Lựa chọn vấn đề dạy và phương pháp ôn tập cho học sinh giỏi quốc gia khi giảng dạy giai đoạn lịch sử việt nam từ 1930 – 1945 (4)

DẠY VÀ ÔN TẬP CHO HỌC SINH GIỎI KHI
GIẢNG DẠY LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI
ĐOẠN TỪ NĂM 1930 ĐẾN 1945

Ths Vũ Thị Hằng
Trường THPT Chuyên
Trần Phú , Hải Phòng
Dạy lịch sử dân tộc được chú trọng trong chương trình
phổ thông trung học.Tuy nhiên trong chương trình lớp 12
phổ thông trung học thì lịch sử Việt Nam từ năm 1919 –
2000 chia làm nhiều giai đoạn, như : 1919-1930, 19301945, 1945-1954, 1954-1975, 1975-2000. Vậy phải lựa
chọn vấn đề dạy và phương pháp ôn tập cho học sinh
như thế nào là một vấn đề ra ®îc nhiÒu gi¸o viªn quan
t©m. Vì thế đến với hội thảo các trường THPT Chuyên
khu vực Duyên hải – Đồng bằng Bắc Bộ, tôi mạnh dạn
trình bày chuyên đề: “Dạy và ôn tập cho học sinh giỏi
Lịch sử Việt Nam giai đoạn từ năm 1930-1945”
Chuyên đề gồm hai nội dung :
1


_ Nội dung thứ nhất : lựa chọn vấn đề dạy lịch sử Việt
Nam giai đoạn 1930 – 1945
_ Nội dung thứ hai : phương pháp ôn tập cho nội dung
trên.
Trước hết tôi xác định giai đoạn lịch sử Việt Nam thời kì
1939-1945 (tính từ sau khi Đảng cộng sản Việt Nam ra
đời đến ngày 2/9/1945). Nội dung chính của giai đoạn
này gồm mét sè vấn đề sau. Cụ thể là :
_ Tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới (19291933) cùng với sự gia tăng áp bức bóc lột và cuộc
“khủng bố trắng” của thực dân Pháp sau khởi nghĩa Yên

Bái (9-2-1930), đã làm bùng nổ phong trào cách mạng
của quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng trong những
năm 1930-1931, với đỉnh cao Xô Viết Nghệ - Tĩnh
_ Trong bối cảnh lịch sử những năm 1936-1939, khi chủ
nghĩa phát xít xuất hiện, đe dọa hòa bình thế giới, ở nước
ta dấy lên phong trào đấu tranh công khai rộng lớn đòi tự
do, dân sinh dưới sự lãnh đạo của Đảng. Đây là phong
trào quần chúng rộng lớn với mục tiêu, hình thức đấu
tranh mới

2


Cuộc chiến đầu của nhân dân Liên Xô và các lực lượng
dân chủ thế giới chống phát xít thắng lợi đã tạo điều kiện
thuận lợi cho cách mạng nước ta và nhiều nước tiến lên
giải phóng dân tộc
_ Đầu năm 1941, Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp
lãnh đạo cách mạng. Hội nghị Trung ương 8 (5-1941) đã
hoàn chỉnh chủ trương đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc
lên hàng đầu được đề ra từ Hội nghị trung ương tháng
11-1939. Từ đây, cách mạng nước ta tập trung vào mục
tiêu giải phóng dân tộc lên hàng đầu, ra sức chuẩn bị,
tiến tới khởi nghĩa giảnh chính quyền.
_ Cách mạng tháng Tám năm 1945 thắng lợi là kết quả
của quá trình chuẩn bị và tập dượt trong 15 năm kể từ
khi Đảng ra đời năm 1930. Khởi nghĩa được tiến hành
theo hình thái phù hợp, từ khởi nghĩa từng phần phát
triển lên tổng khởi nghĩa. Cuộc Tổng khởi nghĩa thắng
lợi đã giành được độc lập, chính quyền về tay nhân dân

Với nhiều nội dung như trên thì xác định vấn đề dạy như
thế nào ?
Tôi chọn vấn đề dạy cho học sinh mang tính chất bao
trùm toàn bộ nội dung giai đoạn 1930-1945 đó là : công
3


cuộc chuẩn bị toàn diện cho tổng khởi nghĩa giành chính
quyền (8-1945). Tôi đã truyền đạt cho học sinh những
kiến thức sau để đạt được những ý đồ trên:
_ Công cuộc chuẩn bị Tổng khởi nghĩa giành chính
quyền trong cách mạng tháng 8/1945 được thể hiện qua
nhiều khâu chuẩn bị, từ năm 1930 – 1945
_ Trước hết là sự chuẩn bị về mặt đường lối của Đảng
ta :
+ Đầu năm 1930 Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Với
chính cương vắn tắt, sách lược vắn tắc do Nguyễn Ái
Quốc soạn thảo – được coi là cương lĩnh chính trị đầu
tiên của Đảng ta. Đó là một cương lĩnh cách mạng giải
phóng dân tộc sáng tạo, kết hợp đúng đắn vấn đề dân tộc
và vấn đề giai cấp. Độc lập và tự do là tư tưởng cốt lõi
của Cương lĩnh này. Đảng ra đời là sự chuẩn bị tất yếu
đầu tiên có tính quyết định cho những bước phát triển
nhảy vọt mới trong lịch sử phát triển của dân tộc Việt
Nam
+ Đến tháng 10/1930 Ban chấp hành Trung ương lâm
thời Đảng cộng sản Việt Nam họp hội nghị lần thứ nhất
tại Hương Cảng ( Trung Quốc ). Hội nghị quyết định đổi
4

tên Đảng cộng sản Việt Nam thành Đảng cộng sản Đông
Dương, thông qua Luận cương chính trị do Trần Phú
khởi thảo. Tuy còn hạn chế song Luận cương chính trị
tiếp tục vạch ra đường lối cho cách mạng Việt Nam.
(Cách mạng tư sản dân quyền)
+ Từ 11/1939 đến 5/1941: Trước những biến động của
tình hình thế giới và trong nước, Ban chấp hành Trung
ương Đảng họp hội nghị lần VI và lần thứ VIII, nhằm
gương cao lá cờ giải phóng dân tộc. Đó chính là thời kì
chuyển hướng chiến lược của Đảng ta cho phù hợp tình
hình
_ Thứ hai là sự chuẩn bị về lực lượng các h mạng gồm
lực lượng cách mạng gồm lực lượng chính trị và lực
lượng vũ trang
+ Về lực lượng chính trị: Một trong những nhiệm vụ cấp
bách của Đảng là vận động quần chúng tham gia Việt
Minh. Cao Bằng là nơi thí điểm cuộc vận động xây dựng
các Hội Cứu quốc trong mặt trận Việt Minh. Đến năm
1942 khắp các châu ở Cao Bằng đều có Hội Cứu quốc,
trong đó có ba châu “hoàn toàn”. Tiếp đó ủy ban Việt
Minh tỉnh Cao Bằng và ủy ban Việt Minh lâm thời liên
5


tỉnh Cao-Bắc-Lạng được thành lập. Năm 1943 Đảng đề
ra bản Đề cương văn hóa Việt Nam. Năm 1944 Đảng
dân chủ Việt Nam và Hội văn hóa cứu quốc Việt Nam
được thành lập đứng trong Mặt trận Việt Minh. Đảng
cũng tăng cường công tác vận động binh lính người Việt

trong quân đội Pháp, những ngoại kiều ở Đông Dương
đấu tranh chống phát xít
+ Về lực lượng vũ trang: Cùng với việc xây dựng lực
lượng chính trị, công tác xây dựng lực lượng vũ trang
cách mạng cũng được Đảng đặc biệt coi trọng. Sau khi
cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn thất bại, theo chủ trương của
Đảng, một bộ phận lực lượng vũ trang khởi nghĩa
chuyển sang xây dựng thành những đội du kích, hoạt
động ở căn cứ địa Bắc sơn Võ Nhai. Bước sang năm
1941 những đội du kích Bắc Sơn lớn mạnh lên và thống
nhất lại thành Trung đội cứu quốc quân (14/2/1941). Cứu
quốc quân phát động chiến tranh du kích trong vòng 8
tháng (7/1941 – 2/1942) để đối phó với sự vây quét của
địch, sau đó phân tán thành nhiều bộ phận để chấn chỉnh
lực lượng, gây dựng cơ sở chính trị trong quần chúng tại

6


các tỉnh Thái Nguyên, Tuyên Quang. Từ 9/1941 đến
2/1944 tiếp tục thành lập Trung đội Cứu quốc II và III
Ngày 22/12/1944 theo chỉ thị của Hồ Chí Minh, Đội Việt
Nam tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập – là
tiền thân của quân đội nhân dân Việt Nam sau này. Đến
tháng 5/1945 thống nhất các lực lượng vũ trang thành
Việt Nam giải phóng quân
_ Thứ ba là sự chuẩn bị về căn cứ địa. Việc xây dựng căn
cứ địa cách mạng cũng được quan tâm. Vùng Bắc Sơn –
Võ Nhai được Hội nghị Ban chấp hành trung ương tháng
11/1940 chủ trương xây dựng thành căn cứ địa cách

mạng. Năm 1941 sau khi về nước, Nguyễn Ái Quốc
chọn Cao Bằng để xây dựng căn cứ địa trên cơ sở lực
lượng chính trị được tổ chức và phát triển. Đó là 2 căn
cứ địa đầu tiên của cách mạng nước ta. Ngày 4/6/1945
theo chỉ thị của Hồ Chí Minh, khu giải phóng chính thức
được thành lập, gọi là khu giải phóng Việt Bắc, gồm hầu
hết các tỉnh Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Hà Giang,
Tuyên Quang, Thái Nguyên và 1 số vùng thuộc các tỉnh
phụ cận như: Bắc Giang, Phú Thọ, Yên Bái, Vĩnh Yên.
Tân Trào được chọn làm thủ đô của khu giải phóng. Ủy
7


ban lâm thời khu giải phóng được thành lập. Khu giải
phóng Việt Bắc trở thành căn cứ địa chính của cách
mạng cả nước và là hình ảnh thu nhỏ của nước Việt Nam
mới
_ Thứ 4 là sự chuẩn bị về bộ máy Tổng khởi nghĩa. Ngày
16/4/1945 Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị thành lập ủy ban
dân tộc giải phóng Việt Nam và ủy ban dân tộc giải
phóng các cấp. (Đến ngày 28/8/1945 ủy ban dân tộc giải
phóng Việt Nam cải tổ thành chính phủ lâm thời nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa)
_ Từ 1930 – 1945 Song song với các sự chuẩn bị trên,
Đảng và mặt trận Việt Minh đã lãnh đạo nhân dân ta tập
dượt đấu tranh, từ năm 1930-1945 trải qua 3 cao trào
cách mạng (1930-1931, 1936-1939, 1939-1945) thực
chất là những lần tổng diễn tập cho Tổng khởi nghĩa
giành chính quyền - đặc biệt là từ tháng 3 đến tháng
8/1945 khởi nghĩa từng phần đã diễn ra. Có nơi quần

chúng nhân dân đã giành được chính quyền. Đây thực sự
là cao trào Tiền khởi nghĩa, là sự tập dượt lần cuối cho
Tổng khởi nghĩa tháng Tám.

8


Như vậy đầu tháng 8/1945 công cuộc chuẩn bị được
gấp rút hoàn thành. Toàn dân tộc ta đã sẵn sàng đón chờ
thời cơ vùng dậy tiến hành Tổng khởi nghĩa. Khi nghe
tin Nhật sắp đầu hàng Đồng Minh

ngày 13/8/1945,

Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh lập tức thành
lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, ra “Quân lệnh số 1”,
chính thức phát lệnh tổng khởi nghĩa trong cả nước
Với sự chuẩn bị chu đáo ấy từ ngày 14/8 - 28/8/1945
tổng khởi nghĩa tháng 8 đã diễn ra nhanh chóng ít đổ
máu, giành thắng lợi quyết định
Trên đây là những nội dung kiến thức để tôi truyền
tải tới học sinh. Rõ ràng chúng ta thấy giai đoạn 1930 –
1945 rất nhiều kiến thức nên cần phải lựa chọn kiến thức
tổng hợp bổ trợ cho kiến thức chủ đạo của cả giai đoạn.
Tôi lựa chọn vấn đề mang tính chất tổng hợp trên sẽ bắt
buộc học sinh phải nắm được những nét chính của kiến
thức lịch sử. Điều đáng nói là cần lựa chọn phương pháp
ôn tập nào cho đối tượng học sinh giỏi dự thi quốc gia để
qua đó học sinh thẩm thấu được kiến thức. Vấn đề này
cũng là một sự trăn trở đối với tôi khi dạy về giai đoạn

lịch sử Việt Nam 1930-1945. Qua thực tiễn giảng dạy tôi
9


đã đúc rút ra được những phương pháp ôn tập sau để các
thầy cô cùng tham khảo, đóng góp ý kiến, bổ sung.
Trước tiên tôi gợi cho học sinh nhớ kiến thức bằng
phương pháp liệt kê sự kiện. Tôi trao đổi với học sinh
tiến trình các sự kiện diễn ra theo trình tự thời gian từ
năm 1930-1945. Theo tôi đây là phương pháp ôn tập chủ
đạo nhất, bởi vì muốn ôn tập một vấn đề tổng hợp thì bắt
buộc học sinh phải nhớ sự kiện lịch sử - mà trong đó các
sự kiện đã diễn ra theo các mốc thời gian.
Trên cơ sở học sinh nắm được các sự kiện tôi hướng dẫn
học sinh phân biệt, lựa chọn được những sự kiện chủ
chốt của giai đoạn 1930 – 1945.
Sau khi học sinh nắm được hai vững hai điều trên tôi
hướng dẫn cho các em phân tích đánh giá nội dung của
các sự kiện lịch sử mà đã chọn lọc. Đồng thời trên cơ sở
phân tích đánh giá ấy hướng dẫn học sinh tìm ra được
chủ đề của giai đoạn – chính là sự chuẩn bị cho tổng
khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945
Chuyên đề của tôi đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn
khi dạy cho học sinh giỏi dự thi Quốc gia đạt kết quả tốt

10


Tóm lại đến với hội thảo hôm nay tôi mạnh dạn trình bày
chuyên đề “Dạy và ôn tập cho học sinh giỏi Lịch sử

Việt Nam giai đoạn từ năm 1930-1945” chắc chắn còn
khiếm khuyết. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của
các thầy cô.
Hải Phòng ngày
22/8/2012

11