Tiểu luận về truyền thông đại chúng - sự tác động của toàn cầu hoá đối với hoạt động thông tin đại chúng

Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

Mở đầu
Thế kỷ XXI được dự báo với những xu thế phát triển mới có ảnh hưởng rất
lớn tới sự phát triển của các quốc gia nói chung, trong đó nổi bật nhất là xu thế
toàn cầu hoá. Trong bối cảnh của nền kinh tế tri thức, xu thế đó sẽ diễn ra trong
lĩnh vực công nghệ thông tin vốn rất gắn bó và nhạy cảm đối với hoạt động
thông tin đại chúng. Dòng chảy mạnh mẽ của xu thế ấy đã ảnh hưởng rất lớn tới
sự phát triển của hệ thống thông tin đại chúng thế giới và Việt Nam cũng không
nằm ngoài quy luật này.
Là công cụ tuyên truyền sắc bén với năng lực dự báo cao, trong những
năm qua các phương tiện thông tin đại chúng nước ta đã góp phần rất quan
trọng giữ vững ổn định chính trị, mở rộng dân chủ, từng bước đưa đất nước đi
lên. Trong những năm qua, hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng Việt
Nam đã đóng góp tích cực và phục vụ đắc lực công cuộc đổi mới đất nước,
giương cao ngọn cờ tư tưởng của Đảng đấu tranh chống lại các quan điểm của
các thế lực phản động thù địch.
Xã hội càng hiện đại thì tốc độ vận động của các tiến trình kinh tế xã hội
càng nhanh. Mặt khác, với tốc độ phát triển của cách mạng khoa học kỹ thuật
và công nghệ, với việc quốc tế hoá các quá trình sản xuất kinh doanh, các
chính sách kinh tế xã hội phải được thích ứng kịp thời. Đó là điều kiện đảm
bảo cho sự thành công và cũng là một yêu cầu đặt ra cho hệ thống thông tin
đại chúng trong thời kỳ mới.
Sự tác động của toàn cầu hoá đối với hoạt động thông tin đại chúng bao
gồm cả hai mặt tích cực và tiêu cực. Đó là một quá trình tác động toàn diện,
sâu sắc và gắn liền với quy luật vận động phát triển chung của xã hội. Bởi lẽ
đó, việc nghiên cứu những tác động - đặc biệt là những tác động tiêu cực của
toàn cầu hoá đối với hoạt động thông tin đại chúng nước ta đang là một trong
Page 1

Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

những yêu cầu cấp bách, đặt ra nhiều vấn đề cần phải được giải quyết. Đó
cũng là lý do khiến chúng tôi cho đề tài này cho tiểu luận của mình.
Chương 1
toàn cầu hoá Và những tác động của
nó đối với hoạt động Thông tin đại chúng
I - Xu hướng toàn cầu hoá
1. Toàn cầu hoá là gì?
Ngày nay, trên thế giới chưa bao giờ thuật ngữ “toàn cầu hoá” lại được
nói và viết nhiều đến thế. Điều đó không phải ngẫu nhiên. Toàn cầu hoá đã và
đang trở thành một xu thế khách quan, tất yếu của thời đại tác động mạnh mẽ
lên mọi mặt đời sống kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội của thế giới trong bối
cảnh loài người đã bước vào thiên niên kỷ mới.
Toàn cầu hoá xét về xu hướng của nó, là quá trình tăng lên mạnh mẽ
vượt khỏi biên giới quốc gia những mối liên hệ, sự ảnh hưởng, tác động lẫn
nhau, phụ thuộc lẫn nhau của tất cả các khu vực, các quốc gia, các dân tộc
trên toàn thế giới. Vì vậy, xu thế toàn cầu hoá tạo điều kiện cho các quốc gia,
dân tộc xích lại gần nhau, hiểu biết nhau, bổ sung và hỗ trợ lẫn nhau. Toàn
cầu hoá tác động đến sự tồn tại và phát triển của từng quốc gia, dân tộc.
Trong xu thế toàn cầu hoá hiện nay, không một quốc gia nào có thể đứng biệt
lập mà có thể tồn tại và phát triển được.
Xu thế toàn cầu hoá bắt nguồn từ sự phát triển của lực lượng sản xuất, từ
tính chất xã hội hoá của lực lượng sản xuất trên phạm vi quốc gia và phạm vi
quốc tế. Quá trình quốc tế hoá được đẩy mạnh, đặc biệt với sự ra đời của chủ
nghĩa tư bản do những phát kiến về địa lý, những cuộc chiến tranh xâm chiếm
thuộc địa, sự phát triển đại công nghiệp, sự phát triển sản xuất nhờ áp dụng
các thành tưu khoa học và công nghệ, sự mở rộng thị trường quốc tế, mở rộng
Page 2

Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

giao lưu quốc tế… tất cả những yếu tố đó đã phá vỡ tính chất cát cứ biệt lập,
khép kín trong phạm vi từng quốc gia, mở rộng không gian hoạt động.
Những dự báo của Mác và Ăngghen về “xu thế quốc tế hoá” từ cách đây
hơn 150 năm đã trở thành hiện thực từ những thập niên cuối của thế kỷ XX.
Ngày nay xu thế quốc tế hoá đã phát triển đến một giai đoạn mới - giai đoạn cao
của nó là toàn cầu hoá. Toàn cầu hoá không đồng nghĩa với quốc tế hoá mà là sự
tiếp tục của xu thế quốc tế hoá đã có từ trước.
Hiện nay, quá trình toàn cầu hoá đã diễn ra trên các lĩnh vực: kinh tế, nhất
là về thương mại, đầu tư, tài chính...; khoa học - công nghệ thông tin; văn hoá;
các vấn đề bảo vệ môi trường sinh thái; và lĩnh vực chính trị. Mức độ toàn cầu
hoá trên các lĩnh vực nói trên không giống nhau, rõ nhất là trên lĩnh vực kinh tế,
chậm nhất là trên lĩnh vực chính trị bao gồm cả quân sự và ngoại giao.
Toàn cầu hoá về kinh tế không nhất thiết phải toàn cầu hoá về chính trị.
Ngay cả Liên hợp quốc cũng chưa phải là tiêu biểu cho lợi ích toàn cầu, cho
công lý, công bằng và dân chủ - những yêu cầu hàng đầu của chính trị thế
giới trong thời đại văn minh. Từ đó, không có “toàn cầu hoá” một cách chung
chung. Thuật ngữ này thường được dùng với nghĩa toàn cầu hoá về kinh tế.
Các quốc gia thường phải cân nhắc lĩnh vực nào có thể toàn cầu hoá, lĩnh vực
nào cần tiến hành hợp tác có chọn lọc, thậm chí không thể hợp tác.
Quá trình toàn cầu hoá hiện nay vừa chứa đựng tính tất yếu khách quan, xu
thế phổ biến của toàn thế giới, vừa mang đậm dấu ấn của các tập đoàn, các nước
tư bản. Vì thế, không nên đồng nhất toàn cầu hoá có tính tư bản chủ nghĩa với
toàn cầu hoá có tính cách là xu thế khách quan của thời đại.
2. Những tác động của toàn cầu hoá
Như mọi quá trình vận động xã hội, toàn cầu hoá đem lại nhiều mặt tích
cực và cũng có cả những mặt tiêu cực. Việc đánh giá tích cực hay tiêu cực cũng
Page 3

Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

tuỳ thuộc từng nước, tuỳ từng giai đoạn phát triển và đối sách của từng nước.
Tuy nhiên, nhìn tổng thể và khách quan thì có thể thấy toàn cầu hoá đem lại
nhiều tác động tích cực.
Tất cả các nước đều thông qua việc tham gia vào quá trình toàn cầu hoá để
thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển nhờ không ngừng điều chỉnh cơ cấu sản
xuất, áp dụng công nghệ tiên tiến, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm, giảm bới
tiêu hao vật chất; sử dụng hợp lý hơn các nguồn tài nguyên và nguồn lực con
người, phối hợp giải quyết các vấn đề toàn cầu mà mỗi quốc gia, mỗi khu vực
không thể giải quyết nổi; thúc đẩy xu hướng đa cực của thế giới.
Các nước phát triển được lợi nhiều nhất nhờ quá trình toàn cầu hoá: mở
rộng được thị trường tiêu thụ hàng hoá, đổi mới được công nghệ bằng cách bán
công nghệ lỗi thời cho nước khác; có thêm địa bàn đầu tư, phát huy thế mạnh về
kinh tế và khoa học - công nghệ để chèn ép các nước đang phát triển, các công
ty nhỏ khai thác nguồn lao động quá rẻ ở các nước chậm phát triển, buộc các
nước phải tham gia gánh vác trách nhiệm giải quyết một số vấn đề toàn cầu.
Các nước đang phát triển cũng có cơ hội thuận lợi cho sự phát triển nhờ
tham gia vào quá trình toàn cầu hoá: tranh thủ được vốn, kỹ thuật và kinh
nghiệm quản lý của các nước phát triển để khai thác tiềm năng của mình; phát
huy được lợi thế của nước đi sau và một số thế mạnh riêng; được hưởng một số
ưu đãi về thuế quan, về vốn và chuyển giao công nghệ; thoát khỏi tình trạng bị
bao vây cấm vận; có được một số bảo đảm pháp lý quốc tế để giải quyết các
tranh chấp; ngăn chặn âm mưu can thiệp quân sự của một nước ngoài nào đó.
Bên cạnh đó, toàn cầu hoá càng phát triển càng đặt ra những nguy cơ lớn:
Nhìn chung, toàn thế giới thì khoảng cách các nước giàu với các nước
nghèo ngày càng khác xa: sự lũng đoạn của các nước lớn trong hoạt động của
các tổ chức quốc tế và các công ty xuyên quốc gia; các tổ chức tài phiệt đối với

các nền kinh tế và các chính phủ ngày càng lớn; xu hướng độc quyền ngày càng
Page 4


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

tăng chứ không giảm đi các hoạt động tài chính ngày càng khó kiểm soát nguy
cơ về những hoạt động kinh tế giả và đen ngày càng lớn; sự lan toả nhanh những
tác động tiêu cực và diễn biến bất thường của một nền kinh tế, một hệ thống tài
chính đến cả khu vực và toàn thế giới; chủ quyền quốc gia, bản sắc văn hoá dân
tộc chịu sức ép lớn...
Các nước phát triển, mặc dù có nhiều lợi thế và được lợi nhiều trong quá
trình toàn cầu hoá, nhưng không phải muốn làm gì cũng được. Từng nước được
tham gia quan hệ song phương, khu vực và toàn cầu với các nước khác đều tính
toán lợi ích, cân nhắc cái lợi và cái hại. Sức ép lớn nhất đối với các nước phát
triển là từ phía các nước lớn. Qua mở cửa, nhiều nước trên thế giới mạnh dần
lên, thách thức cả với các nước lớn. Đặc biệt sự bành trướng của các công ty
xuyên quốc gia đe doạ ngay cả chính phủ từng nước phát triển.
Do toàn cầu hoá, các nước đang phát triển và lạc hậu đứng trước nhiều
nguy cơ: chịu thua thiệt trong cạnh tranh; bị tụt hậu về công nghệ, kỹ thuật; bị
nhiều sức ép và phụ thuộc trong tiếp nhận đầu tư, thanh toán, vay nợ, xuất nhập
khẩu; bị chảy chất xám ra nước ngoài.
Do sức ép về kinh tế, các nước nhỏ buộc phải thay đổi luật pháp có lợi cho
các công ty tư bản, phải đẩy mạnh tư nhân hoá, giảm thiểu sự can thiệp của nhà
nước vào các hoạt động kinh tế dần dần phải chấp nhận các luật pháp của nước
ngoài, thậm chí phải cải tổ chính phủ, thể chế chính trị. Bên cạnh đó là nguy cơ
do các quan niệm về văn hoá, dân chủ, nhân quyền, lối sống khác với truyền
thống dân tộc du nhập vào, làm băng hoại các giá trị dân tộc, phát sinh những
mâu thuẫn làm mất ổn định xã hội. Tuy nhiên, nhiều nước có chính sách khôn
khéo, biết phát huy nội lực và tranh thủ được mặt tích cực của toàn cầu hoá nên

vẫn phát triển.
Trong khi thừa nhận xu hướng không gì cản nổi của toàn cầu hoá, có thể
thấy xu thế khu vực hoá đang rất mạnh mẽ và đem lại hiệu quả không nhỏ cho
Page 5


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

mỗi quốc gia. Khu vực hoá vừa là tiền đề, là biểu hiện của toàn cầu hoá, đồng
thời lại là sự phản ứng, sự kiềm chế sự đối với xu thế toàn cầu hoá.
Thông điệp mà toàn cầu hoá phát đi cho toàn thế giới là: không một quốc
gia nào có thể phát triển nếu không là một bộ phận của nền kinh tế thế giới;
đồng thời cũng không một quốc gia nào có thể phát triển vững chắc, bình ổn khi
chỉ dựa vào toàn cầu hoá mà không dựa vào sức mạnh của chính mình. Vấn đề
là phải thấy rõ mặt tích cực và mặt tiêu cực của toàn cầu hoá.
Chúng ta thừa nhận toàn cầu hoá đã là một xu thế khách quan.Trên cơ sở
nhận thức đó, Việt Nam đang xây dựng một lộ trình phù hợp cho việc mở cửa
nền kinh tế, hội nhập quốc tế và khu vực nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế với
tốc độ cao và bền vững bằng cách tận dụng tối đa lợi thế để xây dựng và thực thi
chiến lược phát triển kinh tế lâu dài của đất nước. Việc gia nhập và trở thành
thành viên chính thức của Diễn đàn hợp tác kinh tế châu á - Thái Bình Dương
đã đem đến cho Việt Nam nhiều cơ hội và lợi ích thiết thực để Việt Nam thúc
đẩy nhanh hơn sự phát triển kinh tế của đất nước. Việc tăng cường hợp tác cùng
có lợi với các thành viên trong tổ chức này có tầm quan trọng đặc biệt đối với
Việt Nam, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện thành
công mục tiêu công nghiệp hoá, hiện đại hoá.
Đại hội đại biểu lần IX của Đảng ta đã khẳng định: “Thực hiện nhất quán
đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hoá, đa dạng hoá các quan hệ
quốc tế. Việt Nam muốn là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng
quốc tế, phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển”.

II. Những tác động của toàn cầu hoá
đối với hoạt động thông tin đại chúng
ở nước ta
1. Những tác động tích cực
Page 6


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

Với những tác động tích cực của toàn cầu hoá, hệ thống thông tin đại
chúng Việt Nam hiện nay đã có bước phát triển vượt bậc cả về hình thức, chất
lượng và số lượng, đã đề cập đến hầu hết các lĩnh vực của đời sống, đóng góp
đáng kể vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Chỉ tính riêng về báo
in, từ khoảng 200 đầu báo vào cuối những năm 80 đến nay đã có trên 600 tờ
báo và tạp chí, tạo nên một đời sống báo chí hết sức sôi động. Bên cạnh đó,
tiếp thu các thành tựu khoa học và công nghệ của thế giới, các loại hình báo
phát thanh, truyền hình, báo Internet đã có sự phát triển mạnh mẽ.
Việc phát triển công nghệ tin học và các công nghệ mới khác trong in ấn
trình, bày đã góp phần làm cho bộ mặt của nhiều tờ báo trở nên sinh động,
hấp dẫn công chúng. Báo chí ngày càng tăng cả về quy mô, số lượng, phạm vi
tác động. Nhưng quan trọng hơn là nội dung báo chí trở nên phong phú, có
tính thời sự hơn nhiều so với trước, khẳng định được chức năng làm diễn dàn
cho nhân dân tham gia vào công cuộc xây dựng, đổi mới đất nước. Các
phương tiện thông tin đại chúng nước ta đã ngày càng bám sát, phản ánh kịp
thời và nhận thức các vấn đề đang nẩy sinh tồn tại trong xã hội, đề xuất các
chính sách, chủ trương mới, cổ vũ động viên nhân dân tiếp tục đẩy mạnh
công cuộc phát triển kinh tế xã hội, mở rộng quan hệ đối ngoại.
Báo chí nước ta hiện nay phong phú về nội dung và hình thức, đã có thể
đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng. Do sự phát triển của khoa học
công nghệ, do sự mở cửa của kinh tế thị trường mà báo chí nước ta có điều

kiện đổi mới trang thiết bị, phương tiện kỹ thuật, nghiệp vụ.
Hoạt động trong cơ chế kinh tế thị trường, báo chí nước ta luôn phản ánh
thực tiễn sôi động và ngày càng đáp ứng tốt hơn những nhu cầu đa dạng của thị
trường. Báo chí đã khai thác tất cả các thông tin đề cập tới những tác động của
thị trường. Thị trường huy động báo chí làm người cổ động và tuyên truyền cho
Page 7


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

nó. Báo chí do thị trường đòi hỏi đã trở thành một diễn đàn trao đổi, tranh luận
giúp cho chân lý ngày càng được sáng tỏ, cái đúng chiến thắng cái sai.
Báo chí phản ánh, khuyến khích những tác động tích cực của cơ chế thị
trường, đồng thời cũng lên án, phê phán những ảnh hưởng tiêu cực của nó như
vấn đề ô nhiễm môi trường, tham nhũng, buôn lậu, văn hóa phản động đồi truỵ.
Ngoài ra, báo chí còn góp phần thoả mãn những nhu cầu thông tin đa dạng,
nhiều chiều, cấp bách trên nhiều lĩnh vực mà người tiêu dùng đòi hỏi.
Cơ chế thị trường còn tạo điều kiện cho báo chí tháo gỡ khó khăn để phát
triển, đã khuyến khích được tính chủ động, sáng tạo của người làm báo và của cơ
quan báo chí.
Do tác động của thị trường đòi hỏi người làm báo và các cơ quan báo chí
phải luôn luôn quan tâm đến độc giả, đến chất lượng bài báo, tờ báo của
mình, phải tính đến hiệu quả của việc sử dụng đồng vốn bỏ ra. Các cơ quan
báo chí phải quản lý và tính toán chặt chẽ có hiệu quả các chi phí sản xuất, bố
trí hợp lý và mở rộng việc tiêu thụ các sản phẩm báo chí của mình.
Cơ chế thị trường đã "tham gia" lựa chọn các nhà quản lý cơ quan báo
chí giỏi và những nhà báo có tài. Nó đòi hỏi những nhà quản lý, những nhà
báo vừa phải có phẩm chất chính trị tốt, vừa phải có tài năng, thạo nghề để
không bị sa ngã bởi sức mạnh của đồng tiền và đảm bảo chất lượng sản phẩm
báo chí ngày càng được tốt hơn. Như vậy, báo chí nước ta đã chịu ảnh hưởng

của kinh tế thị trường, đồng thời chính báo chí đã góp phần định hướng kinh
tế thị trường phát triển theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng.
2. Những tác động tiêu cực
Dưới tác động tiêu cực của quá trình toàn cầu hoá và khu vực hoá, hệ
thống các phương tiện thông tin đại chúng nước ta cũng đang bộc lộ những
khuyết điểm, yếu kém. Thực trạng này được biểu hiện qua một số mặt cụ thể
sau đây:
Page 8


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

-Một số tờ báo có xu hướng xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ,
thờ ơ trước các sự kiện quan trọng của đất nước, của ngành và địa phương.
Không ít cơ quan báo chí chưa quan tâm đúng mức đến việc tuyên truyền biểu
dương, nhân rộng các điển hình tiên tiến, kinh nghiệm hay trong sản xuất, kinh
doanh, các gương thi đua yêu nước. Phương thức nghiệp vụ tuyên truyền điển
hình tiên tiến, người tốt việc tốt chậm đổi mới, chưa hấp dẫn. Việc giáo dục
truyền thống dân tộc, truyền thống cách mạng; đề cao đạo lý và nhân cách Việt
Nam; bảo tồn và phát huy văn hoá Việt Nam, xây dựng con người Việt Nam chủ
yếu chỉ được tập trung trong dịp các ngày kỷ niệm lớn, các ngày lễ, các cuộc vận
động chính trị lớn chứ chưa thực sự trở thành một hoạt động thường xuyên loiên
tục trên báo chí.
-Một số thông tin, bài vở trên các phương tiện thông tin đại chúng hiện nay
bộc lộ sự mơ hồ về quan điểm: đề cao một chiều tự do kinh doanh, giới thiệu
quá nhiều các chính khách, văn hoá, lối sống phương Tây, thiếu chọn lọc khi sử
dụng những thông tin của nước ngoài. Một số báo, đài chỉ nhấn mạnh một chiều
quyền thông tin báo chí, mà không đề cao trách nhiệm của báo chí trong xây
dựng Đảng, xây dựng chính quyền, tôn trọng đội ngũ cán bộ của Đảng và Nhà
nước...

-Các phương tiện thông tin đại chúng nước ta còn thiếu chủ động và chưa
thực sự sắc bén trong cuộc đấu tranh chống âm mưu “ diễn biến hoà bình” trên
mặt trận tư tưởng, văn hoá của các thế lực thù địch, chưa thật chủ động và tích
cực trong việc phê phán các luận điệu sai trái mưu toan chia rẽ của một số phần
tử bất mãn, cơ hội.
-Trong tuyên truyền về chủ trương, chính sách, có hiện tượng nặng về phê
phấn chính sách của Nhà nước, mặt khiếm khuyết, chưa coi trọng để xuất các
giải pháp tích cực, chỉ chú ý phê phán những người có chức có quyền, góp phần
tạo ra cách nhìn thấy các mặt tích cực, những đóng góp to lớn của các cơ quan,
Page 9


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

tổ chức cũng như của đa số cán bộ, đảng viên trong sự nghiệp đổi mới hiện nay.
Trong đấu tranh chống tiêu cực một số báo, đài còn mắc nhiều sai sót - trong đó
có những sai sót nghiêm trọng.
-Việc chấp hành kỷ luật thông tin của Đảng, pháp luật Nhà nước về báo chí
chưa thật nghiệm. Một số cơ quan báo chí sai phạm về quan điểm chính trị chậm
sửa chữa khuyết điểm mặc dù đã được nhắc nhở nhiều lần. Một số cơ quan báo
chí để cho tư nhân, kể cả tư nhân nước ngoài thao túng vì những mục đích các
nhân, vì lợi nhuận đơn thuần... Thương mại hoá còn được biểu hiện ở việc chạy
theo lợi nhuận cục bộ, tranh giành thông tin; thông tin thiếu trung thực, khách
quan, thiếu chuẩn xác; trình bày báo xa lạ với thẩm mỹ dân tộc, thiếu văn hoá...
-Công tác quy hoạch báo chí nước ta nhìn chung chưa khắc phục được tình
trạng mất cân đối: có ngành quá nhiều báo, tạp chí, nhà xuất bản, trong khi
ngành khác không có báo; có địa phương thị trường báo chí sôi động chi phối thị
trường báo chí cả nước, trong khi các địa bàn quan trọng khác lại thiếu báo trầm
trọng nên đã tạo ra tình trạng lãng phí, vừa thừa vừa thiếu, chênh lệch về hưởng
thụ thông tin.

- Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ báo chí, xuất bản, nhất là cán bộ quản
lý, cán bộ lãnh đạo chủ chốt các báo, đài còn thiếu qui hoạch, chất lượng đào tạo
chưa cao, quản lý chương trình, giáo trình lỏng lẻo, thiếu hệ thống, chưa thực sự
có những chuyển biến mạnh mẽ.
- Hệ thống văn bản pháp luật và dưới luật cũng như các văn bản hướng dẫn
thực hiện còn thiếu, không đồng bộ, chống chéo, lạc hậu so với thực tiễn và
thiếu các chính sách, cơ chế phù hợp. Hệ thống truyền thanh cơ sở đang bị thả
nổi. Mạng Intemet chậm phát triển vừa lúng túng trong tổ chức quản lý. Việc
xem xét chấn chỉnh các khuyết điểm, sai phạm trong hoạt động báo chí nhìn
chung vẫn còn nể nang, dễ dãi...
Page 10


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

Nói tóm lại, những tác động của toàn cầu hoá đối với hoạt động thông tin
đại chúng nước ta, ngoài những yếu tố tích cực cũng đã có không ít những tiêu
cực, thậm chí khá nghiêm trọng. Tình hình đó đang đặt ra những vấn đề đòi hỏi
chúng ta phải nhanh chóng có hướng giải quyết kịp thời.

Chương 2
những vấn đề đặt ra do tác động của
Toàn cầu hoá đối với hoạt động
Thông tin đại chúng ở nước ta
Và hướng giải quyết
I. Những vấn đề đặt ra
1. Một số vấn đề cấp bách đang đặt ra
-Là bộ phận cơ bản, cốt lõi nhất mang những nét bản chất nhất của
truyền thông đại chúng, báo chí không chỉ phản ánh dư luận xã hội một cách
thụ động mà còn tác động vào dư luận xã hội, góp phần hình thành tâm lý, dư

luận xã hội. ở lĩnh vực này, báo chí thực sự là một công cụ thực hiện dân chủ
hoá đời sống xã hội, điều chỉnh xã hội, góp phần quản lý xã hội. Cũng vì thế,
việc phổ biến, kiểm soát và đánh giá thông tin trở thành vấn đề của Nhà nước.
-Trước tình hình chính trị phức tạp do các thế lực thù địch thực hiện diễn
biến hoà bình khiến cuộc đấu tranh trong lĩnh vực thông tin ngày càng quyết
liệt, chúng ta cần phải nhanh chóng xây dựng một loạt những quan điểm cơ
bản và sớm hoàn thiện và bổ sung luật báo chí cho phù hợp với tình hình
Page 11


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

mới, ban hành văn bản dưới luật một số chế độ chính sách nhằm tạo động lực
thúc đẩy nâng cao chất lượng các phương tiện thông tin đại chúng.
- Cần phải tiếp tục nâng cao ý thức trách nhiệm và vai trò của người làm
báo và của mỗi cơ quan báo chí trong việc thực hiện đường lối thông tin báo
chí của Đảng. Cần nhanh chóng có những quy định chặt chẽ để đảm bảo
Tổng biên tập và các Ban biên tập phải có trình độ chính trị vững vàng, có
nghiệp vụ báo chí giỏi, đồng thời còn phải có khả năng quản lý để thực hiện
nghiêm chỉnh tôn chỉ mục đích của mỗi tờ báo.
- Thông tin đại chúng là lĩnh vực mọi hoạt động phải theo luật riêng, đồng
thời phải hoạt động theo luật pháp nói chung. Bởi lẽ đó, hoạt động thông tin đại
chúng cũng như công tác quản lý Nhà nước đối với hoạt động này trước hết phải
được đặt trên cơ sở một hệ thống pháp luật. Các hoạt động luật pháp, hành pháp,
tư pháp của Nhà nước về báo chí phải luôn luôn được hoàn thiện, phù hợp với
yêu cầu của giai đoạn mới. Quá trình quản lý Nhà nước bằng pháp luật trở thành
yếu tố quan trọng quyết định sự thành bại của công cuộc đổi mới – trong đó có
hoạt động thông tin đại chúng.
- Để tiếp tục khẳng định vị trí của hoạt động thông tin đại chúng trong
thời kỳ mới, tiếp tục tạo ra những tác động tích cực cho công cuộc xây dựng,

phát triển đất nước, điều quan trọng nhất đối với hệ thống thông tin đại chúng
là phải tiếp tục nâng cao chất lượng nội dung và hình thức. Muốn vậy, càng
cần phải tăng cường sự lãnh đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước theo quan
điểm “hát triển phải đi đôi với quản lý tốt hệ thống thông tin đại chúng”.
- Quản lý tốt chính là tạo một khuôn khổ pháp lý cơ bản, tạo môi trường
tự do sáng tạo, bình đẳng cho hệ thống thông tin đại chúng phát triển, đồng
thời là hoạt động bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa, chống xu hướng
thương mại hoá báo chí, bảo tồn, phát triển nền văn hoá dân tộc, phát triển
nền văn hoá dân tộc, tạo hành lang và cơ hội bình đẳng để các phương tiện
Page 12


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

thông tin đại chúng hoạt động với tư cách một hệ thống xã hội như các hệ
thống xã hội khác của Nhà nước.
- Lợi nhuận của hoạt động báo chí – dù là trong cơ chế thị trường cũng
không thể tách rời các mục tiêu hàng đầu về chính trị, tư tưởng và văn hoá.
Tăng cường quản lý hệ thống thông tin đại chúng cũng là tăng cường vai trò
lãnh đạo của Đảng được thể hiện thông qua hoạt động quản lý của bộ máy
Nhà nước các cấp các ngành, các địa phương. Đây là một bảo đảm chắc chắn
cho hệ thống thông tin đại chúng có thể phát triển ngày càng lớn mạnh, đồng
thời cũng để Đảng kịp thời phát hiện, khắc phục những thiếu sót, ngăn chặn
những âm mưu nham hiểm của kẻ thù nhằm lợi dụng để phá hoại công cuộc
đổi mới của nhân dân ta.
- Trong hoạt động thông tin đại chúng và công tác quản lý Nhà nước về
hệ thống thông tin đại chúng đòi hỏi sự góp sức của nhiều cấp, nhiều ngành,
của cả cơ quan báo chí, cơ quan chủ quản báo chí và các cơ quan làm nhiệm
vụ quản lý từ Trung ương đến địa phương nhằm làm cho hệ thống thông tin
đại chúng nước ta tiếp tục phát triển, phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân

ngày càng tốt hơn.
2. Báo động về tình trạng “thương mại hoá” báo chí
Trong những mặt tiêu cực do tác động của toàn cầu hoá và cơ chế kinh tế
thị trường, tình trạng “thương mại hoá báo chí” đang được coi là một trong
những nhược điểm nổi bật nhất của báo chí nước ta hiện nay.
Thương mại hoá báo chí là khuynh hướng hạ thấp vai trò, chức năng của
báo, sách cách mạng, biến nó từ chỗ là công cụ chính trị, văn hoá của Đảng của
Nhà nước, khuôn mặt tinh thần của xã hội - một thứ hàng hoá đặc biệt, trở thành
thứ hàng hoá tầm thường trước hết nhằm đạt được lợi ích kinh tế cục bộ của cơ
quan báo chí và những người làm việc trong lĩnh vực này. Thương mại hoá hoàn
Page 13


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

toàn xa lạ với xã hội hoá báo chí là quá trình nâng cao chất lượng nội dung, hình
thức của báo, làm tốt nhiệm vụ chính trị, thoả mãn ngày càng cao như cầu thông
tin, văn hoá, tri thức lành mạnh của xã hội để từ đó hoạt động báo chí phát triển,
lợi ích kinh tế tăng lên, tạo điều kiện đầu tư trở lại và cải thiện đời sống người
lao động, đóng góp cho Nhà nước.
Thương mại hoá trong hoạt động thông tin đại chúng biểu hiện ở một số
mặt như: hạ thấp chất lượng chính trị, văn hoá, khoa học của báo chí: thông tin
theo kiểu giật gân, bịa đặt, khơi gợi và thoả mãn sự tò mò, những nhu cầu thấp
hèn của một bộ phận độc giả để bán được nhiều báo, thu được nhiều lãi; biến tờ
báo thành nơi kinh doanh quảng cáo để thu lợi; dùng tờ báo vào mục đích
thương mại một cách tinh vi, kín đáo hơn như nhận tài trợ lập quĩ, trao đổi học
bổng, đi nước ngoài. Thương mại hoá đã cho ra đời nhiều bài vở, tranh ảnh tác
động xấu tới đời sống tinh thần, đạo đức xã hội, trở thành vấn đề bức xúc trong
dư luận.
Nguyên nhân của tình trạng thương mại hoá bắt nguồn từ mặt hạn chế của

chủ trương xoá bỏ bao cấp trong hoạt động báo chí và từ mặt trái của nền kinh tế
thị trường, nhưng chủ yếu vẫn là từ nhận thức chính trị còn hạn chế, một chừng
mực nào đó là biểu hiện sự thoái hoá, biến chất trong một số người làm báo.
Những vấn đề nêu trên đang đòi hỏi phải có những giải pháp vừa toàn diện,
vừa cụ thể để nhanh chóng khắc phục những tiêu cực của toàn cầu hoá và cơ chế
thị trường đối với hệ thống thông tin đại chúng nước ta trong tình hình hiện nay.
II . Một vài giải pháp
Để tiếp hệ thống các phương tiện thông tin đại chúng tiếcp tục xứng
đáng với sự tin cậy của Đảng và nhân dân, công tác quản lý ở nước ta hiện
nay cần nhanh chóng thực hiện một số giải pháp sau đây:
Page 14


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

1. Các cơ quan báo chí cần thực hiện đúng tôn chỉ, mục đích và đối
tượng phục vụ, thực hiện đúng các quy định về thông tin mà pháp luật quy
định.
2. Nhà báo ngoài việc thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ đã được Luật
Báo chí quy định, phải không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp
vụ, đạo đức nghề nghiệp để có thể cung cấp thông tin trung thực, chính xác,
đúng định hướng. Phải chủ động và tích cực ngăn ngừa, khắc phục khuynh
hướng thương mại hoá trong thông tin báo chí. Trước hết, phải coi đây là
trách nhiệm của đội ngũ những người làm báo.
3. Cơ quan chủ quản báo chí cần nâng cao trách nhiệm quản lý của mình,
quan tâm chỉ đạo chấn chỉnh những hoạt động mang tính thương mại hoá, xử
lý nghiêm những vi phạm của cơ quan báo chí do mình quản lý.
4. Cơ quan quản lý Nhà nước phải thực hiện tốt hơn nữa nguyên tắc phát
triển đi đôi với quản lý tốt, tăng cường quản lý thông tin đúng định hướng,
đúng pháp luật. Cần phải kiên quyết xử lý các trường hợp vi phạm quy định

về thông tin, xa rời tôn chỉ mục đích của các cơ quan báo chí.
5. Khắc phục tình trạng đưa quá nhiều tin, bài viết về vụ án, tin bài giật
gân, câu khách...
6. Tổng biên tập các đài, báo cần quan tâm chỉ đạo, thẩm định các thông
tin, bảo đảm cho các thông tin báo chí sự trung thực, chống hiện tượng lợi
dụng báo chí để thực hiện ý đồ cá nhân; chủ động xử lý nghiêm các sai phạm
trong nội bộ cơ quan báo chí; thường xuyên giáo dục đội ngũ nhà báo về đạo
đức nghề nghiệp, về luật pháp để thực hiện tốt trách nhiệm và nghĩa vụ công
dân của người làm báo ...
7. Cần có sự quản lý và tập trung thống nhất của Đảng và Nhà nước về hệ
thống đào tạo bồi dưỡng và nội dung đào tạo bồi dưỡng cán bộ báo chí và cán
bộ quản lý báo chí.
Page 15


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

8. Vai trò chỉ đạo và tập trung của cấp uỷ Đảng đối với báo chí không phải
là bắt tay chỉ việc mà là định hướng. Cần phải đi trước nắm bắt tình hình để dự
báo các hoạt động thái trong nước và thế giới, giúp cơ quan báo chí có điều kiện
giữ đúng định hướng thông tin.
Những giải pháp nêu trên cần phải được thực hiện một cách đồng bộ,
vừa cấp bách vừa lâu dài mới có thể tạo ra sức mạnh tổng hợp để hệ thống
các phương tiện thông tin đại chúng nước ta ngày càng phát triển đúng
hướng, luôn luôn trung thành với sự lãnh đạo của Đảng, thực hiện đầy đủ các
nhiệm vụ, chức năng của báo chí cách mạng, để báo chí nước ta đã thực sự
trở thành diễn đàn của nhân dân, nói lên tâm tư nguyện vọng và kiến nghị của
nhân dân đối với những công việc trọng đại của đất nước, mang lại hạnh
phúc cho nhân dân, phấn đấu vì sự phồn vinh của đất nước trên con đường
hội nhập và phát triển.

Kết luận
Chúng ta đang sống trong thời kỳ hệ thống các phương tiện thông tin đại
chúng Việt Nam phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, nội dung và
hình thức, cán bộ và công nghệ, sản xuất và phát hành. Trong những năm qua,
hệ thống thông tin đại chúng nước ta luôn luôn đi đầu trong việc tuyên truyền
các quan điểm đường lối, chính sách phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước,
phổ biến sâu rộng giúp cho nhân dân và các cấp các ngành hiểu rõ và vận dụng
linh hoạt vào từng điều kiện cụ thể, tuyên truyền làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn
những quan đIểm của Đảng và Nhà nước.
Page 16


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

Dưới tác động của quá trình toàn cầu hoá và khu vực hoá, hệ thống các
phương tiện thông tin đại chúng nước ta - mà bộ phận cơ bản nhất của nó là
báo chí đã có những bước phát triển vượt bậc. Báo chí đã bám sát với đời
sống chính trị - xã hội của đất nước, thông tin phong phú, có hiệu quả với
phương thức thực hiện hấp dẫn, hiện đại. Không một lĩnh vực hoạt động nào
lại không có vai trò và tác động của báo chí.
Trong bối cảnh hiện nay, bên cạnh những tác động tích cực, cơ chế thị
trường đã có những tác động tiêu cực đến báo chí nước ta mà nổi bật nhất là xu
hướng thương mại hoá báo chí.
Những tác động của quá trình toàn cầu hoá đối với hệ thống thông tin
đại chúng Việt Nam đã cho thấy hệ thống này đang rất cần sự lãnh đạo, quản
lý chặt chẽ hơn nữa của Đảng và Nhà nước. Mặt khác, bản thân hệ thống các
phương tiện thông tin đại chúng Việt Nam cũng phải tự vận động, tự hoàn
thiện đổi mới để vươn lên, phấn đấu thực hiện tốt vai trò, vị trí của đội quân
tiên phong trên mặt trận văn hoá tư tưởng của Đảng./.

Hà Nội tháng 1-2004
Tài liệu tham khảo
- Chỉ thị 22/ CT - TW của Bộ Chính trị Trung ương Đảng (Khoá VIII)
về: “Tiếp tục đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo quản lý công tác báo
chí - xuất bản”.
- Tạ Ngọc tấn, Truyền thông đại chúng, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 2001.
- Nhiều tác giả, Báo chí - những điểm nhìn từ thực tiễn, Hai tập, Nxb
Văn hoá - Thông tin, Hà Nội, 2000, 2001).

Page 17


Tiểu luận về Truyền thông đại chúng

- TS. Nguyễn Trí Nhiệm, bài giảng: “Hệ thống truyền thông đại
chúng trong xã hội hiện đại” tại Lớp Cao học Báo chí khoá 8, Phân
viện báo chí và tuyên truyền.

Page 18