Biện pháp tư pháp trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại theo bộ luật hình sự năm 1999 luận văn ths luật

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ THỊ PHƢỢNG

BIỆN PHÁP TƢ PHÁP: TRẢ LẠI TÀI SẢN,
SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI
THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2014

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VŨ THỊ PHƢỢNG

BIỆN PHÁP TƢ PHÁP: TRẢ LẠI TÀI SẢN,
SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI
THEO BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999
Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số

: 60 38 01 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trịnh Quốc Toản

HÀ NỘI - 2014

2


Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên
cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và
trích dẫn trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính
xác và trung thực. Những kết luận khoa học của
luận văn ch-a từng đ-ợc ai công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Vũ Thị Ph-ợng

3


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
Danh mục các bảng

MỞ ĐẦU

Chương 1:

1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỆN PHÁP TƢ PHÁP

7

"TRẢ LẠI TÀI SẢN, SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƢỜNG
THIỆT HẠI" THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1.

cơ sở lý luận về biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại"

7

1.1.1. Quan niệm chung về các biện pháp tư pháp

7

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của biện pháp tư pháp "Trả lại tài
sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"

12

Phân biệt biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" với hình phạt tiền, hình phạt tịch thu tài sản

và với biện pháp tư pháp tịch thu tiền, vật trực tiếp liên quan
đến tội phạm trong luật hình sự Việt Nam

17

1.2.1. Phân biệt biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" với hình phạt tiền

17

1.2.2. Phân biệt biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" với hình phạt tịch thu tài sản

20

1.2.3. Phân biệt biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" với biện pháp tư pháp "Tịch thu vật, tiền trực
tiếp liên quan đến tội phạm"

22

1.2.

4


Khái quát lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam quy định biện
pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"

25

1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước
khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985

25

1.3.2. Giai đoạn từ sau khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1985 đến
trước khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999

27

Nghiên cứu so sánh biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa
chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong pháp luật hình sự Việt
Nam với biện pháp cưỡng chế hình sự tương đương trong luật
hình sự của Liên bang Nga và Cộng hòa dân chủ nhân dân
Trung Hoa

29

1.3.

1.4.

1.4.1. Luật hình sự Liên bang Nga

29

1.4.2. Luật hình sự nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Trung Hoa

32

Chương 2:

NHỮNG QUY ĐỊNH VỀ BIỆN PHÁP TƢ PHÁP "TRẢ

36

LẠI TÀI SẢN, SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƯỜNG THIỆT
HẠI" TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VÀ THỰC
TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI BÌNH

2.1.

Những quy định về biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại" trong Bộ luật hình sự năm 1999

36

2.1.1. Những quy định chung

36

2.1.2. Quy định về "Trả lại tài sản"

44

2.1.3. Quy định về "Sửa chữa tài sản"

50

2.1.4. Quy định về "Bồi thường thiệt hại"

52

2.2.

Thực tiễn áp dụng biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại" trên địa bàn tỉnh Thái Bình

65

2.2.1. Tình hình chung

65

2.2.2. Một số tồn tại, hạn chế trong áp dụng biện pháp "Trả lại tài sản,
sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trên địa bàn tỉnh Thái Bình

69

5


2.3.

Những nguyên nhân của tồn tại, hạn chế trong áp dụng biện pháp
tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"

78

2.3.1. Nguyên nhân khách quan

79

2.3.2. Nguyên nhân chủ quan

79

Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ

81

BIỆN PHÁP "TRẢ LẠI TÀI SẢN, SỬA CHỮA HOẶC BỒI
THƢỜNG THIỆT HẠI" TRONG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁP DỤNG

3.1.

Nhu cầu hoàn thiện pháp luật hình sự và nâng cao hiệu quả áp
dụng biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường
thiệt hại"

81

3.2.

Giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về
biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"

82

3.2.1. Hoàn thiện quy định tại Điều 42 Bộ luật hình sự năm 1999

82

3.2.2. Hoàn thiện một số quy định pháp luật hình sự có liên quan
đến áp dụng biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại"

86

Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng biện pháp "Trả lại
tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong thực tiễn

91

3.3.

3.3.1. Nâng cao năng lực, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ và đạo
đức nghề nghiệp cho đội ngũ cán bộ tư pháp 91
3.3.2. Tăng cường hoạt động hướng dẫn bảo đảm thực hiện áp dụng
biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường
thường thiệt hại" đạt hiệu quả

93

3.3.3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật

96

3.3.4. Tăng cường hợp tác quốc tế trong việc thu hồi tài sản bị chiếm
đoạt hoặc sử dụng trái phép

97

KẾT LUẬN

98

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

99

6


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS

: Bộ luật dân sự

BLHS

: Bộ luật hình sự

BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự
TNHS

: Trách nhiệm hình sự

7


DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

Tên bảng

Trang

So sánh biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc

18

bảng
1.1

bồi thường thiệt hại" với hình phạt tiền
1.2

So sánh biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc

21

bồi thường thiệt hại" với hình phạt tịch thu tài sản
1.3

So sánh biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc

24

bồi thường thiệt hại" với biện pháp tịch thu vật, tiền trực
tiếp liên quan đến tội phạm
2.1

Thống kê xét xử các loại tội phạm của ngành Tòa án Thái

66

Bình từ năm 2009 đến năm 2013
2.2

Thống kê xét xử 3 nhóm tội phạm có khả năng áp dụng

68

cao biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại
3.1

Đề nghị sửa đổi khoản 2 Điều 41 BLHS và khoản 1 Điều 42

84

3.2

Đề nghị sửa đổi Điều 42 BLHS năm 1999

85

8


MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Tình hình tội phạm ở nước ta thời gian qua ngày càng gia tăng không
chỉ về số lượng mà cả về các loại tội phạm, đặc biệt là các loại tội xâm phạm
tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người; các tội xâm phạm
quyền sở hữu; các tội phạm về chức vụ cũng như các tội phạm kinh tế... Để
xử lý các tội phạm này các cơ quan tiến hành tố tụng phải áp dụng nhiều biện
pháp xử lý khác nhau, trong đó có việc áp dụng biện pháp tư pháp. Theo báo
cáo của Bộ Tư pháp năm 2012 "Thực tiễn 11 năm thi hành Bộ luật hình sự
cho thấy, các biện pháp tư pháp thường được áp dụng nhiều nhất là tịch thu
vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm (Điều 41); trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại (Điều 42)" [1].
Trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, biện pháp tư pháp "Trả lại tài
sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" không có ý nghĩa quyết định như
hình phạt nhưng trong giới hạn tác động của nó đã phát huy được vai trò tích
cực, là một bộ phận cấu thành không thể thiếu trong hệ thống các biện pháp
tác động của Nhà nước và xã hội đến tội phạm. Vai trò nổi bật của biện pháp
tư pháp này khi áp dụng đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã
hội là nhằm loại bỏ những điều kiện phạm tội, ngăn ngừa họ phạm tội trong
tương lai và khi áp dụng cùng hình phạt nó có vai trò hỗ trợ cho hình phạt.
Tuy nhiên, việc nhận thức cũng như áp dụng biện pháp "Trả lại tài sản,
sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" một cách chính xác, trên cơ sở đó đưa ra
phán quyết công bằng và thống nhất chung cho mọi trường hợp không phải là
việc dễ dàng, đơn giản đối với những người tiến hành tố tụng. Vì thế có nhiều

trường hợp đã dẫn đến tình trạng cơ quan tiến hành tố tụng lúng túng trong áp
dụng các điều luật có nội dung liên quan đến vấn đề xử lý tài sản là đối tượng
chiếm đoạt hoặc bị sử dụng trái phép, còn tồn tại việc xác định thiệt hại cũng

9


như đánh giá các chứng cứ liên quan đến vấn đề bồi thường thiệt hại chưa triệt
để dẫn đến Tòa án đưa ra quyết định về việc bồi thường thiệt hại chưa thỏa đáng,
có trường hợp bồi thường thấp có trường hợp bồi thường cao;… Đây cũng là
một trong những lý do dẫn đến tình trạng áp dụng pháp luật không thống nhất
và tình trạng kháng cáo, kháng nghị, kéo dài thời gian giải quyết vụ án, ảnh
hưởng lợi ích của những người bị hại thậm chí của cả người phạm tội.
Bản chất của biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" mang tính dân sự và giải quyết trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự là
một trong những nguyên tắc quan trọng đã được quy định tại Điều 28 Bộ luật
tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003. Trong thời gian qua, các quy định của
pháp luật hình sự về biện pháp tư pháp này đã có những sửa đổi, bổ sung để
phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Tuy nhiên trong
quá trình áp dụng cũng như nghiên cứu vẫn còn tồn tại nhiều ý kiến, cách hiểu
và áp dụng khác nhau.
Việc tiếp tục nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam
hiện hành và thực tiễn áp dụng biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại" để làm sáng tỏ về mặt khoa học và đưa ra những
giải pháp hoàn thiện nâng cao hiệu quả áp dụng những quy định đó không chỉ
có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng mà còn là lý do luận chứng
cho việc lựa chọn đề tài: Biện pháp tư pháp: Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc
bồi thường thiệt hại theo Bộ luật hình sự năm 1999 làm luận văn thạc sĩ luật
học. Đây là một đề tài khá mới và phức tạp, tuy nhiên với phạm vi luận văn
thạc sĩ, tác giả chỉ nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến

biện pháp tư pháp này trên cơ sở nghiên cứu số liệu thực tiễn xét xử 5 năm
(2009 - 2013) địa bàn tỉnh Thái Bình.
2. Tình hình nghiên cứu
Từ khi Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 có hiệu lực, các biện pháp
tư pháp cũng đã được một số tài liệu, bài viết tạp chí đề cập đến và cũng đã
được các nhà nghiên cứu chọn làm đề tài luận văn, luận án.

10


Trước tiên, phải kể đến là Giáo trình của một số cơ sở đào tạo Luật
trong nước, như: Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của Khoa
Luật Đại học quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2007; Giáo
trình Luật hình sự Việt Nam, Tập 1, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công
an nhân dân, 2010; Giáo trình Luật hình sự Việt Nam của Học viện Tư pháp,
PGS.TS Nguyễn Văn Huyên (chủ biên), Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2011.
Thứ hai, ở cấp độ luận văn thạc sĩ thực hiện ở Trường Đại học Luật
Hà Nội có đề tài của Lê Thị Bích Lan, "Một số vấn đề trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm"; cấp độ đề tài luận
án tiến sĩ của Nguyễn Thanh Hồng, "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong
vụ án tai nạn giao thông đường bộ".
Thứ ba, một số sách chuyên khảo như: Sách chuyên khảo sau đại học:
Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung), của
GS.TSKH Lê Văn Cảm, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005; "Những vấn đề
lý luận và thực tiễn về hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam",
PGS.TS Trịnh Quốc Toản, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2011;"Cơ sở lý
luận và thực tiễn nâng cao hiệu quả của các biện pháp tư pháp và các hình
phạt không phải là tù và tử hình", Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995; "Tìm
hiểu hình phạt và các biện pháp tư pháp trong luật hình sự Việt Nam: những
văn bản hướng dẫn thi hành hình phạt trong bộ luật hình sự 1999", Trần

Minh Hưởng, Nxb Lao động, Hà Nội, 2007; "Hoàn thiện các quy định chung
của phần chung Bộ luật hình sự trong yêu cầu mới của đất nước", TS. Trịnh
Tiến Việt, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012.
Thứ tư, một số bài viết trên các tạp chí chuyên ngành cũng đã đề cập
đến đối tượng nghiên cứu của luận văn này, như: "Trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do hành vi xâm hại tính mạng, sức khỏe con người" của ThS. Đinh
Văn Quế (Tạp chí Tòa án, số 10/2004); "Quy định của Bộ luật hình sự và Bộ
luật tố tụng hình sự về việc trả lại tài sản cho chủ sở hữu và thực tiễn áp

11


dụng" của ThS. Nguyễn Văn Trượng (Tạp chí Tòa án nhân dân, số 12/2005);
"Thực trạng quy định của pháp luật hình sự về các biện pháp tư pháp" của
TS. Trương Quang Vinh (Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 02/2010).
Tình hình nghiên cứu cho thấy, trong lĩnh vực nghiên cứu lý luận về
vấn đề này, các nhà nghiên cứu luật học đã đề cập đến một mức độ nào đó về
biện pháp tư pháp. Tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu riêng về biện
pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" mà chỉ đơn
lẻ nghiên cứu đề cập về vấn đề bồi thường thiệt hại.
Để việc đưa biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" áp dụng vào thực tiễn được chính xác, cụ thể hơn đòi hỏi
vấn đề lý luận về loại biện pháp tư pháp này phải được nghiên cứu sâu hơn,
toàn diện, có hệ thống và chính thống hơn. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài này
mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Xây dựng và hoàn thiện biện pháp tư pháp
này nói riêng và BLHS, BLTTHS nói chung là đáp ứng một trong những yêu
cầu của công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm hiện nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu toàn diện và có hệ thống những vấn đề lý luận

về biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"
cũng như thực tiễn pháp luật, thực tiễn áp dụng pháp luật về biện pháp này
trên địa bàn tỉnh Thái Bình trong 5 năm từ năm 2009 đến năm 2013, luận văn
đề xuất những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật hình
sự về biện pháp tư pháp này và nâng cao hiệu quả áp dụng nó trong thực tiễn.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận văn phải thực hiện nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận của biện pháp tư pháp
"Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"như: khái niệm, đặc điểm,

12


vai trò của biện pháp tư pháp này; phân biệt biện pháp này với biện pháp tư
pháp "Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm" và với một số hình
phạt mang tính kinh tế.
- Nghiên cứu so sánh với pháp luật hình sự Liên bang Nga và Cộng
hòa dân chủ nhân dân Trung Hoa.
- Phân tích làm sáng tỏ những quy định biện pháp tư pháp "Trả lại tài
sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong luật hình sự Việt Nam từ năm
1945 đến nay;
- Phân tích, đánh giá thực tiễn áp dụng biện pháp này trên địa bàn tỉnh
Thái Bình từ năm 2009 đến năm 2013 để chỉ ra những tồn tại, hạn chế và
nguyên nhân của nó.
- Trên cơ sở nghiên cứu về lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất một
số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện chế định biện pháp tư pháp "Trả lại
tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong pháp luật hình sự Việt Nam
và nâng cao hiệu quả áp dụng trong thực tiễn.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn được trình bày trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin,

tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về Nhà nước và
pháp luật, logic học, triết học, tội phạm học, luật hình sự, tố tụng hình sự.
Luận văn được hình thành dựa trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu
của các nhà khoa học và các tài liệu đã được công bố, dựa trên cơ sở nghiên
cứu các văn bản pháp luật của Nhà nước, các văn bản áp dụng pháp luật, bản
án, quyết định của Tòa án nhân dân, phân tích thực tiễn trên địa bàn tỉnh Thái
Bình đồng thời sử dụng phương pháp hệ thống, phương pháp logic lịch sử,
phân tích, thống kê và phương pháp tổng hợp để chọn lọc, trình bày nội dung
luận văn.

13


5. Những điểm mới và đóng góp của luận văn
Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận
và thực tiễn, vì đây là công trình nghiên cứu đầu tiên ở cấp độ một luận văn
thạc sĩ luật học về biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại" mà trong đó giải quyết nhiều vấn đề quan trọng về lý luận và
thực tiễn liên quan đến loại biện pháp tư pháp thường xuyên được áp dụng
trong thực tiễn của luật hình sự Việt Nam.
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn có đề
xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định để nâng cao hiệu quả áp
dụng biện pháp tư pháp này trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền
và cải cách tư pháp hiện nay.
Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên
cứu, đào tạo, các cơ quan bảo vệ pháp luật có thể dùng để rút kinh nghiệm
trong công tác điều tra, truy tố, xét xử.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dụng của luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Một số vấn đề chung về biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản,
sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" theo luật hình sự Việt Nam.
Chương 2: Những quy định về biện pháp tư pháp: "Trả lại tài sản, sửa
chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong Bộ luật hình sự năm 1999 và thực tiễn
áp dụng trên địa bàn tỉnh Thái Bình.
Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện các quy định về biện pháp
"Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong pháp luật hình sự
Việt Nam và nâng cao hiệu quả áp dụng.

14


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỆN PHÁP TƢ PHÁP
"TRẢ LẠI TÀI SẢN, SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI"
THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BIỆN PHÁP TƢ PHÁP "TRẢ LẠI TÀI SẢN,
SỬA CHỮA HOẶC BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI"

1.1.1. Quan niệm chung về các biện pháp tƣ pháp
Nhà nước quản lý xã hội bằng nhiều phương tiện khác nhau trong đó
phương tiện hữu hiệu nhất là pháp luật, với mỗi loại vi phạm pháp luật có
những chế tài riêng để xử lý và đưa các quan hệ xã hội trở về trật tự cần phải
có. Khi cá nhân thực hiện tội phạm thì sẽ phải chịu hậu quả pháp lý bất lợi
thông qua các chế tài hình sự được quy định trong BLHS hay nói cách khác
người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự (TNHS) do hành vi phạm tội
của mình. Hệ thống các dạng của TNHS gồm:
- Hệ thống hình phạt gồm:
+ Các hình phạt chính: Cảnh cáo; Phạt tiền; Cải tạo không giam giữ;

Trục xuất; Tù có thời hạn; Tù chung thân; Tử hình.
+ Các hình phạt bổ sung: Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề
hoặc làm những công việc nhất định; Cấm cư trú; Quản chế; Tước một số
quyền công dân; Tịch thu tài sản; Phạt tiền là hình phạt bổ sung; Trục xuất là
hình phạt bổ sung.
- Hệ thống các biện pháp tư pháp gồm:
+ Các biện pháp tư pháp chung như: Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên
quan đến tội phạm; Trả lại tài sản, sửa chữa, bồi thường thiệt hại; Buộc công
khai xin lỗi; Bắt buộc chữa bệnh.

15


+ Các biện pháp tư pháp quy định riêng đối với người chưa thành niên
phạm tội: Giáo dục tại xã, phường, thị trấn; Đưa vào trường giáo dưỡng.
Nghiên cứu luật hình sự nước ngoài cho thấy, ít có nước nào chỉ thiết
lập riêng hoặc là hệ thống các hình phạt hoặc là hệ thống các biện pháp cưỡng
chế hình sự khác trong luật hình sự, mà phần lớn các nước chấp nhận sự song
song tồn tại hai hệ thống các biện pháp cưỡng chế hình sự: Hình phạt và biện
pháp cưỡng chế hình sự khác. Tuy nhiên, biện pháp cưỡng chế hình sự khác ở
mỗi nước khác nhau có tên gọi khác nhau, chẳng hạn, BLHS của Cộng hòa
Liên bang Đức quy định từ Điều 61 đến Điều 72 về các biện pháp cải biến và
an toàn; luật hình sự của Cộng hòa Pháp và BLHS năm 1995 của Tây Ban
Nha đều gọi các biện pháp này với tên gọi là biện pháp an ninh. Chính quyền
Sài Gòn cũ đưa các biện pháp này vào Chương II BLHS năm 1972 với tên gọi
là các biện pháp phòng vệ. Còn BLHS năm 1999 của Việt Nam đặt tên các
biện pháp cưỡng chế hình sự này là các biện pháp tư pháp.
Trong luật hình sự Việt Nam, chế định hình phạt được BLHS năm
1999 ghi nhận đầy đủ từ khái niệm, mục đích đến các loại hình phạt cụ thể.
Trong khi đó, Pháp luật hình sự nước ta từ năm 1945 đến nay chưa có ghi

nhận khái niệm pháp lý cũng như mục đích của biện pháp tư pháp. Định nghĩa
biện pháp tư pháp đã được một số nhà hình sự học đề cập đến trong một số
công trình khoa học luật hình sự như các sách chuyên khảo và giáo trình của
các trường đại học chuyên ngành Luật. Chẳng hạn như:
Biện pháp tư pháp là những biện pháp cưỡng chế của Nhà
nước, được Viện kiểm sát hoặc Tòa án áp dụng với người phạm tội
cũng như người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi
mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận
thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình [46, tr. 186];
"Các biện pháp tư pháp là các biện pháp hình sự được Bộ luật hình sự
quy định, do các cơ quan tư pháp áp dụng đối với người có hành vi nguy hiểm
cho xã hội, có tác dụng hỗ trợ hoặc thay thế cho hình phạt" [47, tr. 249];

16


Biện pháp tư pháp là biện pháp cưỡng chế về hình sự của
Nhà nước ít nghiêm khắc hơn hình phạt do pháp luật hình sự quy
định và được cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền căn cứ vào
giai đoạn tố tụng hình sự tương ứng cụ thể áp dụng đối với người
phạm tội nhằm hạn chế quyền, tự do của người đó hoặc hỗ trợ hay
thay thế cho hình phạt [7, tr. 679].
Trong khoa học luật hình sự nước ngoài, biện pháp cưỡng chế hình sự
khác được hiểu là "Biện pháp tước hoặc hạn chế tự do hoặc quyền, hoặc là
biện pháp về tài sản, chủ yếu có mục đích ngăn ngừa việc thực hiện tội phạm
mới" hoặc là "những biện pháp cưỡng chế không có màu sắc luân lý, áp dụng
với các cá nhân nguy hiểm cho trật tự xã hội để phòng ngừa các tội phạm mà
tình trạng của họ có thể gây ra". Trong các định nghĩa khoa học về các biện
pháp cưỡng chế hình sự khác nêu trên, các học giả đã dựa trên bản chất, đặc
điểm và chức năng của các biện pháp này tuy nhiên chưa khái quát hết các

đặc điểm chủ yếu của loại biện pháp này như về chủ thể áp dụng, hiệu lực
pháp luật và hiệu lực thi hành của nó [40, tr. 87].
Trên cơ sở nghiên cứu phân tích, so sánh, tổng hợp các định nghĩa của
các nhà khoa học trong và ngoài nước, có thể chỉ ra năm đặc điểm cơ bản của
biện pháp tư pháp như sau:
Thứ nhất, biện pháp tư pháp là biện pháp cưỡng chế về hình sự của
Nhà nước ít nghiêm khắc hơn hình phạt.
"Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước
nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội" [27, Điều 26]
do Tòa án quyết định, chính vì vậy khi bị áp dụng hình phạt sẽ để lại án tích
đối với người bị tuyên phạt trong khi đó hậu quả pháp lý đối với người bị áp
dụng biện pháp tư pháp không bị coi là có án tích. Mặt khác, tính ít nghiêm
khắc hơn hình phạt của biện pháp tư pháp còn thể hiện ở mục đích của hai
loại biện pháp cưỡng chế hình sự này. Nếu như hình phạt nhằm trừng trị

17


người phạm tội, có thể tước đoạt quyền, tự do thậm chí là tính mạng của
người bị kết án thì các biện pháp tư pháp chỉ có thể hạn chế một số quyền
nhân thân của người phạm tội thậm chí một số biện pháp tư pháp xét về mặt
xã hội còn mang lại lợi ích cho người phạm tội. Ví dụ: trường hợp áp dụng
biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho
xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng
điều khiển hành vi của mình; hoặc người phạm tội trước khi bị kết án hoặc
đang trong thời gian chấp hành hình phạt mà bị bệnh tới mức mất khả năng
nhận thức hoặc điều khiển hành vi của mình thì biện pháp tư pháp có ý nghĩa
nhân đạo giúp người này trở lại trạng thái của người bình thường.
Thứ hai, biện pháp tư pháp được áp dụng cho chính cá nhân cụ thể
thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Trong những trường hợp người thực

hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng chưa đến mức phải truy cứu TNHS
hoặc được miễn truy cứu TNHS thì người đó vẫn có thể phải bị áp dụng biện
pháp tư pháp. Ví dụ: Giá trị tài sản trộm cắp dưới 2 triệu đồng và người thực
hiện chưa có tiền án, tiền sự thì người đó không bị truy cứu TNHS theo khoản 1
Điều 138 BLHS năm 1999 nhưng tài sản thu giữ được sẽ được áp dụng biện
pháp tư pháp trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, nếu có hư
hỏng có thể sẽ phải sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại.
Thứ ba, biện pháp tư pháp nhằm hạn chế quyền, tự do của người thực
hiện tội phạm, nhằm hỗ trợ hoặc thay thế cho hình phạt và nhằm loại bỏ những
điều kiện phạm tội, ngăn ngừa chủ thể bị áp dụng phạm tội trong tương lai.
Xét về bản chất, các biện pháp tư pháp hình sự không phải là hình
phạt nhưng cũng là những biện pháp cưỡng chế của Nhà nước nhằm tăng hiệu
quả trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Vì vậy, các biện pháp tư pháp khi
áp dụng cùng với hình phạt thì chúng có khả năng tác động hỗ trợ cho việc áp
dụng và thi hành hình phạt đạt hiệu quả cao hơn hoặc có thể thay thế cho hình
phạt đối với những trường hợp không áp dụng hình phạt (như miễn hình phạt,
miễn TNHS).

18


Ngoài ra, do tính chất được áp dụng trong mọi giai đoạn tố tụng nên
ngay cả trước khi Tòa án áp dụng hình phạt thì những điều kiện phạm tội
cũng sẽ được biện pháp tư pháp loại bỏ cùng với đó sẽ phòng ngừa chủ thể bị
áp dụng phạm tội trong tương lai (ví dụ: việc áp dụng biện pháp tịch thu vật,
tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm đối với tiền, tài sản và các công cụ phạm
tội trong vụ án bắt quả tang nhiều đối tượng đánh bạc sẽ làm chấm dứt các
điều kiện phạm tội đang tồn tại và có giá trị phòng ngừa các đối tượng phạm
tội tiếp).
Thứ tư, biện pháp tư pháp được áp dụng đối với tất cả các giai đoạn tố

tụng vì vậy chủ thể áp dụng biện pháp tư pháp rộng hơn chủ thể áp dụng hình
phạt. Với tính chất đặc biệt của mình, hình phạt chỉ có thể do Tòa án áp dụng
thông qua bản án. Trong khi đó, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án
đều có thẩm quyền áp dụng biện pháp tư pháp khi có căn cứ đối với người
phạm tội nói chung (người bị tạm giữ, bị can, bị cáo và cả người bị kết án),
riêng đối với biện pháp tư pháp thay thế cho hình phạt chỉ có thể do Tòa án áp
dụng đối với người bị kết án.
Thứ năm, biện pháp tư pháp được quy định trong BLHS, phải được cơ
quan tư pháp có thẩm quyền áp dụng theo một trình tự thủ tục chặt chẽ do luật
tố tụng hình sự quy định và phải tuân theo nguyên tắc pháp chế, nguyên tắc
công bằng, tôn trọng danh dự, nhân phẩm của con người.
Quy định về việc áp dụng các biện pháp tư pháp hình sự trong luật
hình sự Việt Nam bảo đảm thực hiện chính sách hình sự của Nhà nước ta là
mọi hành vi phạm tội đều bị xử lý. Đồng thời góp phần giúp cho các cơ quan
tư pháp có thẩm quyền vận dụng linh hoạt, mềm dẻo và đúng đắn chính sách
hình sự của Nhà nước; đồng thời khẳng định việc áp dụng hình phạt với tư
cách là biện pháp cưỡng chế hình sự nghiêm khắc nhất không phải là phương
tiện duy nhất trong cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm.

19


1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của biện pháp tƣ pháp "Trả lại
tài sản, sửa chữa hoặc bồi thƣờng thiệt hại"
* Khái niệm, đặc điểm của biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại"
Khi điều tra, truy tố và xét xử các tội phạm có liên quan đến việc
chiếm đoạt hoặc sử dụng trái phép tài sản hoặc những tội phạm xâm phạm
tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm… Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án
thường phải áp dụng các quy định của BLHS và BLTTHS để giải quyết

những vấn đề liên quan đến tài sản, bồi thường thiệt hại. Một trong những
biện pháp giải quyết vấn đề tài sản và trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự
mà cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng hiệu quả là biện pháp tư pháp "Trả lại
tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" được quy định tại Điều 42 BLHS
năm 1999.
Bộ luật hình sự năm 1985 quy định biện pháp này tại Điều 34 và được
giữ nguyên tên gọi tại Điều 42 BLHS năm 1999. "Trả lại tài sản, sửa chữa
hoặc bồi thường thiệt hại" là biện pháp tư pháp chung áp dụng đối với người
đã thành niên và người chưa thành niên phạm tội. Biện pháp này tuy được
quy định thành một điều luật riêng trong BLHS nhưng mới chỉ dừng lại ở việc
nêu nội dung của biện pháp. Cũng như biện pháp tư pháp, trong luật hình sự
của nước ta từ BLHS năm 1985 đến BLHS năm 1999 chưa có khái niệm pháp
lý nào về biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" tuy
nhiên nó được đề cập đến trong giáo trình của một số cơ sở đào tạo Luật.
Trong giáo trình Luật hình sự Việt Nam tập 1 của Trường Đại học
Luật Hà Nội do Nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội, 2010 có đưa ra khái
niệm về biện pháp tư pháp này như sau: "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại là biện pháp tư pháp được BLHS quy định, do Tòa án áp
dụng đối với người phạm tội khi họ đã gây ra thiệt hại vật chất hoặc tinh thần
cho người bị hại" [43, tr. 259].

20


Như phần trên đã xác định, một trong những đặc điểm của biện pháp
tư pháp chung là được áp dụng trong tất cả các giai đoạn tố tụng khác nhau từ
điều tra, truy tố đến xét xử vì vậy chủ thể có thẩm quyền áp dụng biện pháp
này không chỉ có Tòa án mà còn cả Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát.
Mặt khác, theo quy định của biện pháp này không chỉ rõ chủ thể bị thiệt
hại là "người bị hại". Theo quy định về người tham gia tố tụng của BLTTHS

năm 2003, khi người phạm tội thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản đối với cơ
quan, đơn vị, tổ chức thì cơ quan, đơn vị, tổ chức tham gia tố tụng với tư cách
nguyên đơn dân sự và họ hoàn toàn có quyền được nhận lại tài sản của mình
cũng như được sửa chữa tài sản do tội phạm làm hư hỏng hoặc có quyền yêu
cầu bồi thường thiệt hại đối với các thiệt hại do tội phạm gây ra. Như vậy, có
thể thấy khái niệm này chưa khái quát hết được nội dung của điều luật.
Từ phân tích trên đây, tác giả mạnh dạn đưa ra một khái niệm về biện
pháp tư pháp này như sau: Biện pháp trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại là biện pháp cưỡng chế hình sự do BLHS quy định và được
cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng buộc người phạm tội phải trả lại tài sản đã
chiếm đoạt cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra.
Về đặc điểm của biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường
thiệt hại", đây là biện pháp tư pháp nên nó có đủ năm đặc điểm của biện pháp
tư pháp nói chung. Đó là:
Thứ nhất, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" là biện pháp cưỡng chế về hình sự của Nhà nước ít nghiêm khắc hơn
hình phạt và hậu quả của việc áp dụng biện pháp tư pháp này là người bị áp
dụng không bị coi là có án tích nếu như biện pháp này được áp dụng độc lập
với hình phạt.
Thứ hai, biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường
thiệt hại" được áp dụng cho chính cá nhân cụ thể thực hiện hành vi nguy hiểm
cho xã hội.

21


Thứ ba, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"
nhằm hỗ trợ hoặc thay thế cho hình phạt, nhằm loại bỏ những điều kiện phạm
tội, ngăn ngừa chủ thể bị áp dụng phạm tội trong tương lai.

Thứ tư, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"
được áp dụng đối với tất cả các giai đoạn tố tụng vì vậy Cơ quan điều tra,
Viện kiểm sát và Tòa án đều có thẩm quyền áp dụng biện pháp tư pháp này
khi có căn cứ đối với người phạm tội nói chung (người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo và cả người bị kết án).
Thứ năm, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" là biện pháp cưỡng chế hình sự được quy định trong BLHS, phải được cơ
quan tư pháp có thẩm quyền áp dụng theo một trình tự, thủ tục chặt chẽ do
luật tố tụng hình sự quy định và phải tuân theo nguyên tắc pháp chế, nguyên
tắc công bằng, tôn trọng danh dự, nhân phẩm của con người.
Ngoài năm đặc điểm cơ bản của biện pháp tư pháp nói chung, biện
pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" còn có những đặc
điểm riêng sau:
Thứ nhất, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" trong trường hợp được Tòa án áp dụng cùng với hình phạt không chỉ
nhằm hỗ trợ cho hình phạt mà còn để xử lý vật chứng trong vụ án hình sự.
Thứ hai, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" là biện pháp tư pháp hình sự đồng thời mang tính chất dân sự.
* Vai trò của biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi
thường thiệt hại"
Biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" là bộ
phận cấu thành của hệ thống biện pháp cưỡng chế hình sự trong luật hình sự
Việt Nam. Mặc dù là biện pháp tư pháp này là biện pháp hỗ trợ cho hình phạt
nhưng không vì thế mà làm nó mất đi vai trò quan trọng trong việc thực hiện
chính sách hình sự và đấu tranh phòng, chống tội phạm.

22


Ở phương diện thực hiện chính sách hình sự, biện pháp "Trả lại tài

sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" có vai trò quan trọng trong lĩnh vực
xây dựng và áp dụng pháp luật.
Trong lĩnh vực xây dựng pháp luật, cùng với việc quy định tội phạm
luật hình sự quy định một hệ thống biện pháp cưỡng chế hình sự đa dạng để
xử lý các hành vi nguy hiểm cho xã hội là một việc quan trọng để cụ thể hóa
chính sách hình sự của Nhà nước. Việc đa dạng hóa các biện pháp cưỡng chế
hình sự là một trong những yếu tố quan trọng đảm bảo tính thống nhất trong
thực tiễn áp dụng pháp luật.
Mỗi loại biện pháp cưỡng chế hình sự khác nhau được quy định với
nhiều cấp độ và khả năng tác động khác nhau thì việc xử lý hình sự càng
chuẩn mực, độ chính xác, công bằng càng cao nghĩa là khả năng phân hóa
TNHS càng được bảo đảm tốt hơn. Chính vì thế việc quy định biện pháp tư
pháp nói chung và biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" nói riêng làm cho hệ thống các biện pháp cưỡng chế hình sự đa dạng hơn
về thể loại, cân đối hơn về số lượng, tương xứng hơn về tính chất và hoàn
thiện hơn cho cả hệ thống. Để chứng minh cho nhận định này chúng ta có thể
đặt vấn đề ngược lại, nếu hệ thống biện pháp cưỡng chế hình sự không tồn tại
biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" thì sẽ như thế
nào? Rõ ràng sẽ là một chỗ trống lớn của pháp luật khi thực tiễn xảy ra những
sự kiện pháp lý hình sự như: hành vi chiếm đoạt tài sản (trộm cắp, cướp, cướp
giật tài sản…) hoặc hành vi vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao
thông đường bộ dẫn đến hậu quả chết người… Lúc này người phạm tội phải
chịu một hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi
trên cơ sở các quy định về quyết định hình phạt trong BLHS là đương nhiên,
nhưng còn các vấn đề về xử lý vật chứng, trách nhiệm bồi thường các tổn thất
về vật chất và tinh thần cho người bị hại và một số người tham gia tố tụng
khác do tội phạm gây ra sẽ phải căn cứ vào đâu để giải quyết và giải quyết
như thế nào?

23

Như vậy, có thể thấy bằng việc ghi nhận biện pháp "Trả lại tài sản,
sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" pháp luật đã dự liệu trước những tình
huống pháp lý xảy ra trên thực tế để mọi hành vi nguy hiểm cho xã hội đều
được giải quyết một cách triệt để, đem lại công bằng cho xã hội và niềm tin
cho người dân.
Trong lĩnh vực áp dụng pháp luật, việc quy định biện pháp "Trả lại tài
sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" trong BLHS là căn cứ pháp lý giúp
cho cơ quan tư pháp áp dụng pháp luật một cách chủ động, linh hoạt và chính
xác hơn. Việc áp dụng biện pháp này sẽ củng cố, hỗ trợ và tăng cường cho
hiệu quả áp dụng hình phạt điều này thể hiện rõ nhất trong trường hợp người
phạm tội bị tuyên phạt các hình phạt chính không tước tự do như cảnh cáo,
phạt tiền, cải tạo không giam giữ và còn bị áp dụng kèm theo biện pháp "Trả
lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại".
Có thể nói, hình phạt là biện pháp cưỡng chế hình sự tác động trực
tiếp đến quyền, tự do thân thể của người phạm tội còn biện pháp "Trả lại tài
sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" tác động trực tiếp đến lợi ích kinh tế
của người này, cùng một lúc người phạm tội phải chịu sự tác động của các
biện pháp hình sự khác nhau đến các lợi ích khác nhau sẽ có giá trị trừng trị,
cải tạo và giáo dục hơn. Mặt khác, điều đó cũng làm cho chủ thể bị thiệt hại
nhận được sự công bằng, góp phần khắc phục giảm bớt những thiệt hại của họ
do tội phạm gây ra.
Ngoài ra, biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt
hại" còn có vai trò quan trọng trong đấu tranh phòng, chống tội phạm. Từ việc
áp dụng biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" đối với
chính người phạm tội không chỉ có tác dụng tích cực đến người phạm tội mà
còn hướng đến cộng đồng xã hội, có tính chất răn đe và phòng ngừa - cộng
đồng xã hội nhìn vào hậu quả pháp lý bất lợi mà người thực hiện hành vi
nguy hiểm cho xã hội phải gánh chịu để có những sự lựa chọn cách xử sự

24


đúng đắn, tôn trọng pháp luật nếu không muốn phải gánh chịu những hậu quả
pháp lý hình sự như người phạm tội đã phải chịu.
Mặc dù biện pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại"
không có mục đích trừng trị cao như hình phạt nhưng nó thể hiện sự lên án
mạnh mẽ của Nhà nước đồng thời chủ động loại trừ điều kiện tái phạm của
người phạm tội, làm tăng hiệu quả của hình phạt. Do đó, sự phối hợp nhịp
nhàng giữa hình phạt với các biện pháp tư pháp nói chung và biện pháp "Trả
lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại" nói riêng có giá trị và tầm quan
trọng cao trong việc thực hiện chính sách hình sự và công cuộc đấu tranh
phòng, chống tội phạm của quốc gia.
1.2. PHÂN BIỆT BIỆN PHÁP TƢ PHÁP "TRẢ LẠI TÀI SẢN, SỬA CHỮA
HOẶC BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI" VỚI HÌNH PHẠT TIỀN, HÌNH PHẠT TỊCH
THU TÀI SẢN VÀ VỚI BIỆN PHÁP TƢ PHÁP TỊCH THU TIỀN, VẬT TRỰC
TIẾP LIÊN QUAN ĐẾN TỘI PHẠM TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.2.1. Phân biệt biện pháp tƣ pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc
bồi thƣờng thiệt hại" với hình phạt tiền
"Phạt tiền được hiểu là một trong những biện pháp cưỡng chế của Nhà
nước được Tòa án quyết định trong bản án kết tội đối với người bị kết án về
những tội phạm do luật hình sự quy định với nội dung là tước một khoản tiền
nhất định của họ sung vào công quỹ của nhà nước" [40, tr. 170].
Hình phạt tiền trong luật hình sự của nước ta đã tồn tại từ rất lâu và
luôn chiếm một vị trí quan trọng trong hệ thống hình phạt. Cùng với trục xuất,
phạt tiền là loại hình phạt lưỡng tính vừa là hình phạt chính vừa là hình phạt
bổ sung. Việc áp dụng hình phạt tiền phải thỏa mãn các điều kiện nhất định và
chúng ta so sánh với biện pháp tư pháp "Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi

thường thiệt hại" thấy được giữa hai loại biện pháp hình sự này có những
điểm giống nhau và khác nhau như sau:

25