Tổng hợp các câu ôn môn Triết học Mác Lênin

1

HNG DấẻN ệN THI MệN TRIẽậT HOC MAC - LẽNIN

HNG DấẻN ệN THI
MệN
TRI ẽ ậT HOC MAC - L ẽ
NIN

TRUNG TấM BệèI DNG CAN Bệ GIANG DAY
LY LUấN MAC - L ẽ NIN VA T TNG Hệè CHẹ
MINH




TấP TH ẽ TAC GIA

1. PTS. TRNG VN PHC (Chuó bi ùn)
2. VU NGOC PHA
3. PGS, PTS. NGUY ẽ ẻN HU VUI
4. TRấèN BACH TUY ẽ ậT
5. PTS. NGUY ẽ ẻN QUANG LấP
6. PTS. NGUY ẽ ẻN VN TấN
7. PHAM K ẽ ậ TH ẽ
8. TRNG HAI CNG
Ngỷỳõi sỷọa chỷọa, bửớ sung: NGUY ẽ ẻN VN TấN


MC LC

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HỔC ..........................................................................................................................9

CÊU 1: Triïët hổc lâ gò? Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc. Phûúng
phấp nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc. ............................................ 10
CÊU 2: Nhûäng nết cú bẫn ca triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi xung
quanh cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, con ngûúâi vâ nhêån
thûác......................................................................................................... 13
CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú bẫn ca triïët hổc Trung Hoa cưí
àẩi vïì cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc, con ngûúâi vâ nhêån thûác. .............................................................. 16
CÊU 4: Phên tđch cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ
ch nghơa duy têm trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp thưng qua hai
àûúâng lưëi triïët hổc: Àïmưcrit vâ Platưn. Nhûäng giấ trõ triïët hổc
nưíi bêåt ca Arixtưët. ............................................................................. 20
CÊU 5: Cåc àêëu tranh giûäa ch nghòn duy vêåt vâ ch
nghơa duy têm tûâ thïë k XVII àïën thïë k XVIII thưng qua cấc
triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Hưëpbú, Àïcấctú, Xpinưda, Lưccú,
Bếceli, Hium. .........................................................................................22
CÊU 6: Trònh bây nhûäng tû tûúãng cú bẫn trong phếp biïån
chûáng duy têm ca Hïghen vâ ch nghơa duy vêåt nhên bẫn ca
Phoiúbùỉc. Sûå ẫnh hûúãng ca nhûäng hïå thưëng triïët hổc trïn àưëi vúái
sûå hònh thânh triïët hổc Mấc. ............................................................. 26
CÊU 7: Triïët hổc Mấc - Lïnin ra àúâi lâ mưåt têët ëu lõch sûã
vâ lâ mưåt bûúác ngóåt cấch mẩng trong triïët hổc. ........................... 30
II- CH NGHƠA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI ............................................................34

CÊU 8: Phên tđch nưåi dung vâ nghơa àõnh nghơa vêåt chêët
ca V.I.Lïnin. ....................................................................................... 35

CÊU 9: Quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt biïån chûáng vïì
ngìn gưëc vâ bẫn chêët ca thûác. nghơa ca viïåc nùỉm vûäng vêën
àïì nây. .................................................................................................... 37
CÊU 10: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vâ thûác.
nghơa phûúng phấp lån ca viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây trong
nhêån thûác vâ hoẩt àưång thûåc tiïỵn. .................................................... 40
CÊU 11: Trònh bây hai ngun l cú bẫn ca phếp
biïån chûáng duy vêåt vâ nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì àố
42
CÊU 12: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt thưëng nhêët vâ
àêëu tranh ca cấc mùåt àưëi lêåp. ..........................................................45
CÊU 13: Phên tđch mêu thỵn bïn trong vâ mêu thỵn bïn
ngoâi, mêu thỵn cú bẫn vâ khưng cú bẫn. nghơa thûåc tiïỵn ca
viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây. ................................................................. 48
CÊU 14: Phên tđch mêu thỵn ch ëu vâ mêu thỵn khưng
ch ëu, mêu thỵn àưëi khấng vâ mêu thỵn khưng àưëi khấng.
nghơa ca viïåc nùỉm vûäng vêën àïì nây. .............................................. 50
CÊU 15: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt tûâ nhûäng thay
àưíi vïì lûúång dêỵn àïën nhûäng thay àưíi vïì chêët vâ ngûúåc lẩi.
52
CÊU 16: Nưåi dung vâ nghơa ca quy låt ph àõnh ca ph
àõnh. ........................................................................................................ 55
CÊU 17: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa cấi chung vâ cấi
riïng, nghơa phûúng phấp lån ca nố ......................................... 58
CÊU 18: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa nưåi dung vâ hònh
thûác, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì ................................... 60
CÊU 19: Sûå thưëng nhêët biïån chûáng giûäa bẫn chêët vâ hiïån
tûúång, nghơa phûúng phấp lån. ....................................................61
CÊU 20: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa ngun nhên vâ kïët
quẫ, nghơa phûúng phấp lån ca nố ........................................... 63

CÊU 21: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vâ ngêỵu
nhiïn, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì àố ............................ 65


CÊU 22: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa khẫ nùng vâ hiïån
thûåc, nghơa phûúng phấp lån ca vêën àïì nây. .......................... 67
CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng ca quấ trònh nhêån thûác
chên l, nhêån thûác hiïån thûåc khấch quan. ..................................... 69
CÊU 24 : Quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt biïån chûáng vï
mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa l lån vâ thûåc tiïỵn. ........................ 72
CÊU 25: Chên l theo quan àiïím ca ch nghơa duy vêåt
biïån chûáng. ............................................................................................ 74
III- CH NGHƠA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ XẬ HƯÅI .................................................................77

CÊU 26: Sẫn xët ca cẫi vêåt chêët lâ cú súã ca àúâi sưëng xậ
hưåi vâ vai trô ca phûúng thûác sẫn xët àưëi vúái sûå tưìn tẩi vâ phất
triïín xậ hưåi. ........................................................................................... 78
CÊU 27: Nưåi dung quy låt vïì sûå ph húåp ca quan hïå sẫn
xët vúái tđnh chêët vâ trònh àưå ca lûåc lûúång sẫn xët. Sûå vêån dng
quy låt nây úã nûúác ta. ........................................................................ 81
CÊU 28: Mưëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã hẩ têìng vâ kiïën
trc thûúång têìng; cú súã hẩ têìng vâ kiïën trc thûúång têìng úã nûúác ta
trong thúâi k quấ àưå ............................................................................. 85
CÊU 29: Hònh thấi kinh tïë - xậ hưåi. Sûå phất triïín ca cấc
hònh thấi kinh tïë - xậ hưåi lâ mưåt quấ trònh lõch sûã tûå nhiïn.
89
CÊU 30: Giai cêëp lâ gò? Vai trô ca àêëu tranh giai cêëp trong
xậ hưåi cố giai cêëp. Tđnh têët ëu ca cåc àêëu tranh giai cêëp trong
thúâi k quấ àưå tûâ ch nghơa tû bẫn lïn ch nghơa xậ hưåi................ 91
CÊU 31: Ngìn gưëc vâ bẫn chêët ca nhâ nûúác. Tđnh têët ëu

vâ àùåc àiïím ca nhâ nûúác xậ hưåi ch nghơa. .................................... 94
CÊU 32: Tiïën bưå xậ hưåi; nhûäng tiïu chín khấch quan vâ
àưång lûåc ca sûå tiïën bưå xậ hưåi. ........................................................... 97
CÊU 33: Bẫn chêët con ngûúâi. Mưëi quan hïå giûäa cấ nhên vâ
têåp thïí; giûäa cấ nhên vâ xậ hưåi. ........................................................ 99
CÊU 34: Vai trô ca qìn chng nhên dên vâ vơ nhên - lậnh t àưëi vúái sûå phất
triïín ca xậ hưåi. .................................................................................................................. 103


CấU 35: Mửởi quan hùồ giỷọa tửỡn taồi xaọ hửồi vaõ yỏ thỷỏc xaọ hửồi. ................................. 106


LÚÂI NHÂÂ XËT BẪN

Àïí phc v viïåc giẫng dẩy vâ hổc têåp cấc bưå mưn L
lån chđnh trõ Mấc Lïnin trong hïå thưëng trûúâng Àẩi hổc, cao
àùèng vâtrung hổc chun nghiïåp. Nhâ xët bẫn Àẩi hổc qëc gia
Hâ Nưåi tấi bẫn, cố sûãa chûäa vâ bưí sung cën Hûúáng dêỵn ưn thi
mưn Triïët hổc Mấc - Lïnin.
Sấch do Trung têm Bưìi dûúäng cấn bưå giẫng dẩy l lån Mấc Lïnin vâ tû tûúãng Hưì Chđ Minh, Nhâ xët bẫn Tû tûúãng - Vùn hoấ
trûúác àêy tưí chûác biïn soẩn vâ Nhâ xët bẫn Chđnh trõ qëc gia tấi
bẫn.
Sấch àûúåc trònh bây dûúái dẩng hỗi - àấp vúái nưåi dung
àẫm bẫo tđnh hïå thưëng, cố trổng àiïím, sất u cêìu ca chûúng
trònh bưåmưn Triïët hổc Mấc — Lïnin.
Thấng 3 nùm 2000
NHÂ XËT BẪN ÀẨI HỔC QËC GIA HÂ NƯÅI

I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC


CÊU 1: Triïët hổc lâ gò? Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc. Phûúng
phấp nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc.
1. Khấi niïåm triïët hổc
- Triïët hổc lâ mưåt trong nhûäng hònh thấi thûác xậ hưåi,
xết cho cng, àïìu bõ cấc quan hïå kinh tïë ca xậ hưåi quy àõnh. D
úã xậ hưåi nâo, triïët hổc bao giúâ cng gưìm hai ëu tưë: 1) ëu tưë nhêån
thûác
- sûå hiïíu biïët vïì thïë giúái xung quanh, trong àố cố con ngûúâi; 2) ëu
tưë nhêån àõnh - àấnh giấ vïì mùåt àẩo l.
- Triïët hổc àậ ra àúâi trong xậ hưåi chiïëm hûäu nư lïå (úã phûúng Têy)
vâ trong thúâi k chuín tûâ xậ hưåi chiïëm hûäu nư lïå sang xậ hưåi
phong kiïën (phûúng Àưng), gùỉn liïìn vúái sûå phên cưng lao àưång xậ
hưåi - tấch lao àưång trđ ốc ra khỗi lao àưång chên tay.
- Ph húåp vúái trònh àưå phất triïín thêëp úã cấc giai àoẩn àêìu tiïn
ca lõch sûã loâi ngûúâi, triïët hổc ra àúâi vúái tđnh cấch lâ mưåt
khoa hổc tưíng húåp cấc tri thûác ca con ngûúâi vïì hiïån thûåc
xung quanh vâ bẫn thên mònh. Sau àố, do sûå phất triïín ca thûåc
tiïỵn xậ hưåi vâ ca quấ trònh tđch lu tri thûác, àậ diïỵn ra quấ trònh
tấch cấc khoa hổc ra khỗi triïët hổc thânh cấc khoa hổc àưåc lêåp.
Triïët hổc vúái tđnh cấch lâ khoa hổc, nïn nố cố àưëi tûúång vâ nhiïåm
v nhêån thûác riïng ca mònh, nố lâ hïå thưëng nhûäng quan
niïåm, quan àiïím cốtđnh chêët chónh thïí vïì thïë giúái, vïì cấc quấ
trònh vêåt chêët vâ tinh thêìn vâ mưëi liïn hïå giûäa chng, vïì nhêån
thûác vâ cẫi biïën thïë giúái.
2. Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc
- Theo Ùngghen, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc lâ vêën àïì vïì mưëi quan
hïå ca tû duy vúái tưìn tẩi, ca thûác àưëi vúái vêåt chêët. Viïåc

giẫi quët vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc lâ cú súã vâ àiïím xët phất
àïí giẫi quët cấc vêën àïì khấc ca triïët hổc.
- Vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc gưìm hai mùåt:
+ Mùåt thûá nhêët trẫ lúâi cêu hỗi: giûäa vêåt chêët vâ thûác
cấi nâo cố trûúác, cấi nâo cố sau, cấi nâo quët àõnh cấi nâo? Nối
cấch khấc, giûäa vêåt chêët vâ thûác cấi nâo lâ tđnh thûá nhêët, cấi


naõo laõ tủnh thỷỏ hai. Coỏ hai caỏch traó lỳõi khaỏc nhau dờợn ùởn
hũnh thaõnh hai khuynh hỷỳỏng triùởt hoồc ửởi lờồp nhau:


* Nhûäng quan àiïím triïët hổc cho vêåt chêët lâ tđnh thûá nhêët, thûác lâ
tđnh thûá hai hổp thânh ch nghơa duy vêåt. Trong lõch sûã tû tûúãng
triïët hổc cố ba hònh thûác cú bẫn ca ch nghơa duy vêåt: 1)
Ch nghơa duy vêåt chêët phấc, ngêy thú thúâi cưí àẩi; 2) Ch
nghơa duy vêåt mấy mốc, siïu hònh thïë k XVII-XVIII; 3) Ch
nghơa duy vêåt biïån chûáng.
* Ngûúåc lẩi, nhûäng quan àiïím triïët hổc cho thûác lâ tđnh thûá nhêët,
vêåt chêët lâ tđnh thûá hai, hổp thânh ch nghơa duy têm. Ch nghơa
duy têm lẩi àûúåc thïí hiïån qua hai trâo lûu chđnh: ch nghơa duy
têm khấch quan (Platưn; Hïghen...) vâ ch nghơa duy têm ch quan
(Beccli, Hium...).
+ Mùåt thûá hai trẫ lúâi cêu hỗi: con ngûúâi cố khẫ nùng
nhêån thûác àûúåc thïë giúái hay khưng?
* Cấc nhâ triïët hổc duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi cố khẫ nùng nhêån
thûác thïë giúái. Song, do mùåt thûá nhêët quy àõnh, nïn sûå nhêån thûác
àố lâ sûå phẫn ấnh thïë giúái vêåt chêët vâo ốc con ngûúâi.
* Mưåt sưë nhâ triïët hổc duy têm cng thûâa nhêån con ngûúâi cố khẫ
nùng nhêån thûác thïë giúái nhûng sûå nhêån thûác àố lâ sûå tûå nhêån

thûác ca tinh thêìn, tû duy.
* Mưåt sưë nhâ triïët hổc duy têm khấc nhû Hium, Cantú lẩi ph
nhêån khẫ nùng nhêån thûác thïë giúái ca con ngûúâi. Àêy lâ
nhûäng ngûúâi theo "bêët khẫ tri lån" (thuët khưng thïí biïët).
Khuynh hûúáng nây khưng thûâa nhêån vai trô ca nhêån thûác khoa
hổc trong àúâi sưëng xậ hưåi.
Àưëi vúái cấc hïå thưëng triïët hổc, vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc khưng chó àûúåc thïí hiïån trong cấc quan niïåm cố tđnh chêët bẫn
thïí lån, mâ côn àûúåc thïí hiïån trong cấc quan niïåm chđnh trõ - xậ
hưåi, àẩo àûác vâ tưn giấo, têët nhiïn cố thïí lâ nhêët quấn hóåc lâ
khưng nhêët quấn.
Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa
duy têm xun sët lõch sûã phất triïín ca tû tûúãng triïët hổc
vâ thïíhiïån tđnh àẫng trong triïët hổc.
3. Phûúng phấp nhêån thûác thïë giúái ca triïët hổc


Triïët hổc nghiïn cûáu nhûäng quy låt chung nhêët ca tưìn tẩi
vâ tû duy, gip cho viïåc nhêån thûác vâ hoẩt àưång cẫi tẩo thïë giúái.
Triïët hổc Mấc dûåa vâo nhûäng thânh quẫ ca cấc khoa hổc c thïí,
nhûng nố khưng lêëy phûúng phấp ca cấc ngânh khoa hổc c thïí àïí
lâm phûúng phấp ca mònh. Phûúng phấp nhêån thûác chung nhêët,
àng àùỉn nhêët ca triïët hổc lâ phûúng phấp biïån chûáng duy vêåt.
Phûúng phấp biïån chûáng duy vêåt àưëi lêåp vúái phûúng phấp siïu
hònh.
Phûúng phấp biïån chûáng vâ siïu hònh xët hiïån rêët súám, tûâ
thúâi cưí àẩi. Phûúng phấp biïån chûáng lâ phûúng phấp nhêån thûác sûå
vêåt vâ hiïån tûúång trong sûå liïn hïå, tấc àưång qua lẩi, vêån àưång vâ
phất triïín. Ngûúåc lẩi, phûúng phấp siïu hònh xem xết sûå vêåt, hiïån
tûúång trong sûå tấch rúâi, khưng vêån àưång vâ khưng phất triïín. Cåc

àêëu tranh giûäa phûúng phấp biïån chûáng vâ phûúng phấp siïu
hònh cng lâ mưåt nưåi dung cú bẫn ca lõch sûã triïët hổc.
Phûúng phấp biïån chûáng duy vêåt xët hiïån tûâ thúâi k cưí àẩi
(biïån chûáng duy vêåt thư sú, mưåc mẩc tûå phất). Chó àïën khi
triïët hổc Mấc ra àúâi, phûúng phấp nây múái thûåc sûå trúã thânh
phûúng phấp triïët hổc khoa hổc. Phûúng phấp nây gip cho con
ngûúâi khẫnùng nhêån thûác mưåt cấch àng àùỉn, khấch quan vïì giúái
tûå nhiïn, xậ hưåi vâ tû duy vâ gip con ngûúâi àẩt àûúåc hiïåu
quẫ trong hoẩt àưång thûåc tiïỵn.


CÊU 2: Nhûäng nết cú bẫn ca triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi xung
quanh cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, con ngûúâi vâ nhêån thûác.
1. Vêën àïì khúãi ngun ca thïë giúái
Theo cấch phên chia truìn thưëng, triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cố
9 hïå thưëng thåc hai loẩi:
- Chđnh thưëng cố 6 hïå thưëng Mimânsâ, Vedânta, Sâmkhuya, Yoga,
Nyâya, Vaisêsika.
Phấi khưng chđnh thưëng hay Tâ giấo (nâstika)
3 hïå thưëng: Buddha (Phêåt giấo), Jaina giấo, Lưkâyata.

cố

(Tiïu chín ca chđnh thưëng lââ thûâa nhêån vâ bẫo vïå
tđnh àng àùỉn tuåt àưëi ca kinh Vêda. Côn tâ giấo thò ngûúåc lẩi).
Cấc trûúâng phấi trïn àïìu đt nhiïìu bân àïën vêën àïì khúãi
ngun ca thïë giúái.
Nhûäng trûúâng phấi cố tđnh chêët duy têm tưn giấo cho
rùçng, khúãi ngun ca thïë giúái lâ Brâhman - lâ thûåc tẩi duy nhêët
ca vtr, lâ cấi mâ do àố, mổi vêåt sinh trûúãng, cấi trong àố,

mổi vêåt nhêåp vâo khi bõ hu diïåt. Brâhman tưìn tẩi vơnh viïỵn, vâ
cố khi côn àûúåc coi lâ mưåt võ thêìn sấng tẩo. Con ngûúâi lâ mưåt
bưå phêån ca Brâhman, tûác lâ Atman; mën trúã vïì vúái cấi vơnh
hùçng, con ngûúâi phẫi tu luån, phẫi thoất tc àïí Atman trúã vïì vúái
Brâhman.
Nhûäng trûúâng phấi cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng, thïë
giúái nây (kïí cẫ con ngûúâi) àûúåc tẩo thânh tûâ nhûäng ëu tưë vêåt chêët,
tu theo quan niïåm khấc nhau ca cấc phấi mâ cấc ëu tưë àố lâ:
nûúác, àêët, khưng khđ,... hóåc trûâu tûúång hún lâ ngun tûã. Àưìng
thúâi vúái quan niïåm nây, ngûúâi ta côn cho rùçng, linh hưìn cng àûúåc
sinh ra tûâ nhûäng ëu tưë vêåt chêët, nố mêët ài khi vêåt chêët (thïí
xấc) bõ tiïu hu.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Nhiïìu trûúâng phấi triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cho rùçng, con ngûúâi
gưìm hai phêìn: hưìn vâ xấc. Phêìn xấc cố thïí bõ hu diïåt, côn phêìn
hưìn lâ tưìn tẩi vơnh viïỵn, tu theo "nghiïåp" hay do tu luån, do lâm


àiïìu thiïån hay ấc..., mâ hưìn cố thïí trúã vïì vúái cội "vơnh hùçng" hóåc
di chuín sang thên xấc khấc (ln hưìi).
Ngûúåc lẩi, mưåt sưë trûúâng phấi cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng,
linh hưìn hay tû tûúãng, thûác ca con ngûúâi àûúåc nẫy sinh tûâ vêåt
chêët vâ nố liïn quan àïën thïí xấc ca mưỵi con ngûúâi. Vêåt chêët sinh
ra thûác cng nhû gẩo nêëu thânh rûúåu (phấi Lưkâyata).
thûác, tû tûúãng con ngûúâi sệ mêët ài khi ngûúâi ta chïët.
Do cố nhûäng quan niïåm khấc nhau vïì con ngûúâi, nïn
trong cấc trûúâng phấi triïët hổc ÊËn Àưå cng cố nhûäng quan
niïåm khấc nhau vïì nghơa ca cåc sưëng vâ vai trô ca con
ngûúâi trong thïëgiúái. Nhûng nhòn chung, triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi
(kïí cẫ cấc trûúâng phấi duy vêåt) àïìu đt nhiïìu cố quan niïåm

duy têm tưn giấo vïìnhûäng vêën àïì trïn.
3. Vïì nhêån thûác
Nối àïën nhêån thûác, trûúác hïët phẫi nối àïën phếp biïån
lån ca phấi Nyâya, Vaisêsika, phếp biïån lån nây côn àûúåc
gổi lâ "ng àoẩn lån". Trong "ng àoẩn lån", àïí chûáng minh
mưåt àiïìu gò àố lâ chên thûåc hay giẫ dưëi, phẫi qua 5 bûúác sau: lån
àïì, nhên àïì, vđ d, suy àoấn, kïët lån. Thđ d c thïí nhû:
1. Àưìi cố lûãa chấy.
2. Vò àưìi bưëc khối.
3. Têët cẫ nhûäng cấi bưëc khối àïìu cố lûãa chấy, thđ d bïëp
lô.
4. Àưìi bưëc khối thò khưng thïí khưng cố lûãa chấy.
5. Do àố, àưìi cố lûãa chấy.
Trong triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cng cố nhûäng phấi àậ àïì
cêåp túái phếp biïån chûáng, têët nhiïn àố múái lâ phếp biïån chûáng mưåc
mẩc, tûå phất. Nhûäng nhâ triïët hổc cố tû tûúãng biïån chûáng cho
rùçng, thïë giúái cố sinh, cố diïåt, vêån àưång biïën àưíi khưng ngûâng. Sûå
vêån àưång biïën àưíi êëy diïỵn ra trong khưng gian vâ trong tûâng
khoẫnh khùỉc thúâi gian hïët sûác ngùỉn (sấtna - ca Phêåt giấo). Hổ
côn cho rùçng, sûåvêån àưång àố lâ do nhûäng lûåc bïn trong ca nố.
Chđnh Mấc vâ


Ùngghen àậ àấnh giấ cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng nây trong tđn
àiïìu Phêåt giấo sú k.
Triïët hổc ÊËn Àưå cưí àẩi cố sûå pha trưån, hoâ nhêåp vúái nhûäng tû
tûúãng cố tđnh chêët duy linh tưn giấo, trong àố, cố nhiïìu vêën àïì mâ
ngây nay chng ta cêìn phẫi xem xết; diïỵn giẫi nhû: luån
yoga; ln hưìi,...

CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú bẫn ca triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi
vïì cấc vêën àïì: khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc,
con ngûúâi vâ nhêån thûác.
Trung Hoa lâ mưåt nûúác cố nïìn vùn minh lúán vâ súám. Khoẫng
tûâ 1.700 nùm àïën 1.000 nùm trûúác cưng ngun, ngûúâi Trung Hoa
àậ cố bưën phất minh lúán: chïë tẩo ra la bân, k thåt chïë tẩo giêëy,
chïë tẩo thëc sng, phûúng phấp in chûä.
Xậ hưåi Trung Hoa thúâi k triïët hổc cưí àẩi ra àúâi (khoẫng thïë
k VI trûúác cưng ngun) lâ thúâi k àang chuín tûâ xậ hưåi nư
lïå sang xậ hưåi phong kiïën. Àêy cng lâ thúâi k cố nhiïìu biïën
àưång sêu sùỉc vâ rưång lúán, do vêåy, úã àố, àậ nẫy sinh nhiïìu hổc
thuët chđnh trõ — xậ hưåi, triïët hổc, tưn giấo phong ph vâ
khưng ngûâng àêëu tranh vúái nhau. Trong àố, cố hai trûúâng
phấi lúán vâ cố ẫnh hûúãng lêu dâi, àố lâ phấi Khưíng do Khưíng
Tûã (551 - 479 trûúác cưng ngun) sấng lêåp vâ phấi Lậo, do Lậo
Tûã (khoẫng thïë k VI-V trûúác cưng ngun) sấng lêåp.
Dûúái àêy lâ mưåt sưë vêën àïì ch ëu ca triïët hổc Trung Hoa
cưí àẩi:
1. Vêën àïì khúãi ngun ca thïë giúái vâ vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc
Trûúác hïët, triïët hổc Trung Hoa nối riïng vâ triïët hổc phûúng
Àưng nối chung đt bân àïën vêën àïì vïì giúái tûå nhiïn, nhûng khi kiïën
giẫi nhûäng vêën àïì xậ hưåi loâi ngûúâi, đt nhiïìu hổ cố àïì cêåp àïën vêën
àïì khúãi ngun ca thïë giúái, vêën àïì cú bẫn ca triïët hổc.
Lậo Tûã cho rùçng, khúãi ngun ca thïë giúái lâ "Àẩo". Àẩo" lâ
mưåt tïn gổi khiïn cûúäng, vò theo ưng "Àẩo" lâ cấi lúán nhêët,
cấi mưng lung múâ ẫo. Nhûng "Àẩo" cng lâ cấi cố trûúác vẩn
vêåt, cấi mâ mổi vêåt àûúåc sinh ra vâ àûúåc nhêåp vâo sau khi bõ
hu diïåt. "Àẩo" cng lâ cấi mâ mổi vêåt vâ cẫ con ngûúâi phẫi tn

theo. Ưng cho rùçng: "Ngûúâi theo quy låt ca àêët, àêët theo quy
låt ca trúâi, trúâi theo quy låt ca àẩo..." vâ "àẩo theo quy låt
ca tûå nhiïn". Vúái Lậo Tûã, "Àẩo" cố tđnh duy vêåt, song trong
àố, cố chûáa àûång mêìm mưëng duy têm. Do vêåy, sau nây, mưåt sưë
nhâ triïët hổc kïë tc


ưng àậ khai thấc ëu tưë duy têm nây vâ biïën "Àẩo" thânh
cấi cố tđnh chêët nhû mưåt tinh thêìn tuåt àưëi, cấi mâ con ngûúâi
khưng thïínhêån thûác àûúåc.
Vúái Khưíng Tûã, tuy khưng trûåc tiïëp bân àïën vêën àïì bẫn thïí,
tûå nhiïn, nhûng ưng lẩi cố quan niïåm vïì "Trúâi", "mïånh trúâi". Sau
nây, mưåt sưë ngûúâi kïë tc ưng biïën cấc quan niïåm àố thânh nhûäng
thûåc thïí thêìn thấnh, vúái hổ "Trúâi" lâ võ thêìn cố nhên cấch, cố
quìn thûúãng phẩt..., vâ lâ kễ sấng tẩo ra thïë giúái.
Khấc vúái nhûäng quan àiïím trïn, mưåt sưë nhâ triïët hổc duy vêåt
úã Trung Hoa cưí àẩi cho rùçng vẩn vêåt do "ng hânh" (kim,
mưåc, thu, hoẫ, thưí) tûúng sinh tûúng khùỉc tẩo thânh. Hóåc mưåt sưë
khấc cho rùçng, do êm dûúng giao cẫm mâ tẩo nïn trúâi, àêët, vẩn
vêåt vâcon ngûúâi.
Triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi giẫi quët vêën àïì cú bẫn ca triïët
hổc thưng qua viïåc lån giẫi cấi phẩm tr: Têm - Vêåt, L Khđ, Thêìn - Hònh. Cấc nhâ duy têm cho rùçng, Têm, L, Thêìn
lâ cố trûúác, lâ cấi ch àưång; côn Vêåt, Khđ, Hònh lâ cố sau, lâ cấi lïå
thåc. Cấc nhâ duy vêåt àậ phẫn bấc lẩi quan niïåm duy têm trïn
vâ cho rùçng, cấi tinh thêìn, cấi têm l, cấi tû tûúãng ln gùỉn vúái
cấi thên thïí vâ nố mêët ài khi thên thïí bõ hu diïåt.
2. Vêën àïì con ngûúâi
Triïët hổc Trung Hoa rêët ch àïën vêën àïì con ngûúâi,
nhiïìu vêën àïì "ngoâi con ngûúâi" cố àûúåc àïì cêåp túái, cëi cng cng
chó àïígiẫi quët vêën àïì con ngûúâi trong cấc mưëi quan hïå gia àònh

vâ xậhưåi.
Mưåt sưë quan niïåm cố tđnh chêët duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi lâ
sẫn phêím ca sûå vêån àưång, phất triïín ca cấc ëu tưë cố tđnh
vêåt chêët nhû quan niïåm "ng hânh", "êm dûúng", hay coi con
ngûúâi lâmưåt bưå phêån ca sûå phất triïín ca cấi gổi lâ "Àẩo" hay "tûå
nhiïn". Nhûng ngay trong nhûäng quan niïåm trïn cng đt
nhiïìu cố biïíu hiïån ca ëu tưë duy têm, nhêët lâ trong viïåc giẫi
thđch vêën àïì "tđnh ngûúâi". Trong cấc quan niïåm nây, "tđnh ngûúâi"
àûúåc hiïíu lâ nhûäng phêím chêët, nùng lûåc, thûác, tû tûúãng,...


Quan niùồm coỏ tủnh duy tờm cho rựỗng, tủnh ngỷỳõi laõ caỏi coỏ sựộn
(tủnh baón thiùồn, tủnh baón aỏc,


tđnh ngûúâi do trúâi ph...,). Cng cố nhâ triïët hổc cho rùçng
tđnh ngûúâi khưng thiïån, khưng ấc, vưën dơ gêìn nhau (giưëng nhau)
vâ do "têåp, nhiïỵm" mâ thânh thiïån hay ấc. Hổ cho rùçng cấi
àấng súåkhưng phẫi lâ "mïånh trúâi", mâ lâ "nhên hoẩ".
Vêën àïì vai trô ca con ngûúâi àậ àûúåc cấc nhâ triïët hổc Trung
Hoa cưí àẩi àïì cêåp khấ nhiïìu. Àiïìu àùåc biïåt lûu úã àêy lâ,
trong nhûäng biïën àưíi sêu sùỉc ca àúâi sưëng xậ hưåi àûúng thúâi, mưåt
sưë nhâ triïët hổc àậ thêëy àûúåc vai trô to lúán ca con ngûúâi, ca
nhên dên. Nhû quan niïåm: "dên lâ gưëc, xậ tùỉc lâ qu, vua
quan lâ thûúâng", hay "dên cố sûác mẩnh nhû nûúác, lêåt thuìn
cng lâ dên...". Nhûng do sûå phất triïín trò trïå ca xậ hưåi Trung
Hoa vâ do hẩn chïë lõch sûã ca chđnh cấc nhâ triïët hổc mâ cëi
cng hêìu hïët hổ àïìu cố quan niïåm vïì tđnh chêët àùèng cêëp, àõnh
mïånh trong vêën àïì con ngûúâi.
3. Vêën àïì nhêån thûác

Triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi đt bân àïën vêën àïì nhêån thûác giúái
tûå nhiïn, vâ nïëu cố thò nhêån thûác êëy cëi cng cng àïí quay
vïì nhêån thûác xậ hưåi (thđ d: vêën àïì "Àẩo" vâ nhêån thûác "Àẩo" ca
Lậo Tûã,...). Khi bân nhiïìu àïën khẫ nùng nhêån thûác ca con
ngûúâi, Khưíng Tûã cho rùçng thấnh nhên khưng hổc cng biïët, qn
tûã hổc thò biïët, côn tiïíu nhên hổc cng khưng biïët. Mưåt sưë nhâ
triïët hổc khấc thò cho rùçng, d kễ trđ hay ngu cng phẫi qua hổc
múái biïët. Nhûng nhiïìu nhâ triïët hổc cho rùçng, cấi hổc, biïët êëy
lâ nhùçm àïílâm theo "danh", "phêån" ca mònh.
Phếp biïån chûáng cng lâ vêën àïì àậ àûúåc àùåt ra trong
triïët hổc Trung Hoa cưí àẩi, thïí hiïån trong kiïën giẫi vïì "Àẩo", vïì
"Biïën dõch". Trong àố, hổ thûâa nhêån rùçng: Thïë giúái vêån àưång biïën
àưíi lâ tưìn tẩi vơnh viïỵn, cố tđnh quy låt vâ nhúâ nhûäng mêu thỵn
vưën cố ca nố. Nhûng do hẩn chïë lõch sûã, sûå vêån àưång, biïën àưíi àố
lẩi àûúåc coi lâ mưåt chu trònh khếp kđn, khưng cố phất
triïín, khưng cố sûå àưíi múái vïì chêët.
*
*

*


Do nhỷọng iùỡu kiùồn lừch sỷó cuồ thùớ maõ Viùồt Nam coỏ sỷồ
tiùởp thuồ vaõ caói biùởn nhỷọng tỷ tỷỳóng triùởt hoồc cuóa Trung Hoa, oỏ laõ
mửồt tờởt yùởu lừch sỷó. Do vờồy, khi nghiùn cỷỏu tỷ tỷỳóng triùởt hoồc
Viùồt Nam khửng thùớ khửng tủnh ùởn sỷồ tiùởp thuồ vaõ caói biùởn ờởy.


CÊU 4: Phên tđch cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ
ch nghơa duy têm trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp thưng qua hai

àûúâng lưëi triïët hổc: Àïmưcrit vâ Platưn. Nhûäng giấ trõ triïët hổc
nưíi bêåt ca Arixtưët.
1. Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy têm
trong triïët hổc cưí àẩi Hy Lẩp
- Àïmưcrit (460-370 TCN) lâ àẩi biïíu xët sùỉc nhêët ca ch nghơa
duy vêåt Hy Lẩp cưí àẩi. Ch nghơa duy vêåt ca Àïmưcrit lâ thïë
giúái quan ca bưå phêån giai cêëp ch nư dên ch tiïën bưå. Triïët
hổc ca Platưn (427-347 TCN) lâ ch nghơa duy têm khấch quan,
thïë giúái quan ca bưå phêån giai cêëp ch nư qu tưåc phẫn àưång.
- Vïì vêën àïì khúãi ngun ca thïë giúái, Àïmưcrit coi ngun tûã vâ
khoẫng trưëng lâ cú súã àêìu tiïn ca thïë giúái, trong àố, ngun tûã lâ
hẩt vêåt chêët khưng thïí phên chia àûúåc ln vêån àưång. Nhûäng
ngun tûã àưìng nhêët vïì chêët lûúång, vư têån vïì sưë lûúång; khấc nhau
vïì hònh thûác, kđch thûúác, võ trđ vâ trêåt tûå. Nhiïìu ngun tûã kïët húåp
thânh vêåt thïí, khi vêåt thïí phên rậ lẩi trúã vïì ngun tûã. Ngun tûã
lâ tưìn tẩi, vò tûâ cấc ngun tûã sinh ra cấc sûå vêåt; khoẫng trưëng do
khưng sinh ra cấi gò cẫ, chó lâ khưng gian àïí cấc ngun tûã
vêån àưång, kïët húåp vâ phên rậ, cho nïn khoẫng trưëng khưng
tưìn tẩi. Ngûúåc lẩi, Platưn coi " niïåm" lâ tưìn tẩi chên thûåc vâ vơnh
cûãu, côn vêåt chêët lâ khưng tưìn tẩi. Trong quan hïå vúái cấc sûå vêåt
cẫm tđnh, " niïåm" vûâa lâ ngun nhên, vûâa lâ hònh mêỵu, mc
àđch ca cấn sûå vêåt cẫm tđnh.
- Vïì vêën àïì linh hưìn, Àïmưcrit coi linh hưìn àûúåc cêëu tẩo tûâ mưåt
loẩi ngun tûã àùåc biïåt - hònh cêìu, giưëng ngun tûã lûãa. Linh hưìn
khưng bêët tûã. Trấi lẩi, Platưn coi linh hưìn lâ bêët tûã, linh hưìn bõ
giam hậm trong thïí xấc vâ cố thïí nhêåp vâo thïí xấc khấc.
- Vïì vêën àïì nhêån thûác, Àïmưcrit coi cẫm giấc lâ ngìn gưëc ca
nhêån thûác. Song, tri thûác dûåa trïn cẫm giấc lâ tri thûác múâ tưëi.
Côn tri thûác dûåa trïn l tđnh cho chng ta tri thûác xấc thûåc,
àẩt àïën hiïíu biïët vïì bẫn chêët ca thïë giúái lâ ngun tûã vâ

khoẫng trưëng. Àïmưcrit côn àùåt ra vêën àïì vïì mưëi quan hïå giûäa
cẫm giấc vâ


l tđnh trong nhêån thûác. Ngûúåc lẩi, Platưn coi nhêån thûác vïì sûå vêåt
lâ khưng xấc thûåc, "múâ tưëi", chó cố nhêån thûác vïì nhûäng niïåm lâ
xấc thûåc vâ àẩt àûúåc bùçng "sûå hưìi tûúãng" ca linh hưìn bêët tûã
nhûäng gò mâ nố àậ thêëy úã thïë giúái niïåm trûúác àố.
- Vïì quan àiïím chđnh trõ, Àïmưcrit ng hưå chïë àưå dên ch, côn
Platưn lẩi àïì cao chïë àưå qu tưåc, chưëng lẩi chïë àưå dên ch tiïën bưå.
2. Arixtưët (384-322 TCN). - Triïët hổc ca ưng phẫn ấnh chïë àưå
chiïëm hûäu nư lïå Hy Lẩp thúâi suy tân. Cưng lao lúán ca Arixtưët lâ
úã chưỵ: Ưng àậ chưëng lẩi ch nghơa duy têm khấch quan ca
Platưn. Trong hổc thuët vïì tưìn tẩi, ưng àậ thûâa nhêån vêåt chêët lâ
vơnh viïỵn. Song ưng lẩi tấch rúâi hònh thûác ra khỗi vêåt chêët,
coi hònh thûác khưng cố tđnh vêåt chêët, nhûng cố tđnh tđch cûåc,
lâ ngun nhên sinh ra cấc sûå vêåt c thïí. Côn vêåt chêët lâ th
àưång, nố chó cố thïí biïën thânh sûå vêåt c thïí nhúâ ngun nhên hònh
thûác. Bêåc thang hònh thûác àậ dêỵn ưng àïën tû tûúãng duy têm
vïì hònh thûác cao nhêët (àưång lûåc àêìu tiïn) úã bïn ngoâi thïë giúái.
- Trong hổc thuët vïì linh hưìn, ưng àậ coi linh hưìn ph thåc vâo
trẩng thấi cú thïí vâ khưng bêët tûã. Khưng chó cú thïí con ngûúâi, mâ
cẫ thûåc vêåt, àưång vêåt cng cố linh hưìn.
- Trong hổc thuët vïì nhêån thûác, ưng àậ phï phấn thuët "hưìi
tûúãng" ca linh hưìn vïì thïë giúái niïåm ca Platưn. Ưng coi
cẫm giấc lâ cú súã ca nhêån thûác vâ ưng chưëng lẩi viïåc tấch rúâi nhêån
thûác cẫm tđnh vúái nhêån thûác l tđnh. Ưng cố nhiïìu àống gốp
vïì lưgic hổc. Ưng àậ àûa ra cấc quy låt cú bẫn ca lưgic hònh
thûác. Ngoâi ra, ưng côn cố nhûäng tû tûúãng qu bấu vïì mưëi quan
hïå biïån chûáng giûäa cấi chung vâ cấi riïng, giûäa quy nẩp vâ diïỵn

dõch, v.v..


CÊU 5: Cåc àêëu tranh giûäa ch nghòn duy vêåt vâ ch nghơa
duy têm tûâ thïë k XVII àïën thïë k XVIII thưng qua cấc triïët
gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Hưëpbú, Àïcấctú, Xpinưda, Lưccú, Bếceli,
Hium.
- Cåc àêëu tranh giûäa ch nghơa duy vêåt vâ ch nghơa duy têm
thïë k XVII, XVIII phẫn ấnh hoân cẫnh lõch sûã múái: thúâi k
phûúng thûác sẫn xët tû bẫn ch nghơa ra àúâi vâ phất triïín trong
lông xậ hưåi phong kiïën; mêu thỵn giai cêëp, àêëu tranh giai
cêëp ngây câng trúã nïn gay gùỉt, lâ thúâi k ca cấc cåc cấch
mẩng tû sẫn; khoa hổc (àùåc biïåt lâ cú hổc) àậ phất triïín. Lc nây,
ch nghơa duy vêåt lâ thïë giúái quan ca giai cêëp tû sẫn, giai cêëp
tiïën bưå, cấch mẩng àêëu tranh mẩnh mệ vúái ch nghơa duy
têm, tưn giấo - thïë giúái quan ca giai cêëp qu tưåc phong kiïën,
giai cêëp lẩc hêåu, phẫn àưång.
- Ngûúâi cố cưng lao to lúán chưëng lẩi ch nghơa kinh viïån, khưi phc
vâ phất triïín truìn thưëng duy vêåt cưí àẩi trong thúâi k múái lâ
Bïcún.
+ Bïcún àậ coi ch nghơa kinh viïån lâ vư đch, chó lâ nhûäng lêåp
lån trûâu tûúång, khưng cố nưåi dung. Khoa hổc múái (phûúng
phấp lån ca khoa hổc tûå nhiïn thûåc nghiïåm) sệ àem lẩi cho con
ngûúâi sûác mẩnh trong cåc chinh phc giúái tûå nhiïn. Àïí àẩt
àûúåc àiïìu àố, nhêån thûác khoa hổc phẫi dûåa trïn cấc sûå kiïån
vâ tûâ àố khấi quất thânh l lån. Phûúng phấp quy nẩp dûåa trïn
quan sất phên tđch, so sấnh, thûåc nghiïåm lâ phûúng phấp ch
ëu àïí nhêån thûác chên l. Song, àïí cố àûúåc phûúng phấp
trûúác hïët phẫi gẩt bỗnhûäng "lêìm lêỵn" cẫn trúã con àûúâng nhêån
thûác nhû: "lêìm lêỵn ca chng tưåc", "lêìm lêỵn ca hang àưång",

"lêìm lêỵn ca núi cưng cưång" vâ "lêìm lêỵn ca rẩp hất".
+ Bïcún àậ àûa ra nhûäng quan àiïím duy vêåt, coi vêåt chêët lâ
tưíng húåp cấc hẩt, coi giúái tûå nhiïn lâ tưíng húåp cấc vêåt thïí àa dẩng
vïì chêët. Vêån àưång cng àa dẩng vâ lâ thåc tđnh khưng tấch
rúâi vêåt chêët... Nhûäng tû tûúãng duy vêåt ca Bïcún cố nghơa lúán
chưëng lẩi ch nghơa duy têm tưn giấo..


Song chuó nghụa duy vờồt cuóa Bùcỳn laõ siùu hũnh vaõ
khửng triùồt ùớ. ệng quaỏ nhờởn maồnh ùởn phỷỳng phaỏp quy
naồp, ùỡ cao