nhiều
nhất, chẳng hạn nh cao ốc văn phòng 46 Lý Thờng Kiệt với hình khối cục mịch

và chất liệu vô cảm, hay công trình Tung Shing Square dù nằm khá xa Hồ Gơm
mà vẫn nhô lên thô thiển bên cạnh ủy ban nhân dân thành phố. Trong khi đó,
một vài công trình khác đã từng là đề tài tranh cãi khá gay gắt thì nay lại tỏ ra
đứng đợc trong lòng Hà Nội. Ví dụ điển hình là Cao ốc văn phòng 53 Quang
Trung án ngữ tầm nhìn suốt dọc các trục đờng Quang Trung và Khâm Thiên,
hoặc là Hà Nội Tower từ xa đã hiện diện một cách chững chạc trên đờng Điện
Biên Phủ và Trần Bình Trọng. Cho dù còn đôi chỗ cha thật thoả đáng về chi tiết,
song những đóng góp của chúng cho cảnh quan Hà Nội là rất ấn tợng và tích
cực. Có thể kể thêm khách sạn Sakura góc công viên Lênin hay Lake View
Hotel đầu dốc đờng Thanh Niên. Rõ ràng việc xây dựng nhà cao tầng ở Hà Nội
đang diễn ra một cách tự do mà cha hề đợc quy hoạch. Chúng ta có kinh

2

nghiệm của khu vực Hồ Gơm nên đã tỏ ra thận trọng hơn đối với khu vực Nhà
hát lớn khi khống chế chiều cao xây dựng dới 30m và bắt buộc theo phong cách
cổ điển. Song điều đó chỉ cần nhng cha đủ, vì hai công trình office bld 63 Lý
Thái Tổ và Opera Hotel từ lúc còn đang thi công đã tỏ ra tranh chấp với Nhà hát
lớn thành phố, tức là với chính công trình đợc coi là chủ đạo của khu vực
một di sản kiến trúc hết sức tinh tế và quý báu của Hà Nội.
Thành phố là một cơ thể sống. Xây dựng nhà cao tầng là một phơng thức
phát triển đô thị vơn lên độ cao. Từ lâu chúng ta đều biết đến nhữn mô hình đô
thị dạng lòng chảo và dạng bát úp mà đối với Hà Nội cả hai mô hình này đều tỏ
ra cha thật phù hợp. Về mặt lý thuyết, chúng ta mong muốn phát triển khu vực
cao tầng ra ngoại vi, nơi còn nhiều đất trống và có điều kiện tổ chức mới các
cấu trúc hạ tầng, nhằm bảo tồn trung tâm phố cổ nh một di sản kiến trúc tổng
thể. Song trên thực tế các nhà đầu t đểu chỉ nhắm đến khu vực trung tâm này, và
các đơn vị có quyền sử dụng đất tại đây vì mối lợi trớc mắt trong cuộc đua tìm
đối tác đã tạo cơ hội cho nhà cao tầng mọc lên trong vùng cấm địa đó một cách
tràn lan và tự phát. Cho nên Hà Nội bây giờ, nh một kiến trúc s đã nói vui, là

một cái chảo thủng lỗ chỗ và bị gặm nhấm từng mảng.
2. Những nguyên nhân chủ quan và khách quan tác động đến kiến
trúc Hà Nội:
Những tiếng kêu gào vang lên yếu ớt, lạc lõng và vô dụng trớc thực tế
xây dựng ồ ạt, không thể chờ đợi. Ngời có chút kiến thức về thẩm mỹ cảm thấy
có một cái gì đó không ổn, nhng chỉ bất lực, nhìn nhau lắc đầu ngao ngán vì
tiếng nói của họ nh rơi vào giữa sa mạc! Các nhà làm kinh tế thì chua chát:
Đẹp mà ăn đợc à! Thành phố phải có càng nhiều nhà cửa càng tốt. Họ chủ tr-
ơng làm giàu lên đã, rồi hãy nói đến thẩm mỹ đô thị. Mà cũng thật khó xử:
Không để dân tự xây thì làm sao có thêm chỗ để ở các khu tập thể nay đã quá
tải và xuống cấp nghiêm trọng, từng là nỗi kinh hoàng cho nhiều ngời. Chính
nguồn đầu t nớc ngoài cho xây dựng đang tạo nên bộ mặt phồn vinh của Hà
Nội. Không riêng gì Hà Nội mà nay thì cả nớc đang đối đầu với những mâu
thuẫn thời kinh tế thị trờng, triển khai trong một nớc nông nghiệp cha có đầy đủ

3

cơ sở, định chế, luật pháp làm nền tảng cho phát triển kinh tế theo lối mới. Hà
Nội làm sao thoát nổi số phận chung của các thủ đô Đông Nam á khi buộc
phải mở cửa ra làm ăn với thế giới, cái đợc cái mất và các căn bệnh cố hữu kèm
theo nhịp độ đô thị hóa: mất dần di sản kiến trúc và cảnh quan, ô nhiễm môi tr-
ờng, ách tắc giao thông, hố sâu ngăn cách giàu nghèo, nạn nhà ổ chuột, kinh tế
vỉa hè của khu vực phi chính quy của ngời nông thôn nhập c.
Cái gì rồi cũng có cái giá phải trả. Kiến trúc Hà Nội thời đổi mới đợc nhiều
thứ, nhng cũng mất đi không ít. Trong thực tế, Hà Nội vẫn cha chuyển hẳn sang
cơ chế thị trờng, cả trong vấn đề ở. Gánh nặng bao cấp vẫn còn duy trì cho khá
nhiều giới, nhiều ngời. Thời mở cửa, ngời dân bung ra, có cái sai, cái đúng. Nh-
ng ít ra nhiều ngời đã có chỗ kha khá. Nhà cửa cha đẹp, còn hỗn độn, nhng đã
tăng tiện nghi, khang trang hơn trớc. Nhng đó chỉ là thiểu số, đa số ngời có
đồng lơng cố định vẫn còn rất vất vả vì nạn nhà ở. Hà Nội đang là một công tr-

ờng xây dựng lớn, với đủ dạng công trình hiện đại, sử dụng nhiều kỹ thuật, vật
liệu mới nhất. Phải nhìn nhận rằng đầu t nớc ngoài cho xây dựng đang đem lại
luồng sinh khí mới, làm sôi nổi hẳn hoạt động xây dựng ở Thủ đô. Tuy vậy, bên
cạnh đó còn rất nhiều cái cha đợc, thậm chí còn có thể gọi là mất mát, trầm
trọng nhất là việc phá hủy môi trờng và sự hỗn loạn trong nghành xây dựng. Hà
Nội còn nổi tiếng với nhà chóp. Nó lan đến cả TP Hồ Chí Minh và các tỉnh.
Tìm hiểu lý do mới vỡ lẽ ra rằng khởi đầu là ngời đi lao động ở Đông Âu về, có
tiền mà không có chỗ ở bèn tậu một khoảnh đất còn rẻ ở ngoại thành hoặc
quanh Hồ Tây để xây nhà. Trong đầu họ chỉ có hình ảnh sang trọng của các lâu
đài thời Trung cổ Đông Âu, với mái nhọn, mái củ hành và cả lỗ châu mai. Cứ
thế, họ ra kiểu cho nhà thầu xây dựng. Nay thì kiểu nhà này cũng ít dần, nhng
Hà Nội lại có một dạng chóp khác do nớc ngoài thiết kế, dựng lên nào mái
chùa, đầu đao, rồng phợng, úp lên nóc nhà cao tầng. Khách sạn Shareton còn
làm cả khu tiếp tân, sảnh lớn kiểu đình chùa, rõ ràng là không ăn nhập nổi với
khối cao tầng hiện đại đằng sau. Thẩm mỹ đô thị còn là một mảnh đất hoang
vắng ở Hà Nội, nói nh kiểu KTS Nguyễn Luận.

4

Hà Nội đã từng đi đầu trong cơn biến động nhà đất vừa qua nên đã thấy xuất
hiện những làng đô thị nửa quê nửa tỉnh, với ngõ xóm ngoằn ngoèo, chạy theo
các trục lộ mới mở, hầu nh cha trang bị hạ tầng kỹ thuật đô thị. Các xóm liều,
chợ cóc, chợ ngời, các hoạt động kinh tế vỉa hè có mặt khắp nơi. Tốc độ
xây dựng lại quá dồn dập, luật lệ nhà đất cha đầy đủ, quy hoạch cha sẵn sàng.
Đó mới chỉ là những cái rối rắm nhìn thấy từ bên ngoài. Nhìn lại thực lực nhân
sự quy hoạch đô thị của ta, phải công nhận rằng các cán bộ quy hoạch và quản
lý quy hoạch xây dựng cha qua thực hành bao nhiêu, chỉ đợc đào tạo theo bài
bản cũ rất lạc hậu so với tình hình phát triển mới, lại cha từng phụ trách công
trình quy mô lớn chiến tranh và cái nghèo trong một thời gian dài đã hạn chế
sự phát triển của ngành kiến trúc, quy hoạch của chúng ta. Về mặt này ta còn

tụt hậu so với các nớc khu vực Đông Nam á. Chuyển đột ngột từ nền kinh tế
xã hộ chủ nghĩa sang kinh tế thị trờng càng làm ta lúng túng hơn.
3. Những tồn tại lớn của thành phố:
Kiến trúc là biểu hiện của văn hóa, lối sống qua nhà cửa, phố thị. Kiến
trúc Hà Nội nay thể hiện sự giằng co giữa cái cũ, truyền thống và cái mới, quốc
tế hóa. Một thành phố cổ nh Hà Nội có lịch sử dài cả nghìn năm dễ dơi vào sự
phát triển hỗn loạn khi biến thành một trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa
của cả nớc. Hà Nội có những đặc trng cơ bản của các thủ đô ở Đông Nam á:
- Quá trình hình thành khá nhanh quần c đô thị lớn
- Xuất hiện một khu đô thị tập trung với thành phố hạt nhân quá tải, bao
bọc bởi các thành phố vệ tinh còn mang nặng cơ cấu truyền thống văn hóa xóm
làng, văn minh nông nghiệp lúa nớc, với mặt bằng dân trí còn thấp:
- Sự phồn vinh của đô thị thu hút dân nhập c từ nông thôn tạo ra các khu
định c tự phát, nghèo nàn. Có sự đối lập rõ nét giữa nhà cao tầng, khu ở sang
trọng và các xóm nhà lụp xụp nghèo nàn.
Nhiều căn bệnh đô thị xuất hiện, nhất là về mặt nhân văn:
- Hố ngăn cách giàu nghèo ngày càng sâu
- Môi trờng xã hội dễ bị xấu đi, do ngời nhập c thiếu việc làm, nghề
nghiệp không rõ rệt. Tệ nạn xã hội tăng nhanh ở các khu tạm c đó

5