LỰA CHỌN vấn đề dạy và PHƯƠNG PHÁP ôn tập CHO học SINH GIỎI QUỐC GIA KHI GIẢNG dạy PHẦN LỊCH sử VIỆT NAM GIAI đoạn 1919 – 1930 (2)

Phần thứ nhất
ĐẶT VẤN ĐỀ
Môn lịch sử ở trường phổ thông là môn học được sự quan tâm của toàn
xã hội, vì nhân dân Việt Nam làm ra lịch sử bằng xương máu của mình, nên
vô cùng yêu quý lịch sử dân tộc. Mỗi con người Việt Nam chỉ có thể phát triển
mọi năng lực sẵn có trên nền tảng những tri thức về lịch sử và văn hoá dân
tộc. Giáo dục lịch sử là quy luật của giáo dục và đào tạo con người ở Việt
Nam, cũng như ở mọi quốc gia trên thế giới.
Môn lịch sử là môn học có nhiều cơ hội nhất và khả năng lớn nhất trong
nhiệm vụ “giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc”, giáo dục và rèn luyện
đạo đức con người Việt Nam. Do đó, vấn đề bồi dưỡng kiến thức môn lịch sử
là nhiệm vụ quan trọng của các trường Trung học phổ thông chuyên hiện nay
nhằm giúp học sinh củng cố kiến thức thi đại học, cao đẳng và các kì thi chọn
học sinh giỏi.
Cũng như các môn học khác, mục tiêu bồi dưỡng học sinh giỏi là mục
tiêu kép, tức là vừa phải thực hiện nhiệm vụ giáo dục toàn diện của học sinh
trung học phổ thông, vừa phải phát triển năng khiếu về một môn học để sau
khi vào đại học, các em sẽ trở thành những tài năng thực sự trong lĩnh vực
khoa học lịch sử.
Đặc điểm của học sinh chuyên là những học sinh xuất sắc ở các trường
trung học cơ sở của địa phương, nhiều em đã dự thi và đạt giải cao trong các
kì thi học sinh giỏi các cấp và trúng tuyển theo quy chế tuyển sinh vào các
trường Trung học phổ thông chuyên. Do đó, phương pháp dạy, phương pháp
học ở trường Trung học phổ thông chuyên phải tiên tiến nhất, phù hợp với đối
tượng học sinh của trường.
Dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là quá trình truyền thụ
của giáo viên và tiếp thu kiến thức của học sinh. Cho nên, vai trò của người
giáo viên lịch sử ở trường chuyên là phải yêu cầu, hướng dẫn và tổ chức điều
1

khiển học sinh phát triển tư duy lịch sử, nhất là tư duy độc lập, sáng tạo, phải
làm cho quá trình học tập của học sinh trở thành quá trình chủ động học tập,
tiến dần lên quá trình tự nghiên cứu độc lập. Nhiệm vụ tư duy đặt ra cho học
sinh chuyên phần lớn là những vấn đề lịch sử tổng hợp, sâu rộng. Vì vậy, học
sinh chuyên cần có một khối lượng lớn tri thức đã được thông hiểu và nắm
vững, biết vận dụng kiến thức đã học để hiểu biết kiến thức mới và giải quyết
được các dạng bài tập lịch sử.
Muốn đạt được điều trên, không chỉ đòi hỏi sự nhiệt huyết, yêu nghề mà
còn phải là sự chuyên sâu về kiến thức và có trình độ nghiệp vụ sư phạm của
đội ngũ thầy, cô giáo lịch sử dạy chuyên. Từ thực tiễn giảng dạy, nhóm giáo
viên Lịch Sử trường THPT chuyên Hoàng Văn Thụ, tỉnh Hoà Bình đã tập hợp
tài liệu và tiến hành nghiên cứu chuyên đề: “Lựa chọn vấn đề dạy và phương
pháp ôn tập cho học sinh giỏi quốc gia khi giảng dạy phần lịch sử Việt Nam
giai đoạn 1919 đến 1930”. Đây là một giai đoạn có nhiều sự kiện quan trọng
trong lịch sử dân tộc Việt Nam và cũng là một trong những nội dung trọng tâm
trong các kì thi Đại học, Cao đẳng và thi Học sinh giỏi quốc gia. Mục tiêu của
chúng tôi nhằm chia sẻ với các thầy, cô giáo dạy lịch sử nói chung và các
thầy, cô giáo đang dạy đội tuyển cũng như học sinh giỏi đang ôn luyện đội
tuyển cấp Tỉnh, Khu vực và cấp Quốc gia môn lịch sử nói riêng về những kiến
thức cơ bản và phương pháp ôn luyện về giai đoạn lịch sử quan trọng này.

2


Phần thứ hai
NỘI DUNG
1. CƠ SỞ KHOA HỌC
1.2. Cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu
1.2.1. Cơ sở lí luận cơ bản
Trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng, quá trình nhận

thức của học sinh đi từ tri giác tài liệu đến tạo biểu tượng rồi phân tích, so
sánh đối chiếu …để tìm ra dấu hiệu bản chất, tức là hình thành khái niệm, rút
ra quy luật, bài học. Như vậy trong hoạt động nhận thức của học sinh, tư duy
có vai trò quan trọng, nếu không có tư duy thì học sinh không nhận thức được
bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử. Khi nói tới bản chất của hoạt động
độc lập, các nhà giáo dục và giáo dục lịch sử đều thống nhất là nó đặt ra sự
tìm kiếm, sáng tạo một điều mới, quan trọng và cần thiết đối với việc hình
thành kiến thức, nhân cách và phát triển tư duy của hoc sinh. Các dạng câu
hỏi và bài tập lịch sử mà giáo viên hướng dẫn cho học sinh giải trong quá
trình dạy học là một trong những hình thức kích thích hoạt động nhận thức,
phát huy trí sáng tạo của các em trong quá trình học tập.
Những thành tựu của lý luận dạy học hiện đại khẳng định rằng: Học sinh
dù ở bậc học nào cũng đóng vai trò chủ thể trong hoạt động dạy học, bằng
nhiều con đường khác nhau, phải tự mình chiếm lĩnh tri thức, hình thành và
phát triển năng lực tư duy, năng lực hành động qua những hoạt động tích cực,
tự giáo dục của bản thân. Cách học đó phù hợp với mục đích giáo dục - đào
tạo con người trong xã hội hiện nay đó là những con người có "bốn trụ cột
của nền giáo dục" mà UNESCO nêu ra "Học để biết, học để làm, học để
chung sống và học để khẳng định mình"
Đó là những cơ sở để xây dựng những nguyên tắc dạy học lịch sử nói
chung và thực hiện biên soạn hệ thống câu hỏi, bài tập cho việc luyện thi học
sinh giỏi các cấp môn lịch sử nói riêng.
3


1.2.2. Xuất phát từ đặc trưng của việc dạy học lịch sử
Dạy học nói chung, dạy học lịch sử nói riêng ở trường THPT là một quá
trình. Đó là một quá trình nhận thức đặc thù trong đó giáo viên tổ chức, dẫn
dắt học sinh có mục đích, có kế hoạch sư phạm để học sinh nắm vững những
tri thức cơ sở về lịch sử quân sự, kinh tế, chính trị, văn hoá, khoa học kỹ thuật

và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực nhận thức, dần dần hình thành thế
giới quan duy vật biện chứng, nhân cách và đạo đức học sinh. Học sinh vừa là
chủ thể vừa là đối tượng của quá trình dạy học, do đó nó cũng tuân thủ quy
luật nhận thức nói chung, mặt khác nó cũng mang những nét đặc thù, riêng
biệt có sự tổ chức, điều khiển, hướng dẫn của người thầy. Người thầy phải
cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học, để trên cơ sở ấy tiến hành
việc giáo dục tư tưởng, chính trị, phẩm chất đạo đức và bồi dưỡng khả năng
nhận thức và hành động cho học sinh. Do đó, việc xây dựng biện pháp sư
phạm nhằm kích thích hứng thú học tập, tự học, tự nghiên cứu và phát huy
tính tích độc lập, sáng tạo trong tư duy của học sinh.
1.2.3. Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ của lứa tuổi học sinh trung học
Hoạt động học tập của học sinh THPT có thay đổi quan trọng về chất.
Hoạt động tư duy của các em tích cực, độc lập hơn. Các em có khả năng tư
duy lí luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo. Các em thích khái
quát hóa, thích tìm hiểu những qui luật và những nguyên tắc chung của các
hiện tượng hàng ngày, của những tri thức phải tiếp thu. Tư duy của các em
chặt chẽ hơn, có căn cứ và nhất quán hơn; tính phê phán của tư duy cũng phát
triển.
Những đặc điểm này tạo điều kiện cho học sinh THPT nói chung và học
sinh chuyên nói riêng có thể thực hiện các thao tác tư duy lô gic, phân tích nội
dung cơ bản của khái niệm trừu tượng và nắm được mối quan hệ nhân quả
trong tự nhiên và xã hội...Tuy nhiên, hiện nay số học sinh THPT đạt mức độ
4


tư duy như trên chưa nhiều. Thiếu sót cơ bản trong tư duy của các em là thiếu
tính độc lập. Việc giúp các em phát triển khả năng nhận thức là một nhiệm vụ
quan trọng của giáo viên để phát triển trí tuệ của học sinh trước khi bước vào
các trường chuyên nghiệp
1.2.4. Đặc điểm nhận thức của học sinh chuyên và yêu cầu của việc học

tập lịch sử ở trường THPT chuyên
Mục tiêu đào tạo của trường chuyên là mục tiêu kép, nhiệm vụ trường
chuyên vừa phải thực hiện nhiệm vụ giáo dục toàn diện để hoàn thiện cho học
sinh nền học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và
hướng nghiệp vừa phải thực hiện sự tác động đúng hướng để phát triển năng
khiếu của các em về một môn học.
Riêng về năng khiếu một môn học, khi mới tuyển vào học trường
chuyên thì học sinh mới chỉ là những em có kết quả học tập xuất sắc ở THCS,
có khả năng tiềm ẩn một năng khiếu (chứ chưa chắc đã có năng khiếu) Trong
quá trình học ở trường chuyên, nhà trường phải tiếp tục phát triển để đi tới
khẳng định năng khiếu. Trên cơ sở đó mà phát triển năng khiếu của các em,
giúp các em khi tốt nghiệp trường chuyên phải là những học sinh có năng
khiếu phát triển. Mục tiêu lâu dài sau của trường chuyên là các em phải tự đào
tạo thành những tài năng ở bậc đại học và sau đại học.
Học tập nói chung và học tập lịch sử nói riêng là sự tiếp thu tri thức. Tri
thức lại hết sức phong phú và đang tăng lên với tốc độ vô cùng nhanh chóng
mà trường chuyên cũng không sao truyền thụ hết được.Trong khi đó khả năng
hiểu biết và sự mong muốn của con người trong cả cuộc đời là vô cùng. Cho
nên, dạy học ở trường chuyên phải phù hợp với đặc điểm tâm lí và khả năng
nhận thức của học sinh năng khiếu, cần thiết phải làm cho quá trình học tập
của học sinh trở thành quá trình tự chủ động học tập, tiến dần lên quá trình tự
nghiên cứu độc lập. Muốn đạt được điều này, vai trò của người thầy là rất lớn,
5


phải yêu cầu, hướng dẫn và tổ chức điều khiển học sinh phát triển tư duy lịch
sử nhất là tư duy độc lập, sáng tạo.
Nhiệm vụ tư duy đặt ra cho học sinh chuyên phần lớn là những đề tài
tổng hợp, sâu rộng. Nếu không có vốn tri thức phong phú, không có một khối
lượng lớn những tri thức đã được thông hiểu và nắm vững, không có lòng ham

muốn hiểu biết, ham muốn học hỏi, tự học, tự tìm tòi và phải biết suy nghĩ,
biết vận dụng kiến thức đã học để hiểu kiến thức mới thì học sinh không thể
nào giải quyết đựơc các vấn đề được đặt ra như các bài tập lịch sử. Sự nỗ lực
trên của các em bao gồm cả tư duy trí tuệ, động cơ tâm lí, ý thức, thái độ tình
cảm. Nhưng khi đã giải quyết được vấn đề đặt ra học sinh sẽ cảm thấy phấn
khởi, hứng thú, say mê hơn với bộ môn; đồng thời có niềm tin vào bản thân và
ý chí vươn lên mãi mãi trong cuộc sống.
Tóm lại, yêu cầu học tập các bộ môn nói chung ở trường chuyên là rất
cao trong đó có bộ môn lịch sử nhằm đào tạo những nhân tài tương lai cho đất
nước. Nắm bắt đựơc yêu cầu này, người giáo viên giảng dạy lịch sử ở trường
chuyên phải căn cứ vào mục tiêu đào tạo, đặc điểm tâm lí và nhận thức của
học sinh chuyên để vạch kế hoạch sư phạm thích hợp, trong đó phải lựa chọn
phương pháp giảng dạy, phương tiện dạy học tối ưu nhất góp phần nâng cao
hiệu quả dạy học lịch sử ở trường chuyên và đáp ứng yêu cầu của mục tiêu
giáo dục- đào tạo.
1.2.5. Cơ sở đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá
Đổi mới phương pháp dạy học cần gắn liền với đổi mới về đánh giá quá
trình dạy học cũng như đổi mới việc kiểm tra và đánh giá thành tích học tập
của học sinh. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014 Ban hành Chương trình
hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng
11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi
mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đã nêu rõ “Đổi mới hình thức,
6


phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá
năng lực của người học”.
Chương trình giáo dục định hướng năng lực (định hướng phát triển
năng lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến
nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo

dục quốc tế. Cụ thể của xu hướng giáo dục định hướng năng lực là:
Thứ nhất, đối với giáo viên: Được thể hiện qua 4 nhóm năng lực bao
gồm: Năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực chẩn đoán và tư vấn,
năng lực phát triển nghề nghiệp và phát triển trường học.
Thứ hai, đối với học sinh giáo dục định hướng năng lực nhằm mục tiêu
phát triển năng lực người học. Các thành phần năng lực năng lực của học sinh
phù hợp với bốn trụ cốt giáo dục theo UNESCO. Ta có thể hiểu theo mô hình
như sau:
Các thành phần năng lực

Các trụ cột giáo dục của UNESO

Năng lực chuyên môn

Học để biết

Năng lực phương pháp

Học để làm

Năng lực xã hội

Học để cùng chung sống

Năng lực cá thể

Học để tự khẳng định

Về năng lực chuyên môn (Professional competency): Là năng lực học tập
của học sinh. Thể hiện nắm vững các khái niệm, phạm trù, quy luật, mối quan

7


hệ…Các kỹ năng để cần thiết kỹ năng khi xử lý một tình huống, một vấn đề cụ
thể; khả năng vận dụng, đánh giá nội dung của tri thức.
Về năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng giải
quyết các nhiệm vụ và vấn đề trong quá trình học tập. Được tiếp nhận qua việc
giải quyết vấn đề với những nội dung và tình huống khác nhau. Thể hiện qua
các kĩ năng thu thâp, xử lý, đánh giá, trình bày thông tin, phân tích, tổng hợp, so
sánh thông tin.
Về năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục
đích phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp nhận qua việc
học giao tiếp. Thể hiện qua việc liên hệ các vấn đề tri thức với cuộc sống.
Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá
được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển
năng khiếu. Nó được tiếp nhận qua việc thể hiện tư duy và hành động. Thể hiện
qua việc nhận xét, đánh giá các vấn đề tri thức.
Những năng lực này không tách rời nhau mà có mối quan hệ chặt chẽ.
Vì vậy, người giáo viên không thể vận dụng một cách thiên lệch, không chú ý
đầy đủ đến nội dung dạy học thì có thể dẫn đến các lỗ hổng tri thức cơ bản và
tính hệ thống của tri thức.
Trong nhiều năm gần đây, loại đề thi học sinh giỏi chủ yếu là đề tự luận,
trong cấu trúc đề thường có khoảng 40% đến 50% số điểm cho khả năng nhận
biết, phần còn lại dành cho đánh giá khả năng thông hiểu và vận dụng kiến
thức. Nhận xét về loại đề thi bằng câu hỏi tự tự luận, cố Giáo sư Phan Ngọc
Liên đã nhấn mạnh ưu thế loại đề này “đo được trình độ học sinh về lập luận,
đòi hỏi các em phải lập kế hoạch và tổ chức việc trình bày ý kiến của mình có
kết quả”(1). Như vậy, các đề thi Học sinh giỏi của nhiều năm trước đây đã thể
hiện việc đánh giá theo năng lực người học.
2. CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VÀ CHUYÊN SÂU TRONG GIAI ĐOẠN

1()

Phương pháp dạy học lịch sử, tập II, Phan Ngọc Liên (chủ biên), NXBSP, tr 230
8


LỊCH SỬ VIỆT NAM 1919 – 1930
2.1. Mục tiêu
- Trình bày được những nét chính của tình hình thế giới sau chiến tranh
thế giới thứ nhất có ảnh hưởng tới Việt Nam (các nước tư bản thắng trận họp
tại Véc-xai phân chia lại thế giới; bước phát triển mới của phong trào cộng sản
và công nhân quốc tế).
- Trình bày được Nội dung Chương trình khai thác thuộc địa lần thứ hai
của thực dân Pháp ở Đông Dương, cùng với các chính sách về chính trị, văn
hóa và giáo dục.
- Tóm tắt được sự biến đổi về mặt kinh tế và xã hội Việt Nam; phân tích
được địa vị kinh tế, thái độ chính trị và khả năng cách mạng của mỗi giai cấp,
tầng lớp trong xã hội Việt Nam thời thuộc địa; rút ra được mâu thuẫn chủ yếu
trong xã hội Việt Nam lúc đó.
- Trình bày được điều kiện lịch sử và các hoạt động tiêu biểu của phong
trào yêu nước: Hoạt động của người Việt Nam yêu nước ở nước ngoài (Trung
Quốc và Pháp), những hoạt động của tư sản và tiểu tư sản, phong trào đấu
tranh của công nhân.
- Nêu được những hoạt động và phân tích vai trò của Nguyễn Ái Quốc
đối với cách mạng Việt Nam.
- Trình bày được sự ra đời, hoạt động và vai trò của các tổ chức cách
mạng: Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, Tân Việt Cách mạng đảng, Việt
Nam Quốc dân đảng.
- Phân tích được nguyên nhân thất bại và ý nghĩa lịch sử của khởi nghĩa
Yên Bái.

9


- Trình bày được sự phát triển của phong trào công nhân sau Chiến tranh
thế giới thứ nhất.
- Trình bày được nguyên nhân và sự xuất hiện của ba tổ chức cộng sản
năm 1929.
- Trình bày được hoàn cảnh lịch sử và nội dung Hội nghị thành lập Đảng
Cộng sản Việt Nam. Phân tích được ý nghĩa sự ra đời của Đảng.
- Phân tích được nội dung Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng, đặc
biệt làm rõ tính đúng đắn và sáng tạo của Cương lĩnh.
- Phân tích được vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với cách mạng Việt
Nam từ sau Chiến tranh thế giới thứ nhất đến đầu năm 1930.
- Phân biệt được các khái niệm: lý luận cách mạng giải phóng dân tộc;
cách mạng tư sản dân quyền, cách mạng thổ địa (trong Cương lĩnh chính trị
đầu tiên của Đảng, Luận cương lĩnh chính trị tháng 10/1930); tự phát, tự giác
(trong phong trào công nhân), lực lượng, động lực cách mạng.
2.2. Các vấn đề cơ bản
1- Bối cảnh lịch sử sau Chiến tranh thế giới thứ nhất ảnh hưởng
đến cách mạng Việt Nam.
- Chương trình khai thác thuộc địa lần thứ hai cùng với các chính sách
về chính trị, văn hóa và giáo dục của thực dân Pháp ở Đông Dương đã tác
động đến kinh tế Việt Nam làm cho nền kinh tế, xã hội Việt Nam có những
chuyển biến mới.
- Thắng lợi của cách mạng tháng Mười Nga (1917) và làn sóng cách
mạng thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Hoàn cảnh thế giới đã tạo ra
những điều kiện thuận lợi cho việc truyền bá chủ nghĩa Mác – Lê-nin vào Việt

10

Nam, ảnh hưởng to lớn đối với phong trào cách mạng Việt Nam sau Chiến
tranh thế giới thứ nhất.
- Việc Nguyễn Ái Quốc đến với chủ nghĩa Mác – Lê-nin, truyền bá chủ
nghĩa Mác – Lê-nin, truyền bá chủ nghĩa Mác – Lê-nin, hoạt động trong
phong trào cách mạng thế giới là sự chuẩn bị toàn diện về tư tưởng, chính trị
và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam đầu năm 1930.
2- Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1919 đến năm
1925
- Phong trào yêu nước 1919 – 1925 của tư sản, tiểu tư sản: Dưới ảnh
hưởng của hoàn cảnh lịch sử mới, phong trào dân tộc dân chủ có bước phát
triển mới với sự tham gia của giai cấp tư sản và tiểu tư sản với hình thức đấu
tranh phong phú, sôi nổi, nhất là ở thành thị.
- Phong trào công nhân từ 1919 – 1925: Sau Chiến tranh phong trào công
nhân còn nổ ra lẻ tẻ, tự phát. Từ năm 1920, phong trào công nhân từng bước
có chuyển biến, nhất là cuộc đấu tranh của công nhân Ba Son (8/1925), đánh
dấu bước tiến mới của phong trào công nhân Việt Nam, mở đấu thời kì đi vào
đấu tranh tự giác.
3- Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm 1925 đến năm
1930
- Các tổ chức cách mạng Việt Nam ra đời và hoạt động: Hội Việt Nam
Cách mạng Thanh niên (1925 – 1929); Tân Việt Cách mạng Đảng (1925 –
1929); Việt Nam quốc dân Đảng (1927 – 2/1930).
- Phong trào dân tộc dân chủ 1925 – 1930: được đánh dấu bằng sự phát
triển của Phong trào công nhân. Dưới tác động của Hội Việt Nam Cách mạng
Thanh niên, từ năm 1925 – 1929 phong trào này chuyển dần sang tự giác, đến
năm 1930 thì hoàn toàn tự giác. Đầu năm 1930, Việt Nam quốc dân Đảng
quyết định khởi nghĩa Yên Bái.
11

4 - Hoạt động của Nguyễn Ái Quốc
- Từ năm 1911 – 1917, Nguyễn Tất Thành đi đến nhiều châu lục, 1917
Người trở lại nước Pháp, gia nhập Đảng Xã hội Pháp.
- Từ năm 1919 – 1923, Nguyễn Ái Quốc hoạt động ở Pháp: tham dự Hội
nghị Véc-xai, đọc Luận cương của Lê-nin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, gia
nhập Quốc tế III, tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, viết nhiều sách, báo
tuyên truyền về Cách mạng tháng Mười Nga, chủ nghĩa Mác – Lê-nin, các
sách báo này được bí mật chuyển về nước.
- Tháng 6/1923, sang Liên Xô: Dự nhiều Hội nghị Quốc tế, dự Đại hội
Quốc tế Cộng sản lần thứ V.
- Tháng 11/1924, về Quảng Châu (Trung Quốc), thành lập nhóm Cộng
sản đoàn, thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
- Tháng 1/1930, đến Hương Cảng (Trung Quốc) chủ trì Hội nghị thành
lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
5 - Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và Cương lĩnh chính trị đầu tiên
của Đảng
- Ba tổ chức cộng sản ra đời năm 1929, sự kiện này đánh dấu bước
trưởng thành vượt bậc của giai cấp công nhân Việt Nam, là bước chuẩn bị tiến
tới thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (2/1930), đánh dấu bước
ngoặt vĩ đại trong lịch sử của giai cấp công nhân và cách mạng Việt Nam.
- Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng, là cương lĩnh giải phóng dân
tộc sáng tạo, kết hợp đúng đắn vấn đề dân tộc và vấn đề giai cấp.
2.3 Các vấn đề chuyên sâu
1- Hoàn cảnh, điều kiện mới của phong trào dân tộc dân chủ ở Việt
Nam sau Chiến tranh thế giới thứ nhất

12

- Đầu thế kỉ XX, phong trào yêu nước có khuynh hướng tư sản phát
triển mạnh mẽ, bị thực dân và phong kiến đàn áp rồi đi đến thất bại, đến
những năm Chiến tranh thế giới thứ nhất, những cuộc đấu tranh yêu nước của
nhân dân ta phát triển mạnh mẽ, nổi bật nhất là vụ bạo động do Việt Nam
Quang phục hội tổ chức, nhưng cuối cùng bị dập tắt. Cách mạng Việt Nam rơi
vào bế tắt “như trong đêm tối không có đường ra”.
- Đúng vào thời điểm đó, nhiều sự kiện của lịch sử thế giới và những
chuyển biến về kinh tế, xã hội trong nước đã tác động đến phong trào dân tộc
dân chủ Việt Nam.
2 – Diễn biến, đặc điểm của phong trào dân tộc dân chủ Việt Nam
1919 – 1930
- Phong trào diễn ra liên tục, sôi nổi, hình thức phong phú, đa dạng với
sự tham gia của đông đảo các giai cấp, các tầng lớp nhân dân.
- Phong trào dân tộc dân chủ 1919 – 1925, tạo ra những tiền đề cần thiết
cho việc tiếp thu tư tưởng cách mạng mới, thúc đẩy quá trình nhen nhóm
thành lập những tổ chức cách mạng sơ khai, làm xuất hiện những phần tử yêu
nước. Những phần tử này đại diện cho tầng lớp mới đang kiên trì con đường
cứu nước, cứu dân, hấp thu những tư tưởng cách mạng tiên tiến của thời đại.
- Phong trào dân tộc dân chủ 1925 – 1930, phong trào có bước tiến về
chất, thể hiện ở việc hình thành các tổ chức cách mạng, các chính đảng đại
diện cho hai khuynh hướng tư tưởng khác nhau: tư sản và vô sản.
3 – Hai khuynh hướng cách mạng tư sản và vô sản ở Việt Nam
- Từ năm 1925, ở Việt Nam xuất hiện những tổ chức cách mạng theo
khuynh hướng vô sản. Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và Tân Việt là
những tổ chức yêu nước, tuy chưa phải là đảng cộng sản, nhưng đường lối
chính trị, chủ trương hành động đã thể hiện rõ lập trường của giai cấp công
nhân. Sự phù hợp của con đường cách mạng theo khuynh hướng vô sản thể
hiện ở việc những người yêu nước và nhân dân Việt Nam tiếp thu lý luận giải

13


phóng dân tộc của Nguyễn Ái Quốc. Đó là lý luận ra đời trên cơ sở tiếp thu
chủ nghĩa Mác – Lê-nin, vận dụng cụ thể vào điều kiện Việt Nam nhằm giải
quyết khủng hoảng về đường lối của cách mạng nước ta kéo dài từ cuối thế kỉ
XIX. Sự phù hợp của khuynh hướng cách mạng vô sản đã gây được ảnh
hưởng lớn trong quần chúng công nông và các lực lượng yêu nước khác ở Việt
Nam. Đây là bước chuẩn bị quan trọng về tư tưởng, chính trị cho việc thành
lập Đảng và hình thành Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt
Nam.
- Cùng với sự ra đời của những tổ chức cách mạng theo khuynh hướng
vô sản. Năm 1927, Việt Nam quốc dân Đảng theo khuynh hướng cách mạng
dân chủ tư sản ra đời. Nhưng do bị chi phối bởi các giai cấp và xã hội, Việt
Nam quốc dân Đảng không đề ra được đường lối cách mạng độc lập, rõ ràng,
thể hiện sự bất cập, non yếu. Khi cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, đánh dấu
sự thất bại hoàn toàn của khuynh hướng cách mạng dân tộc tư sản. Hệ tư
tưởng tư sản cũng hoàn toàn bất lực trước nhiệm vụ lịch sử của cuộc cách
mạng giải phóng dân tộc.
4 – Một số vấn đề xung quanh việc thành lập Đảng Cộng sản Việt
Nam
- Do đặc điểm kinh tế, xã hội chi phối, nên các điều kiện để thành lập
chính đảng cộng sản ở các nước thuộc địa và phụ thuộc diễn ra khó khăn và
phức tạp hơn châu Âu và Bắc Mỹ.
- Ở châu Âu, Đảng cộng sản ra đời là do kết hợp của Chủ nghĩa Mác Lê-nin và phong trào công nhân. Ở Việt Nam, chính sách khai thác thuộc địa
làm cho trình độ dân trí phát triển thấp, quyền tự do bị bóp nghẹt, quá trình
phân hoá diễn ra chậm, giai cấp công nhân nhỏ bé, do đó chủ nghĩa Mác – lênin phải thông qua bộ phận tích cực trong phong trào dân chủ để rồi truyền bá
vào công nhân, làm chuyển biến tư tưởng của những phần tử tích cực nhất

14

trong phong trào yêu nước, khiến họ đứng sang lập trường của giai cấp coogn
nhân.
- Như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là sự kết hợp của ba yếu tố:
Chủ nghĩa Mác – Lê-nin, phong trào yêu nước, phong trào công nhân Việt
Nam. Các yếu tố này kết hợp khăng khít với nhau, không thể tách bạch nhân
tố nào là quan trọng nhất hay đứng hàng đầu.
5 – Vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với cách mạng Việt Nam trong
thời kì lịch sử từ năm 1920 đến năm 1930.
- Xác định một con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam
+ Từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX, diễn ra nhiều phong trào yêu
nước theo tư tưởng phong kiến (phong trào Cần vương, phong trào đấu tranh
tự vệ của nông dân), phong trào yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản
(phong trào Đông du, Đông kinh nghĩa thục, Cuộc vận động Duy tân....) đều
lần lượt thất bại. Nguyên nhân chủ yếu là thiếu một đường lối cứu nước đúng
đắn.
+ Từ năm 1911 đến năm 1920, quá trình khảo sát và lựa chọn đường lối
cứu nước, Nguyễn Ái Quốc đã bắt gặp chủ nghĩa Mác - Lênin và xác định con
đường giải phóng dân tộc theo khuynh hướng vô sản. Việc tìm thấy con
đường cách mạng vô sản đã giải quyết được tình trạng khủng hoảng về đường
lối cứu nước cho nhân dân Việt Nam.
- Truyền bá lý luận cách mạng, chuẩn bị điều kiện thành lập Đảng Cộng
sản Việt Nam
+ Trong những năm 20 của thế kỷ XX, Nguyễn Ái Quốc đã xây dựng và
truyền bá lý luận giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản vào
Việt Nam.
+ Nội dung lí luận đó được trình bày qua những bài viết cho các báo:
Người cùng khổ (Le Paria) của Hội Liên hiệp thuộc địa; Nhân đạo của Đảng
15

cộng sản Pháp, Đời sống công nhân của Tổng liên đoàn Lao động Pháp; Sự
thật của Đảng cộng sản Liên Xô; Tạp chí Thư tín Quốc tế của Quốc tế Cộng
sản; tuần báo Thanh niên của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Những
tham luận của Người đọc tại Hội nghị Quốc tế nông dân và Đại hội V của
Quốc tế Cộng sản, đặc biệt qua tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp và
Đường Kách mệnh.
+ Lý luận cách mạng giải phóng dân tộc của Nguyễn Ái Quốc là ánh
sáng soi đường cho lớp thanh niên yêu nước Việt Nam đầu thế kỷ XX đang đi
tìm chân lý, là ngọn cờ hướng đạo phong trào cách mạng Việt Nam trước khi
Đảng Cộng sản ra đời, là sự chuẩn bị về tư tưởng chính trị cho sự ra đời của
Đảng, đồng thời đặt cơ sở để hình thành cương lĩnh chính trị của Đảng sau
này.
- Đào tạo cán bộ cách mạng, chuẩn bị về tổ chức cho thành lập Đảng
+ Cuối năm 1924, Nguyễn Ái Quốc đến Quảng Châu (Trung Quốc),
Người tìm hiểu tổ chức Tâm tâm xã, chọn một số thanh niên tích cực thành lập
Cộng sản đoàn (2-1925). Tháng 6-1925, thành lập Hội Việt Nam Cách mạng
Thanh niên. Báo Thanh niên là cơ quan ngôn luận của Hội. Đây là một tổ
chức yêu nước có khuynh hướng cộng sản, một tổ chức quá độ để tiến lên
thành lập Đảng Cộng sản, một bước chuẩn bị có ý nghĩa quyết định về mặt tổ
chức cho sự ra đời của Đảng.
+ Mở nhiều lớp huấn luyện chính trị, đào tạo một đội ngũ cán bộ, đa số là
thanh niên, học sinh, trí thức yêu nước. Họ "học làm cách mạng, học hoạt
động bí mật", rồi bí mật về nước hoạt động, tuyên truyền lý luận giải phóng
dân tộc và tổ chức nhân dân. Một số sang học trường Đại học Phương Đông
Matxcơva (Liên Xô), hoặc vào trường Quân sự Hoàng Phố (Trung Quốc).
- Sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam
+ Chủ động triệu tập và chủ trì Hội nghị thành lập Đảng tháng 1-1930 tại

16


Cửu Long (Hương Cảng, Trung Quốc).
+ Với uy tín tuyệt đối, Nguyễn Ái Quốc đã đưa Hội nghị đến thành công,
thống nhất được các tổ chức cộng sản thành một đảng duy nhất là Đảng cộng
sản Việt Nam.
- Soạn thảo Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng, bao gồm Chính
cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, được Hội nghị thành lập Đảng thông qua.
+ Đó là cương lĩnh giải phóng dân tộc đúng đắn và sáng tạo. Độc lập, tự
do là tư tưởng chủ yếu của Cương lĩnh.
+ Với việc sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, một chính đảng cách
mạng có hệ thống tổ chức chặt chẽ và Cương lĩnh chính trị đúng đắn, Nguyễn
Ái Quốc có vai trò quyết định trong việc chấm dứt tình trạng khủng hoảng về
đường lối cứu nước kéo dài mấy chục năm đầu thế kỷ XX.
- Xây dựng mối quan hệ giữa cách mạng Việt Nam và cách mạng thế
giới, tranh thủ được sự giúp đỡ của Quốc tế Cộng sản, Đảng Cộng sản Pháp,
Đảng Cộng sản Liên Xô, Đảng Cộng sản Trung Quốc và phong trào giải
phóng dân tộc đối với cách mạng Việt Nam.
3. PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ NĂNG ÔN TẬP
3. 1. Một số vấn đề chung
3. 1.1. Mức độ của đề thi học sinh giỏi môn lịch sử
Mục đích của các kỳ thi chọn học sinh giỏi địa phương và học sinh giỏi
quốc gia môn lịch sử là tuyển chọn những học sinh xuất sắc nhất để tiếp tục
đào tạo và phải phát triển năng khiếu về môn học cho các em sau khi vào đại
học, các em sẽ trở thành những tài năng thực sự trong một lĩnh vực khoa học
lịch sử, nên các đề thi chọn học sinh giỏi có tính phân loại rất cao.
Các đề thi học sinh giỏi ở cơ sở thường dành khoảng 30% đến 40% (có
nhiều địa phương dưới 30%) số điểm cho khả năng nhận biết, phần còn lại
17

dành cho đánh giá khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức. Như vậy, nếu
chỉ dừng ở mức độ học thuộc bài, học sinh không thể đáp ứng được yêu cầu
của sự phân loại và lựa chọn. Đề thi chọn học sinh giỏi quốc gia môn lịch sử
còn khó hơn rất nhiều, nếu chỉ học thuộc bài thì chắc chắn không thể đáp ứng.
Đề thi học sinh giỏi cấp Tỉnh, Khu vực đều phải hướng tới đề thi cấp Quốc gia
Về kĩ năng, đề thi học sinh giỏi đòi hỏi nhiều kỹ năng cao hơn như so
sánh, phân loại, giải thích, đánh giá, phân tích tổng hợp.
3. 1.2. Cấu trúc đề thi chọn học sinh giỏi
Về đề thi, phân tích các đề thi trong nhiều năm cho thấy: Việc thi chọn
học sinh giỏi môn lịch sử hiện nay là viết bài tự luận. Câu hỏi trong đề thi
thường dựa trên cơ sở câu hỏi hoặc bài tập đã nêu trong sách giáo khoa, hoặc
sách giáo viên, nhưng được làm mới bằng cách sửa chữa và bổ sung thêm,
theo hướng mở rộng hoặc thu hẹp phạm vi nội dung cần hỏi. Với thang điểm
20, các đề thi học sinh giỏi hiện nay thường có 7 câu. Nội dung đề thi hoàn
toàn nằm trong chương trình Trung học phổ thông, chương trình 12 thường
chiếm trên 70%, bao gồm Lịch sử thế giới và Lịch sử Việt Nam. Sự phân bố
tỷ lệ điểm giữa phần lịch sử Việt Nam và lịch sử thế giới là 70% và 30%.
Theo đề xuất của các nhà giáo dục Lịch sử, đối với câu hỏi của đề thi học
sinh giỏi có thể sử dụng đề thi mở - một biện pháp đổi mới phương thức kiểm
tra, đánh giá. Với dạng đề thi có những câu hỏi “mở”, tạo điều kiện cho sự
sáng tạo của học sinh. Học sinh có điều kiện phát biểu nhận thức của mình về
một nhận định, đánh giá, một sự kiện hoặc một quá trình lịch sử, khuyến khích
khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề.
Trong mỗi câu hỏi thường có hai vế: vế 1 thường là kiến thức cơ bản, vế
2 thường là câu hỏi thông hiểu hoặc vận dụng. Ví dụ, câu 1 trong đề thi học
sinh giỏi quốc gia năm 2011: Nêu các khuynh hướng chính trị và những biểu

18

hiện của nó trong phong trào yêu nước chống Pháp từ cuối thế kỉ XIX đến đầu
năm 1930. Từ kết cục của mỗi khuynh hướng, hãy rút ra kết luận về con
đường giải phóng dân tộc Việt Nam.
Vế 1 của câu này là Nêu các khuynh hướng chính trị và những biểu hiện
của nó trong phong trào yêu nước chống Pháp từ cuối thế kỉ XIX đến đầu năm
1930. Phần kiến thức cơ bản này phải tổng hợp các sự kiện từ nhiều bài học lịch
sử được trình bày trong sách giáo khoa lớp 11 (chương trình chuẩn và chương
trình nâng cao) và một số bài trong sách giáo khoa lớp 12 (chương trình chuẩn và
chương trình nâng cao).
Vế 2 của câu này: Từ kết cục của mỗi khuynh hướng, hãy rút ra kết luận
về con đường giải phóng dân tộc Việt Nam. Đây là yêu cầu vận dụng nâng cao,
đòi hỏi học sinh sau khi nêu được những biểu hiện của các khuynh hướng
chính trị trong phong trào yêu nước chống Pháp từ cuối thế kỉ XIX đến đầu
năm 1930, học sinh phải khẳng định được trong thời gian này, ở nước ta có hai
khuynh hướng chính trị xuất hiện và cùng tác động đến phong trào cách mạng,
song kết cục là sự thất bại của khuynh hướng dân chủ tư sản và khuynh hướng
vô sản ngày càng thắng thế, đánh dấu bằng sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt
Nam (1 – 1930). Từ kết cục của các khuynh hướng nói trên, nên con đường
cứu nước tất yếu để giành thắng lợi cho dân tộc ta là con đường cách mạng
vô sản.
Một số điểm đáng lưu ý:
1. Đặc điểm của đề thi là không tập trung vào một bài, một chương, một
phần hay một khóa trình lịch sử mà rải ra trong toàn bộ chương trình. Vì thế,
thí sinh không thể học tủ, học lệch.
2. Yêu cầu về kỹ năng của mỗi câu hỏi trong đề thi cũng khác nhau,
biểu hiện ở những từ dùng để hỏi khác nhau: nêu, trình bày, tóm tắt, khái quát,

19

so sánh, nhận xét, phân tích, đánh giá, phát biểu ý kiến, lập bảng, vẽ sơ đồ,
biểu đồ... Phải chú ý đáp ứng mỗi yêu cầu cụ thể đó.
3. Thí sinh có cách làm khác, nhưng đúng thì bài làm vẫn được cho đủ
điểm. Cách làm ở đây chủ yếu là ở kết cấu và cách thể hiện, trình tự sắp xếp
các ý trong một câu, có thể chia tách một ý lớn, hoặc gộp nhiều ý nhỏ...
4. Khi làm bài, trong mọi câu hỏi, thí sinh hoàn toàn có thể theo chương
trình nâng cao, hoặc chương trình chuyên (gồm kiến thức của các chuyên đề
dành cho lớp chuyên), có thể sử dụng cả những kiến thức ngoài chương trình
phổ thông, không có trong đáp án, được khai thác từ các tài liệu tham khảo,
nhưng đúng. Trong trường hợp này bài làm có thể được thưởng thêm điểm,
nhưng không vượt quá tổng số điểm của toàn bài. Đây là một hình thức
khuyến khích học sinh đọc thêm tài liệu tham khảo, khai thác những kênh
thông tin khác nhau, làm cho bài viết phong phú và sinh động hơn.
Trên đây là cấu trúc đề thi học sinh giỏi trong khoảng thời gian từ năm
2006 đến năm 2014. Cấu trúc này có thể được điều chỉnh qua các kỳ thi về
sau. Các địa phương có thể căn cứ vào cấu trúc đề thi quốc gia để điều chỉnh
cấu trúc cho phù hợp với đặc điểm của học sinh địa phương mình.
3. 1.3 Phương pháp và kỹ năng ôn tập
3.1.3.1. Nội dung chương trình ôn tập
Nội dung ôn tập trước hết là kiến thức cơ bản có trong sách giáo khoa
trung học phổ thông. Đây là nền tảng để xây dựng chương trình ôn tập. Tuy
nhiên, căn cứ vào mục tiêu đối với học sinh giỏi, cần xác định kiến thức và kỹ
năng mà học sinh đã biết để bồi dưỡng những kiến thức và kỹ năng cần có
thêm. Người thầy phải bồi dưỡng những những kiến thức và kỹ năng theo
chiều sâu hoặc kiến thức mới, tránh lặp lại máy móc những nội dung kiến thức

20

và kỹ năng mà học sinh đã có. Do đó, mỗi giáo viên ôn luyện đội tuyển cần
phải tự xây dựng chương trình giảng dạy cụ thể, thực hiện chương trình bằng
những phương pháp thích hợp, biết tự đánh giá và điều chỉnh chương trình để
đạt kết quả ngày càng cao hơn.
Việc điều chỉnh chương trình giảng dạy đơn thuần là sự thêm, bớt nội
dung. Trong quá trình ôn luyện cho học sinh, không gò ép học sinh theo
những khuôn mẫu có sẵn, mà người thầy phải gợi mở, hướng dẫn, khuyến
khích tư duy sáng tạo, giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã tích luỹ
được để ngày càng tự hoàn thiện, có khả năng tự đánh giá, tự điều chỉnh để
không ngừng vươn lên học tốt, thích ứng với mọi hoàn cảnh, chủ động ứng
phó với mọi tình huống.
3.1.3.2. Phương pháp và kĩ năng ôn tập cơ bản
Nội dung của đề thi học sinh giỏi lịch sử rất phong phú, đa dạng, chủ yếu
là câu hỏi lý thuyết, một số đề có câu hỏi thực hành. Do đó, việc xác định
phương pháp và kĩ năng ôn tập phải phù hợp với mục tiêu đặt ra là bồi dưỡng
học sinh giỏi, nên cũng cần phải tuân thủ những cơ sở lý luận về phương pháp
dạy học để không rơi vào kinh nghiệm chủ nghĩa; đồng thời cần sáng tạo
những biện pháp, thao tác sư phạm để khắc phục tình trạng lý thuyết suông.
- Phải xác định động cơ, hứng thú học tập lịch sử cho học sinh.
Đây là khâu đầu tiên có tác dụng đột phá trong việc giúp học sinh có sự
lựa chọn môn học ngay từ đầu năm học. Chính vì vậy, nên trong bài mở đầu
của của chương trình năm học, người thầy nêu ra một số vấn đề trong nội
dung học tập, những quyền lợi được hưởng của học sinh tạo ra hứng thú học
tập, khao khát muốn được biết, kích thích tính tích cực của học sinh, làm cho
học sinh tham gia tích cực vào môn học.
- Sớm hình thành ở học sinh năng lực tự học và làm bài thi môn lịch sử.

21

Việc rèn kĩ năng tự học cho học sinh ở các lớp chuyên sử là điều rất cần
thiết để thực hiện mục tiêu bộ môn. Đó là con đường mà người giáo viên đưa
học sinh của mình đến với chân lý khoa học bằng chính hoạt động của họ. Nó
giúp học sinh đào sâu, củng cố kiến thức và phát triển toàn diện cho các em.
Kĩ năng tự học là công cụ để các em học suốt đời. Đó là: kĩ năng tự làm việc
với sách giáo khoa lịch sử; kĩ năng tự làm việc với tài liệu tham khảo dưới sự
hướng dẫn của giáo viên; kĩ năng nghe giảng kết hợp với tự ghi chép; kĩ năng
phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề; kĩ năng tự kiểm tra đánh giá... Vì vậy,
khi ôn tập cho học sinh giỏi, chúng tôi rất coi trọng việc hướng dẫn học sinh
tự học.
Trong khuôn khổ của bài viết, chúng tôi chỉ xin đề cập đến việc rèn cho
học sinh kĩ năng tự làm việc với tài liệu tham khảo dưới sự hướng dẫn của
giáo viên.
Khi ôn tập cho học sinh giỏi thì việc đọc tài liệu tham khảo là yêu cầu
bắt buộc vì nội dung ôn tập thường là những vấn đề mang tính chất tổng hợp
xuyên suốt nhiều bài, thậm chí nhiều chương với lượng kiến thức vừa rộng
vừa sâu hơn so với sách giáo khoa. Để có thể giải quyết được các nhiệm vụ
học tập ở trên lớp đòi hỏi học sinh phải nghiên cứu tìm hiểu trước tài liệu
tham khảo. Đó là khâu chuẩn bị để học sinh có thể tiến hành trao đổi, thảo
luận hay trình bày báo cáo trước lớp. Để cho việc đọc sách của học sinh không
tản mạn, chệch hướng, giáo viên cần hướng dẫn các em chọn sách và phương
pháp đọc.

22


Đọc sách không đơn thuần là một công việc giải trí đơn giản mà là một

hoạt động học tập, nghiên cứu phức tạp. Tùy theo mục đích, yêu cầu cụ thể

của từng người mà kế hoạch và phương pháp đọc sách khác nhau. Một nhà
giáo dục học đã đưa ra một quy trình đọc sách khái quát với các giai đoạn, các
khâu như sau:
Đối với học sinh, việc nghiên cứu các chương, mục trong sách tham khảo là
để hiểu sâu sắc, mở rộng, nâng cao kiến thức đã được học trong sách giáo
khoa nhằm giải quyết những bài tập mà thầy, cô giao cho.
Ví dụ khi dạy chuyên đề “Vai trò của Hồ Chí Minh đối với thắng lợi của
cách mạng tháng Tám năm 1945”, có thể hướng dẫn các em đọc những tài liệu
sau:
1. Lịch sử Việt Nam từ 1885 đến nay, Trần Bá Đệ, NXB Đại học Quốc
gia, Hà Nội, 2001.
2. Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử trung học phổ thông, Trịnh Đình
Tùng (Chủ biên), NXB Giáo dục Việt Nam, 2012.

23


3. Hồ Chí Minh với tiến trình lịch sử dân tộc,GS.TS Phan Ngọc Liên,
NXB Chính trị Quốc gia, H, 2008.
Để việc đọc sách có hiệu quả, giáo viên cần nêu rõ yêu cầu và hướng dẫn
học sinh cách đọc cũng như cách ghi chép khi đọc sách: tên tác giả, tên sách,
thời gian đọc, nội dung chủ yếu của sách, những vấn đề rút ra sau khi đọc sách
(những vấn đề liên quan đến bài học, vấn đề thích nhất, những thắc mắc cần
giải quyết...).
Ngoài ra, việc rèn luyện cho học sinh các kĩ năng khác như kĩ năng
nghe giảng kết hợp với ghi chép trên lớp, kĩ năng phát hiện vấn đề và giải
quyết vấn đề, kĩ năng tự kiểm tra đánh giá... cũng góp phần nâng cao hiệu quả
ôn tập cho học sinh giỏi.
Năng lực tự học là năng lực tự mình chiếm lĩnh kiến thức lịch sử một
cách hiệu quả dưới sự điều khiển hướng dẫn của thầy. Muốn như vậy học sinh

phải được trang bị những cơ sở mang tính định hướng. Bài thi lịch sử thường
đặt dưới dạng câu hỏi, phần lớn đề thi là câu hỏi lý thuyết. Khi biên soạn hệ
thống câu hỏi, giáo viên cần chú ý đến nội dung và cách trình bày câu hỏi.
Thông thường câu hỏi lý thuyết được kết thúc bằng những từ để hỏi (... như
thế nào?”, “... ra sao? ... là gì?); hoặc bắt đầu bằng những từ yêu cầu, sai
khiến (Nêu..., Trình bày..., Tóm tắt..., Khái quát..., So sánh..., Tại sao...? Vì
sao...? Giải thích..., Phân tích..., Nhận xét...), đôi khi có thêm chữ “Hãy”
trước những từ đó. Câu hỏi thực hành thường bắt đầu bằng những từ (Hãy) kẻ
bảng..., điền vào bảng..., lập biểu đồ..., vẽ sơ đồ/đồ thị...
Những từ dùng để hỏi quy định mức độ kiến thức, kỹ năng, tức là quy
định độ khó của câu hỏi. Có thể phân chia thành ba mức, tương ứng ba bậc
mục tiêu nhận thức, ba cấp độ khó khác nhau:
Nhận biết, thể hiện khả năng nhớ, thuộc kiến thức, thường được hỏi bằng
các từ: Nêu..., Trình bày..., Hãy kể...
24


Thông hiểu, thể hiện khả năng phân biệt, so sánh, giải thích, chứng minh,
thường được hỏi bằng các từ: Hãy chứng minh rằng..., Vì sao...? Tại sao...?
(có khi thay bằng: Hãy trình bày/giải thích nguyên nhân/ lý do...), Hãy so
sánh... (có khi thay bằng: Hãy nêu những điểm giống nhau, khác nhau...).
Vận dụng, thể hiện khả năng tư duy cao hơn, khả năng đánh giá, phán
xét, phân tích tổng hợp có thể vận dụng kiến thức để giải quyết một vấn đề.
Loại câu hỏi này thường dùng các từ Phân tích... Nhận xét..., Đánh giá...
Một số điểm đáng lưu ý:
Phân tích đề, phát hiện và giải quyết vấn đề, xác định đúng yêu cầu của
từng câu hỏi là việc làm tối quan trọng, quyết định phương hướng làm bài
đúng, tránh tình trạng lạc đề.
3. 1.3.3. Kỹ năng làm bài
* Lập dàn ý

Sau khi phân tích đề bài, cần lập dàn ý. Hãy coi mỗi câu hỏi như một bài
viết ngắn, xác định những ý chính và trình tự của các ý, không nên chỉ hình
dung đại khái và viết ngay trong giấy thi. Khi lập dàn ý cần thực hiện các
bước:
- Bước 1: Kiểm tra lại yêu cầu của câu hỏi về kiến thức và kĩ năng.
- Bước 2: Khoanh vùng kiến thức (các sự kiện, quá trình lịch sử gắn với
thời gian và không gian cụ thể). Điều này rất quan trọng vì có khoanh đúng
vùng kiến thức mới tránh được tình trạng bị thừa hoặc thiếu trong bài làm.
Chú ý mối liên hệ đồng đại (trong cùng một thời gian), hoặc lịch đại (theo
trình tự thời gian trước, sau) giữa các sự kiện.
- Bước 3: Viết dàn ý. Trước hết viết dàn ý sơ lược, ghi các ý chính, đồng
thời tư duy chi tiết hoá mỗi ý đó. Căn cứ vào mục tiêu kỹ năng để lập dàn ý
cho sát, không bỏ sót những ý lớn.
* Làm bài
25