Đánh giá ô nhiễm không khí bởi các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC3) ở vài khu công nghiệp và đô thị trên biển tại việt nam luận văn ths hóa kỹ thuật

BO CIAO DUC VA DAG TAO
DAI HOC QUÓC GIÀ HA NOI
TRUÒNG DAI HOC KHOA HOC Tl/NHIÉN

VU DUC NAM
0

^

DANH GIÀ O NHIEM KHONG KHI
BÒI CÀC HOP CHAT HÙU C d DE BAY H O I
(VOCs) Ò MOT SO KHU GÒNG NGHIÉP VA
DỊ THI TIÉU BIÉU TAI VIÉT NAM

LN VÀN THAC SÌ KHOA HOC
C H I YÈN NGÀNH HOA KY THUÀT

Huong clan khoa hoc: PGS. PTS. PHAM HLNG VIÉT
"^
C.M H i ì ^ Q'JC-" Ol^- HA. MO!
""'AHOCi

TRUNuTA

Ha^oi

-1999

HGTIh.THU'ViLf^.i

WX-lblAO

MUC LUC
Trans
Fhan I - Ma dàu

1

Phan II - long quan

4

1. Giai thiéu chung ve dàn xuat halogen ciia cdc bop chat hùu co de bay

4

hai (VOCs)
1.1. Tmh chat vat ly va boa hoc

4

1.2. Nguón góc càc hqp chat hu*u co de bay hai

6

1.2.1 .Cdc chat huu ca de bay bai trong nude

6

1.2.2. Cac chat hùu c a d e bay hai trong khòng khi

9

1.3. Anh huong cùa cac hop ehà't hùii ea de bay hai dé'n sue khoé con nguò'i

' I

2. Phirong phap phàn tfch VOCs

16

2.1. Phuang phap hap phii su diing cho viéc lay mdu VOCs trong khòng

16

khi
2.1.1 Hap phu vài ly

16

2.1.2. Phuone trình Lansmuva

18

2.2. Giói thiéu ve sàc ky khf

19

") ^

Ca sa cùa phuang phdp sde ky khf

19

") "> ^

Detector dùng trong sàc ky klii de phat hién hòn hop cac VOCs

21

2.2.2.1. Detector còng két dién tir

21

2.2.2.2. Detector khói phị

22

2.3. Giói thiéu ve sfic ky khi - khói phò (GC-MS)

23

2.4. Thiét bi tach tu eirc

25


Phan ITI - Thirc nghiém

27

1. Dung cii va hóa chat

27

LI. Dung cii

27

1.2. Hóa chat

28

1.3. Chuàin bi dung dich chuàn

28

2. Qui trinh phàn tich VOCs trong màu khf

28

2.1. Tinh toàn hieu suà't thu boi ciia qua trình phàn tfch

29

2.2. Lay màu va bdo qudn màu

30

2.2.1 -1 Vài net giói thiéu ve thành phó Ho Chf Minh

31

2.2.1.2. Cac vi trf là'y màu

33

2.2.2.1 Vài net giói thiéu ve thành phị Ha nói

34

2.2.2.2. Cac vi trf lay mau

36

2.2.3.1. Vài net giói thiéu ve thành phị Viét Tiì

36

2.2.3.2. Cac vi trf Lay màu

37

2.3. Xùly màu

39

3. Phàn tfch dinh tfnh va dinh luong

39

3.1. Diéu kién phàn tfch

39

3.2. Phàn tfch dinh tfnh

40

3.?^. Phàn tfch dinh lirong

41

Phan \ \ - Kèt qua va tliào luàn

44

Phan V - Kèt luàn

70

Phan \ I - lai liéu tham khào

71

Phan \ - Phu lue

76

PHAN I
MỊDAV
Trong nhirng nàm cuoi cùng cùa the kì 20, sir phat trién manh me cùa khoa
hoc va còng nghé dà tao ra nhùng thành tmi nic rd nhàm cài tao va nàng cao
dai song vài chat, tinh tbàn cho con nguói. Sir phat trién này là mot trong
nhung yéu lo quan trong de thùc day càc ngành còng nghiép va nịng nghiép
khac. Viéc phat trién ó al càc ngành còng nghiép, nòng nghiép tai nhiéu quòc
^y'và cùn^ dauR dal ra nhiéu mói lo ngai lan ma mot trong so dị là vàn de ó
nhiém mịi trng trén tồn càu.
Chat thai do boat dịng cùa con ngtrói sinh ra dà va dang làm bién dói mịi
trng thè giói tir nhién, gay ra nhùng thdm boa khòn liròng. Càc vàn de ve su
thay dói nhiet dị trai dal. thay dịi he sinb thai, su bién mal cùa mot so lodi
in§. thue vàt. càc Ioai bénh dich phat trién. sir bién dói thành phàn boa hoc
cùa dat. nc va khịng khi ... dà va dang là mịi quan ngai sàu sàc dói vói cac
nhà khoa hoc va là mot trong nhùng vàn de cap bach cùa càc tị chùe thè giói
ve bdo ve mịi tiirịìig.
Nsav nav chùns la dà v thùc duac vàn^ càc qua trình Ur nhién khịng le tbe
c

r

*

*

<

w

»

.

C

T

I

.

e

.

.

.

vào bién iziói qc sia. Su huv hoai mịi trns tu nhién do mot loat chat ị
nhiém ó mot vùng nào dị cùa hành tinh cQng co thè de doa su' phà vị ền
bang sinh thai cùa cac \'ùng làn ền va ed nhùng vùng xa hon. Màt khac, khf
quyén là mòi truòng rat linh dòng, de bién dòi va de luàn chuyén. Do dò cac
chat ò nhiém de dàng lan tiiiyén tu noi này dén noi khàc cùa hành tinh chùng
ta dans sòns. Nan ò nhiém mòi tiiròns dà tra thành vàn de quan tàm cùa
nhiéu qc già. nhiéu tó chùe xà bịi va nhiéu nhà khoa hoc trén the giói. Bao
\è mòi truòng soni: trén trai dal duac dal ra triróc lồi imuoi nhu mot nhu eau
bt'rc thiét sịn2 con cho ea hién tai va tirane lai.

Cung nhu càc nuóc dang phat trién khàc trén the giói. Viét Nam dang trén
con dng tién tai mot dal nc cịng nghiép boa va hién dai boa. Trong 10
nàm tra lai day, bang loat càc nhà mày xf nghiép duac nàng cap va mò ròng.
nhiéu nhà mày mai dugc xày dimg trén quy mò lan. Thém \'ào dò van de già
tàng dàn so va su phat trién khòng ngùng cùa cac khu dò thi chàc chàn sé gay
ra ò nhiém mòi truòng trong dò co ò mhiém khòng khf va nc, néu nhu
chùng khịng duac kiém sodi chat che.
Tic tinh hình dị. nhiéu qc già, nhiéu tị chùe qc té dà co gang phói
hop nhàm han che nguy ca già tàng su ò nhiém mòi truòng. De ngàn ngùa va
gidi quyét cac bau qua cùa ò nhiém cdn phdi thuc hién bién phap kiém sodi ò
nhiém. khòng che dò ò nhiém nhàm làm gidm dén mùc cho phép nóng dò va
tàc hai cùa càc tdc nhàn gay ò nhiém trong qua trình sdn xuat, sinh boat va
tìm bién phap xù ly càc chat ị nhiém trc khi dị vào mòi truòng.
Màt khac ve màt dia Iv. Viét Nam nàm trons vùng Chàu A noi ma hién nav
dang duac eoi là khu virc dang phàt trién nbanh nhà't trén the giói, dóng thị'i
lai co dng bién giói tiép giàp vói mién nam Trung Quòc, mot trong nhùng
vùns liéu thu than lan trons khu vue. nén viéc kiém soàt chat luons khịns khf
*—

•

t_

.

.

.

t_

1^

là rat ean thiét \à phai duac thuc hién thuòng xuyén va mang tfnh chat he
thòns.
Vi vày. viéc nghién ei'ru va phàn tfch cac chat hùu co de bay hai trong khịng
khf sé dóng góp mot phàn vào cịng tàc bdo ve mịi trng ó Viét Nam. Càc
bop chat hCai ca de bay hai (VOCs) là mot trong cac u tó quan trong cho su
hình thành CO. O^. va càc oxft quang boa khàc nhu là suang khói vùng dò ibi.
Mot so VOCs dà duac xàe dinh là dòc tai mùc nóng dị dugc tìm thay trong
mịi trng khịng khi lai mot so thành phò va khu do thi. Hon nùa de eó thè
eó dtrge yéu edu \'é ehién liroc quan Iv anh huans eua càc chat thai hùn ca
trong khòng khi va dàc bièt là cac VOCs. diéu này thirc sir là ền thiét de hicu
diroc ngn phàt sinh VOCs xuàt hièn à trong khu \uc nào dò.


De tìm hiéu mói tuang quan ve mùc dị ị nhiém cùa càc bop chat hùti ea eó
khd nàng gay dòc trong khòng khf lai khu vare làm viéc va ngồi dng ma
dàc biét là càc diém nùt giao thịng ma dàc biet là càc bop chat hùu ca de bay
hai (VOCs). Viéc xàe dinh càc VOCs yéu càu mot so biróc nhu: lira chon
diém dàc trung cùa màu, lay màu. lira chon phuang phap phàn tfch va dò chon
loc. Mịi mot bc trén phdi dugc tién hành theo dùng nhu càc tài liéu huóng
dàn thi càc két qua phàn tfch mai dugc ehfnh xàe.
Qua trình lay mdu va làm gidu màu co thè dugc thuc hién dóng thị'i cùng mot
lue bai viéc cho mau khịng khf di qua óng thùy tfnh nhịi chat hap thu
thich hgp. Co mot so cac hgp chat hap thu yéu (dién tfch bé mài chat hap thu
vào khodng 10-1 00 m'g ' ) dà dugc su dung rat tot cho còng viéc này. Ky thuat
ca bdn dugc su dung cho viéc hap thu ràn-khf va qua trình ehiét lóng-ràn. Khi
luong màu dà dugc lay dù dùng cho viéc phàn tfch dà dugc bdy lai trén chat
hàp thu va dugc lira giai cùng vói mot lugng nhó cùa dung mịi thich hop.

Dung dich dùng de phàn tfch dugc giù lai va bam lj.d dung dich này vào thiét
hi phàn tfeh.
Noi duniz bdn luàn vàn nàv de eàp ehu véu dén viéc "Ddnh md su d nhiem
khong khi gay ra boi cdc hop chat hfm co de bay hoi (VOCs) d mot sd khu
còng nghiép vd do thi tìèu bieu tai Viét Nam\

Day là làn dàu tién. vàn de

khao sat cac chat hùn ca de bav hai dàc biét là cac ho trihalometan eó thè sàv
uniz thu" diro'e tién hành ó nuóc ta.


PHAN II

qrw
1. (iiói thiéu chung ve dan xuàt halogen cùa càc hot) ehat hOru co de bav
hoi (Volatile Organic Compounds • \ O C s ) :
1,1. Tinh chat vàt ly va boa hoc:
Càc hgp chat bao góm càc hydrocacbon va càc dàn xuàt cùa chùng ma eó khd
nàng bay hai dugc goi tén chung là càc hgp chat hfm ea de bay hai hồe là
ềc VOCs. Chùng ta biét ràng tfnh chat vài ly va tfnh chat boa hoc eua mot
chat là phu thuóc vào thành phàn va càu tao cùa chat dò. Tfnh chat cùa càc
hgp chat halogen cùng phai luàn theo quy luàt dò. Tfnh chat cùa chùng phu
thuòe vào gòc hydrocacbon va vào halogen. Càc ankyl halogenua thàp nhu
metylclorua. metylbromua. etylcloma

là nhùng chat khf.

Metyliotdua,

etylbromua va phàn lón ankyl halogenua khac là cac chat long. Càc dàn xuat
halogen tham, ddn xuàt di- va poli-halogen là nhùng chat long, dàu nàng bay
ràn. Su màt eua ềc halogen trong phàn tu anh hng dén diém sịi va khói
lirgng riéng. ó càc ddn xudt halogen eó cùng mot kliung eacbon thi diém sịi
\à khói luong riéng tàng ddn tu fio dén iot. eòn diém sòi cùa càc ddn xuar
chùa cùng mot halogen thi giam dàn tu dóng phàn bàc I dén dịng phàn bàc 3,
Nói ehung càc ddn xuat halogen khòng màu. khòng mùi (tiir iot). Trù cac
ankyl bromua. ank\ 1 elorua thàp mùi dàc trung giịng elorofoc, cac dàn
xuàt halogen tht^m eó nguyén tu halogen a eacbon cùa nhàn bengen mùi
giịng bengen, con càc ddn xt ó mach nhành co mùi bàc.
Cae ddn xuàt halogen déu là cac hop chat cịng hồ tri nén thuc té khịng tan
trong nc. ehung tan du'ge trong ềc dung moi hùu co \a ban than eàc ddn
xuàt halogen cùnz là nhiTmi dun^ mòi tòt.


Hàng so vàt ly cùa mot so hgp chat hùu ca de bay hai (Volatile organic
compounds-VOCs ) trong khòng khf co à Bang 1.
Bdng 1: Hàng sd vàt ly cùa mot sd hop chat hùxi co de bay hoi.
STI

1

(Jóng thùc phan tu
Ll-C.H.CL
_

PTL
(dvC)
97

f)icm sòi
(°(:)

Diém chay
(°C)
-122.1

Tv tronjj
1.2180

1.4249

-

1

CHXU

85

40

-95.1

1.3266

1.4242

3

tran-l.2-C:H:Cl;

97

47.5

-50

1.2565

1.4454

4

cis-1.2-CH;Cl.

97

60.3

-80.5

1.2837

-

5

CHCU

1 19

61.7

-63.5

1.4832

1.4459

6

l.l.l-CH.CK

133

74.1

-30.4

1.3390

1.4379

7

CCl,

154

76.5

-23

1.5940

1.4601

8

C.,H„

78

80.1

-5.5

0.8765

1.4601

9

CHX'I.

99

57.3

-97

1,7557

1.41 64

10

CHCl.

131

87

-73

1.4642

1.4773

1 1 1.2-CH„CI:

1 13

96.4

-100,4

1.1560

1.4394

12

CHBiCl,

164

90

-57.1

1.9800

1.4964

\:-^

ci,s-l..VC.H_CK

1 111

104.3

-

1.217

1.4730

14

CH,

92

110.6

-95

0,8669

1.496!

15

trans- C H ^ I ^

11 1

1.224

1.4682

\h

l.l.2-C,H:CK

133

1 13.8

-36.5

1.4397

1.9714

17

C.C\^

166

121.14

-19

1.6227

1.5053

18

CHBnCl

208

119

-

2.451

1.5482

19

m-C„H^(CH.),

106

139.1

-47.9

0.8642

1.4972

10

ii-C,HjCH,K

106

1 14.4

-25 2

0.8802

1.5055

:i

p-C,H;(CH.,),

106

138.3

-13.3

0.861

1.4958

T ^

CHBi.

253

149.5

8.3

! 2.8899

1.5976

147

1 74.55

53.1

23

p-C,H,Cl,

1 12

1
1

1.2475 1 1.5285


>fhùng phan ùng quan trong cùa ddn xuat halogen là thè. tàch va tàc dung vói
kim Ioai. Ngồi ra càc hgp chat dò eòn co thè tham già phan ùng dóng phàn
hồ fchun dich ngun tu halogen vào phfa trong mach eacbon. khi dun
nóng) va nhùng phan ùng ó gịc hydrocacbon (thè ó nhàn tham. cịng vào gịc
khịn2 no...).

1.2. Ngn gòc sinh ra càc hgp chat hùru co de bay hoi:
1.2.L Cdc chat hicu co de bay hoi trong nude
Viéc tịn tcai càc bop chat hùu ca trong nc rat anh hng dén sue klìoe eua
eon nctrịi, ma niróc sach cho nhu edu sinh boat hàns n2à\' là mot nhu edu

thiét yéu. Nhùng chat hùu ea eó san trong nuóc ngn {càc chat humie) phan
lini: vói ciị khi khù trìiim nuóc tao thành mot so ddn xuàt co halogen de bav
hoi. Càc chat hùu co ehùa halogen này eó kha nan^^ gay ung thu dàc bici là
elorofoim. Vi vàv. nszuói ta quan tàm dèn eàc dàn xuàt haloizen cùa càc
hydrocacbon \)\ràn tu lugng thàp do chùng xt hién phị bién trong nu'oc
mày sdn xuat tu càc ngn nc khàc nhati.
Càc imhién eùu khoa hoc dà ehmm minh duac ràns di dịi vói hiéu qua diél
trùng thi \iée elo hồ nuóc Lai tao thành nhùng sdn phàm hùu co" ehùa
halogen, dàc biét là nhiìng ddn xuat elo trong nc ng anh hiróng khong
tịt tói sue kh con ngi [2].
De san xuàt niroe sinh hoat (ma a càc quòc già cịng nghiép phàt trién thè
dùng làm nvióc ng truc tièp). hai ngn nc dugc sir dung là nc màt va
ntrcVe ngàm. Trc^ng nuoc ngn ngồi nhùng ion vị ca nhu CI . SO^" , Na".
Mg"". Fe*\.. con eó càc bop chat hùu ngn gịc tu nhién nhu humie.
eaebonh\drat. ehàt thai ehira phàn huv hoàn toàn cùa thuc vàt. dòns vàt thuv
sinh \à ea nhùnc ehàt ò nhiém do eon nizi 2à\ ra. Vói nịns dị c\o d\\n\i
trong qua trình khu trùng, elo de dàng phan img vói càc chat hùu co mat
trong niróe nguon. Ngồi sdn pham elophenol dugc tim thà\ troni: mai doan


elo boa tién xù ly nuóc song (do phan ùng cùa d o vói càc hgp chat pbenoh
thi càc dàn xuat trihalometan ln dugc phàt hién khi elo hồ ed nuóc mài \à
nuóc ngàm. Càc dàn xuat này dugc tao thành do phan img eua elo \ói nhùng
chat humie tón tai tir nhién trong nc ngn [5].
Tu nhùng nàm 1975 - 1977 tcai My dà nhùng chirong trình kbdo sài ròng rài
ve càc hgp chat hùu ca de bay hai (VOCs) trong nc ng trén tồn lành
thó. Két qua cho thay dà nhàn dang dugc 72 hgp chat VOCs, trong dị idi
53% càc bop chat ehùa halogen [5].
Bdng 2: Cdc sd liéu ré ndng do VOCs
tronfi nuoc udng tai càc thành pho Idn dMy nàm 1975 -1977

So dia (tieni khao sat

Nam 1975

So dia diém khao sat

Irun^i binh jag/l
1

80

0.1 -311

21

CHCKBr

• 78

3,0- 116

6

CHClBis

72

0.4- 170

1.2

CHBi,

26

0.3 - 92

5

So dia diịm khao sàt

Triinu binh |ÌÌ;/1

CHCh

.So dia dicm khao sat

Nam 1977

CHCI,

1

27

1 1?

1

CHCKBr

10

1

1

C.HXl

0.58 -6.10

1

2.7

i

C„H„

0.10- 1.51

1

0.88

i

C„HX:H.

0.42 - 0.57

!

0.50

1

CHXH.,

0.48- 19.0

i

f5-91

1

7


0 Nga nàm 1985. mot nhóm nghién cùu dà kbdo sàt sir tao thành càc VOCs a
16 nhà mày nuóc tai nhiéu vùng khi bau. ngn nc va qu\ trình \ u ly
khàc nhau. Tai càc nhà màv nc co nòns dò VOCs va càc chi tiéu khàc nhu
DO, dò due, pH, màu. nhiét dò duac do sau rùns siai doan xù Iv. Vói tịnu
VOCs trong nc ngn 1 0 - 6 7 jag/L nc sau khi qua tồn bị qui trình xù ly
long VOCs là 45 - 320 jag/L CHCL : 20 - 162(.ig/L CHCLBr: 0 - 20 ug/L
càc so liéu cao nhat dugc tìm thay khi d o hồ nc song Vonga.
T 6 chùe Y té thè giói va nhiéu qc già khàc dà dira ra nhùng khun cào va
qui dinh ve nóng dịcàc bop chat trihalometan trong niròc uòng. Vi du:
Canada là 350^g/l. My 100 j^ig/l. Due 25 j_ig/l....

Bdng 3: Ndng dd khuyen cdo mdt sd VOCs trong nude udng
theo td chuc Y te the gidi vd Nhat Bdn

STI

Hap ch.ìì

e, (H2/I1

r,(^ig/i)

srr

Hftp cliA't

C, (MP/1)

f.((L,o/n

1

1,1 - C H . C i ;

,^0

20

12

CHRrCI.

60^

30

1

CH.CK

20

20

13

cis-l,3-C,H,CK

2n

-

3

lrnn^-1.2-C:HX"l;

1(1

|fl

u

CH,

700"

600

4

GIS-1.2- C , H , C i ,

40

40

1,^

tnins - C H j C I ,

-

1

5

CHCl.

2nn

60

16

1,1,2-CH-Cl.

6

6

6

1,1.1- C - H X l -

20("in

.100

17

CCI,

40

10

/

T

2

i^

CHRr-Cl

|(i()

100

s

cci.
Q,H„

nr

IO

IO

Tnng Xileii

500"

400

9

CH.CI-

}(y

20

CHRr.

lOfV

-

in

CHCI,

70

'
30

21

p-C„H,Cl;

300

-

11

i,2-C,H„CK

20

60

Chi ehii

a

: nịng dị lìim vrti nìi in màc bénh \\n% fhu In I/I 0.000

b

: nóng dị co thè gf\y mùi. vi khó chiù
: nịng dị khun crio theo tị chùe Y le fhé giói

C.

: nòne dò klnivén cao cùa Nhat bàn


1.2.2. Cdc chat hùu co de bay hoi trong khdng khi:
Càc chat hùu ca tfch tu trong khòng khi do rat nhiéu nguòn khàc nhau nhimg
chù yéu là do su dot chày khịng hồn tồn bay su bay hai. Su cdn thiét phai
tìm kiém nhùng bop chat nàv tra nén rò ràns klii nsuòi ta nhàn thà\' rane dò
là nhùng chat phan ùng quan trong trong viéc hình thành nhùng dàm suong
mù quang hồ va vi vày thè hai cho sue khoé mot càch gian tiép. Tàc
dung này phu thc nhiéu vào Ioai chat hùu co: nhìn chung, càc hydrocacbon
lién két dòi (olefin) va nhiéu hydrocacbon tham thi pbdn irng nba\ hon eàc
hgp chat no mach tbàng (parafin) [3].

Chat ị nhiém dnh btróns tói chat luons khi' trons nhà (indoors) dèn tu rat
nhiéu nguón khàc nhau, tu càc Ioai dị dùng su dung qua trình dot ehà\, tir
manh dai xày dung nén ngòi nhà, tu càc vàt liéu dùng trong xày dimg va tu'
ede thói quen eua eàc thành vién trong nhà, dac biet là hùt thuòc. Khịng ehi
tlié, càc chat ty rùa chùa elo cùng là mot nguyén nhàn gay ra chat ò
nhiém khòng khi (càc ngòi nhà su dung thuòng xuvén chat tàv rùa eó chùa
elo, càc nhà mày sdn xuat ehàt tày chùa elo co mòi truòng dòc hai hon rat
nhiéu).
Càc bài dò ò tò cùng là mòi nguón gà\ ò nhiém. Dòng co" ị tị tao ra nhiéu
ềc hop ehàt thom va hop chat beo halogen hồ. Ngi ta cùn^ dà biét ràng
da so càc hgp chat tham don là càc chat chù yéu eau tao nén xàng.
Nhùng ehàt ò nhiém nà\ khịng thè dugc nhàn ra vói mot ngn riéng biét.
Mot so su tirong tàc va phdn ùng eó thè xdy ra giùa càc ehàt ị nhiém trong
nhà vói nhau, giùa eàc chat di tu trong nhà ra ngoài va ngugc lai [3].
Do \ày. nhu eau \é kiém soàt mùc do VOCs trong mịi trng trong va ngồi
nhà ndo mùe do thàp eua \'OCs eó thè gàv ra cho sue khoe con nguòi

9


Mn mịi trng trong sach ibi khịng phai chi là mot ề nhàn bay mot nhóm
ngi cu thè ma chinh chùng ta phai cùng bop sue. dóng long de cai tao mịi
tmịng só'n? trong sach hon. dam bao cho sue khoé cùa moi nguò'i \à cùn^ là
cùa chinh chùng ta.
Nòng dò cùa mot vài càc hgp chat hùu co trong nc mira va tut (Czuczwa
va càc cịng sir, 1989) va a trong nc mira, tut va khịng khf xung quanh
Mr. Rigi lai tmng tàm Tbuy Sì (Hard va càc cịng su, 199la) dà dugc ghi
nhàn. Khf xd cùa dóng ca dot trong là nguón phàt thdi ehfnh cùa càc VOCs tu'
khịng khf bịi su làng dóng t. Mot so càc yéu tó làm cho nguón thdi eó kha

nànp làm cho khf thdi cùa cdc dịng co dot trong ền bang dà duac tìm tha\
Hong khịng khf ma su dung de dành già [ 1 3].
Nóng dị eua ethynbenzen. m va p-Xylen. o-xyien, naphtalen. I va 2
metylnaphtalen dà dugc tìm thay trong tut va niróc mira boi Czuczwa va ềc
cịng su ( 1988) dà duac ghi lai trong Hình 1. Chùng ta nhìn thày ràn^z nón^^ dà
trung binh cùa càc ankyl benzen gidm bót theo cac mùa khac nhau: tuyét va
mùa dòng > mùa mua thu > mùa mira xuàn va he. Khoang càch ehénh leeh
nóng dị giùa càc mùa (vf du nhu nóng dị ethylbezen trong Uit dao dịng tu
120 tói 2000 ng/l) [13].
Hinh 1: ndng do eua cdc akylbenzen trung binh theo mùa trong mdu nude
mua rà tuyét duoe lay tai Dubendof^ Thuy Sỡ nm 1985
ã o
ã o

25C0

:ccc
e
ã^

Q

ethyibenzene

D

m+P-xylene

I

o-xyiene

I

range

15C0

u
o
O

COO-

50C

v5

il
winter

scnng

-

^%

surr^r-er

a'ô!urrn

0


1.3. Anh hUfVng cùa cac bop chat huu co de bay hoi dén sue khoé con ngiròi
Càc chat co kha nàng phdn ùng ehfnh trong phan cùa suang khói quang hod là
cac oxft nita. NO' va càc hydrocacbon khòng chày (vf du nhu càc bop ehàt
ma chi chùa eacbon va hydrị) ma dugc thồt vào khịng khf nhu là ềc chat
thai tu cac dịng ca dot trong. Nóng dị cùa càc ehà't hồ hoc nà\' bao giị" cùng
diroc tìm thav lón hon rat nhiéu làn trong vùng khịng klif sach. Hién na\
nguòi ta dà dugc nhàn ra thùc ràng càc hydrocacbon khf cùng xuàt hién trong
khòng khf vùng dò ibi nhu là két qud cùa sir bay boi dung mòi. nhién liéu
long, va càc hgp chat hùii ea khàc. Ngoài ềc eau tu chinh mài trong khói
suang quang hồ thi ành sàng mat trai là mot u tó khịng thè thiéu. Anh
sàng màt trai cung cap nàng lugng cho ềc khf suang khói quang hồ va tao
nèn su già tàng nóng dị éa càc góc tu do ma góp phàn vào càc qua trình hồ
hoc hình thành nén suang khói.
Sdn phàm ci cùng cùa suong khói là ozịn, axft nitrfe va mot phdn dugc oxi
hod va trong mot so trng hgp tao ra càc hgp chat hùu ca chùa nitràt.
\ O C s + NO'

+ anli sang mat troi — • — ^ (),, HNO^, càc hop chat hùu cu

Cac eau tu nhu NO . ràc hydrocacbon va càc hgp chat hiTu ca de bay hoi khac
(VOCs) dtroe thoat ra ban dàu di vào khòng khf duac goi là càc chat gàv ò
nhiém ehinh. càc ehàt ma duac sinh ra trong qua trình di chuyén nhu là O. va
HNO: dugc ggi là càc chat ò nhiém thù hai. Hình 2 cho ta thav long liron^ ị
nhién VOCs va càc hgp chat ehfnh nhu là SO., NO" tu càc nguón thai khàc
nhau lai My va Canacta dirge ghi lai [9].

}*)

.e jr.g ^u.-ìg 1.

j Zc it: c.-iiv ".rcrg ccr.; r:^.-:cp
1

^ j zt: :.-.:ÌV ..-cr.;: .<."•- -^.•'. c-. ~R ?an. c:ic
ic -ud :r.n.T ccr.g

/////// 2; Tong luong càc chat d nhiém khdng khi chinh tai My va Canada
Phàn l('m eàc VOCs phdn lìng trong khịng khi dị thi là ede hydrocacbon ma
ehi'ra càc nói dịi C = C, tu dị chùng thè gàn thém càc gịc n.r do. Càc
hydrocacbon khàc cùng eó mal va co thè phdn irng, nhung toc dò cùa càc
phan ùng này ehàm. tuy nhién càc phan ung eua chùng eó thè tra nèn quan
trong trong càc qua trình ehàm cùa phàn d(xin khói sircng quang hồ.
Mot vài diéu kién ền phdi de tao ra càc khói suong quang hồ. Dàu tién là
phdi SU" di lai eua càc phuong tién giao thòng di lai dan dén viee thai ra
NO'. h\"droeaebon \à càc \'OCs vào khòng khi. Thù hai là khong khi trong
khu \ire phai àm ap \à nhiéu ành nàng de tao ra càc càc phan ùng quyét dinh
tai toc dò nbanh \à cuòi cùng là phai eó su chuyén dóng nhó lién quan cùa
luong khịng klìi ma ehàt phan ùng khịng bi rira trịi. Dói vói càc ly do ve dia
ly ( \a' dii nhu là hién tai trén càc dinh nùi) va nhùng noi màt dị dàn cu"
dong. càc thành phị Ion là nJiùng noi ma càc dói tirong tó'i càc phàn suong
khói thirịng xu\én.
De tién tói cai rhién chat luong khòng khf trong càc mòi truòng dò ibi này. dò
là càc dói tuong nhu là suong khói quang hồ. tịng luong cae chat phan L'mg.
ehu \èu là NO . cae hvdrocacbon co chùa lién kéi C = C va nàm trong càc

VOCs. thồt vào khịng khf phai diroc giam xng. Vi càc ly do ky thuàt \à
kinh té. phàn lón càc giài phàp thòng thiròng dà làm giàm su phàt thai càc
hydrocacbon vào khịng khf. Ngồi ra ngirịi ta con tìm thày càc VOCs trong
khói thuóc là. Hién nay trén thè giói co hàng tram trièii ngi hùt thc là \ à
hàng ngày ho thài vào khòng khf mot luong khòng nhó càc chat gay dịc dói
vói sue khóe con ngi.

\
/
l^r'
4.0H- - ^
/
\
\ II
H/

\._
/
C-C'-OH
/
\
H
)^

— ^

/^-H""''"
/
^

H
H

•

NO:+
^
II

C-C-OI
^
11

N O / _ i ! l - ^ N(V + O
O + O, — • O,

NCV + O,

•

NO,' + 0 ,

\l
/
f — c ; —OH
/
\

Il

II

\
•

•/
( = ^ o 1 R—o
/
\

II

II

.III .iKli l u J .

Ol 1

i<

\l

Hình 3: Mot sd san pham hùu co trung gian cùa càc hop chat VOCs
Càc hop ehàt ea halogen de bav hai anh hng khịng tịt tói sue kh eua
con nguòi qua duòng miéng néu su dung ture tiép cùng nhtr hft tho khịng khi.
Trong nghién éu hién tai. ềc VOCs xuàt hièn thuòng xuvén nhat bao gom:
metylenclorit; LI dicloroetan: l.l.l tricloroetan: L 1.2.2 tetraclorroet
1,3 dieloropropan;

2

bromoeloropropan:

dibromoetan:

-an:

tetraclorocthen:
13


clorofom; benzen: clorobenzen: fluorobenzen: p-xyien: 2 elorobenzen. Phàn
lón càc hgp chat déu theo thù tir nrong tu \'é tàm quan trong nhu dugc sàp
xep. ngoai trìr mot vài chat nhu clorofom là cao hon dàng ké. trong khi
naphtalen lai thàp han nhiéu [8].

A. Triclorometan

(CHClj

Triclorometan bay co thè goi là elorofoim xàm nhàp \'ào ca thè sé nbanh
chóng di vào màu va vàn chuvén tói càc té bào. Vói eht. mị mò là noi tfch
tu elorofoim nhiéu nhat. tiép dèn là càc ca quan nhu nào. pbịi. gan. Qua trình
trao dói chat cùa clorofomi dién ra trong gan. Clorofoim thdi ra khói ca thè
qua phịi di dang CO. va qua thàn dirói dang elorua.
Dịc tfnh: Clorofonn làm suy u he thàn kinh trung uong. gay dnh huóng xau
tói gan va thàn. anh hUong dịc tue thói éa elorofoim là màt y thùc, e() ihc
dan tói hịn me lịi chèt. Tliàn bi nguy hiém sau 24-48h. gan tón thng sau 25 ngày nhiém dịc. Ngồi ra elorofoim con là mot chat kha nàng gay ung
rlnr dịi \ó"i eon ngi.
LD., éa elorofoim dịi vói ngi : 630mg/kg khói lugng ca thè

LD., eua elorofoim dói vói eht : 1 12()mg/kg khói luong co thè.
B.

TetraclometaììiCClJ

Tr(Mig co thè. Tetraelometan tfeh luy trong tuy xirong, gan. tuy. càc sdn pham
iiao doi chat eua Tetraelometan dào thai khoi co" the qua phói.
anh huong tói sire khoe: Tetraelometan gà> dịc cap vói da. he tn hồn. he
tièu hoa \à anh huóng tói ehiVe nàng eua gan. thàn. tuy. Co nhiéu so liéu
khàng dinh kha nàng gà\ ung thu gan eua Tetraelometan vói dịng vàt.

C. L2-l)icloetan

ilJ-C.H.CL)

14


1,2-Dicloetan chù yéu hoà tan trong lipit eua nào làm anh huong tói he than
kinh tmng uong. L2-Dicloetan gàv thng tịn tói gan, thàn va bé tim mach.
D. IJ'Dicloetylen

(IJ-CM.CL)

Trong ca thè. 1.1-Dicloetylen chù \éu tfch luy ó thàn. tiép tai là gan. la làeh
va tim. L 1-DicloetvIen ó liéu cao gàv hịn me, vói liéu 200-400mg/kg LIDieloetylen dnh huong manh tói hoat tfnh eua càc enzxm ị gan. 1.1Dicloetvlen gàv dot bién gen dịi vói càc \ i khn. kha nàng gà\ ung thu dịi
vói càc dóng vàt vù n chua dugc khàng dinh.

£. UJ'lrìcloetylen

(CJICI,)

Trong co thè dong \'àt gàm nhàm 5iy r 1. L2-Trieloet\ len tfeh luv (V hng
trùng. 25'/r ó mị mị. LI .2-Trieloetylen dào thai khói ea thè qua dng phói.
iiu'oe tiéu. mị hoi \'à nc bot.
Càc san phàm chuyén hoà cùa L1.2-Trieloetylen trong ca thè lién két vói
protein \à axit nucleic gay dnh huong tói he thdn kinh va làm thuong tón gan.
LL2-Tiieloet\ len là chat gà\ dot bién dịi vói he \i khuan \à dịng \àt gàm
nhàm. 1. L2-Trieloetylen thè tao thành lién két cịng hồ tri vói càc dai
phàn tu eua tè bào dan tói gàv ung thu".

F, Tetracloetylen

(C.ClJ

Trong ca thè. Tetraeloet\ien hàp thu a rt. hgp ehàt này bi chun hồ qua
iihièu giai doan thành trieloaxetie \'à thai ra ngoài qua niróc tiéu.
TetracKìet\ien co anh Inrong dịc ềp tói he thàn kmh. hop chat nàv gay dot
bièn cho mot so loài \ i khuàn do kha nàng thay thè va thay dói càu trùc trong
té bào [I].
Tàm quan trong eua mire do o nhiém do duac eó thè dugc dành già chinh xàe
bang eaeh so sanh \a\ mùc cao nhat cho phép trong moi truong khf xung


quanh. Vói LI- va 1.2-dicloroetan, giói han ó Nga là 3000 ug.m" cho càc
phép do nbanh va lOOOug.m' vói tRing bìnli 24 giị [27].

2. Phuii; phap phan tich cac VOCs:
Càc hgp chat hùu ea de bay hai VOCs trong khòng khf dugc dinh tfnh va dinh
lirang bìmg thiét bi phàn tfeh sàc ky khf hồe sàc ky khf - khói phò. Diém

khàc nhau giùa càc phirong phàp phàn tfeh VOCs là ky thuàt tàch nhùng bop
chat này.
2.1. PhuoTig phàp hap phu su dung cho viéc lay màu VOC trong khòng khi
Cung nhu bau hét eàc phirong phàp lay mdu khf cho phàn tfeh nhiéu dòi tirc)ng
khàc nhau [24]. viéc lay man khf cho phàn tfeh VOC cùng dira trén nguyén
tae hàp phu giùa pha khf (là mdu khf eàn lày) va pha ràn (chat hàp phu) trong
dò vàt liéu ràn dugc chon làm chat hàp phu là than hoat tfnh. Qua triiih hàp
phu này phu thuòc rat nhiéu vào càc u tó nhu: lugng chat hàp phu thịi gian
lay mdu. luu lugng dòng cùng nhu càc yéu tò mòi tnrò'ng: nhiét dị, dị dm.
hiróng giị...
De viéc là'v màu khf dat hiéu qua cao thi viéc nghién eirii càc thòng ^ò (Mia
qua trình hàp phu là hét sue quan trgng va cdn tién hành ti mi. Co che cùa qua
trình hàp phu nhir sau
2.1. L Hap phu vàt ly
Hàp phu là qua trình chat ehùa càc phàn tu chat khf, chat long bay chat hồ
tan lèii bé mat phàn càch tiróng. Bé màt phàn càch tuóng eó thè là khi-lóng.
khf-ràn. ióng-long, lóng-ràn. Trong su hàp phu, nguoi ta phàn biét hai loai
ehàt: chat bi hàp phu va vàt hàp phu.
Nguòi ta ehia su hàp phu ra làm hai loai: hap phu ly hoc (bay hàp phu
\'andee\an) \à hàp phu hoà hoc. Trong su hàp phu ly hoc. lue hap phu la lue
16


phàn tu. Su hàp phu \àt ly bao giò cùng thuàn ngbich. Trong su hàp phu hoà
hoc, lue hap phu co ban chat hoà hoc. Su hàp phu hoà hge ln ln bàt thn
ngbich. Trong nghién ciru này chùng tói su dung phirong phàp hàp phu \àt ly
do dò chùng tịi mn nhàn manh hon phuong phàp nà\.
Su hàp phu ly hoc ln ln kèm theo mot qua trình ngugc lai: su phan hàp
phu. Su phan hap phu, giòng nhu su khuch tàn, ln ln xu hiróng phàn
bó déu dàn chat bi hàp phu vào mòi tmòng do ehu\'én dòng nhiét gay ra. Sau

mot thòi gian xàe dinh, toc dò hap phu bang toc dò phdn hàp phu. ta mot
ền bang hàp phu (ền bang dịng). Vói mịi nóng dị chat bi hàp phu trong
mịi trng ta mot trang thài ền bang khàc nhau. anh hng cùa nhiét dò
dén su hàp phu tuàn theo nguyén ky Losatolié (Le Chatelier) vi su hap phu là
rììot qua trình piiàt nhiét.
Su hàp phu phu thc vào nhiéu u tó. trong dị su phu thc éa nị vào
nóng dị C (bay àp st p) ó nhiét dị khịng dịi là quan trgng nhat.
L - f(C)

bay

L = f(p)Vai L là luong chat bi hap phu. thirịng dugc

dac trimg bang khói lugng chat ày, tfnh bang moi tren lem" bé màt. Khi bé
màt \ àt hàp phu khòng do dugc, lugng chat bi hàp phu quy ve I gam vàt hàp
phu \à ky hiéu bang L .Su phu thuòe này dugc ggi là su hàp phu dàng nhiét.
Càc duòng hàp phu dàng nhiét eó hai doan tbàng a vùng p (hay C) thàp va
cao. a \ling p thàp. ta thd\- L ty le bàc nhat xói p. a vùng p cao. dng tbàng
gàn iihir song song vói truc hồnh. ta thày dị là lue su hàp phu dà bào hồ: du
tàng p. L c\\nz khòng tàng thém nùa.

\^lò ÀO


So sành hai dng hàp phu
dàng nhiét ó hai nhiét dị T, va T.
lT.>Tj ), ta thay dngT-> nàm
di dng T,, diéu dị chùng tó
khi tàng nhiét dị thi su hàp phu
gidm. Tuy nhién ị p hồe C rat

lón, dng T. cùng se tièm ền
vói dng T,. L,,^^^ khịng phu
thc vào nhiét dò.

Hinh 4 :
Diamg hàp phu ddug nhiet d hid nhiet dị
klìdc
(TI

liliali

)

2.1.2. Phuong trình Làngmuya

(Langmuir)

Khi nghién eiru ve su hap phu khf trén \'àt ràn. Làngmuya (Langmuir) dà dira
ra l\ thiiyèt ve su hap phu ly hge don phàn tu (1913). Thuyét này dira trén mot
so già thuvét:
1. Su hàp phu là do lue hoà tri gay ra.
2. Su hàp phu xay ra trén ềc hồ tri tu do cùa eàc phàn tu' hay nguyén tir bé
mal \ ài hàp phu.
3. Vi ban kfnh tae dung eùa lue hàp phu bé. nén mịi hồ tri tu do ehi hap phu
mot phàn tu. cuòi cùng trén bé màt \àt hap phuhình thành mot lóp hap phu
dan phàn tu.
4. Phàn tu chat bi hàp phu chi bi giù trén bé màt vàt hap phu mot thoi gian
nhàt dmh, sau do do su tbàng giàng eua nàng luong. phàn tu bi n'rt ra. Tai
\i \v\ cu lai hàp phu mot phàn tu moi. Khi trong mot don vi tho'i gian. so

So sành hai duòng hap phu
dàng nhiét a hai nhiét dị T, \à T.
<_

.

.

.

I

_

(T.>T,). ta thày dngT. nàm
di dng T,. diéu dị chùng tó
khi tàng nhiét dị thi su hàp phu
gidm. Tuy nhién ị p hồe C rat
lón, dng T. cùng se tièm ền
vói dng T,. L„^.^^ kJiịng phu
Hinh 4 :

thuòc vào nhiét dò.

Didmg hap phu ddug nhiét d hai nhiet dà
khàc nhau
(Tj < T: )

2.1.2. Phuong trình Làngmuya

(Langmuir)

Khi nghién cùn ve su hàp phu khf trén vàt ràn, Làngmuya (Langmuir) dà dira
ra ly thuyét ve su hap phu ly hoc don phàn tu ( 191 3). Thuyét này dira trén mot
so già thuyét:
1. Su hàp phu là do lue hoà tri gay ra.
2. Su hàp phu \a\ ra trén càc hoà tri tu do eua càc phàn tu ha\ nguyén tir bé
màt vàt hàp phu.
3. Vi bàn kfnh tàc dung éa lue hap phu bé. nèn mịi hồ tri tu do ehi hap phu
mot phàn tu. cuoi cùng trén bé màt vàt hap phuhình thành mot ló*p hàp phu
dan phàn tu.
4. Phàn tu chat bi hàp phu chi bi giù trén bé màt vàt hap phu mot thòi gian
iihat dmh. sau do do su tbàng giàng eua nàng luong. phàn tu bi n'rt ra. Tai
\i tri cu lai hàp phu mot phàn tu moi. Khi trong mot don vi tho'i gian. so

18


phàn tu bi art ra bang so phàn tu dugc hàp phu vào bé màt, ta ền bang
hap phu.
5. Lue tuong tàc giùa càc phàn tu chat bi hap phu trén bé màt dugc bò qua.
Trén ca sa càc già thiét dị, Làngmuya da dira ra mot phuang trình hàp phu
dàng nhiét mang tén óng.

r= r

P
A - />

Trong dị p là àp suà't khf. A=k./k,(k|,k> là hàng so toc dò hàp phu va phan
hap phu). r„,^^^ mùc dò hàp phu ciré dai.
() p rat bé. phuang trình dang: L = r,„_,^.p/A. nghla là L ti le bàc nhat
theo p trén he toa dị L-p, ta mot dng thàng xuàt phàt tu gòc toa do.
(J p rat l(Vn. phuong trình dang: L = r,„,^.trèn bé toa dị F-p ta c() mot
du'ịng song song \ói truc hồnh [14].

Hình 5:
Duòng hap phu dàng nhiet ed
hai doan thàng d vùng p
va p > b.
0

a

2.2. (iioi thieu ve sàc ky khi [7]
Sàc ky khi là mot phuong phàp rat nha), eó do làp lai cao cho viéc dùih tinh \a
dinh luong eàc hop chat hùu ca nhu PAH. PCB. VOC cùng nhu nhiéu chat khàc.
2.2,1, Co sd eua phuong phap sàc ky khi:

<;


Sàc ky khf là mot phuang phàp tàch \àt ly nhị su phàn bó khàc nhau eua ềc eau
tu ền phàn tàch giùa hai pha:
- Pha tinh vói dién tfch bé mat rịng
- Pha dóng (khf) tham qua pha tinh
Ca che cựa su dich chuvộn vựng:

mau

rong

dcl^dor

p h n linh

cúl

1

i
ôI ãããããã

ã(/ãôãjwiw v j T M ' - . i i P ằ r v 7 - ô ' ã

ilo

r.fj tu m ó u
T " '•

•" "

'~ — •

t^;.M r : ! a n I i i u

dịng
IVhil

?;^1^.-[,!

.M^--.^r>;A.

"vm-r-v^

Jiri:..v

j ^ ' ^

•

•• • •

•

. — »

-,

TTr-7T
"^ ^. _

c r i i tii r t j j
g'ai s o m

1 _-'

CAM I I / r a n

ri.TÌ rnli n n r t ; ì c i l

/////// 6: Co che eùa su dich chuyén khàc nhau eùa cae eau tu qua eot tach.

Hinh 7: So do thu gon thiet hi sàc ky khi.
Hai ho phàn quan trong nhat eua thiét bi sàc ky khf là he thòng eot tàch (5j.
detector (6). Nhò khf mang dviac ehùa trong bom khf i 1 i hoàe ma\ phàt klii \u
biiòng ba\ hai (4) duac dan vào eot tach (5j nam trong buong dieii nhiei. (Jiiii

,0


trình tàch chat dugc xa>' ra ị dà\', do ài lue éa càc càu tu \'ịi pha khàc nhau ma
chùng rịi bo cót tai nhùng thịi diém khàc nhau. Càc càu tu di \ào detector (6).
tai dò chùng dugc chuyé hoà thànli tfn hiéu dién. tfn hiéu nà\ dugc khuyèc dai ị
(7; rịi chun sang bó ghi (8) (Ioai mày don gian) hoàe chuyén sang tfeh phàn
ké (9). Càc tfn hiéu dugc xù ly à dị rói chun sang bị phàn in két qua ( IO) [9].
2.2.2. Detector dùng trong sde ky khi de phàt hién hdn hop cdc VOCs:
Detector eùa mot mày sàc ky là bò phàn phàt hién càc eau tu sau klii dugc tàch
ra khói cót. Ngu\én tàc hotat dịng ehung nhat eua ềc Ioai detector là chun
hồ dai lugng khịng dién (là nóng dị càc eau tu) thành dai lugng co dién [9].
Hién nav eó nhiéu Ioai detector hoat dịng \'ó"i nhùng chùe nàng riéng. phị bién
là detector dàn nhiét(TCD). detector ion hoà nggn lùa (FID). detector còng két
dién tir (ECD). detector quang ké nggn lira, detector khói phị...
Càc VOC ma chùng ta ền xàe dinh déu là ềc ddn xuat ca halogen, ềc hgp ehàì
thom nèn kha nang bàt giù dién tu eùa chùng là cao. Do vày nèn detector thi'eh
hop nhàt cho viéc xàe dinh ềc eau tu này là detector cịng két dién tu (ECD) va
deteeloi khoi phò.

2.2.2.1. Detector cnng ket dién

td(ECD):

Detector dira tren dac tinh eua ềc chat kha nàng cịng két dién tu tu d(ì trong
pha khi (tiir khi no). Kha nang cịng kèt dién tir lón hay nhó là phii thuòc vào caii
Iruc cac chat. Kha nàng nà_\ tuong dói nho \ó\ càc hop chat h>drocacbon no.
Ngiroc lai khi cac hop chat co chiia càc nhóm chi'rc hồe càc lién két dịi. ba thi
kha nang bat giiì dién tir tàng hàn. dàc biét là néii trong phàn tir ciìa càc hop chat
co clnia cac nguyén tir halogen (CI. Br....). Boi vày. viéc sir dung detector ECD
de phat hién cac \ 0 C trong khong khi là thich hop. Tu\ nhién. viéc phàt hién
cac hop chat thom nhir benzen. x> len là khòng xàe dinh dirgc.
NguNén tàc hoat dong eua detector ECD nhir sau: Tir mot nguon phóng xa diroc
lap san trong detector, phat ra mot chum tia pj vói toc dò khoanu IO-10'