Quyết định tài trợ sự ảnh hưởng của hành vi điều chỉnh thu nhập, hành vi lạc quan quá mức lên biến kế toán dồn tích có điều chỉnh

B
TR

NGă

GIÁO D CăVĨă ĨOăT O

I H C KINH T THÀNH PH

H

CHÍ MINH

LÊ XUÂN PHÚ

QUY Tă

NH TÀI TR : S

NHăH

NG

C A HÀNH VI I U CH NH THU NH P,
HÀNH VI L C QUAN QUÁ M C LÊN BI N
K TOÁN D NăTệCHăCịă I U CH NH

Chuyên ngành: Tài chính ậ Ngân hàng
Mã s : 60340201

LU NăV NăTH CăS ăKINHăT

Ng

TP. H

ih

ng d n khoa h c: TS. LÊă

CHÍ MINH - N Mă2015

T CHÍ


L IăCAMă OAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên c u c a tôi d
TS. Lê

t Chí ậ Gi ng viên Tr

ng

is h

ng d n khoa h c c a

i h c Kinh t Tp. H Chí Minh. S li u

th ng kê trung th c, n i dung và k t qu nghiên c u c a lu n v n này ch a t ng
đ

c công b cho t i th i đi m hi n t i.
Thành ph H Chí Minh, ngày 28 tháng 05 n m 2015
H c viên

Lê Xuân Phú


M CL C

Trang bìa ph
L i cam đoan
M cl c
Danh m c các ký hi u, t vi t t t
Danh m c các b ng
Danh m c các hình v đ th
TÓM T T ..................................................................................................................1
1.

GI I THI U: ....................................................................................................2
V n đ nghiên c u: ........................................................................................2
M c tiêu nghiên c u: .....................................................................................5
it
Ph

ng và ph m vi nghiên c u: ................................................................5
ng pháp nghiên c u: ..............................................................................5

K t c u lu n v n: ...........................................................................................5
2.

T NG QUAN NGHIÊN C U: ........................................................................6
C s k toán d n tích: ..................................................................................6
Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý và Bi n k toán d n tích có đi u
ch nh: .......................................................................................................................7
2.2.1. Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý: ..........................................7
2.2.2. Nghiên c u tr

c đây v hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý: ...8

2.2.3. Bi n k toán d n tích có đi u ch nh: ......................................................9
Hành vi l c quan quá m c và Bi n đ i di n b i giao d ch n i b :..............11


2.3.1. Hành vi l c quan quá m c trong qu n lý: ............................................11
2.3.2. Nghiên c u tr

c đây v hành vi l c quan quá m c trong qu n lý: .....12

2.3.3. Bi n đ i di n giao d ch n i b và các thông cáo báo chí: ....................14
Nghiên c u c a Marciukaityte và Szewczyk (2011):..................................15
3.

PH

NGăPHÁPăNGHIÊNăC U: ................................................................17

Mô hình nghiên c u:....................................................................................17
3.1.1. Ch s đo l

ng giao d ch n i b : (Insider trading) .............................17

3.1.2. Mô hình u c l

ng bi n k toán d n tích có đi u ch nh: ....................18

3.1.3. Mô hình h i quy các bi n ki m soát: ....................................................21
Ph

ng pháp nghiên c u: ............................................................................22

M u nghiên c u: ..........................................................................................26
3.3.1. Thu th p d li u: ...................................................................................26
3.3.2. X lý d li u: ........................................................................................28
3.3.3. Th ng kê mô t : ....................................................................................31
4.

N I DUNG VÀ K T QU NGHIÊN C U: ................................................34
Hành vi l c quan quá m c c a ng

i phát hành tài tr v n c ph n và tài

tr n : ....................................................................................................................34
Bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p s d ng tài tr
bên ngoài đáng k : ................................................................................................36
4.2.1. K t qu các h s h i quy c a mô hình: ...............................................36
4.2.2. K t qu bi n k toán d n tích có đi u ch nh:........................................38
4.2.3. Ki m tra m c đ nh y c m c a chính sách tài tr h n h p: ................47
Ki m soát đ c đi m c a doanh nghi p: .......................................................50
Phân tích Ủ ngh a th ng k c a các mô hình nghiên c u: ...........................54

Ki m đ nh tính v ng: ...................................................................................55
4.5.1. Phân tích giai đo n m u:.......................................................................55
4.5.2. Phân tích m c đ tác đ ng c a doanh nghi p nh : ..............................56
4.5.3. Phân tích ph
5.

ng pháp đo l

ng thay th : ...........................................58

K T LU N: .....................................................................................................60
K t lu n v k t qu nghiên c u: ..................................................................60
H n ch c a đ tài và h

ng nghiên c u ti p theo:.....................................62

DANH M C TÀI LI U THAM KH O
PH L C


DANH M C KÝ HI U VÀ T

VI T T T

BCTC:

Báo cáo tài chính;

HNX:

S giao d ch ch ng khoán Hà N i;

HOSE:

S giao d ch ch ng khoán Thành ph H Chí Minh;

KQH KD: Báo cáo K t qu ho t đ ng kinh doanh;
LCTT:

Báo cáo l u chuy n ti n t .


DANH M C CÁC B NG

B ng 3.1: Phân ph i s ki n c a các m u tài tr bên ngoài theo n m tài chính.......31
B ng 3.2: Phân ph i s ki n c a các m u tài tr bên ngoài theo ngành...................32
B ng 3.3:

c tr ng c a m u các doanh nghi p tài tr bên ngoài. ..........................33

B ng 4.1: Ch s giao d ch n i b trung bình (Insider trading) ................................35
B ng 4.2: H s h i quy theo ph

ng trình (1), (2), (3) ...........................................37

B ng 4.3a: Bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p tài tr v n c
ph n. ..........................................................................................................................42
B ng 4.3b: Bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p tài tr n . ...44

B ng 4.4: So sánh bi n k toán d n tích có đi u ch nh trong n m 0. ......................46
B ng 4.5: Bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p tài tr n h n
ch . ............................................................................................................................48
B ng 4.6: Bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p tài tr n h n
h p. ............................................................................................................................49
B ng 4.7: Phân tích mô h i quy các bi n k toán d n tích có đi u ch nh theo các
bi n ki m soát. ..........................................................................................................53
B ng 4.8: Phân tích t

ng quan gi a các bi n đ c l p. ...........................................54

B ng 4.9: Phân tích mô h i quy theo các bi n ki m soát cho t ng giai đo n. ........57
B ng 4.10: Phân tích mô h i quy theo các bi n ki m soát, đ i v i m u h n ch . ...58
B ng 4.11: Phân tích mô h i quy theo các bi n ki m soát, s d ng ph
l

ng pháp đo

ng bi n k toán d n tích có đi u ch nh thay th . .................................................59


DANH M C HÌNH V VĨă

Hình 3.1: S l

TH

ng doanh nghi p trên HOSE và HNX (2000 - 2013) .....................27

1

TÓM T T
Lu n v n d a trên nghiên c u c a nhóm tác gi Marciukaityte và Szewczyk (2011)
tìm hi u v hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý, hành vi l c quan quá m c
c a nhà qu n tr thông qua quy t đ nh tài tr và bi n k toán d n tích có đi u ch nh.
nghiên c u s

nh h

ng c a hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý hay

hành vi l c quan quá m c c a nhà qu n tr lên bi n k toán d n tích có đi u ch nh t
quy t đ nh tài tr c a các doanh nghi p phi tài chính Vi t Nam giai đo n 2006 ậ
2013. Tác gi s d ng d li u t BCTC đ

c công b và d li u giao d ch n i b

c a các doanh nghi p niêm y t trên 02 sàn giao d ch HOSE và HNX, sau đó ti n
hành ki m tra xem li u bi n k toán d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p s
d ng ngu n tài tr đáng k bên ngoài có th đ

c gi i thích b i hành vi đi u ch nh

thu nh p trong qu n lý hay hành vi l c quan quá m c c a nhà qu n tr .
Ch s giao d ch n i b (insider trading) tr

c và sau n m s ki n tài tr b ng v n

c ph n và v n vay cho th y các nhà qu n lý s d ng tài tr n l c quan h n v

doanh nghi p c a h .
Mô hình đo l

ng bi n k toán d n tích có đi u ch nh cho th y các giá tr đ t đ nh

khi doanh nghi p ti n hành tài tr n ho c tài tr v n c ph n. Và các bi n k toán
d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p d a vào tài tr v n c ph n thì cao h n
d a vào tài tr n . Nh ng s l a ch n chính sách tài tr n hay v n c ph n l i
không nh h

ng đ n đ l n c a bi n k toán d n tích có đi u ch nh.

K t qu có tính v ng khi ki m soát đ c đi m c a doanh nghi p, bao g m phân tích
qua các giai đo n m u, phân tích tác đ ng c a các doanh nghi p nh , và s d ng
cách đo l
hi n đ

ng thay th các bi n k toán d n tích có đi u ch nh. Nh ng k t qu phát

c ch

ng h gi thuy t r ng hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý là

y u t chính làm sai l ch BCTC c a các doanh nghi p s d ng ngu n tài tr bên
ngoài, đ c bi t là t i th i đi m tài tr .
T khóa: Hành vi l c quan quá m c; Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý;
Bi n k toán d n tích có đi u ch nh; Tài tr n ; Tài tr v n c ph n.


2

1. GI I THI U
V năđ nghiên c u
Trong nh ng n m đ u th tr

ng ch ng khoán phát tri n nhanh, thu hút đ

v n đ u t vào, nhi u doanh nghi p huy đ ng đ
c phi u v

cl

c nhi u

ng v n t các đ t phát hành

t c v n đi u l c a h . Nh ng đa s các nhà đ u t b v n vào các đ t

phát hành này và gi t i hi n nay đư thua l ho c th m chí m t tr ng khi c phi u
h y niêm y t hay phá s n (Ví d : tr

ng h p c a VSP, PVA, DVD... ) S li u

th ng kê cho th y, trong 7 n m qua, l

ng ti n nhà đ u t s d ng đ mua c phi u

vào th i đi m doanh nghi p phát hành và gi t i hi n t i có hi u qu đ u t bình
quân kém. Hi u qu đ u t này th p h n nhi u l n so v i lãi su t ti t ki m g i ngân
hàng, c ng nh m c sinh l i chung c a ch s VN-Index. Và m t ngh ch lý t n t i

trên th tr

ng ch ng khoán là doanh nghi p t ng v n càng m nh, hi u qu ho t

đ ng càng th p và c đông càng thi t h i. Trong khi đó, nh ng đ n v làm n hi u
qu đ ng th i là c phi u sinh l i t t nh t cho nhà đ u t nh VNM, HPG, FPT,
DHG, BMP... không th
Khi th tr

ng xuyên t ng v n và t ng v i t l th p.

ng b t đ u phát tri n, m t l

ng l n doanh nghi p c ng s d ng tài tr

n đ gia t ng đáng k l i nhu n hay cân b ng v i tài tr t phát hành c ph n.
Theo ông Nguy n Xuân Thành, Giám đ c chính sách công, Ch

ng trình gi ng d y

kinh t Fullbright t i Vi t Nam, t l n ph i tr trên v n ch s h u bình quân
tr ng s theo giá tr s sách t ng h p t báo cáo tài chính quí 2/2012 c a 647 doanh
nghi p phi tài chính niêm y t trên 2 sàn ch ng khoán Vi t Nam cao hàng đ u th
gi i, lên t i 1,53 l n. ắ ây là t l cao so v i nhi u n n kinh t khác, c n n kinh t
phát tri n l n m i n i. Ví d , các doanh nghi p niêm y t t i M n m 2011 có t l
1,2 l n và t i Trung Qu c có t l 1,06 l n”. Nhóm doanh nghi p vay n nhi u nh t
là xây d ng và b t đ ng s n v i t ng n ph i tr g p h n 2 l n v n ch s h u, t c
207%, ngành n ng l

ng là 144%. Th p nh t là ngành hàng tiêu dùng v i 80%.

áng lo ng i là, doanh nghi p có dòng ti n t t có xu h
doanh nghi p khó kh n mu n vay n m i.

ng gi m vay n . Còn


3

Bên c nh vi c nhi u doanh nghi p s d ng đòn b y tài chính cao trong th i gian
v a qua, thì tình tr ng chênh l ch báo cáo tài chính tr

c và sau ki m toán c a h

đư và đang khi n nhi u nhà đ u t lo ng i.
Theo H i Ki m toán viên hành ngh Vi t Nam (VACPA), nhi u doanh nghi p lãi
t ng m nh sau ki m toán,đi n hình l n nh t có l i nhu n sau thu n m 2011 t ng
m nh sau ki m toán là TBC lãi g p 2,73 l n tr

c ki m toán; CIG có l i nhu n sau

thu sau ki m toán n m 2011 t ng 86,25%; DHC có LN ròng sau ki m toán t ng
158%. Nhi u doanh nghi p lãi gi m m nh trên 10% sau ki m toán khi n c đông và
các nhà đ u t b t an: VIS t ng 111 t đ ng d phòng làm l i nhu n sau ki m toán
gi m t 110 t xu ng 27,2 t đ ng; LNST sau ki m toán c a HU3 gi m 10,46%,
TH1 gi m 42,25%.

áng l u Ủ là ph n nh ng ý ki n ngo i tr c a ki m toán, tuy

con s l i nhu n c a CNG không đ i so v i tr

c ki m toán nh ng ph n ý ki n c a

ki m toán viên đáng quan tâm là Ban giám đ c doanh nghi p đư thay đ i t l kh u
hao tài s n c đ nh h u hình t 01/01/2011. Vi c thay đ i t l kh u hao đư nh
h

ng đ n k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p cho n m tài chính k t

thúc ngày 31/12/2011. N u t l kh u hao tr

c đây ti p t c đ

c s d ng, chi phí

kh u hao trong n m 2011 s gi m 30,86 t đ ng. Theo đó, l i nhu n trong n m
2011 s t ng lên v i s ti n t

ng ng. PHR b ki m toán l u Ủ kho n giá tr l i th

kinh doanh 103,35 t đ ng; VLF b nh c kho n 31,35 t đ ng thu thu nh p doanh
nghi p treo l l ng t n m 2007-2008; TCT b ki m toán ngo i tr kho n d phòng
đ u t vào N

c khoáng Ninh

đòi, n ng n h n v

i n; PDC b ki m toán l u Ủ 44,52 t đ ng n khó

t quá tài s n ng n h n…

Theo ông Nguy n Hoàng H i - T ng th kỦ Hi p h i Các nhà đ u t tài chính
(VAFI) cho r ng: ắchênh l ch t i báo cáo tài chính (BCTC) tr

c và sau ki m toán

c a doanh nghi p có c nguyên nhân khách quan và ch quan, nh ng v n đ là các
nguyên nhân này l n l n nhau, nhà đ u t th
Lê H i Trà -

y viên th

ng không phân bi t đ

c.”. Theo ông

ng tr c H QT S GDCK TP. HCM: ắt i Vi t Nam, vì

ch đ k toán, ki m toán v n còn nhi u kho ng h , nên r t khó đ đi đ n cùng k t
lu n m t s v chênh l ch báo cáo tr

c và sau ki m toán t i doanh nghi p là sai


4

ph m hay không.” Và theo VAFI, thông qua công tác th ng kê h phát hi n m t s
tình hu ng t o l i nhu n gi t i doanh nghi p, tuy nhiên hành vi này không vi ph m
quy đ nh pháp lu t và đ

c c quan, t ch c ki m toán b qua.

Và đ c i thi n gi m b t nh ng tình tr ng nh trên, B Tài Chính đư ban hành
Thông t s 52/2012/TT-BTC ngày 05/04/2012 ắH
tin trên th tr

ng d n v vi c công b thông

ng ch ng khoán” quy đ nh v vi c th i h n công b thông tin BCTC

hàng quỦ. Nh ng th c t vi c ch m n p BCTC c a các doanh nghi p trên c hai sàn
ch ng khoán v n t n t i, gây khó kh n cho vi c ti p nh n s d ng thông tin c a nhà
đ u t . Tính đ n 20/02/2014, có 18 doanh nghi p đang niêm y t trên HOSE v n
ch a n p báo cáo tài chính quý IV/2013 đ

c li t kê. G n đây nh t, tính đ n gi a

tháng 05/2014, trên sàn HOSE có 270 doanh nghi p g i BCTC quý I/2014; trên sàn
HNX, con s này là 327 doanh nghi p. Nh v y, s doanh nghi p đư g i báo cáo
ch chi m kho ng 70% trong t ng s g n 800 doanh nghi p niêm y t trên c hai sàn.
Th c tr ng trên cho th y đ ng sau nh ng doanh nghi p thu hút ngu n tài tr bên
ngoài đáng k , nh ng con s trên BCTC c a h có th không đáng tin c y. Chênh
l ch c a l i nhu n hay các kho n chi phí tr

c và sau ki m toán t ng lên hay gi m

xu ng là có ch ý c a doanh nghi p. C th là có t n t i vi c nhà qu n tr doanh
nghi p th c hi n báo cáo tài chính ắlinh ho t” nh m đ t đ

c m c tiêu ch quan

c a mình.
V y v n đ nghiên c u đ t ra

đây là:

Li u các nhà qu n tr doanh nghi p có “đánh l a” các nhà đ u t b ng s li u kinh
doanh t t khi th c hi n tài tr hay không?
N u có thì do các nhà qu n tr quá l c quan v hi u qu các d án đ u t c a
doanh nghi p mình, hay ch đ n thu n là hành vi đi u ch nh trên BCTC?


5

M c tiêu nghiên c u
M c tiêu c a đ tài nh m tìm hi u nguyên nhân đ ng sau vi c thu nh p b phóng đ i
tr

c khi phát hành c a các nhà qu n tr doanh nghi p.

i u này là r t quan tr ng

đ giúp nhà đ u t hi u nguyên nhân và khi nào thu nh p có kh n ng b khai sai
nh t.
Sau đó, tác gi ki m tra s

nh h

ng c a hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý

và hành vi l c quan quá m c c a nhà qu n tr d a trên đ l n c a ch s giao d ch
n i b và bi n d n tích đ i di n cho m c đ đi u ch nh thu nh p trên BCTC, tác gi
phân tích bi n đ i di n này cho các doanh nghi p phi tài chính Vi t Nam, có s
d ng ngu n tài tr bên ngoài đáng k b ng v n c ph n và vay n .
iăt
it

ng và ph m vi nghiên c u

ng nghiên c u c a đ tài là kh n ng đi u ch nh thu nh p trên BCTC và

hành vi nhà qu n tr c a các doanh nghi p phi tài chính niêm y t trên 02 sàn giao
d ch ch ng khoán Vi t Nam (HOSE và HNX), v i b d li u nghiên c u đ

cl y

trong giai đo n 2006 ậ 2013.
Ph

ngăphápănghiênăc u

Lu n v n áp d ng ph
(

ng pháp nghiên c u c a nhóm tác gi Dalia Marciukaityte

i h c Bang IIIinois) và Samuel H. Szewczyk (

i h c Drexel Bang

Philadelphia) tìm hi u v hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý, hành vi l c
quan quá m c c a nhà qu n tr thông qua quy t đ nh tài tr và bi n k toán d n tích
có đi u ch nh. Nghiên c u đ

c đ ng trên t p chí Review of Behavioral Finance, 3:

91-114 (n m 2011), DOI: 10.1002/rbf.
K t c u lu năv n
Lu n v n đ

c trình bày bao g m các ph n nh sau:

Ph n 1, tác gi đ c p đ n v n đ nghiên c u, câu h i nghiên c u, m c tiêu, ph m
vi và ph

ng pháp nghiên c u v hành vi c a nhà qu n lý t i th i đi m tài tr đáng

k bên ngoài, đ i v i các doanh nghi p t i Vi t Nam.


6

Ph n 2, t ng quan c s lý thuy t và các nghiên c u tr

c đây v hành vi đi u

ch nh thu nh p trong qu n lý, hành vi l c quan quá m c và các bi n đ i di n. Nh ng
nghiên c u cung c p gi thuy t ng h cho m i quan h gi a hai hành vi trên và
bi n k

toán d n tích có đi u ch nh.

ng th i gi i thi u nghiên c u c a

Marciukaityte và Szewczyk (2011).
Ph n 3, tác gi gi i thi u mô hình đo l

ng ch s giao d ch n i b , đo l

ng các

bi n k toán d n tích có đi u ch nh và mô hình các bi n ki m soát; tác gi trình bày
ph

ng pháp nghiên c u, cách thu th p x lý d li u và th ng kê mô t các bi n

trong mô hình h i quy.
Ph n 4, tác gi trình bày các ki m đ nh, các k t qu th c nghi m v ch s giao d ch
n i b , các bi n k toán d n tích có đi u ch nh và ki m soát các đ c đi m doanh
nghi p, qua đó đánh giá v hành vi c a nhà qu n lý doanh nghi p.
Ph n 5, tác gi k t lu n v k t qu nghiên c u, trình bày nh ng h n ch c a đ tài
và đ xu t các h

ng nghiên c u cho các nghiên c u ti p theo.

2. T NG QUAN NGHIÊN C U
C ăs k toán d n tích
C s k toán d n tích là m t trong nh ng nguyên t c k toán chung đ
nh n (GAAP 1 ), chi ph i các ph

c th a

ng pháp k toán c th trong k toán doanh

nghi p.
Theo đó, m i giao d ch kinh t liên quan đ n tài s n, n ph i tr , ngu n v n ch s
h u, doanh thu và chi phí đ

c ghi nh n t i th i đi m phát sinh giao d ch, không

quan tâm đ n th i đi m th c t thu ho c chi ti n (Chu n m c k toán Vi t Nam,
1

GAAP - Generally accepted accounting Principle: là thu t ng k toán bao g m các nguyên t c,

quy t c và thông l k toán đ

c ch p nh n. GAAP đ

c xây d ng ban đ u b i U ban Th t c K

toán M (Committee on Accounting Procedure) t nh ng n m đ u th k XX. Trong su t th i gian
qua, GAAP v n đ
đó có Vi t Nam.

c phát tri n và đ

c s d ng k th a r ng rãi

nhi u n

c trên th gi i, trong


7

VAS 01, 2002). Vì v y vi c ghi nh n doanh thu và chi phí có nh h

ng quy t đ nh

đ n báo cáo l i nhu n c a doanh nghi p trong m t k , c s k toán d n tích đ

c

xem là m t nguyên t c chính y u đ i v i vi c xác đ nh l i nhu n c a DN. L i
nhu n theo c s d n tích là ph n chênh l ch gi a doanh thu và chi phí. T đó,
BCTC đ

c l p trên c s d n tích s ph n ánh đ y đ tình hình tài chính c a

doanh nghi p trong quá kh , hi n t i và t

ng lai.

Ngoài nh ng u đi m trên, k toán theo c s d n tích đôi khi không tuân th theo
yêu c u khách quan trong k toán. Ghi nh n doanh thu và chi phí không d a vào
dòng ti n t

ng ng thu vào hay chi ra mà d a vào th i đi m giao d ch phát sinh,

nên s li u trên BCTC th hi n m t ph n ý ki n ch quan c a ng

i làm k toán.

Ch ng h n, vi c phân b nhi u lo i chi phí hay ghi nh n doanh thu theo ti n đ th c
hi n trong ho t đ ng xây l p th hi n nh ng hành đ ng (vô hình), mang tính ch
quan c a ng

i làm k toán.

Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý và Bi n k toán d n tích có
đi u ch nh
2.2.1. Hành vi đi u ch nh thu nh p qu n lý: (Managerial manipulation)2
Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý là hành vi nhà qu n tr doanh nghi p s
d ng nh ng k thu t k toán liên quan d a trên c s k toán d n tích nh m đi u
ch nh tình hình kinh doanh c a doanh nghi p theo chi u h
d ng các quy t c k toán h p pháp đ

ng tích c c. H l i

c áp d ng và s d ng linh ho t nh m th

hi n các kho n doanh thu hay chi phí ph i gánh ch u theo m c tiêu ch quan v l i
nhu n.

2

Hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý (Managerial manipulation); Thao tác trong thu nh p

(Earnings manipulation, Qu n lý thu nh p (Earnings management) là nh ng t đ ng ngh a và r t
khó đ phân đ nh m t cách rõ ràng v hành vi. Tuy nhiên, t

ng t nghiên c u c a Marciukaityte và

Szewczyk, (2011) tác gi ch s d ng t ắManagerial manipulation” v i m c đích th hi n c h i

đi u ch nh thu nh p đ n thu n c a nhà qu n tr trong qu n lý khi thu hút ngu n tài tr .


8

Bi n đ ng l n trong thu nh p hay chi phí có th là m t ph n bình th

ng trong ho t

đ ng c a m t doanh nghi p. Nh ng nh ng thay đ i đó l i là m t l i c nh báo tác
đ ng đ n nhà đ u t - nh ng ng

i thích nhìn th y s

n đ nh và t ng tr

ng c a

doanh nghi p. Và nh ng nhà qu n tr s t o s h p d n cho các nhà đ u t thông
qua BCTC ắđ p” c a doanh nghi p.
2.2.2. Nghiên c uătr

căđơyăv hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý

M t s nghiên c u nh Rangan (1998) và Teoh, Welch, và Wong (1998a, b) cho
r ng vi c t ng c

ng c i thi n hi u su t ho t đ ng doanh nghi p có th đ

c gây ra

b i c h i đi u ch nh thu nh p trong qu n lý: ngh a là các nhà qu n tr c tình
phóng đ i thu nh p xung quanh th i đi m phát hành c ph n đ đánh l a các nhà
đ u t . Các tác gi này nh n th y hi u su t ho t đ ng doanh nghi p cao nh t t i th i
đi m phát hành c ph n, d n t i giá tr bi n k toán d n tích có đi u ch nh cao. Các
doanh nghi p có bi n k toán d n tích có đi u ch nh cao h n thì tr i qua th t b i sau
phát hành h n.
Ngoài ra, hành vi đi u ch nh thu nh p b i c h i trong qu n lý không ch gi i thích
cho Bi n k toán d n tích có đi u ch nh cao t i th i đi m phát hành ch ng khoán
mà còn gi i thích cho hi u su t ho t đ ng kém sau khi phát hành.
Marciukaityte và Szewczyk (2011), các nhà qu n lý có th h
các thao tác l i nhu n khi đ t đ

ng l i nhi u nh t t

c ngu n tài tr bên ngoài b ng v n c ph n. Khi

thu nh p doanh nghi p cao h n d n đ n giá c phi u cao h n, và các doanh nghi p
này ch c n phát hành c phi u ít h n trên s ti n thu đ

c mong mu n. Ng

c l i,

chi phí tài tr b i v n vay thì ít nh y c m v i nh ng thay đ i trong hi u su t ho t
đ ng k v ng so v i chi phí tài tr b ng v n c ph n. N u hành vi đi u ch nh thu
nh p trong qu n lý gi i thích cho Bi n k toán d n tích có đi u ch nh cao t i th i
đi m phát hành ch ng khoán, thì Bi n k toán d n tích có đi u ch nh s cao đ i v i
các doanh nghi p tài tr bên ngoài b ng v n c ph n h n là các doanh nghi p tài tr
b ng v n vay.


9

2.2.3. Bi n k toán d nătíchăcóăđi u ch nh
Vi c

cl

ng m t kho n d n tích

nh p là ph

c tính đ đ i di n cho hành v qu n lý thu

ng pháp đ n gi n đ đánh giá ch t l

ng thu nh p vì các doanh nghi p

có th tích l y kho n d n tích cao d a trên c s k toán h p pháp, ch ng h n nh
vi c t ng tr

ng doanh s bán hàng đư phát sinh.

M t s nghiên c u tr
cl

có th

ng đ

c đây cho th y, các bi n đ i di n d n tích khác ph c t p h n
c b ng cách c g ng phân lo i Bi n T ng k toán d n tích

thành 02 ph n: Bi n k toán d n tích không đi u ch nh và Bi n k toán d n tích có
th đi u ch nh (tùy ý):
Total Accruals = Nondiscretionary Accruals + Discretionary Accruals
Các kho n d n tích này đ u đ i di n cho m c đ qu n lý thu nh p c a nhà qu n tr .
Trong đó:
 Bi n k toán d n tích không đi u ch nh (Nondiscretionary Accruals): ph n ánh
tình hình kinh doanh c th c a t ng doanh nghi p, là kho n chi phí b t bu c
không th tránh đư đ

c ghi nh n vào h th ng tài kho n nh ng v n ch a h ch

toán đ y đ (Ví d : do đ c thù t ng tr

ng doanh s bán hàng, chu k kinh

doanh theo mùa, nh ng kho n thanh toán cho hóa đ n ti n đi n trong tháng
t i, kho n chi l

ng c a tháng t i, kho n thu thu nh p ph i tr …);

V b n ch t Bi n k toán d n tích không đi u ch nh là nh ng kho n còn t n
t i ch a x lý hay chênh l ch khách quan gi a các ch tiêu k toán.
 Ng

c l i, Bi n k toán d n tích đi u ch nh (Discretionary Accruals): là kho n

tùy Ủ đ

c xác đ nh trong qu n lý, các kho n chi phí không b t bu c đư đ

ghi nh n vào s k toán nh ng ch a th c hi n (Ví d : kho n chi ti n th

c
ng

cho nhà qu n lý, hay nh ng kho n chênh l ch t chi phí ho c doanh thu do
nhà qu n tr đi u ch nh chính sách k toán trong vi c ghi nh n hàng t n kho,
doanh thu, hay kh u hao tài s n…);


10

V b n ch t Bi n k toán d n tích đi u ch nh ph n ánh l a ch n đ c l p c a
nhà qu n tr , có tính ch t ch quan, vô hình, kh ng th quan sát đ
cl

c và khó

ng h n Bi n k toán d n tích không đi u ch nh.

Vì v y, Bi n k toán d n tích đi u ch nh là đ i di n t t h n cho vi c nh n di n
kh n ng qu n lý thu nh p c a nhà qu n tr doanh nghi p.
Vi c

cl

ng Bi n k toán d n tích đi u ch nh trong các nghiên c u tr

đ u thông qua các b
hình

cl

c đây

c: xác đ nh kho n Bi n t ng k toán d n tích và xây d ng mô

ng cho Bi n k toán d n tích không đi u ch nh. T đó, Bi n k toán

d n tích đi u ch nh chính là kho n chênh l ch c a Bi n t ng k toán d n tích và
Bi n k toán d n tích không đi u ch nh.


cl

ng Bi n t ng k toán d n tích: theo h

kho n thu nh p đư đ

ng xác đ nh chênh l ch gi a

c ph n ánh trên BCTC đ i v i dòng ti n vào ra th c t

c a doanh nghi p;
Nghiên c u c a Tech và c ng s (1998); Yoon và c ng s (2006) đ nh ngh a:
Bi n t ng k toán d n tích đ

c tính b ng chênh l ch c a Thu nh p ròng (NI -

Net income) và L u chuy n ti n t ho t đ ng kinh doanh (CFO ậ Cash flow
from operation);
Hribar và Collins (2002); Marciukaityte và Szewczyk (2011) thì đ nh ngh a rõ
h n: Bi n t ng k toán d n tích ph i đ
nh p tr

c các kho n b t th

c hình thành t chênh l ch c a Thu

ng và các kho n t ho t đ ng không liên t c

(EXB - Earnings before extraordinary items and discontinued operations) v i
L u chuy n ti n t ho t đ ng kinh doanh (CFO);


i v i vi c

cl

ng Bi n k toán d n tích không đi u ch nh, thì đư có r t

nhi u nghiên c u xây d ng đ

c mô hình nh : nghiên c u c a Dechow,

Sloan, và Sweeny (1995) so sánh v i 05 mô hình c b n g m mô hình Healy
(1985), mô hình DeAngelo (1986), mô hình Jones (1991), mô hình Jones đi u
ch nh (1991), và mô hình Industry. Trong đó, mô hình Healy (1985) và các mô
hình c a Jones (1991) thì đ

c s d ng r ng rãi trong nhi u nghiên c u.


11

Hành vi l c quan quá m c trong qu n lý và Bi năđ i di n b i giao d ch
n ib
2.3.1. Hành vi l c quan quá m c trong qu n lý: (Managerial Overoptimism)
Theo nghiên c u Marciukaityte và Szewczyk (2011): trong m t s nghiên c u,
thu t ng ắl c quan quá m c (overoptimism)” đ

c ch cho c hai khái ni m l c

quan quá m c và t tin quá m c (overconfidence) (Malmendier và Tate, 2005); m t
s nghiên c u khác đ c p đ n ắL c quan quá m c” liên quan đ n đ tin c y và
chính xác c a thông tin (Hackbarth, 2008).
Theo m t tài li u khác v tài chính hành vi 3:
-

T tin quá m c là ắkhuynh h

ng con ng

i đ cao ki n th c, kh n ng và

tính chính xác trong thông tin c a mình, ho c l c quan quá m c v t

ng lai

và kh n ng ki m soát tình th ”, ắcác nhà nghiên c u tâm lý h c đư ch ng
minh h u h t m i ng
-

i quá t tin trong ph n l n th i gian”;

L c quan quá m c là m t trong các khuynh h
có liên quan đ n o t
ng

ng khác c a t tin quá m c:

ng ki m soát, ắl c quan quá m c hi n di n khi con

i đánh giá xác su t các k t qu thu n l i (b t l i) quá cao (quá th p) so

v i kinh nghi m quá kh ho c nh ng phân tích suy lu n”.
Cho th y l c quan quá m c là m t thu t ng r ng l n và khó phân đ nh. Hành vi l c
quan quá m c trong qu n lý c a nhà qu n tr có th bao hàm c hành vi thao tác trên
báo cáo thu nh p c a doanh nghi p. Y u t l c quan quá m c là đ ng c d n đ n

hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý.

3

Theo Lucy F. Ackert và Richard Deaves, 2009. Behavioral Finance: Psychology, Decision-

Making, and Markets. (Biên d ch b i Lê
a ra quy t đ nh, và th tr
41-42.)

t Chí và c ng s , 2012. Tài chính hành vi: Tâm lý h c,

ng. Thành ph H Chí Minh: Nhà xu t b n Kinh t TP.HCM, trang:


12

2.3.2. Nghiên c uătr
Bên c nh, vi c

cl

căđơyăv hành vi l c quan quá m c trong qu n lý
ng Bi n k toán d n tích có đi u ch nh đ xác nh n có t n t i

hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý khi hi u su t ho t đ ng c a doanh nghi p
kém sau phát hành tài tr . M t s nghiên c u khác phân tích xa h n, b ng cách xác
nh n s t n t i c a hành vi l c quan quá m c thông qua chính sách l a ch n tài tr
c a nhà qu n tr , là tài tr b ng n hay tài tr b ng v n c ph n.
Tr

c đây, nghiên c u c a Myers và Majluf (1984) cho r ng các nhà qu n lý tránh

phát hành ch ng khoán d
đ i giá tr t nh ng ng

i giá tr đ tài tr cho các d án, nh m tránh vi c chuy n
i n m gi ch ng khoán c sang nh ng ng

i m i. Chi phí

c a tài tr v n c ph n bên ngoài là nh y c m h n v i nh n th c th tr

ng v giá

tr doanh nghi p h n là chi phí c a vay n . Vì v y, khi các nhà qu n lý nh n đ nh
th tr

ng đánh giá th p giá tr doanh nghi p c a h , h s thích tài tr n h n là tài

tr v n c ph n bên ngoài.
H u h t các nghiên c u ti p theo ch t p trung ki m tra lý do vào hi u su t ho t
đ ng c a doanh nghi p th p sau phát hành c ph n. Tuy nhiên, có nhi u nghiên c u
c ng đ c p đ n thu t ng v hành vi l c quan quá m c, t tin quá m c, có ph n m
r ng so v i hành vi đ n thu n là đi u ch nh thu nh p trong qu n lý:
Teoh và c ng s (1998a) đư đ c p trong m t chú thích kh n ng Bi n k toán d n
tích có đi u ch nh cao liên quan đ n phát hành c ph n có th đ

c đi u khi n b i

hành vi l c quan quá m c trong qu n lý;
Loughran và Ritter (1995) cho th y r ng hi u su t ho t đ ng đ t đ nh t i th i đi m
phát hành c ph n. H cho r ng các nhà đ u t đư không chính xác và tr quá nhi u
cho c ph n phát hành m i, khi h k v ng r ng hi u su t ho t đ ng c a các doanh
nghi p s ti p t c t t trong t

ng lai. Nh ng các nhà qu n tr l c quan quá m c

c ng có th s d ng chính sách m r ng tín d ng và cho phép đ y đ các quy đ nh
cho nh ng kho n n x u, ch ng h n: nhà qu n tr đó đánh giá quá cao s thành
công mong đ i t chi n l

c kinh doanh c a h . N u nhà đ u t đang b l a d i b i


13

nh báo cáo thu nh p quá l c quan t i th i đi m phát hành, thì ch ng khoán s đ

c

đ nh giá quá cao và có hi u su t kém sau khi phát hành.
Nghiên c u c a Russo và Schoemaker (1992) đư th nghi m hành vi t tin quá m c
gi a các nhà qu n lý t các ngành công nghi p khác nhau và th y r ng h n 99% các
nhà qu n lý là t tin quá m c. T

ng t , nghiên c u c a Klaczynski và Fauth,

(1996) ch ra khi nhà qu n tr tr nên thông minh h n c ng không tránh kh i l c
quan quá m c, kh n ng trí tu và hành vi l c quan quá m c thì có liên quan thu n

chi u.


Nh ng nghiên c u g n đây c ng c cho gi thuy t m t s quy t đ nh qu n
lý b nh h

ng b i ng

i qu n tr l c quan quá m c:

D a vào c s các nghiên c u tr

c đây, nghiên c u c a Heaton (2002) và các

nghiên c u th c nghi m c a Malmendier, Tate và Yan (2005): Gombola và
Marciukaityte (2007) cho th y các nhà qu n lý s d ng tài tr b ng v n c ph n bên
ngoài thì ít l c quan quá m c h n so v i các nhà qu n lý d a vào v n vay. Vì các
nhà qu n lý l c quan quá m c có xu h

ng tin r ng th tr

ng s đánh giá th p giá

tr doanh nghi p c a h trong vi c tài tr v n c ph n.
Thông qua nghiên c u c a Malmendier và Tate (2005); Boyer, Ciccone và Zhang
(2006) cho r ng: nh ng nhà qu n lý l c quan có ít kh n ng bán c ph n doanh
nghi p c a h và có nhi u kh n ng mua chúng h n các nhà qu n lý ít l c quan,
Marciukaityte và Szewczyk (2011) ki m tra ch s giao d ch mua và bán n i b c a
riêng các nhà qu n lỦ và giám đ c xung quanh s ki n tài tr c a các doanh nghi p.
H nh n th y, ch s mua và bán n i b đ t giá tr cao nh t t i th i đi m tài tr đ i

v i doanh nghi p tài tr n , đ t giá tr th p nh t t i th i đi m tài tr đ i v i doanh
nghi p tài tr v n c ph n. Xác nh n r ng các nhà qu n lý tài tr n l c quan h n
v doanh nghi p c a h so v i các nhà qu n lý tài tr v n c ph n.
Nghiên c u c a Goel và Thakor, (2008) cho r ng các doanh nghi p t ng tr
có th đ

cs đ

ng cao

c qu n lý b i các nhà qu n tr l c quan quá m c h n so v i các

doanh nghi p t ng tr

ng th p.


14

2.3.3. Bi năđ i di n giao d ch n i b và các thông cáo báo chí
M t s nghiên c u xác nh n r ng các nhà qu n tr c a các doanh nghi p tài tr n
có nhi u l c quan h n so v i các nhà qu n lý c a các doanh nghi p tài tr v n c
ph n:
Bi n đ i di n giao d ch n i b (insider trading)



Theo nghiên c u c a Malmendier và Tate (2005, 2008), Boyer và c ng s

(2006),

Marciukaityte và Szewczyk (2011): hành vi l c quan quá m c trong qu n lý không
th đ

c

c tính tr c ti p, nên nhóm tác gi này d a vào các quy t đ nh qu n lý có

th quan sát đ

c đ đánh giá y u t l c quan quá m c c a nhà qu n tr doanh

nghi p. H xác nh n gi thuy t trên b ng cách ki m tra s li u giao d ch n i b
doanh nghi p đ i v i nh ng cá nhân trong ban qu n tr , ban đi u hành và ng
ti p nh h

i tr c

ng quy t đ nh đ n tình hình kinh doanh, tài chính c a doanh nghi p.

Ch s giao d ch mua bán n i b đ

c

cl

Lang (1991): Ch s mua và bán n i b = (S l
mua + bán). Giá tr ch s dao đ ng t

ng theo ph

ng pháp c a John và

ng CP mua ậ bán)/(S l

ng CP

-1 (không mua) đ n 1 (không bán), v i m u

nào giá tr ch s cao h n trong s cho th y quan h mua nhi u h n bán và t n t i
kh n ng l c quan quá m c cao h n.
Nh ng phát hi n trong c a nh ng nghiên c u này k t h p v i k t qu tìm th y
tr

c đó v vi c hi u su t c a ch ng khoán th p sau tài tr n (ví d , Spiess và

Affleck - Graves, 1999; Datta và c ng s , 2000; Gombola và Marciukaityte, 2007)
cung c p h tr cho gi thuy t r ng vi c l a ch n tài tr b ng v n vay có th đ

c

s d ng làm đ i di n cho hành vi l c quan quá m c trong qu n lý.


Thông cáo báo chí: (press releases)

Nghiên c u c a Marciukaityte và Szewczyk (2011) s d ng ph

ng pháp m i đ

c

phát tri n b i Malmendier và Tate (2005, 2008) đ đánh giá hành vi l c quan quá
m c, b ng cách ki m tra thông cáo báo chí đ xác đ nh các CEO đ

c ắc m nh n”

b i báo chí là l c quan h n là th n tr ng. Nhóm tác gi thu th p tên c a các CEO t


15

c s d li u ExecuComp cho n m -1 (t i th i đi m đ u m i n m). H ki m tra
200 doanh nghi p v i giá tr v n hóa th tr

ng l n nh t tính tài th i đi m đ u m i

n m tài tr . Sau đó, h tìm ki m thông tin trên Business Week, The Economist,
Financial Times, The New York Times, và The Wall Street Journal thông qua trang
đi n t Factiva.com, ch n các bài vi t đ c p đ n doanh nghi p, tên cu i cùng c a
các CEO, và nh ng t mô t s l c quan hay th n tr ng. Nh ng t mô t s l c
quan là ắconfidence,” ắconfident,” ắoptimism,” ắoptimistic,” ắoverconfidence,”
ắoverconfident,” ắoveroptimism,” và ắoveroptimistic.” Nh ng t mô t s c n th n
là ắcautious,” ắconservative,” ắfrugal,” ắpractical,” ắreliable,” ắsteady,” và nh ng
t ph nh n s l c quan. Nhóm tác gi đ c các bài vi t trong 3 n m tr

c n m tài

tr và xác đ nh các bài vi t v i nh ng t mô t s l c quan ho c th n tr ng đ c p
đ n các CEO. Bi n đ i di n thông cáo báo chí cho hành vi l c quan là chênh l ch v

s l

ng các bài báo l c quan và bi quan đ

c chu n hóa b i t ng s bài vi t. Qua

đó, nhóm tác gi ch ra r ng các CEO dùng ngu n tài tr n thì có nhi u l c quan
h n.
Nghiên c u c a Marciukaityte và Szewczyk (2011)
Nhóm tác gi Marciukaityte và Szewczyk ti n hành nghiên c u kh n ng đi u ch nh
thu nh p trong qu n lý và nh n di n hành vi l c quan quá m c c a nhà qu tr b ng
cách s d ng d li u d ng b ng c a các doanh nghi p t i M v i chính sách s
d ng ngu n tài tr bên ngoài đáng k (tài tr n ho c tài tr v n c ph n), t c s
d li u Compustat và b d li u ch ng khoán liên quan t c s d li u CRSP trong
giai đo n n m 1988 đ n 2001.
Sau khi, xác đ nh m u tài tr đáng k b i v n c ph n và tài tr đáng k b i n
(ch n các doanh nghi p tài tr b i v n c ph n thì v
và các doanh nghi p tài tr b i vay n thì v

t tr i ít nh t hai l n v n vay

t tr i ít nh t hai l n v n c ph n),

nhóm tác gi ti n hành phân tích nh sau:
 Ki m tra gi thuy t cho r ng s l a ch n gi a n và v n c ph n b
h

ng b i hành vi l c quan quá m c.

nh

16

Nhóm tác gi ki m tra 02 đ i di n là: giao d ch n i b (insider trading) theo
ph

ng pháp c a John và Lang (1991) và các thông cáo báo chí liên quan

(press releases) theo ph

ng pháp c a Malmendier và Tate (2005, 2008).

Sau đó ti n hành so sánh hai đ i di n này c a các doanh nghi p tài tr n v i
tài tr v n c ph n, nhóm tác gi nh n th y:
›

Các nhà qu n lý d a vào v n vay thì l c quan h n các nhà qu n lý d a
vào v n c ph n.

 Ki m tra gi thuy t hành vi l c quan quá m c cung c p kh n ng gi i thích
t t h n hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý đ i v i các doanh nghi p
tài tr đáng k bên ngoài có bi n k toán d n tích có đi u ch nh cao:
B

c 1:

cl

ng bi n k toán d n tích có đi u ch nh b ng mô hình Jone

đi u ch nh (1991), thông qua 03 cách đo l
›

Nhóm tác gi th y r ng t t c 03 ph

ng bi n t ng k toán d n tích:
ng pháp đo l

ng bi n k toán d n

tích có đi u ch nh đ u đ t đ nh khi các doanh nghi p đ
đáng k . Và 03 ph

c tài tr n

ng pháp đ u có Ủ ngh a th ng kê cao h n đ i v i

các doanh nghi p tài tr n .
B

c 2: Ki m soát k t qu nghiên c u v i đ c tính doanh nghi p:

›

Nh n th y các doanh nghi p có t l tài tr v n c ph n trên t ng tài tr
bên ngoài cao h n thì xu h

ng có bi n k toán d n tích có đi u ch nh

th p h n.
B

c 3: Phân chia th i k m u thành 02 giai đo n (1988ậ1994, 2005ậ2001):

›

Tìm th y m i quan h ngh ch đ o gi a bi n k toán d n tích có đi u
ch nh và t l gi a tài tr v n c ph n trên t ng tài tr bên ngoài.

B

c 4: Ki m tra m c đ tác đ ng c a các doanh nghi p nh ho c các doanh

nghi p có kh n ng ki t qu :


17

S d ng m u tài tr bên ngoài g m nhóm 75% doanh nghi p có giá tr v n
hóa th tr

ng l n t i th i đi m b t đ u m i n m, đ ki m tra m c đ tác

đ ng c a các doanh nghi p nh ;
S d ng m u tài tr bên ngoài g m các doanh nghi p có ch s nguy c phá
s n c a Altman (Z ậ scores) > 3
›

K t qu

B

c 5: Xác nh n l i k t qu nghiên c u b ng cách đ i chi u gi a ph

pháp

cl

cl

ng trên m u b h n ch t

ng t v i k t qu ban đ u.
ng

ng bi n k toán d n tích có đi u ch nh b ng mô hình Jone tr

c

và sau đi u ch nh.
›

Ph

ng pháp

v i ph

cl

ng pháp

ng thay th c ng không có tác đ ng đáng k nào
cl

ng tr

c đó.

Sau t t c các k t qu phân tích, Marciukaityte và Szewczyk ch ra r ng gi thuy t
hành vi l c quan quá m c có nh h

ng quan tr ng đ i v i đ l n c a bi n k toán

d n tích có đi u ch nh c a các doanh nghi p tài tr bên ngoài đáng k , h n là gi
thuy t hành vi đi u ch nh thu nh p trong qu n lý.
3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U
Mô hình nghiên c u

3.1.1. Ch s đoăl

ng giao d ch n i b (Insider trading)

ki m tra gi thuy t s l a ch n gi a n và v n c ph n b nh h

ng b i hành vi

l c quan quá m c, nghiên c u c a Marciukaityte và Szewczyk (2011) đo l

ng

phân tích ch s giao d ch n i b (insider trading) theo John và Lang (1991) và ch
s thông cáo báo chí (press releases).
Vì đ c thù thông tin báo chí Vi t Nam là không đ c p nhi u, rõ ràng và đáng tin
c y các t ng có liên quan đ n hành vi l c quan quá m c và hành vi đi u ch nh thu
nh p c n nghiên c u nên tác giá ch a th áp d ng cách đo l

ng ch s thông cáo

báo chí theo nghiên c u Marciukaityte và Szewczyk (2011) cho th tr

ng Vi t