Chính sách đối với các doanh nghiệp

Báo cáo Phát trin Vit Nam 2006









Kinh doanh















Báo cáo chung ca các nhà tài tr
ti Hi ngh Nhóm t vn các nhà tài tr Vit Nam
Hà Ni, 6-7/12/2005
NG TIN TNG NG
N

V

TIN

=

NG
T giá 1US$ = 15.880
NM TÀI CHÍNH CA CHÍNH PH VIT NAM
T ngày 1 tháng Giêng n ngày 31 tháng 12

CÁC T VIT TT

ADB Ngân hàng Phát trin Châu Á
AFTA Khu vc T do Thng mi ASEAN
ASEAN Hip hi Các nc ông Nam Á
BGD&T B Giáo dc và ào to
BGTVT B Giao thông Vn ti
BHXH Bo him Xã hi
BHYT Bo him Y t
BKHT B K hoch và u t
BLTBXH B Lao ng, Thng binh và Xã hi
BNCTT Ban Nghiên cu ca Th tng Chính ph
BNN&PTNT B Nông nghip và Phát trin Nông thôn
BNV B Ni v
BTC B Tài chính
BTNMT B Tài nguyên và Môi trng
BXD B Xây dng
BYT B Y t

CGE Mô hình cân bng t ng quát tính toán c
CPRGS Chin lc Xoá ói Gim nghèo và T!ng tr"ng Toàn din
CPIA ánh giá Môi trng th ch và Chính sách Qu#c gia
CTCP Công ty c phn
CTQLTS Công ty Qun lý tài sn
DAF Qu$ H% tr Phát trin
DATC Công ty Mua bán N và Tài Sn
DFID B Phát trin Qu#c t Vng qu#c Anh
DNNN Doanh nghip Nhà nc
DNVVN Doanh nghip va và nh&
THKD i'u tra H kinh doanh
TMSDC i'u tra Mc s#ng dân c
TMSHG i'u tra mc s#ng h gia ình
TMTT i'u tra Môi trng u t
EVN T ng công ty in lc Vit Nam
FDI u t trc tip nc ngoài
GCNQSD Giy chng nhn Quy'n s( dng t
GDP T ng Sn ph)m Qu#c Ni
IFC Công ty Tài chính Qu#c t
ILO T chc Lao ng Qu#c t
IMF Qu$ Ti'n t Qu#c t
LMHHCNTM Liên minh các Hip hi Công nghip và Thng mi

LMHTXVN Liên minh các hp tác xã Vit Nam
LTQD Lâm trng qu#c doanh
MPDF B phn Phát trin kinh t t nhân Mê-kông
NHCSXH Ngân hàng Chính sách Xã hi
NHTPTVN Ngân hàng u t-Phát trin Vit Nam
NHNNVN Ngân hàng Nhà nc Vit Nam
NHTG Ngân hàng Th gii

NHTMNN Ngân hàng Thng mi Nhà nc
NTQD Nông trng qu#c doanh
ODA Vin tr Phát trin Chính thc
OTC th trng chng khoán không chính thc
PCI Ch s# Cnh tranh cp tnh
PER-IFA Báo cáo t ng hp ánh giá Chi tiêu công, Mua s*m và Trách nhim tài
chính
Qu$ CSSKNN Qu$ Ch!m sóc sc kh&e cho ngi nghèo
Qu$ TPTP Qu$ u t phát trin a phng
Qu$ HTPT Qu$ H% tr phát trin
SCIC T ng công ty u t và Kinh doanh V#n Nhà nc
SIDA C quan Phát trin Qu#c t Thu+ in
S" KHT S" K hoch và u t
S" TNMT S" Tài nguyên và Môi trng
TCT T ng công ty
TCTK T ng Cc Th#ng kê
TNXHDN Trách nhim xã hi ca doanh nghip
TTKN Trung tâm Khuyn nông Qu#c gia
TTTTDNQG Trung tâm Thông tin Doanh nghip Qu#c gia
UBCKNN y ban Chng khoán Nhà nc
UNCTAD Di,n àn Thng mi và Phát trin Liên hp qu#c
UNDP Chng trình Phát trin Liên hp qu#c
UNICEF Qu$ Nhi -ng Liên hp qu#c
VBF Di,n àn Doanh nghip Vit Nam
VAT Thu Giá tr Gia t!ng
VCCI Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam
Vietcombank Ngân hàng Ngoi thng Vit Nam
VKHLXH Vin Khoa h.c Lao ng và Xã hi
VKHXH Vin Khoa h.c Xã hi Vit Nam
VPCP V!n phòng Chính ph

VQLKTT/ Vin Qun lý Kinh t Trung ng
WTO T chc Thng mi Th Gii





LI CM N


Báo cáo này c Ngân hàng Phát trin Châu Á (ADB), B Phát trin Qu#c t Vng
qu#c Anh (DFID), Ngân hàng Hp tác Qu#c t Nht Bn (JBIC), Chng trình Phát trin Kinh t
T nhân Mê-kông (MPDF) ca Công ty Tài chính Qu#c t, Chng trình Phát trin Liên Hp
qu#c (UNDP), C quan Phát trin Qu#c t Hoa K0 (USAID) và Ngân hàng Th gii (NHTG)
cùng son tho. Mt s# nhà tài tr ã tin hành các phân tích chính cung cp các t liu u vào
rt b ích cho vic son tho báo cáo, trong ó D án Nâng cao Hiu qu Th trng cho Ngi
nghèo ca ADB, Sáng kin nâng cao nng lc cnh tranh ca Vit Nam ca USAID và ánh giá
Môi trng u t ca Ngân hàng Th gii là nh1ng ni dung n i bt. Các nhà tài tr tham gia
son tho báo cáo này c2ng ã óng góp nh1ng t liu then ch#t thông qua các nghiên cu phân
tích c th, trong ó có ánh giá thng k0 Sáng kin chung Vit Nam – Nht Bn ca JBIC, các
báo cáo Tho lun v Khu vc Kinh t T nhân ca MPDF, nghiên cu v' tác ng ca vic gia
nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) ca Oxfam Anh, rt nhi'u nghiên cu ca các c
quan thuc Liên Hip Qu#c nh T chc Lao ng Qu#c t (ILO), công tác xây dng s# liu ti
T ng cc Th#ng kê do Ngân hàng Th gii và các nhà tài tr khác tham gia h% tr.
Các nhà tài tr tham gia vào vic xây dng báo cáo chung này còn cung cp thông tin và
hng d3n cho toàn b quá trình lp báo cáo thông qua Ban Ch o g-m có Kanokpan Lao-
Araya (ADB), Alan Johnson (DFID), Yuho Hayakawa, (JBIC), Nguy,n Phng Qu0nh Trang
(MPDF), Jonathan Pincus (UNDP) và Dennis Zvinakis (USAID).
Báo cáo nhn c s tham gia óng góp ý kin vi t cách cá nhân ca các nhà nghiên
cu và chuyên gia thc ti,n ca Vit Nam c thc hin thông qua Ban ánh giá g-m có Tin s4

inh V!n Ân (Vin qun lý Kinh t Trung ng, VQLKTT/), Ông Nguy,n Mnh Cng (B
Lao ng, Thng binh và Xã hi, BLTBXH), Ông % c ôi (B Tài nguyên và Môi
trng, BTNMT), Lut s Trn H1u Hu0nh (Phòng Thng mi và Công nghip Vit Nam,
VCCI), Bà Phm Chi Lan (Ban Nghiên cu ca Th tng, PMRC), Tin s4 5ng Kim Sn (B
Nông nghip và Phát trin Nông thôn, BNN&PTNT), Tin s4 Nguy,n Th*ng (Vin Khoa h.c Xã
hi Vit Nam, VKHXH) và Phm ình Thuý (T ng cc Th#ng kê, TCTK).
Mt s# cá nhân và nhóm nghiên cu ã thc hin ho5c ph#i hp thc hin các nghiên cu
phân tích cung cp t liu u vào cho báo cáo này: Loren Brandt (i h.c Toronto) v' t ai;
Amanda S. Carlier (NHTG) v' ánh giá môi trng u t, Paulette Castel (chuyên gia t vn) v'
an sinh xã hi; 5ng Nh Vân (VKHXH) v' tác ng xã hi ca vic gia nhp WTO; Emilio
Fukase (NHTG) v' th trng v#n; Kamran Khan (NHTG) v' tài chính cp tnh; Nguy,n V!n
Ti'n (VKHXH), Phm ình Thúy (TCTK) và Rob Swinkels (NHTG) v' ánh giá môi trng
u t " nông thôn, Phm Th Thu Hng (VCCI) v' doanh nhân n1; Martin Ravallion (NHTG) và
Dominique van de Walle (NHTG) v' tác ng ca vic phát trin th trng t ai; Thomas A.
Rose (NHTG) v' ánh giá khu vc tài chính; William Smith (ADB) v' th trng t ai; Trn
Tin Cng (VQLKTT/) v' nghiên cu hu c phn hóa; Wim Vijverberg (i h.c T ng hp
Texas " Dallas) v' doanh nghip gia ình; và Michael Walters (NHTG) v' c s" h tng.
Nhóm son tho báo cáo do Martin Rama ph trách và bao g-m các thành viên là
Noritaka Akamatsu, inh Tun Vit, % Quý Toàn, oàn H-ng Quang, Daniel Riley Musson,
Nguy,n Th D2ng, Nguy,n V!n Minh, Phm Minh c, Phm Th Mng Hoa, James Seward,
Vivek Suri, Rob Swinkles, Trn Thanh Sn, và Carolyn Turk ca Ngân hàng Th gii. Nhóm
son tho báo cáo c2ng s( dng rt nhi'u tài liu nghiên cu ca các chuyên gia trong nc và
qu#c t. Các kt qu và kin ngh ca các nghiên cu này c phn nh trong toàn b bn báo

cáo. Do phm vi báo cáo có hn nên khó có th ghi nhn s óng góp ca tng cá nhân, song
Mc Tài liu tham kho ca báo cáo có lit kê nh1ng nghiên cu ca các chuyên gia này.
Nhóm son tho báo cáo còn nhn c s h% tr ca Hoàng Thanh Hng (Trng i
h.c Kinh t Qu#c dân) v' x( lý s# liu i'u tra mc s#ng h gia ình, Nguy,n Thu Phng
(VKHXH) v' x( lý s# liu i'u tra ánh giá môi trng u t, Phm Ánh Tuyt (VKHXH) v'
x( lý s# liu i'u tra doanh nghip, Lê Kim Sa (VKHXH) v' phân tích so sánh các nghiên cu v'

tác ng ca WTO, và Ngô Th An (i h.c Nông nghip Hà Ni) v' bn -. V2 Th Nha
(Trung tâm Thông tin Phát trin Vit Nam) chu trách nhim lp danh mc tài liu nghiên cu và
tham kho. Các nhân viên ca NHTG h% tr thc hin báo cáo g-m: Trn Th Ng.c Dung v'
biên tp, Hoàng Thanh Hà v' xut bn, Nguy,n Thu Hng và Hedwig E. Abbey v' hành chính.
Vic son tho báo cáo c thc hin di s ch o chung ca Homi Kharas và Klaus
Rohland (Ngân hàng Th gii). Steve Price-Thomas (Oxfam GB) và Mary Hallward-Driemeier
(Ngân hàng Th gii) .c phn bin.

Báo cáo c2ng c Qu$ Ti'n T Qu#c t (IMF) óng góp ý
kin. Nhóm son tho xin chân thành cm n ý kin nhn xét và góp ý ca nhi'u -ng nghip
khác.


MC LC



Li cm n
Tóm tt Tng quan………………………………………………………………………i

I.

MT

NN

KINH

T

MI

NI

……………………………………………….1
1. Các loi hình doanh nghip………………………………………………………3
2. Kinh doanh và phát trin ………………………………………………………..19
3. Hiu qu và n!ng lc cnh tranh………………………………………………..31
4. Môi trng u t……………………………………………………………….45

II.

CÁC

TH

TRNG

VÀ

U

VÀO

CHÍNH………………………………...59
5. Ngân hàng và tài chính………………………………………………………….61
6. Th trng t ai……………………………………………………………….74
7. Th trng lao ng……………………………………………………………..87
8. Các dch v h tng…………………………………………………………….102

III.

CHÍNH

SÁCH

I

VI

DOANH

NGHIP………………………………..113
9. Hi nhp toàn cu……………………………………………………………...115
10. Ci cách trong nc……………………………………………………………128
11. Yu t# a phng……………………………………………………………..144
12. Tác ng xã hi………………………………………………………………...155


Tài liu tham kho……………………………………………………………………...167
Ph lc th#ng kê







Khung

Khung 1.1: Có bao nhiêu h kinh doanh?...............................................................................4
Khung 2.1: Nh1ng kin tng trong khu vc nhà nc: T ng công ty in lc Vit Nam..26
Khung 2.2: Nh1ng kin tng trong Khu vc T nhân : Doanh nghip n1………………...30
Khung 3.1: Kt n#i ngi nông dân vi th trng th gii………………………………...38
Khung 3.2: H.c tp các doanh nghip FDI………………………………………………….40
Khung 4.1: Mt th trng không có các quy'n s" h1u tài sn: ……………........................49
Bt ng sn " thành ph# H- Chí Minh
Khung 5.1: Ai c tip cn vi tín dng?............................................................................63
Khung 5.2: S" giao dch chng khoán và Th trng OTC………………………………...73
Khung 6.1: Quan h t ai " các bn ngi Thái en…………………………………….83
Khung 7.1: Lao ng nhp c trong ngành dt may………………………………………..93
Khung 7.2: Các doanh nghip ài Loan " Trung Qu#c và Vit Nam………………………96
Khung 7.3: Trách nhim xã hi ca doanh nghip " Vit Nam……………………………..97

Khung 8.1: Qu$ u t Phát trin a phng…………………………………………….106
Khung 8.2: Nhc im chung ca các nghiên cu kh thi ca Vit Nam………………..110
Khung 9.1: Nh1ng nc thành viên và nh1ng nc ang mong mu#n gia nhp WTO…...116
Khung 9.2: Ci cách Hi quan: Thng mi, Qun lý nhà nc hay c hai?.......................122
Khung 9.3: S h% tr ca Chính ph và sc s#ng ca doanh nghip …………………….125
Khung 9.4: Liu Khách hàng có ri b& các ngân hàng trong nc?....................................126
Khung 10.1: Các hip hi kinh doanh " Vit Nam………………………………………..129
Khung 10.2: L trình ci cách h th#ng ngân hàng ………………………………………132
Khung 10.3: Thúc )y cnh tranh trong ngành hàng không?..............................................134
Khung 10.4: Bo him xã hi: Cn có nh1ng bin pháp khuyn khích úng …………….138
Khung 11.1: Ch s# cnh tranh cp tnh (PCI)……………………………………………..151
Khung 12.1: Liu Thng mi có làm hi n môi trng?.................................................158


Bng

Bng 1.1: Không lãi nhi'u, nhng có óng thu…………………………………………….12
Bng 4.1: Nh1ng hn ch ràng buc " Vit Nam và các nc khác………………………..47
Bng 4.2: Tham nh2ng " khu vc ông Á…………………………………………………52
Bng 4.3: C quan Chính ph nào tham nh2ng nhi'u nht?..................................................54
Bng 5.1: Quy mô tng #i ca các nh ch tài chính …………………………………..65
Bng 5.2: Th trng chng khoán nh&……………………………………………………..71
Bng 6.1: Tin  Cp giy chng nhn quy'n s( dng t nông nghip…………………..75
Bng 7.1: C cu Lc lng Lao ng……………………………………………………...88
Bng 8.1: B*t kp vi láng gi'ng…………………………………………………………...103

Bng 8.2: u t vào h tng c s", t tr.ng trên GDP……………………………………104
Bng 8.3: Ngu-n v#n ly t âu?.........................................................................................105
Bng 9.1: Rào cn thng mi và mc  bo h có hiu lc…………………………….118
Bng 9.2: Các ch s# chính v' các công ty thng mi……………………………………123
Bng 11.1: S tng phn ln, t B*c n Nam…………………………………………..145
Bng 12.1: Tác ng Kinh t và Xã hi trong mt s# ngành………………………………161
Bng 12.2: Mng li an sinh cho lao ng d tha t các DNNN……………………….164



Hình

Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh ………………………………………………….5
Hình1.2: !ng ký doanh nghip ang trên chi'u hng gia t!ng……………………………7
Hình 1.3: … nhng phân b# không 'u trên phm vi c nc…………………………….....9
Hình 1.4: T tr.ng Kinh t Qu#c doanh Gim dn trong N'n kinh t……………………….11
Hình 1.5: FDI ly li à phát trin ………………………………………………………….14
Hình 1.6: … nhng ch tp trung vào mt s# vùng………………………………………….15
Hình 1.7: Vic làm tính theo quy mô doanh nghip………………………………………...16
Hình 1.8: T!ng tr"ng, suy gim và rút lui: Xu hng ngm……………………………….18

Hình 2.1: Khu vc Kinh t T nhân nh mt C% máy To vic làm………………………..20
Hình 2.2: “Chi phí” to ra mt vic làm…………………………………………………….21
Hình 2.3: u t phân theo hình thái s" h1u………………………………………………..22
Hình 2.4: T!ng n!ng sut " cp  t ng hp………………………………………………..24
Hình 2.5: T!ng n!ng sut " cp  doanh nghip…………………………………………..25
Hình 2.6: Hot ng kinh doanh và gim nghèo……………………………………………27
Hình 3.1: Mt ni kinh doanh không t#t …? ……………………………………………….32
Hình 3.2: …hay là mt trong nh1ng im ích hp d3n nht?...............................................33
Hình 3.3: Gi#ng Trung Qu#c hn, ít gi#ng ASEAN hn…………………………………...35
Hình 3.4: Các ch s# hot ng chính sau c phn hoá……………………………………..41
Hình 3.5: Ai giành c quy'n lc khi c phn hoá?............................................................42
Hình 3.6: im mnh và im yu ca Vit Nam…………………………………………..43
Hình 3.7: Xp hng ca Vit Nam xét theo góc  qu#c t…………………………………44
Hình 4.1: Các c quan Chính ph: Thúc )y hay Cn tr"?...................................................51
Hình 4.2: Chi tiêu cho các khon thanh toán không chính thc và “quà biu”…………….53
Hình 4.3: Các tr" ngi theo hình thc s" h1u doanh nghip………………………………..56
Hình 4.4: Nh1ng tr" ngi " khu vc nông thôn……………………………………………..57
Hình 5.1: Nhanh chóng phát trin th trng tài chính theo chi'u sâu……………………...62
Hình 5.2: N xu tính trên t ng tín dng …………………………………………………...68
Hình 5.3: N Nhà nc, theo thi gian……………………………………………………...70
Hình 6.1: Tình hình !ng ký s( dng t ai " các tnh…………………………………….76
Hình 6.2: Giá tài sn #i vi t ô th và t nông nghip…………………………………78
Hình 6.3: Giá thuê Nhà " cao cp và V!n phòng……………………………………………79
Hình 7.1: Vic làm tp trung " âu? Ti'n lng c thanh toán là bao nhiêu?..................89
Hình 7.2: Các yu t# quyt nh thu nhp ca ngi lao ng……………………………..91
Hình 7.3: S# lng các cuc ình công, theo hình thc s" h1u doanh nghip……………..94

Hình 7.4: 5c im chính ca ngi tht nghip…………………………………………..98
Hình 7.5: Vic làm c chính thc hóa dn dn…………………………………………100
Hình 8.1: /u tiên h tng c s": Quan im ca doanh nghip…………………………..104

Hình 10.1: Doanh thu thu và s phát trin ca doanh nghip va và nh&………………..140
Hình 10.2: Tham nh2ng theo c quan: T#t, Xu và Rt Xu……………………………...142
Hình 11.1: Các tr" ngi ràng buc gi1a các vùng…………………………………………150
Hình 11.2: Qun tr " cp tnh và vic !ng ký doanh nghip……………………………..152
Hình 12.1: Thay  i Sn lng theo Ngành do Hi nhp Toàn cu……………………….160
Hình 12.2: Thay  i v' Li nhun trên v#n u t và Ti'n lng………………………...162
Hình 12.3: Tác ng ci cách so vi các cú s#c t bên ngoài …………………………….163
Hình 12.4: Tr cp ngân sách cho các tnh và Gim nghèo……………………………….165


TÓM TT TNG QUAN



Phát trin kinh doanh là mt trong nh1ng ng lc chính góp phn gim nghèo nhanh
chóng " Vit Nam. Cùng vi vic phân chia li t nông nghip và mc  bao ph cao ca các
dch v xã hi, phát trin kinh doanh ã cho phép mt b phn ln dân c tham gia vào nh1ng
l4nh vc hot ng có n!ng sut cao hn và ci thin mc s#ng ca mình. Quá trình ci cách b*t
u gn hai thp k6 trc ây ã gii phóng mt n!ng lc kinh doanh to ln. Các h gia ình "
nông thôn b*t u a sn ph)m nông nghip ca mình ra th trng, và tin hành các hot ng
kinh doanh nh&. ã thu hút c mt s# lng ln các nhà u t nc ngoài. Các doanh nghip
nhà nc (DNNN) ã b*t u quá trình tái c cu dài hn c tin hành theo tng bc, m"
ng cho s phát trin ca n'n kinh t nhi'u thành phn. Các doanh nghip t nhân ã c
!ng ký chính thc và m" rng phát trin. Quá trình này ã t!ng t#c mnh m7 k t n!m 2000 và
hin nay kh#i doanh nghip t nhân ã chim n 33% giá tr ngành công nghip ch to. Cùng
vi hàng nghìn công ty có v#n u t nc ngoài và hàng triu doanh nghip h gia ình, các
doanh nghip t nhân ã mang li vic làm cho 21% lc lng lao ng ca Vit Nam. To vic
làm vi qui mô ln ã cho phép hp th t 1,4 n 1,5 triu lao ng mi bc vào th trng lao
ng hàng n!m, to ra c hi ri kh&i vic làm nông nghip cho ngi dân " nông thôn, 5c bit
là cho n1 thanh niên. Trong mi n!m qua, ti'n lng danh ngh4a t!ng bình quân hàng n!m "

mc khong 10%, và ti'n lng thc t t!ng khong 7% mt n!m. Nh1ng c hi to ln c to
ra thông qua quá trình này ã giúp cho nh1ng li ích do t!ng tr"ng mang li c chia s8 rng
rãi trong xã h.i. M5c dù GDP thc t trên u ngi ã t!ng 5,9% mt n!m k t 1993, song h
s# Gini (o lng bt bình 9ng) ch t!ng chút ít, lên mc 0,37% vào n!m 2004. Trong cùng thi
gian này, t l nghèo ói ã gim t 57% xu#ng di 20%.
Tuy nhiên nh1ng kt qu rt n tng này không th che lp mt thc t là các doanh
nghip hin nay v3n còn g5p phi nhi'u hn ch áng k. Thiu v#n, khó kh!n trong vic tip cn
t và nh1ng thiu ht kéo dài v' các dch v c s" h tng (m5c dù ã có nh1ng n% lc u t to
ln) là nh1ng tr" ngi ln nht c các nhà doanh nghip ch ra. Trong mt th trng lao ng
ang bùng n , nh1ng khó kh!n trong vic gi1 c nh1ng nhân viên gi&i và tìm c lao ng có
nh1ng k$ n!ng cn thit c2ng c các doanh nghip nhìn nhn nh nh1ng tr" ngi #i vi vic
phát trin kinh doanh. Do nh1ng hn ch này mà khu vc kinh t t nhân trong nc v3n ch yu
là các doanh nghip nh&. Gi1a hai cc là rt nhi'u các h kinh doanh và vài ngàn DNNN ln và
công ty nc ngoài, ch có mt s# ít doanh nghip va và nh& (DNVVN) và mt vài doanh
nghip t nhân trong nc vn lên c nh1ng v trí d3n u.  duy trì phát trin kinh doanh "
Vit Nam cn phi hoàn tt chng trình ci cách c cu. Phát trin y  th trng t ai, tái
c cu khu vc tài chính, qun lý tài sn nhà nc hiu qu và minh bch hn, huy ng ngu-n
lc  phát trin h tng c s" là nh1ng u tiên then ch#t trong l4nh vc này. Tip tc hi nhp
vi n'n kinh t th gii, 5c bit là qua vic gia nhp WTO s7 m bo cho nh1ng thay  i này
không b o ngc, và to ra sân chi bình 9ng gi1a các doanh nghip trong và ngoài nc.
Nhng v3n còn cn có mt chng trình ci cách b sung, hng vào vic to sân chi bình 9ng
gi1a doanh nghip t nhân trong nc và DNNN và huy ng v#n (t khu vc Nhà nc và t
nhân) mt cách hiu qu. Hi nhp qu#c t và ci cách trong nc là nh1ng yu t# cn thit 
gi1 c t#c  t!ng tr"ng kinh t nhanh -ng thi tránh s gia t!ng ca nh1ng khon n ngoài
ngân sách ca Chính ph.
Ngày nay khi Vit Nam ã hoàn toàn vt ra kh&i tình trng nghèo ói n5ng n' mà mi
ch mt thp niên trc t nc còn phi #i m5t, vic phát trin kinh doanh c2ng là chìa khóa

ii
 xây dng mt xã hi ph-n vinh vi s tham gia h"ng li ca m.i ngi dân. Các mc tiêu

cho tng lai v3n thng c nh*c ti bng t#c  t!ng T ng sn ph)m Qu#c ni (GDP), gi lên
mt quá trình tích l2y c h.c. Nhng hin nay Vit Nam ã có th có mt tham v.ng cao hn: ó
là tr" thành mt nc có thu nhp " mc trung bình. i'u này òi h&i phi vt lên trên khuôn
kh ca ci cách c cu và to n'n móng cho mt n'n kinh t th trng hin i. a yu t#
cnh tranh và nh1ng quy nh phù hp vào các dch v h tng, hin i hóa công tác qun lý
thu, ci cách h th#ng lut pháp và t pháp, gim t nn tham nh2ng, ci thin qun tr công "
cp a phng, tt c 'u là nh1ng ni dung ca th h ci cách th hai cn c thc hin 
Vit Nam có th chuyn sang c giai on tip theo ca phát trin. Nh1ng ci cách này s7 thúc
)y kinh doanh phát trin và nâng cao mc s#ng cho ngi dân. -ng thi, chúng c2ng cn i ôi
vi nh1ng ci cách nhm giúp cho quá trình t!ng tr"ng có s tham gia và h"ng li ca m.i
ngi dân. Mng li an sinh xã hi và nh mc phân b ngân sách có hiu qu s7 giúp cho các
h gia ình và các vùng ng u vi nh1ng cú s#c bt li, và giúp gim bt gia t!ng khác bit
gi1a các vùng phát sinh khi n'n kinh t thay  i c cu và Vit Nam tr" thành mt thành viên
trên sân chi toàn cu. V' lâu dài, hin i hóa các l4nh vc xã hi s7 là cn thit  m bo hi
nhp xã hi.

Kt qu vng chc

Ch trong cha y hai thp k6, k t khi b*t u ci cách kinh t, Vit Nam ã to c
mt khu vc doanh nghip rt a dng. Vi mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh, hin
nay gn nh mt n(a s# h gia ình " Vit Nam có hot ng kinh doanh nh& di hình thc này
hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát trin vi vai trò ch o ca nhà nc k t sau
ngày th#ng nht t nc nên Chính ph hin nay v3n còn s" h1u hàng ngàn DNNN, trong ó có
nh1ng doanh nghip rt ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng nc nhn u t trc tip nc
ngoài (FDI) ln nht trên th gii xét theo giá tr tng #i, trong ó có nh1ng n!m giá tr ca các
d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP. Trong n!m n!m va qua ã có hin tng
bùng n vic !ng ký các doanh nghip t nhân, g-m c vic hp thc các doanh nghip ã t-n
ti và c s hình thành các doanh nghip mi. Tính a dng n i bt này ca khu vc doanh
nghip ã c công nhn là mt trong nh1ng 5c im chính, thm chí có th nói là mt im
mnh, ca quá trình chuyn  i n'n kinh t Vit Nam. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc

doanh nghip li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách. Các
loi hình doanh nghip khác nhau có óng góp khác nhau vào t!ng tr"ng kinh t và gim nghèo.
 các chính sách ca Chính ph c hiu qu, cn phi hiu rõ các b phn cu thành chính
ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và xem các b phn này liên kt vi nhau nh th nào.
Khi phân tích và kt hp các ngu-n s# liu khác nhau, có th nhn thy có mt “khong gi1a còn
b& tr#ng” trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng này c2ng
ang dn dn c lp y, khi ngày càng có nhi'u các doanh nghip có qui mô nh& tin hành
!ng ký chính thc.
Mt câu h&i v3n còn gây nhi'u tranh cãi là kt qu hot ng ca các doanh nghip ca
Vit Nam t#t hn hay kém hn so vi doanh nghip " các nc khác, 5c bit là trong khu vc
ông Á. Các ánh giá n!ng lc cnh tranh da trên 5c im ca khung pháp lý i'u tit hot
ng ca doanh nghip ã xp Vit Nam vào n(a cu#i ca bng xp hng th gii hay khá nht
c2ng ch " gn khong gi1a. M5t khác, ánh giá trc tip ca các công ty nc ngoài di dng
i'u tra ý kin hay lu-ng u t thc t li xp Vit Nam vào nhóm phn t u tiên, ho5c thm
chí cao hn. Có th ánh giá mt cách thu áo hn bng vic phân tích phng thc mà các
doanh nghip hot ng và tham gia vào n'n kinh t toàn cu, trc tip hay gián tip. Nh1ng phân
tích này cho thy xu hng hi nhp ca Vit Nam vi n'n thng mi th gii gi#ng vi cung
iii
cách ca Trung Qu#c hn là nh1ng qu#c gia khác trong Hip hi các nc ông Nam Á
(ASEAN). Tuy nhiên phân tích c2ng cho thy các công ty trong nc v3n hi nhp cha  vào
chu%i giá tr toàn cu. N!ng sut các nhân t# t ng hp t!ng rt nhanh trong toàn khu vc doanh
nghip; song t!ng nhanh hn ti các công ty nc ngoài so vi các công ty Nhà nc và t nhân
trong nc. Các công ty nc ngoài ã to c hiu ng lan t&a v' n!ng sut sang các công ty
trong nc, 5c bit là các công ty t nhân, song ch yu là thông qua s luân chuyn lao ng và
b*t chc thun túy ch không phi là thông qua các giao dch gi1a các doanh nghip. Vic c
phn hóa các DNNN, m5c dù có nh1ng im hn ch, v3n góp phn nâng cao n!ng sut vì to ra
c các m#i quan h khách quan hn gi1a doanh nghip vi các c quan chính quy'n.
 cho kh#i doanh nghip ca Vit Nam tip tc m" rng, cn phi d: b& mt s# hn ch
quan tr.ng mà hin nay các doanh nghip ang g5p phi. i'u tra môi trng u t (TMTT)
mi c thc hin vi m3u i'u tra i din c cho các doanh nghip t nhân trong nc,

DNNN và các doanh nghip có v#n u t nc ngoài ã thu c nhi'u kt qu trong vic nhn
din nh1ng hn ch này. ; nhi'u qu#c gia ang phát trin khác, nguy c b mt v#n do mt n
nh chính tr, ti phm ho5c các chính sách không d báo trc c, là m#i quan ngi hàng
u. i'u này không úng trong trng hp Vit Nam, ni các tr" ngi c bn #i vi s phát
trin doanh nghip ít n5ng n' hn, nh ó cho phép các doanh nhân tp trung nhi'u hn vào vic
x( lý các tr" ngi trên thc t. #i vi trên mt phn ba s# doanh nghip tr li i'u tra, tip cn
vi tín dng c coi là tr" ngi chính hay tr" ngi nghiêm tr.ng #i vi vic phát trin kinh
doanh. Ngoài các công ty nc ngoài dng nh không g5p khó kh!n v' tín dng, các doanh
nghip khác 'u coi vn ' này khó kh!n nh nhau. Tip cn vi t ai là là hn ch ln th hai.
i'u này c các công ty nc ngoài coi là 5c bit nghiêm tr.ng, song hn ch này không nh
h"ng nhi'u n các DNNN và i'u này không có gì áng ngc nhiên. Lc lng lao ng thiu
k$ n!ng và có trình  h.c vn tng #i thp là hn ch c xp hng th ba, còn h tng giao
thông vn ti yu kém ng th t. Trong c b#n trng hp (ngoi tr k$ n!ng) thì mc 
nghiêm tr.ng ca vn ' " Vit Nam cao hn h9n so vi các nc còn li trong khu vc ông Á
hay nh1ng nc khác trên th gii.
M5t khác, mt s# vn ' c nhn mnh trong các ánh giá xp hng n!ng lc cnh
tranh nh h th#ng pháp lý, các th tc hành chính quan liêu và tình trng tham nh2ng li không
b các doanh nghip tham gia cuc i'u tra coi là nghiêm tr.ng. T l ý kin ánh giá nh1ng vn
' này là ln hay nghiêm tr.ng #i vi vic phát trin kinh doanh " Vit Nam thp hn h9n so
vi các nc khác " ông Á hay các khu vc khác trên th gii. Kh n!ng thc hin các giao
dch gi1a doanh nghip vi doanh nghip da trên ch1 tín, hay s( dng các c ch thc thi thô s
nhng áng tin cy có th gii thích cho vic vì sao h th#ng pháp lý li không c coi là có tm
quan tr.ng cao. Các th tc c tinh gin áng k t n!m 2000 theo Lut Doanh nghip và c
cng c# thông qua mt s# c ch nh c ch mt c(a c2ng có th gii thích vì sao t quan liêu
giy t không b coi là nghiêm tr.ng. Vic coi tham nh2ng không phi là vn ' quan tr.ng là
i'u bt ng hn c. Kt qu này ã c tip tc kim chng bng các ngu-n thông tin khác
nhau. Chúng 'u cho mt bc tranh th#ng nht, trong ó tham nh2ng trc tip nh h"ng n các
doanh nghip là rt ph bin, song ch " " mc  nh&. Tham nh2ng xy ra ph bin hn " các c
quan nh cnh sát giao thông, hi quan, c quan thu hay a chính, và nó c th hin thông
qua nhi'u khon h#i l nh&, lên ti 0,7 % t ng doanh s#, thp hn so vi nh1ng qu#c gia khác "

cùng trình  phát trin. Song i'u này không ph nhn là có nh1ng hình thái tham nh2ng và móc
ngo5c khác, trong các DNNN c2ng nh các d án u t công. Song nh1ng hình thái này có th
không nh h"ng trc tip n các doanh nghip nên không c phn ánh mt cách y  qua
TMTT. Tuy nhiên, nhìn chung các kt qu này c2ng cho thy cn ánh giá li nh1ng ý kin
chung phn nhi'u có tính cht nh tính v' tham nh2ng hin nay " Vit nam và cn có thêm
nh1ng nghiên cu thc t c th v' vn ' này.


iv
Nhng hn ch ràng buc

Vn ' tip cn vi v#n n i bt lên nh mt hn ch #i vi phát trin kinh doanh và i'u
này dng nh mâu thu3n vi thc t là Vit Nam ã t c  sâu tài chính áng k trong mt
thi gian tng #i ng*n. S# lng tài khon tit kim và tài khon cho vay t " mc cao vi
mt nc " trình  phát trin ca Vit Nam trong khi tín dng ngân hàng v3n t!ng tr"ng 'u,
thm chí có th là quá nhanh nu xét n nh1ng yu km hin có trong ánh giá ri ro tín dng.
Tuy nhiên có th kt n#i nhn thc vi thc t bng cách phân tích tình hình phân b tín dng "
Vit Nam. Các gia ình nông dân và doanh nghip nh& có th tip cn các khon vay nh&, i'u
này có l7 là kt qu ca chính sách xóa ói gim nghèo ca Chính ph. Tuy nhiên các doanh
nghip ln hn mu#n vay tín dng phi có th chp, và tài sn th chp c nh giá rt ch5t
ch7. Tin  chm chp trong vic cp giy chng nhn quy'n s( dng t làm cho tình hình tín
dng hn ch càng thêm khó kh!n hn. Vic da quá nhi'u vào th chp là m5t trái ca mt s# ít
các ánh giá ri ro c bên cho vay thc hin, 5c bit là ánh giá ri ro ca b#n ngân hàng
thng mi qu#c doanh ln chim n ba phn t t ng s# cho vay tín dng. nh hng li
nhun yu ca các ngân hàng này và s can thip ca các c quan chính quy'n, 5c bit là " cp
a phng ã d3n n s tích t mt kh#i lng áng k các khon n xu trong h th#ng ngân
hàng. Nhi'u khon vay có cht lng kém ã to gánh n5ng ngân sách áng k #i vi Chính
ph, thêm vào ó li không có các c ch h1u hiu  tch thu tài sn ca các khách hàng không
có kh n!ng tr n. Th trng v#n chính thc c2ng còn quá kém phát trin, không  kh n!ng
huy ng nh1ng ngu-n v#n ln cho các d án mi. Nhng s phát trin mnh m7 ca nh1ng giao

dch phi chính thc các chng khoán không niêm yt cho thy th trng v#n có kh n!ng phát
trin nhanh nu có các quy nh úng *n.
Th trng t ai ã b*t u hình thành " Vit Nam, m5c dù công vic xác nh quy'n
s( dng t chính thc v3n còn cha c hoàn tt. Nhi'u giao dch v3n di,n ra dù không có giy
t hp pháp, n gin là vì cán b " a phng và hàng xóm 'u bit t ai hay bt ng sn
nào “thuc v'” ai, và có th làm tr.ng tài phân x( trong trng hp có tranh chp. T góc  này,
vic không có quy'n s" h1u chính thc không có gì xung kh*c vi s phát trin ca th trng.
Tuy nhiên, vic xác nhn quy'n s( dng t góp phn nâng cao hiu qu s( dng và còn to c
n'n móng v1ng ch*c cho s phát trin ca th trng bt ng sn. ng thái ca th trng bt
ng sn trong nh1ng n!m gn ây c2ng cho thy ch có xác nhn quy'n s" dng t v3n cha 
 m bo tính hiu qu. Cn phi kim soát c “bong bóng” giá c bt ng sn bng cách
làm cho các giao dch mang tính u c tr" nên khó kh!n hn, nh Chính ph Vit Nam gn ây
ã thc hin. Mt s# vn ' khó kh!n nht, ví d nh to i'u kin d-n i'n  i th(a t nông
nghip, c cu li t rng ca Nhà nc, h% tr công tác qun lý t ai da vào cng -ng "
vùng -ng bào dân tc thiu s#, và thu h-i li t nhàn r%i t các doanh nghip Nhà nc… v3n
cn có các chính sách c th, vt ra ngoài phm vi vic cp Giy chng nhn quy'n s( dng t.
Khi Vit Nam tip tc phát trin và t!ng cng ô th hóa, mt trong nh1ng thách thc khó kh!n
nht là chuyn  i t nông nghip thành t th c và t công nghip trên quy mô ln. Thành
công s7 ph thuc rt nhi'u vào vic ch#ng tham nh2ng trong vic chuyn  i mc ích s( dng
t và 'n bù th&a áng cho ngi dân b nh h"ng.
Trong nh1ng n!m gn ây, vic phát trin c s" h tng " Vit Nam ã có nh1ng tin b
vt bc. Vit Nam hin nay u t khong 9% giá tr GDP vào các d án in, giao thông, vi,n
thông, cp nc và v sinh, nh ó nhanh chóng b*t kp vi các nc láng gi'ng v' mc  s<n
có và chi phí dch v. in khí hoá và in thoi là nh1ng tin b ln nht, h th#ng ng b
c2ng c m" rng áng k. Tuy nhiên, các doanh nghip " Vit Nam v3n phàn nàn v' c s" h
tng giao thông không y ; giá in và in thoi quá *t &.  t c tin b hn n1a
trong phát trin c s" h tng cn phi a dng ngu-n v#n và t!ng tính minh bch trong huy ng
v#n, 5c bit " cp c s". Vic thc hin các khuôn kh i'u tit úng *n h% tr thu h-i chi phí
v
và khuyn khích cnh tranh c2ng giúp thu hút khu vc t nhân tham gia vào phát trin c s" h

tng và góp phn phát trin kinh doanh hn n1a " Vit Nam. ; ây không ch nói n vn '
cung cp tài chính, mà c v' vic m" rng các loi dch v, áp dng các thông l kinh doanh t#t
hn, và nâng cao hn n1a s quan tâm ca khách hàng. Nhìn v' tng lai, không th ch da vào
s tham gia ca khu vc kinh t t nhân  gii quyt nhu cu v' h tng c s" ca Vit Nam
trong nh1ng n!m ti, hay trông i khu vc kinh t này áp ng mt phn ln nhu cu. Trong
l4nh vc h tng c s", phát trin kinh doanh 5c bit ph thuc vào cht lng u t công và
vic 5t giá phù hp cho dch v cung cp.

Nhng ni dung ci cách cha hoàn tt

Hi nhp vào n'n kinh t th gii là mt trong nh1ng ng lc chính ca ci cách kinh t
" Vit Nam. T vic tham gia vào Khu vc mu dch t do ASEAN (AFTA) n vic thc hin
Hip nh Thng mi Song phng Vit –M$ (USBTA), quá trình hi nhp ã giúp cho th
trng tr" nên cnh tranh hn và buc các doanh nghip trong nc phi t!ng n!ng sut và hiu
qu. Song vic ti ây gia nhp T chc Thng mi Th gii (WTO) còn a chng trình ci
cách i xa hn, do tính cht bao trùm ca các cam kt khi gia nhp, g-m c các vn ' " ti
ng biên gii c2ng nh bên trong ng biên gii. C2ng gi#ng nh khi tham gia vào AFTA,
vic gia nhp WTO s7 d3n ti gim các hàng rào thu quan. M5c dù ã t c nhi'u tin b
trong vic d: b& hn ngch nhp kh)u và gim thu quan và tr cp, song mc  bo h mu
dch " Vit Nam v3n còn cao. Tip tc m" c(a s7 d3n n vic nâng cao hiu qu. Qúa trình này
cn i ôi vi nh1ng ci thin áng k v' hu cn thng mi. Các cng ngày càng cht chi,
cùng vi dch v tng #i *t và c quan hi quan ch tp trung vào vic kim tra (c hp l l3n
không hp l) thay vì to thun li thng mi ang là nh1ng tr" ngi #i vi phát trin kinh
doanh. M5t khác, c2ng gi#ng nh vic tuân th Hip nh thng mi Vit M$, gia nhp WTO
òi h&i nh1ng thay  i v' th ch, t vic phi to ra mt sân chi bình 9ng hn cho các doanh
nghip, n m" rng cnh tranh trong nh1ng l4nh vc dch v quan tr.ng nh ngân hàng, hay ci
thin tiêu chu)n v sinh và t!ng cng quy'n s" h1u trí tu. Nh1ng thay  i này s7 thúc )y t!ng
n!ng sut và hiu qu trong trung hn n dài hn, song chúng c2ng s7 là nh1ng thách thc to ln
#i vi các doanh nghip Vit Nam trong ng*n hn.
Nu hi nhp qu#c t là mt trong nh1ng sc )y chính ca ci cách kinh t " Vit Nam

thì ng lc ca nó rõ ràng b*t ngu-n t trong nc. K t khi b*t u quá trình  i mi, Chính
ph Vit Nam ã liên tc thc hin  i mi trong tt c các l4nh vc chính sách vi mc tiêu xây
dng mt n'n kinh t th trng theo nh hng xã hi ch ngh4a. Các k hoch n!m n!m phn
ánh tm nhìn này c2ng thay  i theo thi gian. Các k hoch này da ít hn vào các mc tiêu
nh lng v' sn xut vt cht mà chú tr.ng nhi'u hn vào các chính sách và kt qu phát trin.
Tham vn rng rãi c2ng ã tr" thành mt phn ca quá trình và các hip hi doanh nghip ngày
càng có nhi'u nh h"ng.
Ci thin tình hình huy ng v#n " c trong khu vc t nhân c2ng nh khu vc nhà nc
là mt trong nh1ng ni dung quan tr.ng còn cha c hoàn tt ca chng trình ci cách. H
th#ng ngân hàng cn phi ci cách sâu rng. Công vic này bao g-m chuyn  i các ngân hàng
thng mi nhà nc (NHTMNN) thành các th ch t ch hot ng vì li nhun và xây dng
mt ngân hàng trung ng hin i, chu trách nhim giám sát hot ng ngân hàng và chính sách
ti'n t. Ci cách ngân hàng cn phi d3n ti vic phân b tín dng hiu qu hn và gim bt gánh
n5ng ti'm tàng ca các khon n xu #i vi ngân sách nhà nc. #i vi khu vc nhà nc, cn
hoàn thành quá trình c phn hóa và vic qun lý các DNNN còn li trong tay nhà nc cn phi
c tách kh&i các b ch qun ph trách các ngành mà doanh nghip hot ng  có th )y
mnh c cnh tranh trong toàn b n'n kinh t. T!ng cng công tác qun tr công là mt ni

vi
dung then ch#t khác trong chng trình ci cách còn cha c hoàn tt. Cn phi hoàn thin ci
cách công tác qun lý tài chính công, b*t u t qun lý thu, hình thành các c ch qun lý n
công " tt c các cp và t!ng cng tính minh bch trong u thu mua s*m công. -ng thi cn
phi u tranh ch#ng tham nh2ng, 5c bit vào thi im mà t!ng tr"ng kinh t nhanh s7 to c
hi cho t nn h#i h sinh sôi nhanh hn t#c  ci thin ca h th#ng Chính ph. Ngoài ra, phi
theo u i mnh m7 chng trình ci cách lut pháp và t pháp di tác ng ca Hip nh
thng mi song phng Vit M$ và vic gia nhp WTO. Nh1ng giao dch ch da trên ch1 tín
và các c ch thc thi tng #i n gin s7 càng ngày càng tr" nên không thích hp #i vi nhu
cu ca các doanh nghip khi n'n kinh t phát trin và các doanh nghip trong nc ln mnh
lên.
; mt qu#c gia có mc  phân cp nh " Vit Nam, mt s# thay  i quan tr.ng nht s7

di,n ra " cp a phng. Quá trình phân cp và trao ngày càng nhi'u quy'n quyt nh cho chính
quy'n a phng d3n n s khác bit ln trong xu th phát trin kinh doanh và nói chung hn là
trong phát trin kinh t và xã hi trên c nc Vit Nam. Các tnh lân cn vi cùng i'u kin nh
nhau nhng các cp chính quy'n a phng có cam kt khác nhau #i vi ci cách kinh t
thng d3n n s khác nhau áng k trong !ng ký kinh doanh, u t ca các công ty nc
ngoài và t l lao ng làm công !n lng. Không d, o lng chính xác cht lng qun tr (dù "
cp a phng hay trung ng), tuy nhiên ánh giá so sánh các tnh trong các l4nh vc có nhi'u
kh n!ng nh h"ng n hot ng kinh doanh là mt bc i úng hng. Quá trình hin i
hóa các quy trình lp k hoch a phng phù hp vi bc i " cp trung ng và da vào
tham vn vi cng -ng doanh nghip a phng s7 giúp có thêm nhi'u ci thin hn n1a. Cùng
vi vic phân b ngân sách hp lý cho các tnh có nhu cu ln hn, vic ct nh*c các cán b a
phng có thành tích trong vic )y mnh t!ng tr"ng và gim nghèo là mt c ch khuyn khích
mnh cho s thay  i.

Gi cho tng trng có c s tham gia và chia s rng rãi

Giai on n!m n!m tip theo m" ra nhi'u trin v.ng cho Vit Nam hoàn thành quá trình
chuyn  i ca mình trên nhi'u khía cnh: ngày càng da trên c ch th trng, tin ti tr" thành
thành viên y  ca n'n kinh t th gii, và tr" thành mt nc có thu nhp trung bình. Tuy
nhiên thành công trong quá trình chuyn  i a chi'u này òi h&i vic phát trin kinh doanh phi
mang li li ích cho s# ông dân chúng, nh ang di,n ra t trc n nay. Th trng lao ng
và các ngành thuc l4nh vc xã hi óng vai trò c#t yu xét nu v' m5t này.
Hot ng kinh doanh t!ng v.t nh có ci cách kinh t d3n ti nhu cu lao ng t!ng
mnh. Hin tng này d3n n hai s dch chuyn: dch chuyn ngh' nghip, t ngh' nông sang
vic làm phi nông nghip; và dch chuyn a lý, t nông thôn ra thành th. Tuy nhiên tình hình
vic làm công !n lng li phân b# không -ng 'u trên c nc. Thu nhp ca lao ng c2ng
tng t, có nh1ng khác bit áng k gi1a các tnh. Khác bit v' thu nhp ã gim xu#ng cùng
vi t!ng tr"ng kinh t, -ng thi khong cách v' thu nhp gi1a nam và n1 c2ng gim. Nhng
mc  thù lao ca th trng lao ng dành cho nh1ng ngi có trình  thì ngày mt t!ng lên
và i'u này m" ra kh n!ng cho mt dng bt bình 9ng mi khi Vit Nam ngày càng phát trin.

i'u quan tr.ng là m5c dù s chuyn  i c cu rt mnh m7, tình hình tht nghip cha phi là
vn ' ln. Phn ln nh1ng ngi không có vic làm là thanh niên, tng #i có trình  và mi
bc vào th trng lao ng, m5c dù tình trng d tha lao ng c2ng v3n còn ph bin trong
khu vc nhà nc. Chính tình trng luân chuyn vic làm quá cao ca các công nhân có tay ngh'
mi là vn ' #i vi doanh nghip. Tuy nhiên, nhc im chính ca th trng lao ng Vit
Nam là h th#ng bo tr xã hi. T trc n nay, h th#ng này v#n c coi là ch dành cho lao
ng trong khu vc nhà nc và do vy nó cn hoàn tt quá trình chuyn  i sang c ch th
vii
trng  có th cung cp bo him " mc hp lý giúp cho ngi lao ng #i phó vi nh1ng ri
ro ln khi mc  dch chuyn v' ngh' nghip l3n a lý ca h. ngày càng t!ng.
Tip tc hi nhp sâu hn vào n'n kinh t th gii, hoàn thành các ni dung cha c
hoàn tt ca chng trình ci cách và t!ng cng qun tr công " cp a phng, tt c nh1ng
vic này s7 giúp )y mnh hot ng kinh doanh và t!ng hiu qu ca n'n kinh t. Mt m5t,
nh1ng bc phát trin này là chìa khóa  Vit Nam tr" thành mt nc có thu nhp trung bình.
Nhng mt vn ' quan tr.ng là liu Vit Nam có phi tr giá v' m5t xã hi hay môi trng 
t!ng c hiu qu hay không. Vic trông cy nhi'u hn vào c ch th trng s7 giúp gii phóng
c ti'm n!ng ca các thành viên làm vic có n!ng sut nht trong xã hi, nhng c2ng có th
gây nh h"ng bt li cho nh1ng ngi yu kém nht. Và thm chí ngay c mt th trng hoàn
ho c2ng có th không gii quyt c nh1ng tác ng t bên ngoài #i vi môi trng, do vy
t!ng tr"ng nhanh -ng thi c2ng làm t!ng tình trng ô nhi,m và suy thoái môi trng. Da trên
mt ánh giá h th#ng nh1ng bng chng có c, nh1ng tác ng tiêu cc có th nhìn thy
dng nh không ln, ngoi tr tác ng #i vi môi trng. i'u này òi h&i phi s( dng mt
cách h th#ng hn các tiêu chu)n môi trng có th thc thi c. Tuy nhiên, nh1ng tác ng xã
hi có th ln hn li không d, tiên liu c vi nh1ng công c phân tích tng #i thô s hin
có. Do vy cn phi a ra nh1ng c ch h1u hiu nhm nhanh chóng #i phó vi nh1ng hu qu
không lng trc c. H% tr cho nh1ng công nhân mt vic làm và i'u hòa li ngân sách t
nh1ng tnh c li nhi'u nht t ci cách kinh t sang cho nh1ng tnh b nh h"ng bt li có
th m bo rng mc tiêu công bng xã hi s7 không b hy sinh trên con ng kim tìm s
ph-n vinh.
Nhìn vào tng lai, dch v xã hi cn phi c nâng cp, ây phn nào có th c coi

là ci cách kinh t th h th hai. Vit Nam ã xây dng c các h th#ng y t và giáo dc c
bn cho toàn dân trong thi k0 k hoch hóa tp trung, n c vi i b phn dân chúng và
t c nh1ng ch s# xã hi có th sánh vi nh1ng qu#c gia có thu nhp trung bình. Nhng
nh1ng h th#ng này ã không ng u c vi nh1ng yêu cu trong thi k0 chuyn  i sang
kinh t th trng, và ã tr" nên không phù hp trong vic gii quyt nh1ng nhu cu phc tp hn
và t#n kém hn ca nhân dân khi cuc s#ng ngày càng tr" nên khá gi hn. Do vy thách thc
hin nay là kt hp c hiu qu ca c ch th trng vi mc  bao ph rng rãi ca nh1ng
dch v y t và giáo dc có c trong thi k0 k hoch hóa tp trung. Thành công trong s kt
hp này có th 5t n'n móng cho nh1ng h th#ng ph cp hin i. Mt cách nghch lý, cht
lng tng #i t#t ca các c ch xác nh #i tng cn nhn c h% tr giúp ta có th s(
dng chúng làm công c  t c din bao ph rng rãi hn. Không phi bng các khon cp
phát ngân sách hay cho vay u ãi nh hin v3n ang làm " mt mc  nào ó, mà là giúp cho
ngi nghèo tip cn c vi các dch v mà l7 ra h. phi óng phí. Các chính sách ch.n l.c #i
tng h% tr phù hp và “xã hi hóa” có th i ôi vi nhau. Tuy nhiên cn chú ý y  n các
c ch u tiên  s kt hp này thc s có hiu qu.
M#i liên h gi1a công bng xã hi và phát trin kinh doanh thc s mnh m7 hn ta
t"ng ban u. Theo thi gian, các doanh nghip phi tr" thành nh1ng nhà cung cp quan tr.ng
các dch v xã hi, vì không nên l3n ln ngân sách công vi cung cp dch v công. Giáo dc i
h.c, dch v y t, và có l7 trong tng lai không xa là c các chng trình hu trí có th s7 do các
doanh nghip ngoài qu#c doanh cung cp, trong ó có c doanh nghip t nhân, hp tác xã và
các t chc phi Chính ph. -ng thi, bo him xã hi (BHXH) nu c ci cách hp lý c2ng
có th tích l2y c mt ngu-n lc rt ln trc khi nh1ng ngi lao ng ngày hôm nay b*t u
ngh hu. Nh1ng ngu-n lc này cn c u t; và nu c qun lý mt cách minh bch và
hiu qu, chúng s7 óng góp to ln cho vic tích l2y v#n. Tip theo, và c2ng là i'u rõ ràng nht,
ngu-n nhân lc t#t không th tách ri vi mt lc lng dân c kh&e mnh và có h.c thc. 5c
bit, vic phát trin h th#ng giáo dc là yu t# then ch#t  khai thác nh1ng tài n!ng s<n có trong
m%i th h tr8 em Vit Nam, và  xây dng nh1ng k$ n!ng mà cng -ng doanh nghip ang

viii
cn. i'u cu#i cùng và c2ng r)t quan tr.ng là s phát trin có s tham gia và chia s8 rng rãi là

g#c r, ca s n nh xã hi. Và ây li là mt trong nh1ng li th chính ca Vit Nam so vi
nh1ng #i th cnh tranh ca mình.





PHN

I:
MT

NN

KINH

T


MI

NI





1. CÁC LOI HÌNH DOANH NGHIP

Ít qu#c gia nào trên th gii có c s a dng n áng kinh ngc ca các loi hình
doanh nghip " Vit Nam. Da trên mt n'n v!n hóa coi tr.ng u óc kinh doanh và phát trin
thnh vng, gn nh mt n(a các h gia ình " Vit Nam 'u có hot ng kinh doanh nh& di
hình thc này hay hình thc khác. Do áp dng chin lc phát trin vi nhà nc óng vai trò
ch o t sau khi giành c c lp, Chính ph v3n còn s" h1u hàng ngàn doanh nghip nhà
nc (DNNN), trong s# ó có nh1ng doanh nghip rt ln. Vit Nam c2ng là mt trong nh1ng
nc nhn u t trc tip ca nc ngoài (FDI) ln nht trên th gii xét theo giá tr tng #i,
trong ó có nh1ng n!m mà giá tr ca các d án c phê duyt lên ti gn mt phn mi GDP.
Trong n!m n!m va qua ã có hin tng bùng n vic !ng ký các doanh nghip t nhân. i'u
này va phn ánh hin tng hp thc hóa các doanh nghip ã t-n ti, va cho thy s hình
thành các doanh nghip mi. S a dng áng chú ý này ca khu vc doanh nghip ã c công
nhn là mt trong nh1ng 5c im chính, thm chí có th coi là im mnh, ca quá trình chuyn
 i n'n kinh t Vit Nam. N!m 1986, i hi VI ng Cng sn Vit Nam ã a ra chng
trình  i mi sâu rng, xóa b& c ch “qun lý tp trung quan liêu da trên bao cp ca nhà
nc” và chuyn sang n'n kinh t “nhi'u thành phn theo nh hng th trng”, trong ó nâng
cao vai trò ca kinh t t nhân. N!m 2001, i hi ng IX ã công nhn rõ ràng FDI là mt khu
vc ca n'n kinh t. N!m 2006, i hi ng X rt có th s7 cho phép các ng viên cng sn là
các doanh nhân thuc khu vc kinh t t nhân, qua ó nhn mnh v th bình 9ng và tính hp
pháp ca các doanh nghip thuc m.i loi hình. Nhng c2ng chính s a dng ca khu vc doanh
nghip " Vit Nam li là mt thách thc #i vi vic phân tích kinh t và hoch nh chính sách.
Các loi hình doanh nghip khác nhau có nh1ng óng góp khác nhau #i vi t!ng tr"ng kinh t
và gim nghèo.  các chính sách ca chính ph có hiu qu, cn phi hiu rõ các b phn cu
thành chính ca khu vc doanh nghip ca Vit Nam, và các b phn này liên kt vi nhau nh
th nào. Vic phân tích và t ng hp các ngu-n d1 liu hin có cho thy hin còn có “mt khong
gi1a b b& tr#ng” trong bc tranh phân b# doanh nghip theo quy mô. Tuy nhiên, khong tr#ng
này ang dn c lp y, do ngày càng có nhi'u doanh nghip có qui mô nh& tin hành !ng
ký kinh doanh chính thc.

H kinh doanh

Có th ngc nhiên khi bit rng ngi Vit Nam thm chí còn có chí kinh doanh hn c
ngi Hoa. ây ít ra c2ng là mt trong nh1ng phát hin ca i'u tra Giá tr Th gii (World
Values Survey, WVS) c tin hành ti 65 qu#c gia trên kh*p các châu lc. WVS c Vin
Nghiên cu Con ngi thc hin ln u tiên " Vit Nam vào n!m 2001. Mt trong nh1ng mc
tiêu ca phiu i'u tra là nhm ánh giá thái  ca #i tng i'u tra v' n'n kinh t th trng.
Có mt câu h&i dùng thang im 10  tìm hiu mc  tán -ng #i vi vic s" h1u doanh
nghip t nhân (10 im) so vi s" h1u nhà nc (1 im). im trung bình ca các #i tng
tham gia ph&ng vn ngi Vit Nam là 5,6, trong khi im s# ca ngi Hoa là 4,2. Nhìn chung,
các #i tng c ph&ng vn " c hai nc này 'u t& ra g*n bó vi s tham gia ca Chính ph
nhi'u hn so vi công dân ca các nc có n'n kinh t th trng phát trin khác. Tuy nhiên, s
khác bit này là không ln, và thái  ca nh1ng #i tng tham gia tr li i'u tra ngi Vit rt
gn vi thái  ca ngi Nht.
KINH DOANH
4
Mt i'u hoàn toàn bình thng là nh1ng ngi tr8 tu i hn có thái  ng h hn #i
vi s" h1u t nhân và cnh tranh so vi ngi ln tu i. Có th thy i'u này qua vic chia các #i
tng tham gia i'u tra WVS theo n!m sinh, ly n!m 1975 làm m#c. ; ây, cn lu ý mt 5c
im là khong hai phn ba dân s# Vit Nam c sinh ra sau ngày th#ng nht t nc. Thái 
ng h kinh t th trng mnh m7 hn c2ng có m#i liên h ch5t ch7 vi trình  h.c vn.
Kt qu i'u tra hi bt ng khi phân loi #i tng tr li theo khu vc và a bàn sinh
s#ng. Xét v' nhi'u m5t, mi'n B*c và mi'n Nam Vit Nam có nhi'u s khác bit v!n hoá. Ngi
dân mi'n Nam c2ng có xut x t mi'n B*c, nhng khi i khai kh)n vùng t mi h. phi da
vào nh1ng sáng kin cá nhân nhi'u hn là vào vic ra quyt nh tp th " làng xã. Ngi mi'n
Nam c2ng quen t*m mình trong n'n kinh t th trng ngay t trc khi t nc th#ng nht. Tuy
nhiên, #i tng tham gia tr li i'u tra ngi mi'n B*c li có thái  tích cc hn #i vi n'n
kinh t th trng so vi ngi mi'n Nam. i'u này có th lý gii là do tác ng ca ci cách
kinh t #i vi i s#ng hàng ngày " mi'n B*c mnh m7 hn so vi " mi'n Nam.

Khung 1.1: Có bao nhiêu doanh nghip h gia ình?

Theo i'u tra Mc s#ng H gia ình Vit Nam (TMSHG) ca TCTK n!m 2004, hin có
khong 9.3 triu doanh nghip h gia ình phi nông nghip. M5t khác, i'u tra H kinh doanh (THKD)
n!m 2004 c2ng do TCTK thc hin li cho con s# là 2.9 triu h kinh doanh có tin hành ít nht là mt
hot ng kinh doanh. Con s# chênh lch 6.4 triu h gi1a hai ngu-n s# liu là rt ln. Hiu c nguyên
nhân ca s chênh lch này này s7 giúp cho vic ánh giá các h qu #i vi vic tính GDP da trên
THKD.

Theo TMSHG 2004, mt doanh nghip h gia ình phi nông nghip làm  các hot ng kim
thu nhp c lp và không liên quan n vic sn xut hay tiêu th các sn ph)m nông nghip (di các
hình thc khác nhau). TMSHG thu thp thông tin cho thi gian 12 tháng trc khi cán b th#ng kê
n i'u tra, do ó bao g-m c các hot ng kinh doanh phi nông nghip mà h nông dân thc hin vào
mùa nông nhàn.
Mt phng pháp thc t  tìm hiu v' s khác bit trong kt qu i'u tra ca THKD và
TMSHG là gi nh rng TMSHG ã tính n tt c các vic làm t do phi nông nghip, không k
quy mô ln nh& ra sao, và áp dng các tiêu chu)n a vào #i tng i'u tra ca THKD cho các hot
ng này. Thc t, mc tiêu ca TMSHG là ánh giá tình hình thu nhp, nghèo ói và mc s#ng ca
các h gia ình, m bm rng các vic làm t do phi nông nghip 'u c bao quát mt cách y .
Sáu tiêu thc ch.n m3u i'u tra c áp dng cho các hot ng ca h gia ình trong
TMSHG: (i) ngu-n thu nhp có c!n c, (ii) thông tin tr li i'u tra hoàn chnh, (iii) các doanh nghip
phi hot ng c ít nht 3 tháng trong n!m, tr trng hp doanh nghip mi c thành lp, (iv)
doanh nghip phi có a im c# nh, tr trng hp là doanh nghip vn ti, (v) doanh nghip hot
ng phn ln thi gian trong tháng, và (vi) doanh nghip hot ng vào ngày u ca tháng 10. Các i'u
kin ch.n m3u này ã làm gim t ng s# h kinh doanh xu#ng còn 6,1 triu. Tuy nhiên, nhi'u h tin hành
-ng thi vài hot ng kinh doanh. i'u kin ch.n m3u này ã làm gim s# h tin hành ít nht mt
hot ng kinh doanh xu#ng còn 4,5 triu h. Do ó, hin có 1,6 triu h kinh doanh không c a vào
THKD.
Vic tính không y  s# lng h kinh doanh trong THKD có nh h"ng n vic tính toán
GDP ca Vit nam. Theo TMSHG, giá tr gia t!ng trung bình trong mt n!m ca mt h kinh doanh là
vào khong 15,5 triu -ng. Nhân s# này lên vi 6,1 triu s7 c t ng giá tr gia t!ng ca khu vc doanh
nghip h gia ình " Vit Nam, tng ng vi gn 13% t ng GDP. Do 3,2 triu trong s# 6,1 triu
doanh nghip h gia ình không c tính n trong THKD, tài khon qu#c gia có th ánh giá không
ht giá tr gia t!ng ca khu vc ó theo t6 l này. i'u này có ngh4a là GDP ca Vit Nam cao hn mc
công b# chính thc gn 7%. Tuy nhiên con s# tính thiu có th ít hn, do 1,6 triu h kinh doanh không
c tính trong THKD có l7 là nh1ng h kinh doanh nh& nht.

Ngun: Da theo Wim Vijverberg (2005).

CÁC

LO=I

HÌNH

DOANH

NGHIP


5
S ng h rng rãi trên c nc #i vi kinh t t nhân c phn ánh y  qua mc
 s" h1u và hot ng kinh t quy mô nh& ca các h gia ình Vit Nam. Khó có th ánh giá
chính xác c có bao nhiêu h gia ình ang kinh doanh, vì các công c i'u tra khác nhau có
th cho các kt qu khác nhau (Khung 1.1). Tuy nhiên mt c tính áng tin cy ã bao g-m c
các hot ng kinh doanh mà h nông dân thc hin trong mùa nông nhàn ã a ra con s# 9.3
triu h, ho5c trên mt n(a s# h gia ình " Vit Nam.
Mt so sánh qu#c t có th giúp ánh giá s n!ng ng ca Vit Nam. Nhi'u nc cho
n nay c2ng không có s<n s# liu th#ng kê v' s# lng h kinh doanh; i'u này c2ng d, hiu vì
bn thân vic ánh giá có nhi'u khó kh!n. Nhng c2ng có nh1ng s# liu th#ng kê so sánh t l lao
ng t do " nông thôn tham gia vào các hot ng phi nông nghip. Vic phân tích các s# liu
này cho thy rng b phn này t!ng lên cùng vi trình  phát trin ca mt qu#c gia (Hình 1.1).
i'u 5c bit trong trng hp ca Vit Nam là b phn này phát trin vi t#c  nhanh hn
nhi'u k t khi b*t u công cuc ci cách kinh t.

Hình 1.1: Mt qu#c gia giàu óc kinh doanh
0
10

20
30
40
50
60
70
80
0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000
GDP trên u ngi theo sc mua ngang giá US$
T l lao ng phi nông nghip
 nông thôn
Costa Rica
Chile
Brazil
Thailand
Rwanda
Vietnam '98
Vietnam
'04

Ngu-n: T tính, da trên s# liu ca TCTK, Jean O. Lanjouw và Peter Lanjouw
(2001). S# liu v' vic làm da trên ngh' nghip chính.

Các h kinh doanh xut hin ph bin hn " vùng -ng bng. N!m 2004, doanh nghip
h gia ình chim n 28% s# lng vic làm " vùng -ng bng sông H-ng và -ng bng sông
C(u Long. Vic làm " ây có ngh4a là ly kinh doanh h gia ình làm ngu-n thu nhp chính ho5c
th hai. Tuy nhiên, theo thi gian, s óng góp ca lao ng t do phi nông nghip vào thu nhp
gia ình li gim " hu ht các vùng, ngoi tr vùng ven bin Nam Trung B và ông Nam B.
N!m 1993, gn 30% s# lao ng có vic làm " Vit Nam hot ng trong khu vc kinh t h.
n n!m 2004, t l này ã gim xu#ng còn khong 25%. S gim sút này có th c gii thích

bng hin tng gia t!ng áng k vic làm c tr lng, t 16% trong t ng s# n!m 1993 lên
n 27% n!m 2004. Trong giai on này, các gia ình khm khá hn 'u có t l thu nhp t các
hot ng kinh doanh phi nông nghip cao hn. i'u này cho thy vic m" mt doanh nghip gia
ình thng i ôi vi mc s#ng cao hn.
KINH DOANH
6
Bc tranh v' phân b các doanh nghip h gia ình theo ngành không thay  i nhi'u theo
thi gian. Hai ngành kinh doanh ph bin nht là “thng mi” và “ch bin và ch to”. Thng
mi chim trên 40% các h gia ình tham gia kinh doanh; còn ch bin và ch to chim khong
mt phn t. Ngc li, “xây dng” và “khai khoáng” m%i ngành ch chim khong 1% trong
t ng s# các h kinh doanh.
Doanh nhân trong h kinh doanh thuc các ngành khác nhau c2ng có 5c im khác
nhau. Doanh nhân trong ngành xây dng, “các dch v khác” và vn ti thng có trình  h.c
vn cao hn. H kinh doanh thng mi, ch bin thc ph)m và ch to thng do ph n1 i'u
hành hay qun lý. Doanh nghip trong các ngành xây dng và vn ti ch yu do nam gii i'u
hành. Nhìn chung, ph n1 làm ch 55,7% s# h kinh doanh trong n!m 2002, so vi 52,5% trong
n!m 1998 và ch có 49% trong n!m 1993. N!m 2004, các h kinh doanh do ph n1 qun lý làm
!n có lãi hn các h kinh doanh do nam gii i'u hành.
So sánh mt cách h th#ng s# liu các n!m 1993, 1998, 2002 và 2004 c2ng cho thy rng
các h kinh doanh càng ngày càng mang tính “chuyên nghip” hn. S# ngày hot ng trong mt
tháng và s# tháng hot ng trong n!m c2ng t!ng lên. T l phn tr!m các h kinh doanh có a
im kinh doanh c# nh c2ng t!ng. Ngoài ra, t l các h kinh doanh làm !n thua l% là 0,3% trong
n!m 2004 so vi 4,8% trong n!m 2002, và 8,2% trong n!m 1998.

Khu vc Kinh t T nhân mi ni

Hàng lot ci cách chính sách ã h% tr cho s phát trin ca khu vc kinh t t nhân.
Vic thông qua Lut u t Trc tip Nc ngoài vào n!m 1986 ã mang li li ích cho các
doanh nghip trong nc m5c dù theo mt cách gián tip. Khung pháp lý ln u tiên c thit
lp vào n!m 1990 vi s phê chu)n Lut Doanh nghip T nhân và Lut Công ty. Hin pháp ã

chính thc tha nhn vai trò ca kinh t t nhân vào n!m 1992. Lut Khuyn khích u t trong
nc ban hành n!m 1994 và c s(a  i n!m 1998 ã giúp cho các nhà u t Vit Nam tip
cn vi mt s# c ch u ãi nh #i vi các nhà u t nc ngoài. Nhng rõ ràng, m#c quan
tr.ng nht #i vi s phát trin ca kinh t t nhân chính là Lut Doanh nghip ban hành tháng
1/2000. V' hình thc, v!n bn lut này là s kt hp ca các Lut Công ty và Lut Doanh nghip
T nhân trc ây. Trên thc t, lut này th hin s thay  i c!n bn trong cách tip cn. Cho ti
trc thi im này, các doanh nghip t nhân ch c phép hot ng vi i'u kin h. tuân th
hàng lot bc phê duyt và kim tra ca Chính ph. Ngc li, Lut Doanh nghip bo v quy'n
ca công dân c phép thành lp và vn hành doanh nghip t nhân mà không cn có s can
thip không cn thit t phía các quan chc chính quy'n.
Nét mi quan tr.ng nht ca Lut Doanh nghip là vic tinh gin các th tc !ng ký
kinh doanh. Cng -ng doanh nghip xem im  i mi này là cho phép “ti'n !ng, hu kim”.
Lut Doanh nghip còn d3n ti vic bãi b& trên mt tr!m loi giy phép kinh doanh. Kt qu là
thi gian và chi phí cho vic !ng ký kinh doanh ã c gim bt. Lut còn cng c# lòng tin ca
cng -ng doanh nghip vào b máy chính quy'n a phng, bng cách gim bt c hi tham
nh2ng. K t khi Lut Doanh nghip ra i, s# lng doanh nghip t nhân !ng ký hàng n!m
không ngng t!ng lên (Hình 1.2).
Mt vn ' còn gây tranh cãi và ôi khi c a ra tranh lun sôi n i là vic có bao
nhiêu trong s# nh1ng doanh nghip !ng ký theo Lut Doanh nghip thc s là doanh nghip
mi. Ho5c thm chí, có bao nhiêu doanh nghip trong s# ó thc s t-n ti. S không ch*c ch*n
này ôi khi c s( dng  làm dy lên nghi ng v' sc s#ng ca khu vc kinh t t nhân ca
Vit Nam.

CÁC

LO=I

HÌNH

DOANH

NGHIP


7
S# liu v' !ng ký kinh doanh c thu thp ti Trung tâm Thông tin Doanh nghip
Qu#c gia (TTTTDNQG) thuc B K hoch và u t (BKHT). Thông tin a vào c s" d1
liu ca TTTTDNQG c các S" K hoch và u t (S" KHT) trong c nc cung cp. V!n
phòng S" KHT là ni các nhà doanh nghip tng lai np n xin !ng ký thành lp doanh
nghip và nhn giy phép !ng ký kinh doanh. M5t khác, s# liu v' các doanh nghip ang hot
ng ch yu ly t kt qu t ng i'u tra doanh nghip ca TCTK c tin hành hàng n!m k t
2002. S# liu ly t các cuc t ng i'u tra doanh nghip cho thy ch có mt n(a s# doanh nghip
ã !ng ký là thc s t-n ti. T ng i'u tra doanh nghip s( dng s# liu doanh nghip có !ng
ký c cp nht thông qua vic n#i mng vi c s" d1 liu v' thu ca B Tài chính (BTC).

Hình1.2: !ng ký doanh nghip ang trên chi'u hng gia t!ng…

Ngun: T tính toán da trên s# liu ca TTTTDNQG. Các con s# th hin s#
lng !ng ký mi theo n!m.

Tuy nhiên, s# liu t hai ngu-n nói trên không mâu thu3n nh ta t"ng. Không phi tt c
các doanh nghip ã !ng ký kinh doanh 'u thc s hot ng. Mt s# doanh nghip không lo
c v#n, mt s# doanh nghip khác có th  l: mt c hi th trng, ho5c các #i tác ti'm
n!ng ca mt s# doanh nghip khác n1a có th không còn quan tâm. Trong mt nghiên cu trên
quy mô nh& v' doanh nghip do Ngân hàng th gii thc hin, khong 8% các doanh nghip ã
!ng ký cha i n c giai on !ng ký mã s# thu, -ng ngh4a vi vic h. cha tng thc
s b*t u hot ng. i'u quan tr.ng hn là không phi tt c các doanh nghip ã b*t u hot
ng 'u có th t-n ti. Mt cuc i'u tra ba vòng v' doanh nghip va và nh& do Vin Khoa h.c
Lao ng và Xã hi (VKHLXH) tin hành cho thy t l rút lui là trên 15%/n!m trong nh1ng
n!m u thp niên 90; con s# này ã gim xu#ng còn di 10% trong nh1ng n!m gn ây. Nh1ng

con s# này không cao mt cách bt thng so vi tiêu chu)n qu#c t. Tuy nhiên phn ln các
trng hp óng c(a doanh nghip li không c ghi nhn " Vit Nam vì thc t không có ng
c khuyn khích các doanh nghip báo cáo li i'u này. Trong nh1ng n!m qua, con s# này tích t
thành mt t l áng k trong t ng s# tt c các doanh nghip ã !ng ký, gii thích cho phn ln
s khác bit gi1a s# liu ca TTTTDNQG và TCTK.
Mt vn ' gây tranh cãi khác là có bao nhiêu doanh nghip trong s# này là các doanh
nghip mi. Các ngu-n thông tin khác nhau cho mt câu tr li là: phn ln, nhng không phi là
tt c. Khong 45% doanh nghip trong cuc i'u tra quy mô nh& ca Ngân hàng Th gii ã nói

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005e


KINH DOANH
8
ti " trên thc t ã t-n ti vào thi im n!m 2000, ch yu là di hình thc h kinh doanh.
Mt trong nh1ng lý do quan tr.ng nht làm cho các doanh nghip này i !ng ký là  c mua
hóa n Giá tr gia t!ng (VAT), vì thiu loi hóa n này thì doanh nghip không th bán hàng
hay cung cp dch v cho Chính ph và DNNN. Mt i'u tra khác do VCCI thc hin n!m 2001
cho thy có khong 70% doanh nghip !ng ký thc s là doanh nghip mi. Trong i'u tra ca
VKHLXH, n!m thành lp trung bình là 1990 vi mc dao ng lch chu)n là 8,3 n!m. Tuy
nhiên mt nghiên cu sâu ã phát hin ra rng rt khó xác nh c ngu-n g#c thc s ca các
doanh nghip tham gia, vì xut thân ca các doanh nghip rt khác nhau và trong nhi'u trng
hp rt phc tp và lòng vòng. Tuy nhiên, phân tích này c2ng cho thy nhi'u doanh nghip ã
c “nâng cp” t các h kinh doanh, trong khi mt s# doanh nghip khác c !ng ký b"i các
cá nhân hot ng bt hp pháp ho5c không chính thc trong ngành này ã nhi'u n!m.
Mt lý do  tin rng có nhi'u doanh nghip !ng ký là doanh nghip mi là dòng ki'u
h#i n nh do ngi Vit " nc ngoài g(i v'. /c tính có khong ba triu ngi g#c Vit, hay
gn b#n phn tr!m dân s# c nc ang s#ng " nc ngoài theo din thng trú. Vic chuyn ti'n
v' nc ca ngi Vit s#ng " nc ngoài ã t!ng 'u trong nh1ng n!m gn ây, t 35 triu ô
la vào n!m 1991 n gn 4 t ô la n!m 2005. M5c dù con s# c tính này c2ng còn yu t# không
ch*c ch*n, song nhi'u nhà quan sát tin rng phn ln lng ki'u h#i này ã c i qua các kênh
chính thc. Theo IMF, mt phn ki'u h#i áng k nm " các dng u t vào bt ng sn, th
trng v#n và các doanh nghip nh&. Nh1ng khon u t này ôi khi c ghi nhn nh nh1ng
khon chuyn ti'n thun túy, ch không phi là FDI hay u t tài chính gián tip. !ng ký u
t di danh ngh4a mt thành viên trong gia ình là công dân c trú hp pháp " Vit Nam là mt
cách  tránh nh1ng th tc hành chính rm rà dành cho nh1ng ngi không thuc din c trú.

Có th s( dng s# liu v' !ng ký kinh doanh  suy ra tính cht ca các doanh nghip t
nhân " Vit Nam. Các loi hình công ty n gin nh công ty mt ch hay trách nhim h1u hn
chim n 90% s# !ng ký. Tuy nhiên có mt xu hng rõ rt hng n nh1ng hình thc phc
tp hn nh công ty c phn (CTCP). Các doanh nghip !ng ký c2ng có quy mô nh& k c v' s#
lng nhân viên và v#n !ng ký. Vào thi im cu#i n!m 2002, mt doanh nghip mt ch trung
bình có 15 nhân viên; công ty trách nhim h1u hn là 38 và CTCP là 53.
Theo nghiên cu ca VKHLXH, khong hai phn ba các doanh nghip có khách hàng
chính là cá nhân, và khong mt phn n!m s# doanh nghip có khách hàng là các doanh nghip t
nhân khác. DNNN là khách hàng chính ca 9% doanh nghip t nhân, tip theo là các c quan "
a phng (2%) và các công ty thng mi qu#c danh (1%). Ch có 2% doanh nghip t nhân có
th trng chính là th trng xut kh)u và doanh nghip có v#n u t nc ngoài. Mt s# công
ty nh Biti’s, Kinh ô và Cà phê Trung Nguyên ã thành công trong vic phát trin thng hiu.
Tuy nhiên, nh1ng tm gng nh vy v3n còn rt him hoi.
Tình hình !ng ký doanh nghip c2ng phân b# rt không -ng 'u gi1a các tnh, c v' s#
lng doanh nghip và t ng s# v#n !ng ký (Hình 1.3).
Nghiên cu ca VKHLXH c2ng cho bit mt thông tin thú v v' 5c im ca các
doanh nhân trong khu vc kinh t t nhân " Vit Nam. Hình nh thng thy ca các doanh
nghip này là nam gii " tu i trung niên, có trình  h.c vn t 10 n!m tr" lên, trc ây ã tng
" cng v có trách nhim nào ó, thng là " trong khu vc nhà nc. Khong mt phn t
giám #c-ch doanh nghip " tu i trên 50, và mt s# rt ít " tu i di 29. Ch có mt phn n!m
doanh nhân trong khu vc t nhân là ph n1, m5c dù có s khác bit ln gi1a các vùng. Ví d, "
TP H- Chí Minh có 63% s# doanh nghip do nam gii làm ch, so vi 89% " Hà Tây và Qung
Nam.



CÁC

LO=I

HÌNH

DOANH

NGHIP


9
Doanh nghip Nhà nc

Khu vc kinh t nhà nc " Vit Nam c hình thành ngay sau khi t nc giành c
c lp t thc dân Pháp vào n!m 1954, thông qua vic qu#c h1u hoá các hãng t nhân ang t-n
ti vào thi im ó và xây dng các DNNN mi. Trong b#i cnh mt n'n kinh t nông nghip
lc hu, các nhà lãnh o ca Vit Nam cho rng cn phi xây dng khu vc kinh t nhà nc
theo mô hình kinh t ca Liên Xô, vào thi im ó c coi là cách nhanh nht  phát trin n'n
kinh t. Sau ngày th#ng nht t nc, nh1ng n% lc u t áng k ã c dành cho các DNNN
trong ngành công nghip thông qua k hoch n!m n!m ln th hai. Các c s" kinh doanh ca ch
 c2 " mi'n Nam b b*t buc phi chuyn  i sang mô hình DNNN ca mi'n B*c. Trong khi ó,
vào u n!m 1978, 1.500 doanh nghip t nhân ca mi'n Nam vi 130.000 công nhân ã c
qu#c h1u hóa và chuyn  i thành 650 DNNN.

Hình 1.3: … nhng phân b# không 'u trên phm vi c nc




< 15
15 - 20
20 - 25
25 - 35

35 - 50
50 - 200
> 200




< 750
750 - 1100
1100 - 1500
1500 - 2500
2500 - 10000
10000 - 25000
> 25000

Ngun: T tính toán, da trên s# liu ca TCTK và TTTTDNQG.

Xu hng này b*t u c o ngc t n!m 1986 vi i hi ng VI. N!m 1987, các
DNNN c quy'n t ch xây dng và thc hin các k hoch ng*n, trung và dài hn ca mình.
Các ch tiêu sn xut pháp lnh ã gim xu#ng ch còn ba, và h th#ng cung cp u vào cho sn
xut ca nhà nc ã b bãi b&. Sn ph)m sn xut ngoài k hoch có th c bán ra cho các
doanh nghip thng mi khác ho5c thm chí bán th9ng cho ngi tiêu dùng. Li nhun c
tính da trên chi phí thc t. Ngoài phn óng góp b*t buc vào ngân sách nhà nc, các doanh
nghip có th gi1 li li nhun và tu0 ý s( dng. N!m 1991, nh1ng DNNN b coi là hot ng
kém hiu qu, thiu v#n và công ngh hay không có  nhu cu cho sn ph)m b buc phi gii
th ho5c sát nhp vi các n v khác. Kt qu là n tháng 4/1994 s# lng các DNNN ã gim
xu#ng còn 6.264 doanh nghip, bng mt n(a s# doanh nghip hot ng trong thi k0 cc thnh
Tính theo nghìn ngi Tính theo ‘000 ng/ngi
KINH DOANH
10

ca n'n kinh t qu#c doanh. N!m 1995, Lut DNNN c ban hành. Bên cnh vic trao t cách
pháp nhân bình 9ng cho tt c các doanh nghip, lut này cho doanh nghip quy'n c t do
kinh doanh vi nhau và vi các doanh nghip ngoài qu#c doanh, bao g-m c các #i tác nc
ngoài di hình thc liên doanh. DNNN c2ng c phép thuê và sa thi lao ng, nh mc tr
lng trong phm vi hng d3n cho phép. Tuy nhiên, các doanh nghip này không c phép bán
i s# v#n mà nhà nc ã giao cho h..
Giai on chuyn  i các DNNN tip theo c t chc qua quá trình chuyn  i quy'n
s" h1u, trong ó phn quan tr.ng nht là c phn hoá. Quá trình này bao g-m vic bán mt phn
v#n ca nhà nc cho t nhân. Cho ti rt gn ây, nh1ng ngi c mua li phn v#n này v3n
ch yu là công nhân và cán b ca các DNNN, làm cho vic c phn hoá gi#ng nh là “t nhân
hoá trong phm vi ni b”.
Nhi'u cán b qun lý " các DNNN là k$ s c ào to theo mt chuyên ngành nào ó
trong l4nh vc hot ng ca doanh nghip. Nh có ào to chuyên môn này mà h. d, dàng n*m
b*t c nh1ng công ngh mi nh các công ngh c nhà u t nc ngoài chuyn giao cho
công ty liên doanh, và áp dng chúng vào sn xut. H. thng không c ào to v' kinh doanh
và thiu k$ n!ng qun lý, d3n n kém n*m b*t th trng và nhu cu ca ngi tiêu dùng, và hn
ch v' kh n!ng a ra nh1ng thay  i c!n bn v' qun lý, k c vic t chc li quy trình làm
vic và giao quy'n ra quyt nh.
Tuy nhiên, gn ây hn, vic c phn hoá nh1ng công ty ln và vic bán u giá c phn
ca nh1ng công ty này ã thành công trong vic thu hút các nhà u t bên ngoài. Trung bình,
nhà nc n*m gi1 khong 46% s# v#n trong các doanh nghip c phn hoá, ngi lao ng n*m
gi1 38% và c ông bên ngoài 15%. T n!m 2003 lng c phn do c ông bên ngoài n*m gi1
ã t!ng gp ôi. Tuy nhiên, cho n nay mi ch có 20 doanh nghip c phn hoá là có c ông
ngi nc ngoài.
Quá trình c phn hoá b*t u rt chm, ch có 100 DNNN c bán vào n!m 1998.
Trong nh1ng n!m tip theo, t#c  này t!ng gp hai, và 5c bit t!ng t#c trong n!m 2003 vi
khong 300 DNNN c c phn hoá. Hin nay, vic chuyn  i quy'n s" h1u di,n ra vi
khong 500 DNNN m%i n!m. Trên 2.500 DNNN trong s# ó ã c c phn hoá, và s7 có
khong 900 DNNN khác (trong s# ó có nhi'u doanh nghip rt ln) s7 c c phn hoá trong
khong hai n!m ti. -ng thi, vic thành lp DNNN mi thc s kt thúc vào n!m 2001. S kt

hp ca hai xu hng này ã d3n n vic gim áng k s# lng DNNN, và t!ng s# lng
CTCP. Hin nay, có khong 3.200 DNNN ang hot ng. n cu#i n!m 2006 s7 có khong
3.500 CTCP có v#n u t ca nhà nc, trong ó có 900 doanh nghip nhà nc n*m gi1 c
phn chi ph#i. Tt c tình hình này d3n n vic gim bt (m5c dù vi t#c  dn dn) t tr.ng
ca khu vc nhà nc trong n'n kinh t (Hình 1.4).