Địa vị pháp lý của cơ quan Kiểm toán Nhà nước Việt nam hiện nay

1
LỜI MỞ ĐẦU
Trong những năm gần đây, sự vận hành của nền kinh tế thị trường đã
bộc lộ mặt trái của nó, đòi hỏi chúng ta phải có những ngun tắc, hình thức
và phương pháp quản lý nền kinh tế phù hợp. Thực tiễn, sau gần 15 năm đổi
mới mặt trái của nền kinh tế thị trường càng bộc lộ rõ và sâu sắc nổi cộm và
nhức nhối nhất là nạn tham nhũng: việc lãng phí tài sản quốc gia có xu hướng
ngày càng gia tăng, tình trạng trốn lậu thuế, nợ đọng và chiếm dụng thuế còn
phổ biến, nhiều hoạt động của doanh nghiệp còn nằm ngồi sự kiểm sốt của
Nhà nước, việc chi tiêu lãng phí, chi sai mục đích, sai chế độ vẫn khơng giảm
bớt…
Để đáp ứng u cầu đòi hỏi của thực tiễn nhằm tăng cường sự kiểm
sốt của Nhà nước trong việc quản lý sử dụng ngân sách Nhà nước và tài sản
quốc gia Chính phủ đã ban hành Nghị định số 70/CP ngày 11/7/1994 tạo lập
cơ sở pháp lý cho kiểm tốn Nhà nước ra đời. Việc ra đời của kiểm tốn Nhà
nước là tất yếu là sản phẩm của q trình đổi mới. Vấn đề đặt ra hiện nay là
phải làm thế nào để cơ quan kiểm tốn Nhà nước hoạt động có chất lượng và
hiệu quả, ngày càng đáp ứng được tốt hơn u cầu phục vụ chiến lược phát
triển kinh tế – xã hội của đất nước, phù hợp với xu hướng tồn cầu hố và hội
nhập quốc tế. Để làm được điều đó đòi hỏi chúng ta phải tạo lập cho kiểm
tốn Nhà nước một địa vị pháp lý thích hợp và đầy đủ để tạo điều kiện cho
kiểm tốn Nhà nước hồn thành tốt nhiệm vụ của mình. Đây là vấn đề mang
tính chất quốc gia trong bài viết này em chỉ đi vào một khía cạnh của vấn đề
đó là “Địa vị pháp lý của cơ quan Kiểm tốn Nhà nước Việt nam hiện nay”
và sự cần thiết phải tạo lập cho kiểm tốn Nhà nước một vị trí thích hợp đồng
thời đưa ra một số kiến nghị. Bài viết của em chia thành 2 phần như sau:
Chương 1: Địa vị pháp lý của cơ quan kiểm tốn Nhà nước Việt nam
hiện nay
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
2
Chng 2: Mt s khuyn ngh

Do iu kin thi gian v kin thc cũn nhiu hn ch nờn bi vit ca
em cũn nhiu thiu sút mong nhn c s gúp ý ca cỏc thy cụ bi vit
ca em c hon thin hn. Em xin chõn thnh cm n Thy, Cụ giỏo ó tn
tỡnh giỳp em hon thnh bi vit ny.





THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
3
CHƯƠNG I: ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA CƠ QUAN KIỂM TỐN NHÀ
NƯỚC VIỆT NAM HIỆN NAY
I. Về mơ hình tổ chức và quan hệ trách nhiệm và vị trí của KTNN trong
hệ thống các cơ quan quyền lực Nhà nước
Thế giới hiện nay có 4 mơ hình phổ biến về vị trí của cơ quan KTNN
trong mối quan hệ với các cơ quan quyền lực Nhà nước đó là:
- KTNN độc lập với cả Quốc hội và Chính phủ - Độc lập ở đây có
nghĩa: Khơng phải là cơ quan của Quốc hội hay cơ quan của Chính phủ, còn
báo cáo kiểm tốn thì phải có trách nhiệm báo cáo cho cả Quốc hội và Chính
phủ. Mơ hình này phổ biến được áp dụng ở các nước như Đức, Pháp,…
- KTNN trực thuộc Quốc hội hay là cơ của Quốc hội. Nếu theo cách
xác định này thì KTNN thực hiện kiểm tốn sau- Kiểm tốn quyết tốn
NSNN và kiểm tốn báo cáo tài chính là hoạt động chủ yếu. Mơ hình này
được áp dụng ở các nước : Thuỵ Điển, Anh, Thái Lan …
- KTNN trực thuộc Chính phủ như Trung Quốc, Nhật Bản,
Indonesia,… ở đây có hai cách trực thuộc như sau :
+ KTNN là thành viên của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà
nước về mặt kiểm tốn
+ KTNN trực thuộc Chính phủ, giúp Thủ tướng Chính phủ kiểm tốn

sổ sách tài liệu kế tốn, báo cáo tài chính và quyết tốn NSNN … Khơng thực
hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động của hệ thống Kiểm tốn
độc lập.
- KTNN trực thuộc người đứng đầu Nhà nước (Tổng thống) như Hàn
Quốc KTNN thực hiện kiểm tốn theo u cầu của Tổng thống và báo cáo kết
quả lên Tổng thống
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
4
Hiện nay, cơ quan KTNN Việt nam trực thuộc Chính phủ như quy định
trong luật NSNN của nước ta.
Nhìn chung, cơ quan Kiểm tốn Nhà nước của hầu hết các nước trên
thế giới được đặt ở vị trí độc lập với cơ quan hành pháp. Khi thực thi chức
năng nhiệm vụ của mình, KTNN chỉ tn thủ pháp luật và được pháp luật bảo
vệ để tránh khỏi sự chi phối và tác động của các can thiệp từ bên ngồi. Khi
cơ quan KTNN trực thuộc Chính phủ hoặc Tổng thống thì ít nhiều có sự hạn
chế về tính độc lập và khách quan trong việc thực hiện chức năng của nó vì
người kiểm tra và người bị kiểm tra đều đặt dưới sự kiểm sốt của một chủ
thể.
Ở Việt nam, kiểm tốn là một lĩnh vực mới, một cơng cụ quản lý mới
được sử dụng và nó đã khẳng định tính hiệu quả trong thực tiễn, góp phần
khơng nhỏ trong cuộc đấu tranh và hoạt động dựa trên Nghị định 70/CP có
tính pháp lý chưa cao, chưa có tính ổn định và quyền hạn còn nhiều hạn chế
chưa phù hợp với tính chất đặc biệt của hoạt động KTNN. Vì vậy để KTNN
thực sự là một cơng cụ đắc lực trong việc quản lý điều hành vĩ mơ nền kinh tế
giúp Quốc hội trong việc thẩm tra giám sát các hoạt động kinh tế – tài chính,
chúng ta nên xem xét và chuyển đổi cơ quan KTNN trực thuộc Quốc hội.
II. Sự cần thiết phải có địa vị pháp lý cho cơ quan KTNN
Trước khi đề cập đến sự cần thiết phải có địa vị pháp lý cho cơ quan
KTNN chúng ta cần hiểu rõ hơn về vai trò chức năng cũng như nhiệm vụ
quyền hạn của cơ quan KTNN hiện nay để thấy được u cầu cấp bách của

vấn đề.
1. Nhiệm vụ và quyền hạn của KTNN
Theo như điều lệ tổ chức và hoạt động của KTNN do Thủ tướng Chính
phủ ban hành quy định:
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
5
- KTNN cú nhim v xõy dng chng trỡnh, k hoch kim toỏn hng
nm trỡnh Th tng Chớnh ph phờ duyt. K hoch phi núi rừ i tng
mc tiờu v ni dung kim toỏn
- T chc thc hin chng trỡnh, k hoch kim toỏn ó c Th
tng Chớnh ph phờ duyt v nhng nhim v kim toỏn t xut do Th
tng Chớnh ph giao hoc cỏc c quan Nh nc cú thm quyn yờu cu,
bỏo cỏo kt qu kim toỏn cho Th tng Chớnh ph v cung cp kt qu
kim toỏn cho cỏc c quan Nh nc khỏc theo quy nh ca Chớnh ph. nh
k bỏo cỏo Th tng Chớnh ph v thc hin chng trỡnh k hoch kim
toỏn
- Nhn xột ỏnh giỏ v xỏc nhn vic chp hnh cỏc chớnh sỏch, ch
ti chớnh k toỏn v s chớnh xỏc trung thc hp phỏp ca cỏc ti liu k toỏn,
bỏo cỏo quyt toỏn ó c kim v chu trỏch nhim trc phỏp lut v
nhng ni dung ó nhn xột ỏnh giỏ v xỏc nhn.
- Thụng qua vic kim toỏn, gúp ý kin vi cỏc n v c kim toỏn
sa cha nhng sai sút, vi phm chn chnh cụng tỏc qun lý ti chớnh, k
toỏn ca n v. Kin ngh vi cp cú thm quyn x lý nhng vi phm ch
ti chớnh k toỏn ca Nh nc xut vi Th tng Chớnh ph vic sa
i ci tin c ch qun lý ti chớnh, k toỏn cn thit
- Tham gia ý kin vi B ti chớnh trong vic xõy dng v ban hnh cỏc
ch , chun mc, phng phỏp kim toỏn
- Qun lý cỏc h s, ti liu ó c kim toỏn theo quy nh ca Nh
nc, gi bớ mt ti liu, s liu k toỏn theo quy nh
- Qun lý t chc b mỏy Nh nc theo quy mh chung ca Chớnh

ph. T chc hun luyn bi dng nghip v cho i ng KTV
iu 5 - Khi thc hin nhim v ú KTNN cú quyn v trỏch nhim sau
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
6
- Ch tuõn theo phỏp lut v phng phỏp chuyờn mụn nghip v ó
c Nh nc quy nh
- c yờu cu cỏc dn v c kim toỏn gi bỏo cỏo quyt toỏn v
cung cp cỏc thụng tin, ti liu cn thit thc hin nhim v kim toỏn
- c yờu cu cỏc c quan cú thm quyn x lý theo phỏp lut i vi
t chc, cỏ nhõn cú nhng vi phm ch ti chớnh k toỏn ca Nh nc
cng nh cn tr cụng tỏc kim toỏn, cung cp sai thụng tin
- Cung cp h s ti liu k toỏn theo yờu cu bng vn bnca c quan
phỏp lut cú thm quyn
- Chu trỏch nhim v tớnh chớnh xỏc ca s liu, ti liu v kt lun ca
KTV c lp ó thuờ.
- Chu trỏch nhim trc phỏp lut v nhng hnh vi vi phm ca t
chc kim toỏn, KTV khi thc hin nhim v kim toỏn v v nhng hu qu
xu do khuyt im ca t chc kim toỏn v KTV mang li cho cỏc i
tng kim toỏn
Vi nhim v c giao khỏ nng n nh vy thỡ c quan KTNN Vit
nam c quan cú thm quyn cao nht ca Nh nc hot ng thng
xuyờn trong h thng cỏc c quan chuyờn trỏch kim tra ti chớnh Nh nc
cn c m bo mt v trớ xng ỏng thc thi tt nhim v ca mỡnh.
Vn t ra hin nay l chỳng ta phi nhanh chúng phi xỏc lp cho KTNN
mt v trớ y v hp lý hn
2. Vai trũ, chc nng ca KTNN Vit nam
Cựng vi chớnh sỏch m ca, kim toỏn ó v ang tr thnh mt nhõn
t khụng th thiu trong s phỏt trin sụi ng ca nn kinh t th trng.
Theo iu l t chc v hot ng ca KTNN ban hnh kốm theo
Quyt nh s 61- TTg ngy 24/1/1995 quy nh:

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
7
Điều 1 – KTNN giúp Thủ tướng Chính phủ thực hiện việc kiểm tra, xác
nhận tính đúng đắn, hợp pháp của các tài liệu kế tốn, báo cáo quyết tốn của
các cơ quan Nhà nước, các đơn vị sự nghiệp, các đơn vị kinh tế Nhà nước và
các đồn thể, tổ chức xã hội có sử dụng kinh phí do NSNN cấp.
Điều 2 – KTNN thực hiện kiểm tốn các tài liệu, số liệu kế tốn, báo
cáo quyết tốn ngân sách của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trước
khi trình ra HĐND và tổng quyết tốn NSNN của Chính phủ trươcs khi trình
Quốc hội, báo cáo quyết tốn của Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc
Chính phủ, cơ quan thuộc Quốc hội, Tồ án nhân dân, Viện kiểm sát nhân
dân, các đơn vị sự nghiệp cơng, đồn thể quần chúng, các tổ chức xã hội có
sử dụng kinh phí do NSNN cấp, báo cáo quyết tốn của các chương trình dự
án các cơng trình đầu tư của Nhà nưowcs và các DNNN… Theo kế hoạch
kiểm tốn hàng năm được Chính phủ phê duyệt và các nhiệm vụ đột xuất do
Thủ tướng Chính phủ giao hoặc cơ quan Nhà nước có thẩm quyền u cầu
Thơng qua hoạt động của mình KTNN đã xác nhận tính đúng đắn, hợp
pháp của các tài liệu, số liệu kế tốn, báo cáo quyết tốn của doanh nghiệp,
giúp cho các cấp quản lý thị trường nắm được thơng tin đúng đắn về doanh
nghiệp củng cố lòng tin cho người lao động trong doanh nghiệp. KTNN đã
phát hiện những sai sót, khuyết điểm (vi phạm) trong thực hiện chính sách
chế độ tài chính – kế tốn của Nhà nước, những quy định của pháp luật.
Những vấn đề mà KTNN phát hiện đã trực tiếp giúp cơng tác quản lý, cơng
tác chun mơn nghiệp vụ tài chính –kế tốn của các doanh nghiệp đi vào nề
nếp, tn thủ các chế độ chính sách hiện hành của Nhà nước, tự doanh nghiệp
phải xem xét, đánh giá lại, rút kinh nghiệm để có biện pháp chỉ đạo và thực
hiện tốt hơn.
KTNN còn phát hiện những vấn đề chưa thật hợp lý, thiếu đồng bộ
trong hệ thống pháp luật cũng như các văn bản quy định của Nhà nước, giúp
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

8
doanh nghiệp nói lên những vướng mắc khó khăn trong việc thực hiện các
chính sách, chế độ làm căn cứ quan trọng giúp Chính phủ, Quốc hội có những
quyết định trong việc tiếp tục hồn thiện hệ thống pháp luật, hệ thống văn bản
dưới luật ngày càng đồng bộ hơn hợp lý hơn, tạo điều kiện cho các doanh
nghiệp thực hiện pháp luật và chính sách chế độ ngày càng tốt hơn.
Bên cạnh đó, KTNN còn đóng vai trò quan trọng trong việc giúp Quốc
hội thẩm định dự tốn NSNN và đưa ra các kiến nghị về dự tốn NSNN để
Quốc hội xem xét. Đồng thời làm phản biện theo u cầu của Quốc hội về các
dự án, chương trình quốc gia các dự án đầu tư các cơng trình quy mơ lớn.
Cung cấp cho Quốc hội và Chính phủ những thơng tin chính xác khách quan
về tình hình thu – chi NSNN để Quốc hội phán quyết quyết tốn và Chính
phủ có căn cứ để đưa ra các quyết định về quản lý NSNN.
Ngồi ra KTNN có thể làm tư vấn cho Quốc hội về một số mặt như có
thể giúp xem xét q trình xây dựng các dự luật đặc biệt là các dự luật về tài
chính ngân sách, tín dụng, kế tốn kiểm tốn …
Thực tế đã cho thấy dù KTNN mới ra đời được gần 7 năm còn rất non
trẻ nhưng đã đạt được những thành tích rất đáng tự hào. Tính cho đến đầu
năm 2001 KTNN đã tiến hành kiểm tốn NSNN trên 61 tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương trong cả nước, 10 Bộ ngành, 7 Qn khu qn chủng, Tổng
cục và cục của Bộ Quốc phòng và Bộ Cơng an, 6 chương trình mục tiêu của
Chính phủ, 13/18 Tổng cơng ty 91, 30 Tổng cơng ty 90 và nhiều DNNN.
Qua đó KTNN đã phát hiện những sai phạm trong q trình thực hiện
thu chi NSNN, tăng thu tiết kiệm chi cho NSNN trên NSNN trên 3000 tỷ
đồng trong đó tăng thu về thuế là gần 2000 tỷ đồng tiết kiệm chi cho NSNN là
800 tỷ đồng; đưa vào quản lý qua NSNN gần 700 tỷ đồng góp phần chống
lãng phí chống thất thốt NSNN và cơng quỹ quốc gia thiết lập trật tự kỷ
cương trong cơng tác quản lý tài chính; đồng thời cung cấp những thơng tin
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
9

d liu tin cy cho Quc hi, Chớnh ph, HND v UBND cỏc cp trong vic
qun lý NSNN, kin ngh thỏo g khú khn hoc a ra nhng gii phỏp hu
hiu trong vic cng c cỏc doanh nghip Nh nc. Kt qu ln nht ca
KTNN khụng ch l s tin hng ngn t ng tit kim c cho NSNN m
cũn giỳp cho cỏc c quan Nh nc bit n mt cụng c kim soỏt ti chớnh
mi rt quan trng v hỡnh thnh ý thc mi trong qun lý s dng NSNN.
Trc nhng hot ng ca KTNN cựng vi nhng cụng c ti chớnh khỏc t
cỏc c quan t chc Nh nc phi chn chnh cụng tỏc qun lý ti chớnh
cng c v tng cng h thng kim soỏt ni b v cụng tỏc kim toỏn ni
b.
Chớnh vỡ vy KTNN ngy cng khng nh c v trớ v vai trũ quan
trng trong b mỏy Nh nc v s cn thit phi tng cng nng lc ca
KTNN nh mt cụng c kim tra, kim soỏt ti chớnh khụng th thiu c
ca Nh nc phỏp quyn.
3. S cn thit phi cú a v phỏp lý cho c quan KTNN
Nghiờn cu hot ng ca c quan KTNN ca nhiu nc trờn th gii
k c cỏc nc cú KTNN cỏch õy 2-3 th k n cỏc nc ch cú KTNN
khong mt thp k u cho chỳng ta thy rng:
To dng a v phỏp lý cho KTNN l vn quan trng hng u
cho KTNN hỡnh thnh phỏt trin v hot ng. T kinh nghim cú tớnh
nguyờn tc y ca cỏc nc cho thy, KTNN hỡnh thnh v hot ng phi cú
phỏp lut bo m. Bi vỡ, KTNN xut hin l do yờu cu kim tra ti chớnh
cụng ca tt c cỏc c quan Nh nc, doanh nghip Nh nc. Mt s kim
tra ti chớnh cụng rng ln v phc tp ng chm n li ớch c bn ca Nh
nc, ca n v c kim toỏn khụng th trao cho bt k c quan, t chc
no m phi trao cho c quan Nh nc c phỏp lut quy nh, hn na l
lut ca cỏc lut quy nh.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN