MỐI QUAN hệ BIỆN CHỨNG GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH tế và PHÁT TRIỂN văn hóa, THỰC HIỆN TIẾN bộ CÔNG BẰNG xã hội

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM
VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

Tiểu luận triết học

MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA TĂNG
TRƯỞNG KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA,
THỰC HIỆN TIẾN BỘ & CÔNG BẰNG XÃ HỘI

Nhóm 13 Lớp Đ1 Khóa 24 thực hiện
Nhóm trưởng : Hoàng Thị Bích Ngọc
Thành viên 1

: Lê Thị Ái Mỹ

Thành viên 2

: Nguyễn Thành Nhân

Giảng viên phụ trách: TS. Bùi Văn Mưa

TP.Hồ Chí Minh, tháng 1 năm 2015
1


MỤC LỤC
MỤC LỤC...................................................................................................................................2
LỜI NÓI ĐẦU............................................................................................................................3
1. Cơ sở lý thuyết............................................................................................................ 4
1.1 Phép biện chứng...................................................................................................4
1.2 Tăng trưởng kinh tế...............................................................................................4

1.3 Phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội....................................4
2. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội............................................................................................6
2.1 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa...............6
3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội ở VN...................................................................................9
3.1 Sự hình thành và hoàn thiện tư duy lý luận của Đảng về kết hợp giữa tăng
trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ xã hội và công bằng xã hội
trong tiến trình đổi mới.................................................................................................9
3.2 Giải pháp xây dựng hiệu quả mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển
văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian tới...........................12
KẾT LUẬN...............................................................................................................................14
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................................15
PHỤ LỤC..................................................................................................................................16

2


LỜI NÓI ĐẦU
Trên thế giới hiện nay, xu hướng tiến bộ là phát triển bền vững trên mọi lĩnh vực.
Theo đó, quá trình tăng trưởng, phát triển kinh tế phải gắn liền với sự phát triển văn
hóa và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Ở Việt Nam, sau hơn 30 năm đổi mới
và phát triển, dù đã đạt được nhiều thành quả to lớn, bộ mặt đất nước đang thay đổi
từng ngày nhưng chúng ta đang và sẽ gặp phải rất nhiều vấn đề xã hội nhức nhối
như: sự phân hóa giàu nghèo, sự phát triển chênh lệch giữa thành thị và nông thôn,
sự gia tăng các loại tội phạm, tệ nạn xã hội, tham nhũng,... Từ những thực tế trên thì
việc hiểu và làm rõ mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng và thiết
thực cả về lý luận lẫn thực tiễn. Chính vì vậy, nhóm chúng chọn đề tài “Mối quan
hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ &

công bằng xã hội” làm đề tài cho bài tiểu luận môn Triết học.
Bài tiểu luận của nhóm gồm 3 phần chính như sau:
1. Cơ sở lý thuyết
2. Lý thuyết về mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát
triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội
3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở VN.

3


1. Cơ sở lý thuyết
1.1 Phép biện chứng
Khái niệm biện chứng dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa,
sự vận động, phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong giới
tự nhiên, xã hội và tư duy.
Biện chứng bao gồm biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan. Biện
chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất – tự nhiên và xã hội. Còn biện
chứng chủ quan là biện chứng của nhận thức, biện chứng của tư duy, tư biện biện
chứng.
Phép biện chứng vừa là lý luận (học thuyết) nghiên cứu bản tính biện chứng
của thế giới vừa là phương pháp luận (nguyên tắc hay quan điểm) xem xét sự vật
trong mối quan hệ , rang buộc lẫn nhau và trong trạng thái luôn vận động, phát
triển. Do vậy, phép biện chứng vừa là hệ thồng các nguyên tắc phương pháp, quy
luật, phạm trù phản ảnh đúng đắn bản tính biện chứng của vạn vật tồn tại trong thế
giới; vừa là hệ thống các nguyên tắc phương pháp luận chỉ đạo hoạt động nhận thức
và hoạt động thực tiễn hiệu quả.
1.2 Tăng trưởng kinh tế
Tăng trưởng kinh tế là một khái niệm kinh tế học được dùng để chỉ sự gia
tăng về quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định, các chỉ tiêu

để đo tăng trưởng kinh tế thường được sử dụng là mức tăng tổng sản phẩm quốc nội
(GDP), tổng sản phẩm quốc dân (GNP), thu nhập bình quân đầu người và các chỉ
tiêu kinh tế tổng hợp khác. Nội hàm tăng trưởng kinh tế là tăng lên về số lượng
trong một thời gian nhất định, khái niệm này chưa thể hiện đầy đủ chất lượng của
sự tăng trưởng.
1.3 Phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội
Phát triển văn hóa: văn hoá ở đây cần phải được hiểu theo nghĩa rộng bao
gồm nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Nếu chúng ta chấp nhận một định nghĩa
4


rộng về văn hoá rằng văn hoá được xem là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền
thống và phong tục… tạo nên bản sắc và gắn kết các thành viên trong cộng đồng
với nhau. Phát triển văn hóa là xây dựng và làm phong phú thêm nền văn hóa của
mỗi quốc gia, dân tộc trên cơ sở tiếp thu những cái “chân, thiện, mỹ” của các nền
văn hóa trên thế giới để bồi đắp cho văn hóa dân tộc mình. Giữ gìn bản sắc văn hóa
trên cơ sở vừa kế thừa vừa không ngừng tiếp thu tinh hoa của văn hóa nhân loại để
làm sâu sắc thêm những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần củng cố và làm
phong phú thêm nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Và "tinh hoa" ở đây
cũng phải hiểu trên cơ sở kế thừa chứ không phải là bất biến. Song, chúng ta cũng
phải hết sức thận trọng, bản lĩnh và tỉnh táo bởi trong quá trình toàn cầu hóa và hội
nhập, việc giao lưu, trao đổi văn hóa giữa các quốc gia, khu vực rất dễ bị ảnh hưởng
bởi sự phát triển của công nghệ thông tin.
Tiến bộ xã hội là sự vận động của xã hội từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ
lạc hậu đến văn minh hiện đại. Tiến bộ xã hội trước hết phải xuất phát từ con người,
vì con người và hướng tới sự tiến bộ của con người. Sự tiến bộ xã hội còn thể hiện ở
sự phát triển ngày càng cao hơn của cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng và ý thức
xã hội.
Công bằng xã hội là sự công bằng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân,
công bằng trong phân phối thu nhập, cơ hội phát triển và điều kiện thực hiện cơ hội.

Trong kinh tế học người ta chia công bằng xã hội thành hai dạng là công bằng theo
chiều dọc và công công bằng theo chiều ngang. Công bằng theo chiều ngang có
nghĩa là đối xử như nhau đối với những người có đóng góp như nhau và công bằng
theo chiều dọc là nghĩa là đối xử khác nhau đối với những người có khác biệt bẩm
sinh hoặc có các điều kiện xã hội khác nhau. Nếu như công bằng theo chiều ngang
được thực hiện bởi cơ chế thị trường thì công bằng theo chiều dọc cần có sự điều
tiết của chính phủ. Việc nhận định và kết hợp công bằng theo chiều dọc và theo
chiều ngang sẽ đảm bảo công bằng thực sự. Như vậy, công bằng xã hội là khái niệm
rất rộng, bao gồm cả yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, và văn hóa. Xét một cách tổng
thể công bằng xã hội gắn với phát triển toàn diện con người và là kết quả của sự
5


phát triển đó. Những thước đo chủ yếu về công bằng xã hội là: chỉ số phát triển con
người (HDI); đường cong Lorenz; hệ số GINI; mức độ nghèo khổ; mức độ thỏa
mãn nhu cầu cơ bản của con người.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội
2.1 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn
hóa
Adam Smith đã cho rừng kinh tế không thể vận hành nếu thiếu sự hiểu biết
về vai trò của “quan điểm đạo đức”. Có thể nói, mối quan hệ giữa kinh tế và văn
hóa đã trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại. Đời sống của con người
cũng như của xã hội bao gồm hai mặt vật chất và tinh thần. Nếu kinh tế là nền tảng
vật chất của xã hội, đáp ứng nhu cầu vật chất của con người và xã hội, thì văn hoá là
nền tảng tinh thần của xã hội, đáp ứng nhu cầu tinh thần của con người và xã hội.
Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa được thể
hiện ở điểm tăng trưởng kinh tế là cơ sở và điều kiện quan trọng hàng đầu cho sự
phát triển văn hóa, phát triển văn hóa chính là mục tiêu và động lực của tăng trưởng
kinh tế. Tăng trưởng kinh tế phải nhằm mục tiêu phát triển văn hóa, phát triển con

người. Sức sản xuất càng phát triển, thì quan hệ giữa văn hoá và kinh tế càng mật
thiết. Mọi hoạt động kinh tế từ thiết kế sản phẩm tới trao đổi và sử dụng sản phẩm
đều thấm sâu yếu tố văn hoá, vì toàn bộ quá trình kinh tế đều là hoạt động của
người, và con người, thông qua các hoạt động của mình thiết lập, các quan hệ giữa
con người với tự nhiên, giữa con người với con người. Hiện nay, toàn cầu hoá kinh
tế và sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật đã tạo điều kiện đề kinh tế phát
triển nhanh chóng, và những thay đổi trong phát triển kinh tế có tác động rất lớn
đến văn hóa. Mặt khác, chỉ khi những quyết sách và chiến lược phát triển kinh tế
mang hàm lượng văn hóa cao, thì sự phát triển mới thật sự có giá trị.
Văn hóa tác động đến sự tăng trưởng của kinh tế thông qua ba khía cạnh:
Thứ nhất, văn hoá ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế thông qua sự thúc đẩy các
giá trị được chia sẻ trong cộng đồng. Các giá trị đó cũng quy định cách thức mà các
thành viên của cộng đồng thực hiện trong các quá trình sản xuất mang tính kinh tế.
6


Chẳng hạn như nếu các giá trị văn hoá này khiến việc ra quyết định trở nên có hiệu
quả hơn, đưa đến những sự cải tiến đa dạng và nhanh chóng hơn và đưa đến những
ứng xử đối với sự thay đổi một cách nhạy bén hơn thì năng suất kinh tế và tính năng
động của cộng đồng cũng được phản ánh qua hiệu quả kinh tế cao hơn (trong
trường hợp của một doanh nghiệp) hay qua tỷ lệ tăng trưởng lớn hơn (trong trường
hợp của một nền kinh tế quốc gia).
Thứ hai, văn hoá có thể ảnh hưởng đến tính công bằng - chẳng hạn như bằng
việc ghi nhớ những nguyên tắc đạo đức như sự quan tâm đến mọi người hay sự thiết
lập các cơ chế để những khúc mắc có thể được bày tỏ. Nhìn chung, ảnh hưởng của
văn hoá đến tính công bằng sẽ được xem xét trong các quyết định phân phối nguồn
lực của cộng đồng đến việc đạt được thành quả cho tất cả các thành viên một cách
công bằng.
Thứ ba, văn hoá có thể được xem như là có ảnh hưởng hay thậm chí quyết
định đến mục tiêu kinh tế và xã hội của cộng đồng. Ở cấp độ một cộng đồng nhỏ

như một công ty, văn hoá doanh nghiệp có thể là sự quan tâm đến người lao động
và điều kiện lao động của họ. Những giá trị này có thể làm giảm lợi nhuận hay
những mục tiêu kinh tế khác trong mục tiêu chung của công ty. Ở cấp độ toàn xã
hội, giá trị văn hoá có thể hoàn toàn hài hoà với sự theo đuổi các thành tựu vật chất,
tăng thành tựu kinh tế vĩ mô. Mặt khác, văn hoá cũng có thể kiềm chế sự theo đuổi
các thành tựu vật chất để ưu tiên cho các mục tiêu phi vật chất liên quan đến chất
lượng mọi mặt của cuộc sống, do đó ảnh hưởng đến tốc độ và chiều hướng của tăng
trưởng kinh tế.
Hiện nay, tăng trưởng kinh tế gắn chặt chẽ với phát triển văn hoá còn vì bên
cạnh yếu tố vốn, kỹ thuật, tài nguyên, thì lao động, nhất là năng lực sáng tạo của
con người ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng hơn của sự giàu có và phát
triển. Một chính sách phát triển đúng đắn phải là một chính sách làm cho các yếu tố
văn hóa thấm sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động sáng tạo của con người, nhân tố
văn hóa phải trở thành nội dung quan trọng của hệ thống chính sách, chiến lược, kế
hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước.
7


2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và thực hiện tiến bộ
và công bằng xã hội.
Tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội có mối quan hệ biện chứng
với nhau, vừa là tiền đề, vừa là điều kiện của nhau. Tăng trưởng kinh tế là điều kiện
để thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; tăng trưởng kinh tế cao và bền vững là
thước đo của tiến bộ và công bằng xã hội; tiến bộ, công bằng xã hội là nhân tố động
lực để có tăng trưởng kinh tế cao và bền vững; tiến bộ, công bằng xã hội là biểu
hiện của tăng trưởng kinh tế. Như vậy, tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã
hội không phải là những yếu tố đối lập mà có quan hệ nhân quả với nhau.
Tiến bộ và công bằng xã hội có quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng kinh tế ở
hai khía cạnh: vừa là động lực, vừa là thành quả của tăng trưởng kinh tế, thể hiện sự
phân phối của thành quả kinh tế. Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện vật chất

để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Còn tiến bộ, công bằng xã hội là động lực,
mục tiêu của tăng trưởng kinh tế. Nếu không đảm bảo tiến bộ, công bằng xã hội sẽ
là rào cản cho việc tăng trưởng kinh tế ở giai đoạn tiếp theo.Trong lịch sử phát triển
xã hội trên thế giới đã trải qua những giai đoạn mà mối quan hệ giữa tăng trưởng
kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội được đánh giá ở nhiều mức độ khác
nhau. Có những mô hình tăng trưởng kinh tế tiêu cực như: tăng trưởng bất cần, tăng
trưởng không lương tâm, tăng trưởng không gốc rễ đã gây ra những hậu quả nghiêm
trọng do đã đánh giá thấp vai trò của thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội dẫn đến
những thành tựu do tăng trưởng kinh tế mang lại không thể bù đắp được những tổn
thất cho sự phát triển của xã hội và môi trường. Mặt khác, có những mô hình lại quá
coi trọng vần đề phúc lợi xã hội trong khi tăng trưởng kinh tế chưa đử sức để gánh
vác được những yêu cầu và trọng trách ấy. Chính điều này đã gây ra những trở ngại
cho sự tăng trưởng kinh tế và không tạo được động lực để phát triển bền vững.
Qua những phân tích ở trên có thể thấy rằng, thực hiện được đồng thời tăng
trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội là khát vọng của tất cả các quốc gia và
8


trong mọi thời đại. Tuy nhiên, việc đạt được mong muốn kép này là hết sức khó
khăn và trong thực tiễn đã có những ý kiến cho rằng có sự đối lập giữa tăng trưởng
kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội. Giải quyết quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và tiến bộ, công bằng xã hội luôn luôn là yêu cầu đặt ra trong suốt quá trình phát
triển kinh tế xã hội ở các nước. Bài toán đặt ra hiện nay đối với các quốc gia là thực
hiện tăng trưởng kinh tế trước, sau đó mới thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội
hay đặt tiến bộ và công bằng xã hội lên trước, sau đó mới chú trọng cho việc tăng
trưởng kinh tế hay giải quyết hài hòa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã
hội? Thực tế ở nhiều quốc gia cho thấy không thể thực hiện tiến bộ hay công bằng
xã hội trước nếu như không bảo đảm nền kinh tế tăng trưởng cao, liên tục theo
hướng phát triển bền vững. Mặt khác, nếu sự tăng trưởng kinh tế không bảo đảm
thực hiện hiệu quả tiến bộ và công bằng xã hội thì sự tăng trưởng này cũng không

có ý nghĩa. Những chính sách chỉ nhằm tăng trưởng kinh tế có thể làm gia tăng tình
trạng bất bình đẳng. Mặt khác, những chính sách dựa trên ưu tiên mục tiêu tiến bộ
và công bằng xã hội có thể dẫn đến triệt tiêu các động lực tăng trưởng kinh tế, kết
cục cả mục tiêu xã hội và mục tiêu kinh tế đều không thực hiện được.
3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở VN
3.1 Sự hình thành và hoàn thiện tư duy lý luận của Đảng về kết hợp giữa
tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ xã hội và
công bằng xã hội trong tiến trình đổi mới.
3.1.1. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công
bằng xã hội là yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa
Ngay tại Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, Đảng ta đã nhận định:
“văn hóa là một trong ba mặt trận mà người cộng sản phải quan tâm”. Chủ tịch Hồ
Chí Minh, vị lãnh tụ - nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc, cũng từng nhấn mạnh: “Văn
hóa soi đường cho quốc dân đi”. Đến Hội nghị Trung ương 5, Khóa VIII, Đảng ta
khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là động lực vừa là mục tiêu
thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội”. Hội nghị Trung ương 10, Khóa IX tiếp tục
phát triển: “Đảm bảo sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây
9


dựng, chỉnh đốn đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hoá - nền tảng
tinh thần của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ cả ba lĩnh vực trên chính là điều
kiện quyết định để bảo đảm cho sự phát triển toàn diện bền vững của đất nước”.
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung,
phát triển năm 2011) đã chỉ rõ: “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh
thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào
toàn bộ đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”.

Như vậy, xuyên suốt các quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa
trong sự nghiệp cách mạng có thể khái quát mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với
phát triển văn hóa là:
- Văn hóa là động lực của phát triển. Văn hóa với tư cách là sức mạnh mềm sức mạnh nội sinh, nền tảng tinh thần của một dân tộc, đóng vai trò to lớn
thúc đẩy sự phát triển của cả dân tộc nói chung và của nền kinh tế nói riêng.
- Văn hóa là mục tiêu của phát triển kinh tế - xã hội. Đối với Việt Nam, mục
đích tối cao của phát triển kinh tế - xã hội là nhằm phục vụ công cuộc cách
mạng xã hội chủ nghĩa, công cuộc cách mạng giải phóng con người. Mục
tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xét cho cùng, chính là để giải phóng
những giá trị văn hóa tích cực nhất cho loài người. Mặt khác, phát triển kinh
tế đồng thời giúp cho con người có nhiều cơ hội, khả năng tiếp nhận các giá
trị văn hóa. Phát triển kinh tế nhằm mục tiêu văn hóa chính là “đặc sắc” của
cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Mục tiêu cụ thể của cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là: xã hội dân
chủ, công bằng, văn minh - những kết quả, giá trị to lớn nhất của văn hóa. Cách
mạng để giải phóng con người, để con người có thể tồn tại trong một xã hội ngày
càng dân chủ, công bằng văn minh hơn. Đối với cách mạng nước ta, các giá trị kinh
tế trước hết và tối cao nhất là để phục vụ cho con người đạt được các giá trị văn
hóa, nhằm thực hiện tiến bộ và công bằng.
10


Mọi quan điểm của Đảng đều khẳng định phát triển kinh tế phải gắn liền với
tiến bộ và công bằng xã hội... Đại hội X của Đảng đã nêu: “Thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển; tăng trưởng
kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, y tế, giáo dục..., giải quyết tốt các vấn đề xã
hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết
quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn
lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”. Đảng luôn khẳng định, giữa tăng trưởng
kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại,

làm tiền đề cho nhau cùng phát triển: Tăng trưởng kinh tế là điều kiện tiền đề để
thực hiện công bằng xã hội thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội là động lực, điều
kiện quan trọng có tác dụng thúc đẩy, bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao, bền vững.
Sau 25 năm đổi mới, với những chứng minh trong thực tiễn về sự đúng đắn
của con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam, chúng ta cũng đã tổng
kết và làm rõ đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Trong đó, thành tố định hướng xã hội chủ nghĩa được thể hiện rõ nét bởi đặc điểm
lớn: phát triển kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, xã hội, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội.
3.1.2. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công
bằng xã hội gắn với phát triển bền vững:
Thế giới ngày nay, sau sự sụp đổ của nhiều mô hình quản lý kinh tế với
những cuộc khủng hoảng mang tính toàn cầu, với hàng loạt sự trả giá của con người
do phát triển kinh tế không được đặt trong tổng thể gắn với văn hóa – môi trường
sống, đã đặt ra cho nhân loại một bài toán mới: phát triển bền vững.
Khái niệm phát triển bền vững và quan điểm về phát triển bền vững đến nay
còn có nhiều cách tiếp cận khác nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội ở mỗi
quốc gia, khu vực. Hiểu một cách chung nhất thì phát triển bền vững là một khái
niệm nhằm định nghĩa một sự phát triển về mọi mặt trong hiện tại mà vẫn bảo đảm
sự tiếp tục phát triển trong tương lai xa. Phát triển bền vững phải bảo đảm có sự
phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ.
11


Đối với Việt Nam, phát triển bền vững hiểu khái quát là sự cân bằng giữa 3 vấn đề:
tăng trưởng - bảo vệ môi trường - bảo đảm an sinh xã hội.
Văn kiện Đại hội XI đã nêu quan điểm của Đảng về phát triển bền vững là:
- Coi chất lượng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh là yêu cầu ưu tiên hàng
đầu, chú trọng phát triển theo chiều sâu, phát triển kinh tế tri thức.
- Tăng trưởng kinh tế phải kết hợp hài hòa với phát triển văn hóa, thực hiện

tiến bộ và công bằng xã hội, không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống.
- Phát triển kinh tế - xã hội phải luôn coi trọng bảo vệ và cải thiện môi
trường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.
Như vậy, trong quan điểm của Đảng, phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội là những điều kiện quan trọng để có sự phát triển bền vững. Phát
triển bền vững là một tiêu chí không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
3.2 Giải pháp xây dựng hiệu quả mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và
phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian
tới
Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội
Văn kiện Đại hội VII của Đảng xác định: ''Kết hợp hài hòa giữa phát triển
kinh tế với phát triển văn hóa, giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội...''. Văn
kiện Đại hội VIII của Đảng nêu rõ: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ, công
bằng xã hội, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường sinh
thái''. Văn kiện Đại hội IX của Đảng khẳng định: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với
bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội trong từng bước phát triển''. Văn kiện Đại hội
X của Đảng nhấn mạnh: ''Phải gắn tăng trưởng kinh tế, với phát triển văn hoá, phát
triển toàn diện con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội''. Đại hội
XI của Đảng tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán: ''Phải coi trọng, việc kết hợp
chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội''. Như
12


vậy, tư tưởng tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội
được thể hiện rõ ngay trong từng bước hoàn thiện đường lối chiến lược và từng
chính sách phát triển của Đảng.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng đề ra và triển khai thực hiện nhiều chính sách
gắn kết tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội. Chính sách phát triển

kinh tế nhiều thành phần đã tạo động lực để huy động nguồn lực dạng của xã hội
cho phát triển.
Trước quan điểm của Đảng và thực trạng như trên, có rất nhiều công trình
nghiên cứu đưa ra các giải pháp để giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng
kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Trong đó, trọng
tâm là các giải pháp sau:
Thứ nhất, để thúc đẩy và giải quyết tốt mối quan hệ trên phải lấy xây dựng
kinh tế làm trung tâm, nỗ lực phát triển sức sản xuất, đổi mới mô hình tăng trưởng
theo hướng tăng trưởng bền vững.
Thứ hai, giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế thị
trường và xây dựng văn hoá.
Về khoa học công nghệ cần có chiến lược phát triển đúng hướng, chú trọng
tăng mạnh năng lực khoa học công nghệ, mở rộng và phát triển thị trường công
nghệ, tăng cường sự liên kết giữa các trường đại học và doanh nghiệp nhằm nâng
cao chất lượng đào tạo nhân lực. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong hoạt động khoa
học công nghệ.
Thứ ba, tăng cường hơn nữa việc hoàn thiện các chính sách xã hội: hệ thống
an sinh xã hội, công bằng phân phối, bình đẳng giới,…
Thứ tư, xây dựng chế độ chính trị dân chủ và chế độ pháp luật xã hội chủ nghĩa.

Thứ năm, để thúc đẩy việc giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh
tế và phát triển văn hóa, cần đẩy mạnh việc giáo dục, tuyên truyền về mối quan hệ
này vì đây là mối quan hệ liên quan đến toàn bộ đời sống xã, đến toàn dân.
13


KẾT LUẬN
Tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã
hội có mối quan hệ biện chứng gắn bó chặt chẽ với nhau. Quá chú trọng tới tăng
trưởng, không quan tâm giải quyết vấn đề phát triển văn hóa, công bằng xã hội sẽ

để lại nhiều hậu quả về mặt xã hội, vấn đề đó tất yếu dẫn tới suy giảm tăng trưởng
kinh tế. Ngược lại, chỉ chú trọng tới việc giải quyết các vấn đề xã hội sẽ triệt tiêu
các động lực phát triển kinh tế. Không thể nói đến một xã hội văn minh, phát triển,
có bản sắc văn hóa khi giải quyết các vấn đề xã hội trên một nền kinh tế tăng trưởng
kém. Cũng không thể có một nền kinh tế tăng trưởng nhanh bền vững trong một xã
hội mà đa số dân chúng thấp kém về trí tuệ, ốm yếu về thể chất, thiếu thốn về mặt
tinh thần, thất nghiệp và nghèo đói. Như vậy tăng trưởng kinh tế có thể tạo điều
kiện vật chất để thực hiện phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và
ngược lại phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội cũng là động lực
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trong thời kỳ đổi mới, vấn đề này cũng được Đảng và Nhà nước quán triệt
sâu sắc. Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ
và công bằng xã hội trong từng bước đi và trong suốt quá trình phát triển là quan
điểm, định hướng cơ bản nhất quán xuyên suốt quá trình đổi mới.

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bùi Đình Phong, Nguyễn Tuyết Hạnh – Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng
kinh tế với thực hiện tiến bộ công bằng xã hội ở nước ta hiện nay – Tạp chí phát
triển nhân lực.
2. Đoàn Thị Bích Hiền (2012) - Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa,
gắn với tiến bộ và công bằng xã hội - đặc trưng của nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - Tạp chí Cộng sản.
3. PGS, TS Vũ Văn Phúc (2012) - Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở nước ta: Quan niệm,
thực trạng và giải pháp - Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản.
4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996), Nxb Chính trị quốc gia
5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X (2006), Nxb Chính trị quốc gia.

6. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI (2011), Nxb Chính trị quốc gia –
Sự thật.
7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII (1991), Nxb Chính trị quốc gia.
8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX(2001), Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội.

15


PHỤ LỤC

Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở nước ta: Quan niệm, thực trạng
và giải pháp
PGS, TS Vũ Văn Phúc - Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung,
phát triển năm 2011) xác định 8 phương hướng cơ bản cần tập trung quán triệt và
thực hiện để hoàn thành mục tiêu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta
là ''xây dựng được về cơ bản nền tảng kinh tế của chủ nghĩa xã hội với kiến trúc
thượng tầng về chính trị, tư tưởng, văn hóa phù hợp, tạo cơ sở để nước ta trở thành
một nước xã hội chủ nghĩa ngày càng phồn vinh, hạnh phúc''. Cương lĩnh yêu cầu,
trong quá trình thực hiện các phương hướng đó, phải chú trọng nắm vững và giải
quyết tốt các mối quan hệ cơ bản, trong đó có mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và phát triển văn hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.
l. Về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội
Tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hóa, tiến bộ và công bằng xã hội.
Tăng trưởng kinh tế là một khái niệm kinh tế học, dùng để chỉ sự gia tăng về quy
mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Các chỉ tiêu thường được
sử dụng để đo mức tăng trưởng kinh tế là mức tăng tổng sản phẩm quốc nội (GDP),

tổng sản phẩm quốc dân (GNP) và các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp khác. Tăng trưởng
đơn thuần chỉ là sự thay đổi về lượng, chưa phản ánh mặt chất của một nền kinh tế.
Văn hóa, phát triển văn hoá.
Theo nghĩa rộng, văn hoá là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con người
sáng tạo ra, được tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn của con người và
16


nhằm phục vụ cho sự phát triển của con người. Các giá trị này được cộng đồng chấp
thuận, vận dụng trong đời sống xã hội và được truyền lại cho các thế hệ sau. Văn
hoá thể hiện trình độ phát triển và những đặc trưng riêng có của từng dân tộc. Theo
nghĩa hẹp, văn hoá liên quan đến toàn bộ hoạt động tinh thần của xã hội. Phát triển
văn hoá chính là phát triển và củng cố nền tảng tinh thần của xã hội.
Tiến bộ và công bằng xã hội
Tiến bộ xã hội là khái niệm phản ánh sự vận động của xã hội từ thấp đến cao, từ
đơn giản đến phức tạp, là sự vận động của xã hội loài người từ hình thái kinh tế - xã
hội này lên hình thái kinh tế - xã hội khác cao hơn, hoàn thiện hơn cả về cơ sở hạ
tầng, cả về kiến trúc thượng tầng.
Tiến bộ xã hội trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta được thể hiện
trên bình diện chung của toàn xã hội, của từng lĩnh vực, của mỗi tổ chức, mỗi gia
đình và mỗi cá nhân. Một xã hội vận động theo hướng đi lên chủ nghĩa xã hội phải
là một xã hội ngày càng giàu có hơn về của cải vật chất, phong phú hơn về đời sống
tinh thần; đem lại cho con người những giá trị cuộc sống nhân văn, cao đẹp, hạnh
phúc. Cái đích huớng tới của tiến bộ xã hội phải là con người, là sự phát triển toàn
diện con người.
Công bằng xã hội là một khái niệm có tính lịch sử và có nội hàm, trình độ khác
nhau ở các chế độ xã hội khác nhau. Công bằng xã hội là phương thức đúng đắn
nhất để thỏa mãn một cách hợp lý những nhu cầu của các tầng lớp xã hội, các nhóm
xã hội, các cá nhân xuất phát từ khả năng hiện thực của những điều kiện kinh tế -xã
hội nhất định. Trước đây, khi nói đến công bằng xã hội dưới chế độ xã hội chủ

nghĩa, chủ yếu nhấn mạnh công bằng trong chế độ phân phối theo lao động. Còn
việc phân phối trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhất là trong điều kiện
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế,
thì công bằng xã hội mang nhiều nội hàm mới.

17


Công bằng xã hội không chỉ giới hạn ở công bằng về kinh tế, mặc dù đây là yếu tố
nền tảng, mà còn lập công bằng trong các lĩnh vực chính trị, pháp lý, văn hóa, xã
hội, giáo dục, y tế...
Về một phương diện nào đó, công bằng cũng là một mặt biểu hiện của tiến bộ xã
hội; phản ánh việc giải quyết tương quan giữa các chủ thể trong các mối quan hệ xã
hội về quyền và trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi, cống hiến, hưởng thụ...
Như vậy công bằng xã hội được thể hiện trên ba phương diện chủ yếu sau: công
bằng về cơ hội phát triển (học tập, lao động, việc làm, tiếp cận các nguồn lực và
điều kiện phát triển sản xuất, kinh doanh...); công bằng về phân phối sản phẩm xã
hội; công bằng về quan hệ phát triển giữa các vùng miền, các nhóm, tầng lớp xã hội,
thực hiện các chính sách xã hội đối với các đối tượng chính sách và những đối
tượng yếu thế.
Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và
công bằng xã hội.
Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa.
Đời sống của con người cũng như của xã hội bao gồm hai mặt vật chất và tinh thần.
Nếu kinh tế là nền tảng vật chất của xã hội, đáp ứng nhu cầu vật chất của con người
và xã hội, thì văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, đáp ứng nhu cầu tinh thần
của con người và xã hội. Tăng trưởng kinh tế là cơ sở và điều kiện quan trọng hàng
đầu cho sự phát triển văn hóa, phát triển văn hóa chính là mục tiêu và động lực của
tăng trưởng kinh tế. Tăng trưởng kinh tế phải nhằm mục tiêu phát triển văn hóa,
phát triển con người. Sức sản xuất càng phát triển, thì quan hệ giữa văn hoá và kinh

tế càng mật thiết. Mọi hoạt động kinh tế từ thiết kế sản phẩm tới trao đổi và sử dụng
sản phẩm đều thấm sâu yếu tố văn hoá, vì toàn bộ quá trình kinh tế đều là hoạt động
của người, và con người, thông qua các hoạt động của mình thiết lập, các quan hệ
giữa con người với tự nhiên, giữa con người với con người. Hiện nay, toàn cầu hoá
kinh tế và sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật đã tạo điều kiện đề kinh tế
phát triển nhanh chóng, và những thay đổi trong phát triển kinh tế có tác động rất
18


lớn đến văn hóa. Mặt khác, chỉ khi những quyết sách và chiến lược phát triển kinh
tế mang hàm lượng văn hóa cao, thì sự phát triển mới thật sự có giá trị.
Hiện nay, tăng trưởng kinh tế gắn chặt chẽ với phát triển văn hoá còn vì bên cạnh
yếu tố vốn, kỹ thuật, tài nguyên, thì lao động, nhất là năng lực sáng tạo của con
người ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng hơn của sự giàu có và phát triển.
Một chính sách phát triển đúng đắn phải là một chính sách làm cho các yếu tố văn
hóa thấm sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động sáng tạo của con người, nhân tố văn
hóa phải trở thành nội dung quan trọng của hệ thống chính sách, chiến lược, kế
hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước.
Quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội
Tiến bộ và công bằng xã hội quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng kinh tế có hai khía
cạnh: vừa là động lực, vừa là thành quả của tăng trưởng kinh tế, thể hiện sự phân
phối thành quả của tăng trưởng. Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện vật chất
để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Đến lượt mình, tiến bộ và công bằng xã
hội là động lực, mục tiêu của tăng trưởng kinh tế. Không bảo đảm tiến bộ, công
bằng xã hội sẽ gây cản trở cho tăng trưởng kinh tế ở giai đoạn tiếp theo.
2. Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực
hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở Việt Nam trong những năm qua
Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và phát triển văn hoá.
Vấn đề giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hoá đã

được đặt ra ngay từ những ngày đầu của nước Việt Nam mới. Chủ tịch Hồ Chí
Minh nhấn mạnh: Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề phải chú ý
đến cùng, phải coi trọng ngang nhau, đó là chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá. ''Muốn
xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa'' 1. Văn hoá nghệ
thuật, cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế
và chính trị''2. Đảng ta luôn luôn coi trọng gắn kết phát triển kinh tế với xây dựng
19


văn hóa. Đại hội VIII của Đảng, khi nêu ra những nhiệm vụ phát triển kinh tế, đã
nhận thấy sự gắn bó hữu cơ của yếu tố văn hoá và kinh tế qua việc xác định ''lấy
việc phát huy, nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và
bền vững”3. Đại hội X của Đảng đã đề ra nhiệm vụ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện
đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức, yêu cầu phát triển kinh tế phải gắn bó
chặt chẽ và đồng bộ với phát triển văn hoá. Khi bàn về văn hoá, Đảng ta luôn khẳng
định ''văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc
đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII đã xác lập
một hệ thống chính sách để xây dựng và phát triển văn hoá, trong đó đáng chú ý là
chính sách ''kinh tế trong văn hoá'' nhằm gắn văn hoá với các hoạt động kinh tế,
khai thác tiềm năng tài chính hỗ trợ cho phát triển văn hoá và ''chính sách văn hoá
trong kinh tế'' nhằm bảo đảm cho văn hoá thể hiện rõ trong các hoạt động kinh tế.
Hội nghị Trung ương 10 khoá IX đã khẳng định mục tiêu chủ yếu của sự nghiệp
công nghiệp hoá, hiện đại hoá là bảo đảm sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh
tế là trung tâm, xây dựng chỉnh đốn Đảng là then chốt với không ngừng nâng cao
đời sống văn hoá, nền tảng tinh thần của xã hội. Nghị quyết Đại hội X của Đảng
nhấn mạnh: “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa Việt
Nam tiên tiến, đậm đà bản sác dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát
triển kinh tế - xã hội, làm cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã
hội''4. Đại hội XI của Đảng yêu cầu ''Phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hoá, xã
hội hài hoà với phát triển kinh tế''5.

Trên thực tế, sự phát triển kinh tế - xã hội, quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế và
phân công lao động quốc tế tác động mạnh mẽ đến đời sống văn hoá của Việt Nam.
Chúng ta đã phát triển đồng bộ và toàn diện quan hệ văn hoá - xã hội và các thành
tố văn hoá theo hướng dân tộc, hiện đại, dân chủ, khoa học và nhân văn trên cơ sở
lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối văn hoá của
Đảng nhằm phát triển con người, xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh và môi
trường sinh thái an toàn, là động lực để thực hiện thành công sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong những năm qua, sự nghiệp phát
20


triển văn hoá đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần tạo động lực tinh
thần cho sự phát triển đất nước; tư tưởng, đạo đức và lối sống có nhiều chuyển biến
tích cực; chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng thấm sâu vào
nhận thức và hành động của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Nhiều giá trị văn hoá
mới, chuẩn mực đạo đức tiến bộ được khẳng định, dân chủ trong xã hội không
ngừng được củng cố và phát huy. Thế hệ trẻ có khát vọng và ý chí lập thân, lập
nghiệp để phát triển đất nước. Các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc
được kế thừa và phát huy trong điều kiện mới. Việc tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân
loại làm giàu cho nền văn hoá dân tộc trong thời kỳ hội nhập quốc tế được chú
trọng. Văn hoá đã ngày càng khẳng định vai trò nền tảng tinh thần của xã hội, là
mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, khi mức sống
bình quân của người dân được cải thiện, quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa ngày
càng mạnh mẽ thì nhu cầu về văn hoá của nhân dân ngày càng cao là điều tất yếu.
Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, giao lưu văn hoá toàn cầu ngày càng sôi động
cũng tác động không nhỏ đến văn hóa Việt Nam. Những thành tựu khoa học công
nghệ hiện đại, đặc biệt là công nghệ thông tin đã và đang kích thích năng lực sáng
tạo và thụ hưởng các giá trị văn hoá của nhân dân. Vai trò của văn hoá trong xây
dựng doanh nghiệp, phát triển kinh tế khu vực và quốc tế ngày càng được coi trọng.
Quá trình dân chủ hoá trong sáng tạo, sản xuất, truyền bá và hưởng thụ các giá trị

văn hoá ngày càng gia tăng trong bối cảnh toàn cầu hoá. Đây là những viễn cảnh
thuận lợi để phát triển văn hóa.
Trong giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa chúng
ta đối mặt với cả thuận lợi và thách thức. Thứ nhất, tăng trưởng kinh tế đã góp phần
giải phóng các tiềm năng kinh tế. Quá trình dân chủ hóa đời sống kinh tế, cùng với
vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, sự tồn tại và phát triển của các thành phần
kinh tế khác đã đóng góp một cách tích cực, to lớn vào sự phát triển kinh tế chung
của đất nước. Thứ hai, tăng trưởng kinh tế đã góp phần đa dạng hóa và năng động
hoá nền sản xuất, tạo điều kiện cho quá trình dân chủ hoá đời sống xã hội, thúc đẩy
nhanh tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Trong những năm gần đây, để đẩy nhanh
21


tốc độ phát triển kinh tế, Đảng và nhà nước ta chủ trương đẩy mạnh công nghiệp
hoá, hiện đại hoá đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức, làm cho lực lượng sản
xuất phát triển đa dạng, phong phú và nhanh hơn, để tăng năng suất lao động, có đủ
sức cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế thành công, khắc phục tình trạng lạc hậu
của lực lượng sản xuất, của lao động thủ công, lao động nông nghiệp. Thứ ba, tăng
trưởng kinh tế có tác dụng thúc đẩy hình thành thói quen suy nghĩ về tính hiệu quả,
tính thiết thực của công việc.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã và đang được phát triển ở
nước ta, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, bên cạnh những tác động tích cực, cũng
ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ đối với sự phát triển con người ở Việt Nam. Một là,
dẫn đến phân hoá xã hội sâu sắc giữa khu vực nông thôn và thành thị, giữa các
ngành nghề khác nhau trong xã hội, giữa nhóm người có thu nhập thấp và nhóm
người có thu nhập quá cao. Trong xã hội ta vẫn tồn tại hiện tưọng bất bình đẳng, và
do vậy, dẫn đến nảy sinh nhiều mâu thuẫn về lợi ích. Hai là, tình trạng suy thoái
đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng; lối sống
thực dụng, sùng bái đồng tiền, ích kỷ, cá nhân chủ nghĩa, tham nhũng, tệ nạn xã hội
có xu hướng gia tăng; tình trạng ô nhiễm môi trường, sự lây lan dịch bệnh nguy

hiểm xảy ra thường xuyên, thái độ xem thường luân lý và các giá trị tinh thần, giá
trị nhân văn, đề cao lợi ích vật chất, vô cảm, bàng quan với cuộc sống.v.v. có xu
hướng mở rộng. Ba là, cùng với việc phát triển kinh tế thị trường là sự tác động
mạnh mẽ của xu thế toàn cầu hóa kinh tế, hội nhập quốc tế, các giá trị văn hoá
truyền thống có những biến đổi nhất định và đang đặt ra nhiều vấn đề bức xúc cho
xã hội.
Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế
và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm yêu cầu phải gắn kết phát triển kinh tế với bảo đảm
công bằng xã hội, xem đó không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực cho tăng trưởng
kinh tế. Người nói: ''Trong công tác lưu thông phân phối, có hai điều quan trọng
phải luôn nhớ: Không sợ thiếu chỉ sợ không công bằng; không sợ nghèo, chỉ sợ
22


lòng dân không yên''6. Vấn đề này cũng được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Văn kiện
Đại hội VII của Đảng xác định: ''Kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát
triển văn hóa, giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội...''7. Văn kiện Đại hội VIII
của Đảng nêu rõ: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ, công bằng xã hội, giữ
gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường sinh thái'' 8. Văn kiện
Đại hội IX của Đảng khẳng định: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ
và công bằng xã hội trong từng bước phát triển'' 9. Văn kiện Đại hội X của Đảng
nhấn mạnh: ''Phải gắn tăng trưởng kinh tế, với phát triển văn hoá, phát triển toàn
diện con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội'' 10. Đại hội XI của
Đảng tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán: ''Phải coi trọng, việc kết hợp chặt
chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội'' 11. Như vậy,
tư tưởng tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội được
thể hiện rõ ngay trong từng bước hoàn thiện đường lối chiến lược và từng chính
sách phát triển của Đảng.
Ngay khi nền kinh tế còn ở trình độ thấp, Đảng ta đã sớm lựa chọn mô hình phát

triển kinh tế gắn với phát triển văn hóa và công bằng xã hội. Đến thời kỳ đổi mới,
Đảng đề ra và triển khai thực hiện nhiều chính sách gắn kết tăng trưởng kinh tế với
tiến bộ, công bằng xã hội. Chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần đã tạo
động lực để huy động nguồn lực dạng của xã hội cho phát triển. Mỗi năm nước ta
có khoảng 1,4 triệu người bước vào độ tuổi lao động, Nhà nước đã ban hành các
chính sách hỗ trợ việc làm, khuyến khích các thành phần kinh tế mở các trung tâm
dạy nghề, tạo điều kiện cho vay vốn tín dụng đối với người lao động đi xuất khẩu,
chính sách xóa đói, giảm nghèo, chính sách phát triển giáo dục và y tế, chính sách
bảo đảm an sinh xã hội, chính sách với người có công, người khuyết tật, người gặp
khó khăn.., Đến nay, Việt Nam đã hoàn thành cơ bản các mục tiêu thiên niên kỷ về
giảm nghèo và gần đây, Việt Nam được đánh giá là đã thoát nghèo.
Cùng với hệ thống chính sách ngày càng hoàn thiện và phát huy hiệu quả trong thực
tiễn, những năm qua Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong giải quyết mối quan hệ
giữa phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Về kinh tế, vị thế của
23


Việt Nam được cải thiện rõ rệt cả ở khu vực và trên thế giới. Lựa chọn xây dựng
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mô hình tăng trưởng kinh tế mà
chúng ta hướng tới là tăng trưởng bền vững, tăng trưởng vì con người, tăng trưởng
gắn với bảo vệ môi trưởng. Đời sống vật chất và tinh thẩn của nhân dân được cải
thiện. Trình độ dân trí, chất lượng nguồn nhân lực và tính năng động xã hội của con
người được nâng lên đáng kể. Các địa phương trong cả nước đã hoàn thành mục
tiêu xóa mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học, trung học cơ sở. Công tác đào tạo
nghề được mở rộng. Năng lực nghiên cứu khoa học và ứng đụng công nghệ mới
được nâng cao. Xoá đói, giảm nghèo đạt kết quả nổi bật, được thế giới đánh giá cao.
Việc đền ơn đáp nghĩa đối với những người có công với nước; công tác bảo trợ xã
hội, chăm sóc và giúp đỡ những người bị ảnh hưởng chất độc da cam, người tàn tật,
người già không nơi nương tựa, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn... được quan tâm và
thực hiện tốt. Việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em, chăm lo sức khoẻ cộng đồng,... đạt

nhiều tiến bộ.
Bên cạnh những kết quả tích cực, việc thực hiện công bằng xã hội ở nước ta vẫn
còn những hạn chế. Trong lĩnh vực kinh tế, tuy chúng ta đã đổi mới mạnh mẽ về cơ
chế, chính sách để phát triển lực lượng sản xuất và hoàn thiện quan hệ sản xuất
nhằm thực hiện công bằng xã hội, nhưng trong chỉ đạo thực hiện vẫn còn nhiều lúng
túng, gây cản trở đối với sự phát triển của các thành phần kinh tế. Sự phân phối
nguồn vốn đầu tư - một trong những tiền đề cho việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo
đảm sự công bằng giữa các vùng miền còn nhiều bất cập. Việc ưu tiên, ưu đãi các
điều kiện phát triển sản xuất trong các doanh nghiệp như đầu tư, quyền sử dụng đất
đai, chính sách tín dụng, thuế,... còn thiên về thành phần, chứ chưa thực sự căn cứ
vào mục tiêu, nhiệm vụ, hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Hiện nay, các doanh nghiệp
cũng chưa thực sự được hoạt động trên một “sân chơi” hoàn toàn bình đẳng.
Về xã hội, nảy sinh nhiều vấn đề bức xúc, đặc biệt là tình trạng thất nghiệp và thiếu
việc làm ở nông thôn, những nơi đất nông nghiệp được chuyển đổi mục đích sử
dụng. Bên cạnh đó, sự phân hoá giàu nghèo diễn ra khá nghiêm trọng giữa các tầng
lớp dân cư, khoảng cách về thu nhập giữa nhóm có thu nhập cao nhất và nhóm có
24


thu nhập thấp nhất đang có xu hướng mở rộng. Trong lĩnh vực giáo dục, y tế còn
nhiều hiện tượng tiêu cực, ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, vi
phạm công bằng xã hội. Thực hiện bình đẳng giới trong điều kiện chuyển sang nền
kinh tế thị trường gặp nhiều khó khăn, một bộ phận không nhỏ phụ nữ, nhất là phụ
nữ nông thôn, vùng sâu vùng xa, vùng dân tộc thiểu số hiện đang trong tình trạng
sức khoẻ yếu, trình độ học vấn và tay nghề thấp, thu nhập bấp bênh, nguy cơ mất
việc làm cao và ít có điều kiện tham gia các hoạt động xã hội.
3. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,
thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian tới
Thứ nhất, để thúc đẩy và giải quyết tốt mối quan hệ nêu trên phải kiên trì lấy xây
dựng kinh tế làm trung tâm, nỗ lực phát triển sức sản xuất, đổi mới mô hình tăng

trưởng theo hướng tăng trưởng bền vững. Của cải vật chất xã hội phong phú là cơ
sở vật chất thực hiện công bằng xã hội. Chỉ có nỗ lực phát triển sức sản xuất, sáng
tạo ra của cải vật chất ngày càng phong phú, chúng ta mới có khả năng đáp ứng và
nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Hơn nữa, phải từng bước
nâng cao trình độ sức sản xuất chúng ta mới có thể hoàn thiện thể chế kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo cơ sở vật chất hùng hậu để bảo đảm hạnh
phúc cho nhân dân.
Thứ hai, giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế thị trường và
xây dựng văn hoá.
Kinh tế thị trường đã góp phần giải phóng các tiềm năng kinh tế, làm năng động
hoá đời sống kinh tế, tạo điều kiện phát triển cho các thành phần kinh tế, đẩy nhanh
tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, kinh tế thị trường cũng dẫn đến sự
phân hoá xã hội sâu sắc, hiện tượng suy thoái đạo đức lối sống lan rộng, làm biến
dạng nhiều giá trị dẫn đến đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc. Điều đó đòi hỏi chúng
ta phải biết phát huy cao nhất tác động tích cực và hạn chế đến mức tối thiểu ảnh
hưởng tiêu cực của kinh tế thị trường, duy trì sự ổn định và phát triển xã hội.

25