skkn SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM PHƯƠNG PHÁPGIẢI một số bài tập nhiễm sắc thể SINH học 9

Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

Sáng kiến kinh nghiệm phơng phápgiảI một số
bài tập nST sinh học 9
a. đặt vấn đề:
i. cơ sở lý luận:
- Sinh học là môn khoa học chuyên nghiên cứu về hình thái
cấu tạo sinh lí, sinh thái của cơ thể sinh vật. Đặc thù của môn sinh
học là rất gần gũi với đời sống con ngời, học sinh dễ dàng quan sát
các mẫu vật xung quanh thiên nhiên để tích luỹ kiến thức sinh học
cho mình nhất là chơng trình sinh học lớp 6, 7, 8.
- Trong chơng trình sinh học 9 nội dung mang tính khái quát,
trừu tợng ở cấp độ vi mô hoặc vĩ mô. Học sinh bắt đầu làm quen
với việc giải bài tập vận dụng các quy luật di truyền để tính toán
suy luận.
Nhất là trong chơng nhiễm sắc thể (NST) học sinh phải hiểu đợc tính đặc trng của bộ nhiễm sắc thể, những diễn biến cơ bản của
nhiễm sắc thể trong quá trình nguyên phân và giảm phân là cơ sở để
làm một số bài tập về chơng này.
ii. cơ sở thực tiễn:
- Trong thực tế khi tham gia trực tiếp giảng dạy môn sinh học
9 ở địa phơng, đặc biệt là nội dung trong bài nguyên phân và giảm
phân trong chơng nhiễm sắc thể học sinh gặp rất nhiều khó khăn
khi tìm hiểu chiếm lĩnh kiến thức.
- Khi vận dụng kiến thức lí thuyết vào làm bài tập nh tính số
lợng nhiễm sắc thể, tính số tâm động của nhiễm sắc thể ở mỗi kì
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy

===============================================================

trong quá trình phân bào học sinh rất lúng túng vì không hiểu đợc
bản chất.
Ví dụ: Khi làm bài tập 4 (sgk tr30) Sinh học 9
Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm đang ở kì giữa
của giảm phân I. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm sắc thể đơn trong
các trờng hợp sau đây?
a) 2

b) 4

c) 8

d) 16

Kết quả thu đợc:
Kết quả
Tỉ lệ lớp
9A (37 HS)
9B (40 HS)

Giỏi

Khá

TB

Yếu

0%
5%

35%
30%

40%
45%

25%
20%

Xuất phát từ thực tế đó là cơ sở thúc đẩy tôi chọn sáng kiến
kinh nghiệm này nhằm giúp học sinh dể dàng làm một số bài tập
liên quan đợc dễ dàng.
b. giải quyết vấn đề
* Lý luận.
Đa số học sinh lớp 9 thờng gặp khó khăn và không hiểu để
làm các bài tập về nhiễm sắc thể. Vì học sinh cha thể hình dung ra
đợc phơng pháp giải loại bài tập này. Để giải quyết vấn đề này tôi
đã tìm ra một phơng pháp mới:

===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

Đầu tiên bản thân tôi nhắc lại khái niệm về cấu trúc của

nhiễm sắc thể cho học sinh giỏi: Thế nào Cromatit, thế nào là tâm
động.
Sau đó tôi kết hợp tranh vẽ để miêu tả rõ các diễn biến của
nguyên phân (gồm 4 kỳ: Kỳ đầu, kỳ giữa, kỳ sau, kỳ cuối); giảm phân
(chú ý cho học sinh thấy rõ ở đây xảy ra 2 lần phân bào) và ý nghĩa
của quá trình nguyên phân và giảm phân.
Và điều then chốt nhất là từ những khái niệm đó tôi đã rút ra
2 bảng tổng hợp mà tôi nghĩ rằng khi học sinh nhìn vào có thể dễ
dàng giải quyết các loại bài tập về NST.
Bảng 1.
Kỳ nguyên phân Trung Trớc

Giữa Sau

gian

Cuối
TB cha TB đã

1. Số nhiễm sắc

2n

2n

2n

4n

tách

4n

thể
2. Về trạng thái
3. Số tâm động
4. Số Cro matít

kép
2n
4n

kép
2n
4n

kép
2n
4n

đơn
4n
0

đơn
4n
0

tách
2n
đơn

2n
0

Bảng 2.
Kỳ Trung

Trớc

Giữa

Sau

gian
Lần phân bào I
1. Nhiễm sắc thể
2. Trạng thái

2n
kép

2n
kép

2n
kép

2n
kép

Cuối

TB cha TB đã
tách

tách

2n
kép

n
kép

===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

3. Số tâm động
2n
2n
Lần phân bào II
1. Nhiễm sắc thể
n
n
2. Trạng thái
kép
kép
3. Số tâm động
n

n
* Bài tập vận dụng:

2n

2n

2n

n

n
kép
n

2n
đơn
2n

2n
đơn
2n

n
đơn
n

Bài tập 1 (sgk trang 30 sinh học 9)
ở ruồi giấm 2n = 8. Một tế bào ruồi giấm đang ở kì sau của
nguyên phân. Số nhiễm sắc thể trong tế bào đó bằng bao nhiêu

trong các trờng hợp sau:
a) 4

b) 8

c) 16

d) 32

Số nhiễm sắc thể ở kỳ sau là 4n nhiễm sắc thể đơn = 16 -> đáp
án c là đúng.
Bài tập 2:
ở lúa nớc 2n = 24. Một tế bào lúa nớc đang ở kì cuối sau khi
tế bào đã tách thành 2 nhân để chuẩn bị hình thành 2 tế bào mới. Số
nhiễm sắc thể trong tế bào đó bằng bao nhiêu trong các trờng hợp
sau đây:
a) 24

b) 12

c) 48

d) 8

* Đáp án: Số nhiễm sắc thể đang ở kì sau lúc tế bào đã tách
là 2n nhiễm sắc thể đơn = 24. Đáp án a
Bài tập 3: Tế bào của một loài động vật đang phân chia ở kì
cuối lúc tế bào cha tách làm hai của quá trình nguyên phân, số
nhiễm sắc thể trong tế bào đó là 92 nhiễm sắc thể đơn hỏi loài đó là
loài nào?

a) Tinh tinh (2n = 46)

c) Ruồi giấm (2n = 8)

===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

b) Gà (2n = 78)
* Số nhiễm sắc thể trong tế bào cha tách ở kì cuối của quá
trình nguyên phân là 4n nhiễm sắc thể đơn = 92 NST đơn
2n

= 46 NST đơn -> loài tinh tinh

Đáp án a
Bài tập 4:
Tế bào của loài ngô (2n = 20) đang ở kì giữa của quá trình
nguyên phân.
1. Trạng thái của NST ở dạng nào.
a) 2n nhiễm sắc thể kép

b) 2n nhiễm sắc

c) 4n nhiễm sắc thể đơn

d) n nhiễm sắc

thể đơn
thể kép
Đáp án: Tế bào đang ở kì giữa của quá trình nguyên phân là
2n nhiễm sắc thể kép -> đáp án a.
Bài tập 5:
Tế bào của một loài đang phân chia ở kì sau của quá trình
nguyên phân số tâm động là.
a) 2n

b) n

c) 4n

Đáp án c (lúc này 2n nhiễm sắc thể kép đã tách thành 4n
nhiễm sắc thể đơn mang 4n tâm động).
Bài tập 6. (SGK) trang 33 Môn sinh 9

===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm đang ở kì sau của
giảm phân II. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm sắc thể đơn trong các trờng hợp sau đây?
a) 2

b) 4

c) 8

d)16

Tế bào đang ở kì sau của giảm phân II có 2n nhiễm sắc thể
đơn = 8
Đáp án C là đúng
Bài tập 7: ở lúa nớc 2n = 24. Hãy khoanh tròn những đáp
án đúng sau:
1. Số tâm động ở kì sau của giảm phân I
a) 12

b) 24

c) 48

d) 8

Đáp án b. Kì sau giảm phân I, nhiễm sắc thể kép phân li về 2
cực tế bào nhng không tách tâm động nên số tâm động lúc này là
2n = 24
2. Số nhiễm sắc thể ở kì giữa của giảm phân I.
a) 24

b) 12

c) 8

d) 48

Đáp án a. Nhiễm sắc thể lúc này 2n nhiễm sắc thể kép = 14
NST kép
3. Số nhiễm sắc thể ở kì cuối giảm phân II sau khi tế bào đã
tách
a) 8

b) 12

c) 24

d) 48

Đáp án b.
Kì cuối giảm phân II, mỗi tế bào con đều tạo ra bộ nhiễm sắc thể
đơn bội, trạng thái đơn là n nhiễm sắc thể đơn sau khi tế bào đã tách =
12 nhiễm sắc thể đơn.
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

* Kết quả của việc thực nghiệm nh sau:
Tôi đã tiến hành kiểm tra 15 phút sau giờ dạy ở 2 lớp 9 với
nội dung đề tơng tự nhằm kiểm tra mức độ vận dụng của học sinh,
sau khi chấm bài kết quả thu đợc nh sau:
Đề kiểm tra 15 phút
Hãy khoanh tròn những đáp án đúng nhất sau:

Câu 1: ở ruồi giấm 2n = 8. Một tế bào ruồi giấm đang ở kì
sau của nguyên phân. Số nhiễm sắc thể trong tế bào đó bằng bao
nhiêu trong các trờng hợp sau:
a) 4

b) 8

c) 16

d) 32

Câu 2: Ruồi giấm có 2n = 8. Một tế bào của ruồi giấm
đang ở kì sau của giảm phân II. Tế bào đó có bao nhiêu nhiễm
sắc thể đơn trong các trờng hợp sau đây?
a) 2

b) 4

c) 8

d)16

Câu 3: ở lúa nớc 2n = 24.
1. Số tâm động ở kì sau của giảm phân I
a) 12

b) 24

c) 48

d) 8

2. Số nhiễm sắc thể ở kì giữa của giảm phân I.
a) 24

b) 12

c) 8

d) 48

3. Số nhiễm sắc thể ở kì cuối giảm phân II sau khi tế bào đã
tách
a) 8

b) 12

c) 24

d) 48

Kết quả bài kiểm tra 15 phút, trớc khi đợc tìm hiểu cách giải
bài tập về cấu trúc nhiễm sắc thể.
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

Kết quả
Tỉ lệ lớp
9A (37 HS)
9B (40 HS)

Giỏi

Khá

TB

Yếu

0%
5%

35%
30%

35%
30%

30%
35%

Kết quả bài kiểm tra 15 phút sau khi đợc tìm hiểu cách giải
bài tập về cấu trúc nhiễm sắc thể.
Kết quả
Tỉ lệ lớp
9A (37 HS)

9B (40 HS)

Giỏi

Khá

TB

Yếu

10%
18%

55%
60%

35%
20%

0%
2%

* Kết quả
Qua bài kiểm tra 15phút, bản thân tôi đã nâng kết quả của
học sinh: Số bài kiểm tra đạt giỏi ở lớp 9A từ 0% lên 10%; ở lớp 9B
từ 5% lên 18%.
Khá ở lớp lớp 9A từ 35% lên 55%; ở lớp 9B từ 30% lên
60%.
Trung bình ở lớp lớp 9A giữ nguyên; ở lớp 9B từ 30% lên
60%.

Yếu ở lớp lớp 9A 30% giảm 0%; ở lớp 9B từ 35% giảm 2%.

c. kết luận và kiến nghị
I. Kết luận.
Qua tìm hiểu cách giải bài tập về cấu trúc nhiễm sắc thể đã
giúp học sinh hiểu rõ đợc những diễn biến của nhiễm sắc thể qua
===============================================================
Giáo viên: Phạm Minh Hậu


Trờng THCS Hồng Thủy
===============================================================

các kỳ của quá trình nguyên phân và giảm phân và dễ dàng làm
một số bài tập tính toán liên quan nhiễm sắc thể nh tính số nhiễm
sắc thể, biết đợc trạng thái của nhiễm sắc thể, số tâm động qua các
kỳ của quá trình phân bào.
Tôi nhận thấy đứng trớc một vấn đề khó khăn của học sinh,
ngời giáo viên cần phải sáng tạo, tìm tòi phơng pháp ngắn gọn nhất
để đơn giản hoá các vấn đề phức tạp, tạo ra đợc sự say mê học tập
cho học sinh. Từ đó nâng cao đợc chất lợng dạy và học
II. Kiến nghị.
Là một giáo viên trẻ, thời gian công tác cha nhiều nhng tôi
vẫn mạnh dạn bày tỏ sáng kiến kinh nghiệm này mong sự góp ý và
chia sẽ của các giáo viên giỏi và có kinh nghiệm để sáng kiến của
tôi có thể phổ biến rộng rãi cho các đồng nghiệp giảng dạy bộ môn
sinh học ở các trờng để mang lại kết quả khả quan hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

===============================================================

Giáo viên: Phạm Minh Hậu