Giáo dục gia đình, yếu tố quan trọng trong việc hình thành nhân cách

LỜI NÓI ĐẦU
Sau nhiều năm đổi mới, đất nước ta hiện nay đang đẩy nhanh nhịp độ
tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị xã hội, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ, văn minh.
Trong xu thế chuyển biến đó, con người được khẳng định vừa là động
lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển.
Ngay từ khi sinh ra, dù muốn hay không, cuộc sống của mỗi người
thường bắt đầu diễn ra trong phạm vi gia đình. Gia đình là co sở xã hội đầu tiên
của mỗi cá nhân, là tế bào hợp thành xã hội, và cũng là nơi giáo dục con người,
giúp con người hòa nhập vào cuộc sống chung của nhân loại.
Tuy không phải là thiết chế duy nhất có vai trò, trách nhiệm giáo dục đối
với thế hệ trẻ, nhưng gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và có tầm quan
trọng quyết định đến việc hình thành nhân cách của trẻ. Giáo dục nhà trường, xã
hội chỉ phát huy một cách có hiệu quả khi lấy giáo dục gia đình làm cơ sở. Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã từng dạy: giáo dục trong nhà trường dù tốt đến mấy nhưng
nếu thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không hoàn
toàn.
Ớ Việt Nam, một đất nước với truyền thống giàu lòng nhân ái, thủy
chung, trong tình nghĩa, chúng ta luôn đề cao vai trò của gia đình trong quan hệ
nhà - làng - nước. Đặc biệt, giáo dục gia đình được các bậc cha mẹ rất chú ý quan
tâm.
Tuy nhiên, giáo dục gia đình cũng có những diễn biến tiêu cực, do sự tác
động của môi trường xã hội, nhất là những năm gần đây, dưới tác động mặt trái
của cơ chế thị trường, mọi người đua nhau làm kinh tế, đua nhau làm giàu mà
nhiều khi quên mất những vấn đề vô cùng hệ trọng như việc giữ gìn nề nếp gia
phong tốt đẹp, cũng như chăm lo đến quá trình dạy dỗ và học hành đầy đủ của con
cái, đặc biệt là vấn đề giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ. Vì vậy hiệu quả của giáo


dục gia đình còn thấp.
Hiện nay, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã và đang

đặt ra những yêu cầu bức thiết đối với sự nghiệp giáo dục nói chung và giáo dục
gia đình nói riêng, nhằm tạo ra lớp người Việt Nam vừa cường tráng về thể chất,
phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức, đạt đến tầm cao về trí tuệ, đủ năng
lực đưa nước ta hội nhập với văn minh nhân loại mà bản sắc dân tộc vẫn được giữ
vững.
Yêu cầu đó đặt ra cho sự nghiệp giáo dục trong đó có giáo dục gia
đình phải không ngừng đổi mới và hoàn thiện.
Vì vậy, với đề tài: “Giáo dục gia đình, yếu tố quan trọng trong việc
hình thành nhân cách ” là việc làm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn.


NỘI DUNG

Chương 1
GIA ĐÌNH VÀ GIÁO DỤC GIA ĐÌNH Đối VỚI THÊ HỆ TRẺ
1.1.

GIA ĐÌNH VÀ CHỨC NĂNG CỦA GIA ĐÌNH

1.1.1. Khái niệm chung về gia đình
Gia đình là một thế chế mang tính toàn cầu, nó tồn tại khắp nơi trên thế
giới, với nhiều hình thức, cấu trúc khác nhau. Vì vậy dưới các góc độ nghiên cứu
khoa học khác nhau về gia đình thì tất yếu sẽ có những định nghĩa khác nhau.
EW Brurgess và H.S.Locke đã quan niệm về gia đình như sau: "Gia đình
là một nhóm người, được thống nhất với nhau bởi những mối liên hệ, hôn nhân,
huyết thống, hoặc nhận con nuôi, tạo thành một hộ duy nhất tác động qua lại và
giao tiếp với nhau. Theo vai trò xã hội của riêng từng người, trong số họ là chồng,
là vợ là mẹ và cha... Anh trai và em gái tạo thành một nền văn hóa chung" [2, tr.
14].
Dưới góc độ tâm lý học tác giả Ngô Công Hoàn đã đưa ra định nghĩa về

gia đình: "Gia đình là một nhóm nhỏ xã hội, các thành viên trong nhóm có quan hệ
gắn bó về hồn nhân, hoặc huyết thống, tâm sinh lý và cùng các giá trị vật chất, tinh
thần, ổn định trong các thời điểm lịch sử nhất định" [9, tr. 8].
Trong tác phẩm "Hệ tư tưởng Đức". Khi luận chứng về những tiền đề điều
kiện cho sự tồn tại của con người C.Mác và Ph.Ảngghen đã cho rằng: "Hằng ngày
tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con người còn tạo ra những người khác, sinh
sôi, nẩy nở. Đó là quan hệ giữa chồng và vợ, cha mẹ và con cái, đó là gia đình"
[13, tr. 41].
Như vậy gia đình được tạo bởi hai mối quan hệ chủ yếu ở quan hệ hôn
nhân (chồng vợ), quan hệ huyết thống (cha mẹ, con cái) và chức năng chính của
gia đình là tái tạo ra con người. Hướng tới việc xây dựng gia đình bền vững tổ
chức UNESCO của Liên hiệp quốc đã khẳng định: gia đình là một yếu tố tự nhiên
và cơ bản, một đơn vị kinh tế của xã hội và UNESCO đã đưa ra định nghĩa về gia
đình: "Gia đình là một nhóm người có quan hệ họ hàng, cùng sống chung, và có


ngân sách chung" [14, tr. 268-269].
Quan hệ họ hàng, trước hết là nói đến quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết
thống. Ngoài những thành viên tạo nên quan hệ họ hàng, gia đình còn bao gồm
một số thành viên khác cùng chung sống, các thành viên gắn bó với nhau về trách
nhiệm và quyền lợi về mọi mặt. Đây là khái niệm rộng.
Trong từ điển văn hóa gia đình đã định nghĩa: "Gia đình là thiết chế xã
hội, dựa trên cơ sở sự kết hợp của những thành viên khác giới, thông qua hôn nhân
để thực hiện được các chức năng sinh học. (sinh đẻ), kinh tế, văn hóa, xã hội... Khi
gia đình đã có con, các thành viên được liên kết với nhau. Vừa bằng quan hệ hôn
nhân, vừa bằng quan hệ huyết thống. Gia đình là một phạm trù lịch sử thay đổi
cùng với sự thay đổi của xã hội" [ 4, tr. 27-28].
Như vậy khi nêu khái niệm "gia đình", các nhà nghiên cứu đã cố gắng đưa
ra một khái niệm bao quát. Qua những định nghĩa trên, khi nói đến gia đình, thì
điều đầu tiên và chủ yếu là nói đến một tập hợp người, cùng sống chung dưới một

mái nhà và giữa họ có mối liên hệ với nhau bởi: Thứ nhất: quan hệ hôn nhân giữa
vợ và chồng; thứ hai: quan hệ huyết thống giữa cha mẹ và con cái, giữa anh chị
em ruột, giữa ông bà và các cháu; thứ ba: một số người được gia đình nuôi dưỡng
gắn bó với nhau về trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi, được họ hàng, làng xóm
ủng hộ, được pháp luật thừa nhận và bảo vệ. Trong đó hai mối quan hệ cơ bản nhất
là quan hệ hôn nhân và huyết thống.
1.1.2. Chức năng giáo dục của gia đình
Gia đình thực hiện những chức năng đặc biệt mà ngoài nó ra không có
một thiết chế xã hội nào có thể thay thế được.
Có thể kể một số chức năng chủ yếu sau:
Thứ nhất: Chức năng tái sản xuất ra con người, tái tạo và bồi dưỡng sức
lao động cho xã hội.
Thứ hai: Chức năng kinh tế đảm bảo sự tồn tại và phát triển của gia đình.
Thứ ba: Chức năng tổ chức đời sống gia đình


Thứ tw. Chức năng bồi dưỡng giáo dục thế hệ con cái.
Các chức năng của gia đình đều chịu ảnh hưởng theo những biến động
thăng trầm của lịch sử. Trong mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì vị trí vai trò của
từng chức năng sẽ được xác định theo các mức độ khác nhau. Có những chức năng
ở giai đoạn lịch sử này có thể bị mất đi hay thay đổi nhưng ở giai đoạn lịch sử
khác thì lại được khôi phục bổ sung và phát triển.
Ví dụ, trong xã hội phong kiến thì chức năng tổ chức đời sống gia đình
(bao gồm cả tổ chức đời sống vật chất và tinh thần) của các thành viên trong gia
đình rất hạn chế, có khi còn mất dần đi nhất là việc tổ chức đời sống tinh thần. Bởi
gia đình ở thời kỳ này được xây dựng theo kiểu gia trưởng con cái hoàn toàn phải
nghe theo và làm theo cha mẹ. Đến thời kỳ tư bản chủ nghĩa khi đời sống ngày
càng nâng cao thì chức năng này ngày càng được quan tâm vì nó gắn với tự do cá
nhân và giải phóng con người khỏi sự kìm hãm của xã hội phong kiến.
Tuy nhiên, đối với chức năng tái sản xuất ra con người và chức năng giáo

dục dù ở bất cứ giai đoạn lịch sử nào, nó cũng không bao giờ bị thay đổi hay mất
đi. Vì một xã hội muốn tồn tại và phát triển thì không thể thiếu việc duy trì nòi
giống và sự chuyển giao văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhiệm vụ lịch sử
giao cho các thế hệ trước phải giáo dục thế hệ sau biết kế thừa và phát huy những
giá trị văn hóa tiến bộ của dân tộc và thế giới. Trong tất cả các con đường giáo dục
thì giáo dục gia đình là con đường chuyển giao các giá trị văn hóa, đạo đức một
cách nhanh nhất và hiệu quả nhất. Điều này nói lên vai trò và tầm quan trọng của
giáo dục gia đình hay chức năng giáo dục của gia đình đối với con cái.
Gia đình chính là trường học đầu tiên của mỗi cá nhân và cha mẹ là người
thầy đầu tiên dạy cho con người những đức tính, tình cảm tốt đẹp, theo truyền
thống văn hóa của dân tộc, sự hình thành phát triển, nhân cách của trẻ em, do
nhiều yếu tố trong đó yếu tố giáo dục luôn đóng vai trò quyết định.
Quá trình xã hội hóa con người cũng chính là biến thực thể tự nhiên thành
thực thể xã hội, làm cho con người nhận thức và hành động theo yêu cầu phát triển
xã hội. Trong quá trình đó, gia đình là tác nhân đầu tiên xã hội hóa con người, gây
dựng thế hệ tương lai cho đất nước.


Sinh ra một đứa con là phải nuôi nấng giáo dục. Sứ mệnh giáo dục của
cha mẹ không giao phó và chuyển nhượng cho ai được. Vì cha mẹ là người gần
gũi với con ngay từ khi nó ra đời. Do vậy, cha mẹ là người có đầy đủ uy quyền và
nghị lực hơn ai hết trong việc giáo dục con cái.
Chức năng giáo dục là chức năng chủ yếu của gia đình. Gia đình là cái nôi
đầu tiên, là trường học đầu tiên của mỗi người. Đây là nơi con người hấp thụ
những thói quen làm người đầu tiên, từ đi đứng, nói năng, khẩu vị ăn uống đến
truyền thống đạo đức. Gia đình là mái trường để đào luyện con người thói quen lao
động, là nơi truyền thụ những giá trị đạo đức truyền thống, hun đúc rèn luyện để
hình thành nhân cách.
Nhà sư phạm Xô viết Macarencô đã chứng minh rằng: những đức tính xã
hội tốt đẹp của con người, được phát triển trong một gia đình tốt đẹp. Chính những

gia đình đó tạo nên những người có phẩm chất đạo đức vững vàng, kiên định,
cường tráng, khỏe mạnh về thân thể, phong phú về tâm hồn, giàu trí tuệ, biết vượt
qua mọi khó khăn trong cuộc sống.
Tuy nhiên, quá trình giáo dục đứa trẻ không phải chỉ do giáo dục gia đình
quyết định, mà giáo dục gia đình có tác dụng đặt những viên gạch đầu tiên cho sự
hình thành nhân cách, giúp tiếp thu có hiệu quả giáo dục nhà trường và xã hội.
Trong nhiều năm qua Đảng ta đã nhận thức sâu sắc về vai trò quan trọng của gia
đình trong giáo dục con người bảo tồn văn hóa truyền thống, chống tệ nạn xã hội...
Gia đình tốt sẽ tạo nên những tế bào khỏe manh cho xã hôi.
Nói chuyện tại Hội nghị cán bộ thảo luận dự thảo hôn nhân và gia đình
tháng 10/1959, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: rất quan tâm đến gia đình là đúng và nhiều
gia đình cộng lại mới thành xã hội. Xã hội tốt thì gia đình cũng tốt, gia đình tốt thì
xã hội mới tốt, hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì vậy muốn xây dựng chủ
nghĩa xã hội mà phải chú ý hạt nhân cho tốt.
Từ khi đất nước đổi mới, Đảng ta đã có nhiều nghị quyết về xây dựng gia
đình. Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI đã nói rõ: "Gia đình là tế bào của xã hội
có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chế độ mới, nền kinh tế mới,


con người mới. Đảng nhà nước và các đoàn thể quần chúng cần đề ra phương
hướng chính sách và các biện pháp tổ chức thực hiện về xây dựng gia đình văn hóa
mới, đảm bảo hạnh phúc gia đình" [5, tr. 95].
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VI cũng nhấn mạnh: "Xây dựng gai đình
văn hóa mới có ý nghĩa quan trọng trong tình hình hiện nay. Góp phần phát triển
lực lượng sản xuất, ổn định và cải thiện đời sống, thực hiện kế hoạch hóa dân số,
giữ gìn và phát huy những truyền thống đạo đức, văn hóa tốt đẹp của dân tộc, nâng
cao ý thức về nghĩa vụ gia đình đối với mọi người, hình thành nhân cách cao đẹp
và nếp sống có vãn hóa" [6, tr. 83].
Đến Đại hội Đảng lần thứ VIII, Nghị quyết đã chí rõ: "Xây dựng gia đình
no ấm, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc, làm cho gia đình thực sự là tế bào lành

mạnh của xã hội, là tổ ấm của mọi người. Phát huy trách nhiệm của gia đình trong
việc lưu truyền những giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác" [7, tr.
112].
Và gần đây nhất là Đại hội Đảng lần thứ IX (tháng 4/2001) đã viết: "Nâng
cao trách nhiệm của gia đình trong việc xây dựng về bồi dưỡng các thành viên có
lối sống văn hóa, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm của mọi người, là tế bào lành
mạnh của xã hội" [8, tr. 39].
Mặt khác, vấn đề gia đình không chỉ bó hẹp trong phạm vi mỗi nước, mà
ngày nay trở thành mối quan tâm của toàn thế giới. Năm 1994 ủy ban văn hóa và
giáo dục của Liên hợp quốc đã phát động "Năm quốc tế gia đình", Chính phủ ta đã
hưởng ứng tích cực triển khai khắp cả nước kế hoạch chỉ đạo gia đình và đạt được
kết quả rõ rệt.
Ngày nay trong bối cảnh, sự phát triển kì diệu của khoa học công nghệ
hiện đại, quá trình toàn cầu hóa về kinh tế đang diễn ra phức tạp, đặt loài người
trước những co hội lớn, song không ít thách thức khó khăn. Hon lúc nào hết gia
đình Việt Nam phải thực hiện tốt vai trò giáo dục đối với thế hệ trẻ, góp phần đào
tạo nguồn nhân lực cho xã hội, đáp ứng những yêu cầu của thời kỳ cách mạng
mới.


1.2.

NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YÊU CỦA GIÁO DỤC GIA ĐÌNH Đối VỚI

THÊ HỆ TRẺ

1.2.1. Giáo dục hành vi đạo đức
Trong giáo dục gia đình, giáo dục đạo đức là nội dung quan trọng nhằm
xây dựng ý thức đạo đức, bồi dưỡng tình cảm đạo đức, rèn luyện thói quen hành vi
đạo đức.

Giáo dục đạo đức trong gia đình hướng tới sự hình thành và phát triển
nhân cách với những phẩm chất: lòng yêu Tổ quốc, yêu gia đình, lòng yêu thương
con người trên kính, dưới nhường, khiêm tốn, trung thực, tự trọng và lòng dũng
cảm...
Trong giáo dục đạo đức, giáo dục đạo hiếu mà hạt nhân là tình thương,
lòng kính trọng và sự phụng dưỡng ông bà, cha mẹ là một trong những nội dung
quan trọng.
Nếu một con người không có lòng hiếu thảo, nghĩa là không biết tôn kính
chăm sóc ông bà, cha mẹ, những người ruột thịt đã có công sinh thành nuôi dưỡng,
thì họ cũng không thể có tình cảm yêu thương cộng đồng, dân tộc, lòng nhân ái đối
với con người ngày nay không chỉ ở nước ta, mà trên thế giới, thái độ và hành vi
đúng, tốt, đẹp đối với người lớn tuổi, người già cả là tiêu chí của văn hóa, văn
minh, phụng dưỡng, chăm sóc và kính trọng ông bà, cha mẹ là tiêu chuẩn của đạo
đức con người, đòi hỏi thế hệ trẻ phải nhận thức và hành động đúng.
Đạo đức trong gia đình, còn thể hiện trong quan hệ giữa anh chị em ruột
thịt với nhau. Cha mẹ phải giáo dục ý thức trách nhiệm đùm bọc yêu thương,
tương trợ giúp đỡ lẫn nhau, giữa anh chị em trong gia đình "môi hở răng lạnh, máu
chảy ruột mềm" phải giáo dục cho trẻ lòng nhân ái. Giáo dục lòng nhân ái chính là
giáo dục lòng yêu thương con người, yêu thương đồng loại. Sự khác biệt giữa loài
người và loài động vật chính là ở khả năng thấu cảm và đồng cảm những tình cảm
nhân bản, kinh nghiệm, tinh tế đặc biệt đó.
Mặt khác, gia đình phải giáo dục cho trẻ tính khiêm tốn, không chủ quan
ngạo mạn, cho mình là hay là biết hơn người, hành vi lễ phép trong giao tiếp với
mọi người. Nó giúp cho con người học tập những điều hay ở người khác, có phong


cách cư xử chu đáo, cẩn thận cung kính, không hấp tấp vội vàng, khoe khoang và
sẽ được mọi người tin tưởng mến phục.
Giáo dục tính chân thực cho trẻ cũng là vấn đề hết sức quan trọng. Con
người có tính chân thực cũng chính là con người luôn tôn trọng nhân cách phẩm

giá của mình, không để những người xung quanh coi thường và luôn giữ chữ tín.
Như vậy giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ là một bộ phận quan trọng, có
tính chất nền tảng của giáo dục gia đình, nhằm xây dựng ý thức đạo đức, bồi
dưỡng tình thương, rèn luyện thói quen và hành vi đạo đức, đó là những phẩm chất
quan trọng nhất của nhân cách con người.
1.2.2. Giáo dục thái độ và kỹ năng lao động
Giáo dục lao động không chỉ để rèn thói quen lao động quí trọng thành
quả lao động mà còn để phát triển ở trẻ lực và kỹ năng ở những lĩnh vực khác
nhau. Lao động còn góp phần hình thành nhân cách, phát triển những tình cảm đạo
đức và niềm tin của trẻ. Có thể nói giáo dục lao động đúng đắn ở gia đình là một
điều kiện quan trọng để trẻ em phát triển toàn diện.
Giáo dục trẻ thái độ tôn trọng đối với mọi lao động chân tay, tôn trọng và
quí mến những người lao động, vì bất cứ một nghề nghiệp gì cũng cần thiết cho xã
hội, có thái độ lao động tự giác, có thói quen lao động tự phục vụ từ đơn giản đến
phức tạp; giáo dục cho trẻ thói quen giữ gìn, bảo quản, sắp xếp ngăn nắp đồ dùng
cá nhân, giáo dục cho trẻ làm việc đến nơi đến chốn, giáo dục cho trẻ những kĩ
năng lao động cụ thể. Song điều quan trọng là cha mẹ phải làm sao giáo dục cho
trẻ thói quen lao động tự giác. Một nhà giáo dục lỗi lạc đã từng khẳng định rằng:
Lao động tự giác là liều thần dược để nâng cao giá trị và nhân phẩm con người.
Giáo dục cho trẻ biết quí trọng sản phẩm lao động giáo dục trẻ hoàn thiện
lao động trí óc, để trẻ cảm thấy ý nghĩa và tầm quan trọng của lao động học tập.
Điều này rất cần thiết để các em bước vào đời, giúp cho trẻ biết nỗ lực vươn lên
đạt kết quả tốt.
1.2.3. Giáo dục thể chất và thẩm mỹ
Cuộc đời của một con người có được khỏe mạnh, trường thọ hay không là


kết quả của một quá trình biết gìn giữ chăm sóc, sự phát triển của cơ thể ngay từ
tuổi ấu thơ cho đến lúc trưởng thành, cả giai đoạn trung niên cho tới khi về già.
Nhưng có sự phát triển thể chất ở lứa tuổi thanh thiếu niên có một ý nghĩa

rất đặc biệt có ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến các giai đoạn sau của cuộc đời. Giáo
dục thể chất cho trẻ ở trong gia đình trước hết các bậc cha mẹ phải quan tâm tới sự
ăn uống, không ăn xô bồ, ăn uống phải có mức độ vừa phải, phải vệ sinh trước khi
ăn, phải thể dục buổi sáng... xã hội càng vãn minh tiến bộ, thì việc thưởng thức cái
đẹp, thể hiện cái đẹp của con người ngày càng cao, nó trở thành một nhu cầu quan
trọng trong đời sống hàng ngày. Nguồn gốc của cái đẹp là cuộc sống hiện thực xã
hội với tính đa dạng phong phú của nó, con người có thể bắt gặp khắp nơi. Con
người càng yêu cái đẹp bao nhiêu, thì càng căm ghét cái xấu xa bấy nhiêu, nhờ vậy
con người trở thành thanh cao, có văn hóa.
Con người tiếp thu cái đẹp đầu tiên chính là ở trong gia đình. Vai trò của
gia đình là đặc biệt quan trọng trong giáo dục thẩm mĩ, những ấn tượng đầu tiên về
cái đẹp của màu sắc, âm thanh, tiếng ru của mẹ, những cảm xúc sự âu yếm, vuốt
ve... Có thể nói những mầm mông của cái đẹp được tiếp nhận ở trong gia đình là
nền tảng để xây dựng cái đẹp của cả cuộc đời. Thế giới tự nhiên chứa đựng bao
nhiêu cái đẹp sâu sắc và thâm thúy của nó, nhưng 1'èn luyện cho trẻ những cảm
xúc, những tình cảm thẩm mỹ về cái đẹp trong giao tiếp trong quan hệ giữa con
người với con người, giữa con người với tự nhiên, xã hội và ngay chính bản thân
mình thì cha mẹ có thể làm được.
Trong cuộc sống cái đẹp thể hiện muôn màu muôn vẻ gia đình phải giáo
dục cho trẻ trước hết phải học cảm thụ cái đẹp, rồi biết đánh giá, có ý thức về cái
đã cảm thụ được, từ đó mà phát hiện và sáng tạo ra cái đẹp.


Chương 2
GIÁO DỤC GIA ĐÌNH Đối VỚI THÊ HỆ TRẺ
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY, THựC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

2.1.

THỰC TRẠNG CỦA GIÁO DỤC GIA ĐÌNH Đổi VỚI THÊ HỆ TRẺ Ở

NƯỚC TA HIỆN NAY

2.1.1.

Việc giáo dục đạo đức trong gia đình đôi với thê hệ trẻ đã được

các bậc cha mẹ đặc biệt quan tâm, song vẫn còn nhiều khó khăn trở ngại
Trong điều kiện kinh tế thị trường như hiện nay, có lẽ chưa bao giờ gia
đình lại có những điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế và phấn đấu làm giàu,
nhưng cũng hiếm khi gia đình lại đứng trước khó khăn nghiệt ngã như lúc này.
Trải qua bao nhiêu năm chiến tranh, rồi khó khăn chồng chất - trong thời
bao cấp - giờ đây cùng với toàn xã hội, cơ chế mới đã làm cho mỗi gia đình bớt đi
rất nhiều những khó khăn thiếu thốn thưởng thức của cuộc sống vật chất hàng
ngày. Mọi người được tự do hoạt động mở mang phát triển sản xuất kinh doanh để
vươn lên làm giàu chính đáng. Do vậy mức sống ngày càng cải thiện rõ rệt. Đời
sống văn hóa tinh thần ngày càng được nâng cao. Đó là cái được to lớn và hết sức
quí giá đối với mỗi gia đình.
Song nhiều khi người ta đua nhau làm kinh tế cho nhau làm giàu mà quên
những vấn đề vô cùng hệ trọng như: Việc quan tâm chăm sóc giáo dục con cái, tạo
mối quan hệ tốt đẹp trong gia đình, tạo bầu không khí giáo dục trong gia đình gạt
bỏ những tiêu cực xâm nhập vào đời sống gia đình... giữ gìn nề nếp văn hóa của
gia đình...
Vì vậy, những vấn đề thuộc về đạo đức của thế hệ trẻ hiện nay đang có
những biểu hiện sa sút, nhiều hành vi trái với đạo lý pháp luật (tệ nạn xã hội, ma
túy, mại dâm) vẫn xảy ra là gánh nặng đè lên mỗi gia đình, mà nguyên nhân chủ
yếu dẫn đến tình trạng đó là do tác động của cơ chế thị trường nên sự quản lý của
gia đình đối với con cái có xu hướng lỏng lẻo.

Điều đáng chú ý đang xuất hiện ở trong xã hội hiện nay là: một số gia
đình mải lo làm ăn kinh tế lo làm giàu mà ít quan tâm tới giáo dục con cái. Họ cho
rằng có tiền sẽ có tất cả kể cả tình cảm. Chính vì vậy mà họ giao phó con cái mình
cho nhà trường và xã hội. Đây là vấn đề đáng báo động trong xã hội ta hiện nay,
khi mà đồng tiền vẫn đang can dự mạnh mẽ vào giao dịch, trao đổi giữa người với
người, thì nó dễ dàng can thiệp vào lối sống, các mối quan hệ giữa con người với
con người. Nếu các bậc cha mẹ trong các gia đình có quan điểm có tiền là có tất
cả, thì chính bản thân họ là người làm mất những giá trị đạo đức tốt đẹp của gia
đình, xã hội. Do đó họ không thể giáo dục tốt con cái được. Còn những đứa trẻ
trong gia đình ấy không chỉ thiếu hụt về mặt tình cảm, mà còn chịu ảnh hưởng
những thói hư tật xấu từ cha mẹ chúng.
Có những gia đình, bố mẹ không có thời gian quan tâm nhiều được đến
con cái, với một lý do gia đình quá khó khăn nên họ phải dành hết thời gian cho
công việc. Trong những môi trường như vậy trẻ không chỉ hụt hẫng về mặt tình
cảm, đời sống vật chất, mà còn dễ bị sa ngã vào những cám dỗ từ bên ngoài. Song
điều đáng chú ý là thời gian chăm sóc giáo dục con cái của các bậc cha mẹ chỉ tập
trung vào tình hình học tập, làm bài ở trường, còn việc giáo dục uốn nắn những
hành vi đạo đức thì còn thiếu quan tâm đúng mức.
Trong cơ chế thị trường hiện nay, có rất nhiều kiểu loại giá trị khác nhau,
tích cực, tiêu cực... cái xấu và cái tốt, cái cũ và cái mới, những giá trị cũ lạc hậu
chưa mất hẳn, cái mới tiến bộ đang hình thành hoặc chuẩn bị hình thành, ở trong
xã hội đầy biến động và phức tạp đó, tầng lóp thanh niên rất dễ bị lôi cuốn chạy
theo lối sống không lành mạnh nếu thiếu sự quan tâm giáo dục của gia đình, bởi
họ là những người thiếu kinh nghiệm sống nhiều khi không biết cách lựa chọn,
phân biệt đâu là những chuẩn mực đạo đức và đâu không phải là những chuẩn
mực đạo đức xã hội. Cho nên gia đình đóng vai trò là "bộ lọc" có tác dụng kiểm
tra, ngăn ngừa loại bỏ những yếu tố văn hóa phản giá trị. Thật đáng phê phán cho
những gia đình hiện nay chưa thấy được tầm quan trọng của giáo dục gia đình đối
với quá trình hình thành và phát triển nhân cách con cái họ.
Mặt khác, có những gia đình lại áp dụng phuong pháp quản lý con cái một

cách khắt khe quá đáng; cấm đoán con đủ điều, không cho con giao du và vui chơi
với bạn bè, hạn chế con tiếp xúc với xã hội... và hành vi, hoạt động của con được
kiểm tra, kiểm soát rất nghiêm ngặt. Việc quản lý phản khoa học, trái với tâm lý
lứa tuổi, mặc nhiên đã biến đứa trẻ thành thụ động, nhu nhược, thiếu ý chí, và khi
đã đến mức không chịu đựng được nữa, đứa trẻ tìm cách chống lại thoát khỏi sự
quản lý quá đáng của gia đình, để tìm lấy "tự do" thoải mái cho mình.
Sự tan vỡ của gia đình cũng là một lý do gây ra nỗi bất hạnh không gì có
thể bù đắp nổi cho những đứa con, đẩy chúng vào hoàn cảnh hoảng loạn sợ hãi về
đời sống tình cảm. Các nhà nghiên cứu tâm lý học, giáo dục học đều khẳng định:
Những trẻ lớn lên trong những gia đình bố mẹ bất hòa, li dị, li thân thì nhân cách
đều phát triển không bình thường.
Sự suy thoái đạo đức lối sống của thanh niên hiện nay còn bắt nguồn từ sự
không hòa thuận trong gia đình. Các thành viên tuy sống với nhau, nhưng chẳng ai
quan tâm đến ai, bố mẹ con cái đều tìm sự hứng thú thỏa mãn ở ngoài xã hội, ở sự
nghiệp, bạn bè, con cái được thả lỏng tự do, thiếu sự chăm sóc quản lý đúng mức,
sẽ dẫn đến tình trạng làm cho trẻ mất đi niềm tin về cách giáo dục gia đình, trẻ dễ
hư hỏng và sa ngã.
Một nguyên nhân quan trọng nữa là không ít gia đình hiện nay, do cha mẹ
thiếu hiểu biết, thiếu kiến thức hoặc dùng bạo lực đối với việc giáo dục con cái đã
dẫn đến hiệu quả thấp trong giáo dục gia đình, không ít gia đình thương yêu chiều
chuộng con quá đáng, mù quáng thỏa mãn vô điều kiện những đòi hỏi của con cái
và cố gắng tạo cho con cái những điều kiện khiến cho chúng luôn luôn được sống
trong hoàn cảnh sung sướng nhàn hạ, những người làm cha, làm mẹ lập luận rằng
cuộc đời mình đã từng khổ sở, đời con mình phải cố gắng lo cho nó sung sướng.
Quan niệm sai lầm đó nhiều khi dẫn đến hậu quả hết sức tai hại. Một đứa trẻ được
nuông chiều từ bé bao giờ cũng là một đứa trẻ khó dạy. Vì chiều con quá mức khi
đứa trẻ lớn lên sẽ không thể là người có nghị lực được, nó không tự chủ đối với
bản thân và chính nó sẽ là nô lệ của những nguyện vọng ham muốn thiếu lành

mạnh.
Chiều chuộng con quá mức, thỏa mãn vô nguyên tắc những đòi hỏi của


con, thì sớm muộn cũng đưa trẻ tới con đường hư hỏng, sống trong một gia đình
như thế, đứa trẻ sẽ tro thành ích kỉ, lười nhác, thiếu vị tha và nguy hiểm nhất là
thói quen không muốn lao động, không tỏ ra biết on cha mẹ. Những ai thực sự yêu
thương con, thì phải rèn luyện tính cách cho con, phải cố gắng luyện tập cho con
khắc phục mọi khó khăn, sửa chữa khuyết điểm. Trong đó khuyết điểm đáng sợ
nhất là không muốn lao động và không biết lao động.
Ngược lại với thái độ nuông chiều, một số người làm cha, mẹ lại cho rằng
phải dùng roi vọt, phải khắc nghiệt mới giáo dục được con cái. Cũng có người làm
cha làm mẹ vốn bản tính là người tàn nhẫn, hễ con có hành vi sai lệch, khó bảo là
họ đay nghiến đánh chửi không thương tiếc. Đây là điều cần được dư luận xã hội
lên án một cách gay gắt. Tại Điều 8 Luật bảo vệ chăm sóc và giáo dục trẻ em ở
nước ta quy định: trẻ em được nhà nước và xã hội tôn trọng bảo vệ tính mạng thân
thể, nhân phẩm và danh dự, trẻ em được bày tỏ ý kiến, nguyện vọng của mình về
những vấn đề có liên quan.
Các bậc cha mẹ cần phải hiểu rõ điều đó, bởi trỏ’ thành cha mẹ thì dễ
nhưng xứng đáng là cha mẹ thì rất khó, đành rằng cha mẹ nào chẳng thương con,
mong muốn con cái nên người thành đạt, nhưng chỉ có lòng mong muốn tốt đẹp
thôi chưa đủ, mà cần phải có kiến thức về con người, về phương pháp giáo dục
con người trên cơ sở khoa học, mới đảm bảo xây dựng con người mà xã hội chờ
đón.
Bởi vậy, cách giáo dục bằng bạo lực không thể giúp cho cha mẹ giáo dục
con tốt, hoặc gây cho con sợ sệt, và đó là nguyên nhân làm cho trẻ bỏ nhà đi lang
thang dễ đi vào con đường tội phạm.
Hiện nay, một số gia đình do cha mẹ thiếu gương mẫu cũng ảnh hưởng
không nhỏ đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách trẻ. Trong gia đình mà
cha mẹ là những người không tốt, buôn gian, bán lận, nghiện rượu, cờ bạc, thì họ

sẽ làm tổn hại con cái họ rất nhiều về mặt phẩm chất tư tưởng đạo đức. Chính bản
thân họ không thể giáo dục đạo đức cho con cái được tốt khi chính họ không xứng
đáng là những tấm gương tốt cho con cái noi theo, người xưa thường nói "cha nào
con ấy". Cha mẹ xấu, con xấu là lẽ thường tình, nhưng cha mẹ tốt mà con cái hư
hỏng không ngoan mới là vấn đề cần suy nghĩ.


2.1.2. Việc giáo dục thái độ kỹ năng lao động cho thê hệ trẻ hiện nay chỉ
mới đạt kết quả bước đầu
Ở thành thị, khá phổ biến tâm lý cho rằng, con cái chỉ lo học tập, cha mẹ
dành hết thời gian cho con cái để con chỉ chuyên tâm vào học. Đành rằng việc tạo
điều kiện tốt nhất để con cái học tập là rất tốt, là cần thiết, song nếu quá máy móc,
không sắp xếp thời gian nghỉ ngơi và hoạt động họp lý, thì sẽ không hình thành
được ở trẻ thói quen lao động, thói quen tự phục vụ và giúp đỡ người khác đứa trẻ
sẽ có thái độ dựa dẫm, ỷ vào cha mẹ.
Cha mẹ cần giáo dục cho trẻ lòng yêu lao động và nghĩa vụ lao động đối
với gia đình và xã hội. Vì nghĩa vụ lao động đối với tập thể là cơ sở đạo đức cao
nhất trong hoạt động của trẻ.
Một con người được giáo dục theo tinh thần như vậy sẽ không bao giờ chỉ
làm việc cho bản thân mình. Giáo dục thái độ, kỹ năng lao động cho trẻ là vô cùng
cần thiết. Những người làm cha mẹ không nên tách đứa trẻ ra khỏi công việc sinh
hoạt của gia đình. Ở thành phố cha mẹ có thể quan tâm tổ chức lao động cho trẻ ví
dụ như: Lau nhà, chăm sóc vài chậu hoa, chuẩn bị bữa cơm giúp mẹ, đổ rác, rửa
bát, quét nhà.
Cha mẹ phải luôn có niềm tin vào ý thức và khả năng lao động của trẻ,
không nên vội vàng và thiếu tin tưởng mà không cho trẻ tham gia vào công việc,
và niềm vui của trẻ sẽ được nhân lên rất nhiều khi cha mẹ kịp thời nhận xét động
viên.
Ớ nông thôn, trẻ em tham gia lao động từ rất sớm, nhiều khi trẻ phải lao
động quá sức, trẻ em phải tham gia lao động giúp đỡ gia đình với những công việc

như: Chăn trâu, cắt cỏ, thu hoạch ngô, khoai, đậu, lạc, lúa... và nghề thủ công trợ
giúp gia đình, nhiều khi không còn thời gian nghỉ ngơi học tập vui chơi khiến cho
trẻ bị thiệt thòi về nhiều mặt.
Nói đến lao động trẻ em, không thể không nói đến tình trạng lạm dụng
sức lao động của một số trẻ em phải lang thang kiếm sống hiện nay. Các em phải
làm việc quá sức, quá với khả năng của mình, so với số trẻ em lang thang lao động
kiếm sống thì những trẻ em sống yên ổn trong các gia đình nông thôn vẫn hạnh


phúc hơn nhiều. Các em vừa tham gia vào công việc giúp gia đình, vừa được đến
trường học tập, lại được sống trong bầu không khí tự nhiên, cởi mở của gia đình,
bạn bè, họ hàng làng xóm thân quen, giữa tình cảm yêu thương và sự che chở của
những người ruột thịt. Còn số trẻ em lang thang lao động để kiếm sống phải giành
giật việc làm, hoặc phải chịu cảnh bóc lột của chủ thầu, mặc cho lao động quá sức,
nhưng chỉ nhận được đồng lương rẻ mạt. Đã đến lúc cần phải có giải pháp cơ bản
đé bảo vệ quyền trẻ em, không để chúng bị thiệt thòi, bị lạm dụng và bóc lột quá
sức.
2.1.3. Giáo dục thể chất thẩm mỹ cho trẻ em trong gia đình có những
biểu hiện lệch lạc
Do tác động cơ chế thị trường mà việc giáo dục thể chất thẩm mỹ cho trẻ
em trong gia đình hiện nay đang có những biểu hiện lệch lạc.
Việc giáo dục thể chất cho con cái là vấn đề không kém phần quan trọng.
Giáo dục thể chất cho trẻ trong gia đình trước hết là quan tâm đến chế độ ăn uống
của trẻ. Hiện nay đời sống kinh tế ngày càng được cải thiện và nâng cao, các bậc
cha mẹ có điều kiện hơn rất nhiều trong vấn đề bồi dưỡng khẩu phần ăn nhằm tăng
sức khỏe cho con cái, nhưng lại có xu hướng thái quá. Vì thương con phải học
nhiều nên cho con ăn uống nhồi nhét quá mức độ, ăn uống xô bồ, tạp nham, dẫn
đến hiện tượng béo phì ở lứa tuổi đến trường.
Mặt khác, do sự phát triển của cách mạng khoa học kỹ thuật, xuất hiện
nhiều hình thức vui chơi giải trĩ, chơi điện tử, rồi báo chí, sách vở, chuyện tranh

lan tràn khắp thị trường đã thu hút trẻ vào những hoạt động ấy mà lười vận động
thể dục thể thao. Vì vậy, gia đình cần giáo dục cho trẻ thói quen tập thê dục buổi
sáng, kết hợp với vui chơi giải trí lành mạnh, chế độ nghỉ ngơi tùy thuộc hoàn
cảnh của mỗi gia đình.
Quan niệm về cái đẹp hiện nay do tác động của lối sống phương Tây cũng
có nhiều biểu hiện lệch lạc: Ngày nay giáo dục gia đình Việt Nam đang đứng
trước những thử thách lớn lao. Nhiều giá trị của các nguồn văn minh thế giới ồ ạt
du nhập vào chưa được gạn lọc, kiểm định đang tạo ra biết bao tệ nạn xã hội lan
tràn ảnh hưởng đến phát triển nhân cách.
Tác động của nền văn hóa phương Tây, đặc biệt là lối sống tư sản hiện


đại, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng báo chí, băng hình đã ảnh
hưởng không nhỏ tới nhân cách trẻ, nhất là vấn đề ăn mặc, cư xử, nói năng...
Về vấn đề nói năng thiếu lễ phép, nói trống không, chửi thề, chửi tục,
cướp lời người khác đang diễn ra phổ biến đối với thanh niên. Cách ăn mặc hiện
nay của thanh thiếu niên hết sức tùy tiện, ăn mặc lố lăng kệch cỡm, không ít trẻ em
đua đòi nay mốt này, mai mốt khác, nhuộm tóc đỏ, vàng, xanh bất chấp điều kiện
kinh tế gia đình như thế nào và phản ứng của xã hội ra sao.
Chính vì vậy, gia đình cần quan tâm giáo dục trẻ quan tâm về cái đẹp thế
nào cho đúng, ăn nói thế nào, cách xưng hô, cư xử trước mọi người cho phù họp
với quy tắc chuẩn mực của xã hội, cái đẹp thường gắn với cái chân và cái thiện,
nếu thiếu hụt giáo dục thẩm mỹ của gia đình thì con người tuy có bản chất tốt
nhưng trong khi giao tiếp ứng xử với người khác trở thành cẩu thả, thiếu tế nhị,
thậm chí thô lỗ khiến mọi người khó chịu.
2.2.

NHỮNG GIẢI PHÁP CHỦ YÊU NHAM

NÂNG CAO VAI

TRÒ CỦA GIÁO

DỤC GIA ĐÌNH Đối VỚI THẾ HỆ TRẺ

2.2.1. Cha mẹ là tấm gương cho con cái về mọi mặt
Muốn giáo dục cho con ngoan, hình thành và phát triển những yếu tố
nhân cách tốt đẹp để trở thành người công dân tốt trong tương lai, các bậc cha mẹ
nhất thiết phải gương mẫu, hoàn thành các vai trò của mình đối với gia đình và xã
hội, đé cho con cái bắt chước làm theo.
Cha ông ta từ rất sớm đã nhận thức rõ về vai trò tấm gương của cha mẹ:
"Giỏ nhà ai quai nhà ấy", "Nòi nào giống ấy" "Con nhà tông chẳng giống lông
cũng giống cánh" v.v...
Sự gương mẫu của cha mẹ trong nếp sống hàng ngày đã trực tiếp tác động
đến nhận thức, tình cảm, niền tin và hành động của trẻ. Khi con còn ở tuổi ấu thơ,
sự gương mẫu ấy có tác dụng như những động tác mẫu mực để con bắt chước, mà
không cần phải giải thích phân tích lý thuyết dài dòng. Ở tuổi thanh thiếu niên các
em đã có những tri thức nhất định để phân biệt đánh giá đúng sai, tốt, xấu, nếu bố
mẹ làm những điều sai điều xấu thì không những uy tín của họ đối với con cái bị
giảm sút, mà sự kính trọng niềm tin cũng bị sứt mẻ.
Vì vậy, sự gương mẫu của cha mẹ đối với con cái ở lứa tuổi này có ý


nghĩa quan trọng hơn nhiều; tấm gương hàng ngày, hàng giờ, thậm chí hàng phút
của cha mẹ, quan điểm, thái độ, hành vi của cha mẹ, toàn bộ lối sống và hoàn cảnh
gia đình, đều có ảnh hưởng đến sự hình thành ý thức và tâm lý con cái, không phụ
thuộc vào ý muốn chủ quan của bất cứ ai.
Nếu cha mẹ thực sự quan tâm đến giáo dục con cái thì họ phải là những
tấm gương về nhân cách, đạo đức ngày nay không ít các bậc cha mẹ có những biểu
hiện thiếu gương mẫu, trong làm ăn sinh sống, ứng xử xã hội, ứng xử gia đình.

Cha mẹ mà vô lễ với ông bà, không thành kính đối với ông bà, dẫn đến con cái
hỗn láo với cha mẹ, cha mẹ làm ăn dối gian, con dễ sa chân vào con đường trộm
cắp. Giec-din-xki đã từng nói: Đứa trẻ cảm thụ nỗi đau khổ của những người mà
nó yêu quý, một điều tưởng chừng rất nhỏ mọn nhưng cũng ảnh hưởng đến tâm
hồn trẻ thơ.
Cho nên trước mặt con cái cha mẹ phải biết gìn giữ đừng có những hành
vi vô đạo đức, cái cọ nhục mạ nhau, bởi điều đó sẽ reo rắc những ấn tượng xấu,
làm hoen ố tâm hồn trong sáng của trẻ. Cha mẹ phải gương mẫu từ lời nói đến việc
làm để con cái noi theo. Cha mẹ giáo dục con không chỉ bằng tri thức, tình cảm,
bằng lời nói; mà còn bằng chính những việc làm cụ thể của bản thân mình.
Sự sương mẫu của cha mẹ ảnh hưởng tới sự gương mẫu của con cái sau
này. Do đó cha mẹ phải không ngừng rèn luyện phẩm chất đạo đức, cho phù họp
với chuẩn mực đạo đức xã hội, có như vậy họ mới là những người có uy tín, được
con cái mến phục tin yêu, những lời khuyên bảo của họ mới được con cái dễ dàng
chấp nhận như những bài học hữu ích cần thiết cho cuộc đời.
2.2.2. Nâng cao trình độ hiểu biết và năng lực giáo dục cho các bậc cha
mẹ trong việc chăm sóc và giáo dục con cái
Từ thực trạng giáo dục gia đình hiện nay cho thấy một trong những
nguyên nhân ảnh hưởng không tốt đến giáo dục gia đình là do trình độ văn hóa,
năng lực của một bộ phận cha mẹ không đáp ứng được việc truyền thụ và giáo dục
con cái, ý thức trách nhiệm cung như nội dung, phương pháp giáo dục có nhiều
hạn chế và bất cập. Vì vậy, muốn giáo dục tốt con cái trước hết cha mẹ phải
thường xuyên học tập nâng cao trình độ hiểu biết và năng lực giáo dục con cái...


Đối với gia đình nhiệm vụ nuôi và dạy con không thể tách rời nhau,
nhưng trước hết muốn dạy con phải hiểu con. Hiện nay việc không hiểu biết về
tâm lý trẻ em hiện tại vẫn còn bỏ ngỏ. Đây là lý do làm sa sút vai trò giáo dục của
cha mẹ đối với con cái. Chính vì vậy cha mẹ cần tăng cường những kiến thức
chung nhất, cơ bản nhất về tâm sinh lý trẻ ở mọi lứa tuổi.

Cha mẹ phải không ngừng tu dưỡng củng cố cho mình những phẩm chất
tích cực, khắc phục những nhược điểm, mà còn thường xuyên mở rộng tầm hiểu
biết, chính trị, văn hóa, kiến thức giáo dục, để nắm vững phương pháp giáo dục và
không ngừng học hỏi kinh nghiệm hay về giáo dục con cái.
Cha mẹ có thể học qua sách báo phim ảnh và tham gia các câu lạc bộ gia
đình, để nâng cao kiến thức, chăm sóc giáo dục con cái một cách khoa hoc. Bên
canh đó còn có các câu lac bô khác như: Câu lac bô các bà mẹ, câu lạc bộ cha mẹ
học sinh tất cả đều nhằm mục đích giúp cho các bậc cha mẹ nâng cao kiến thức
của mình.
2.2.3. Cải tiến phương pháp giáo dục của gia đình đôi với thế hệ trẻ
Hiện nay phương pháp giáo dục trong gia đình đối với thế hệ trẻ đã có
những thay đổi phù hợp hơn với nội dung giáo dục và sự phát triển của xã hội.
Cách giáo dục bằng phương pháp hành chính, bắt trẻ phục tùng mệnh lệnh của ông
bà, cha mẹ, đã dần dần thay bằng phương pháp định hướng khích lệ. Bầu không
khí bình đẳng, dân chủ trong gia đình cũng là phương pháp giáo dục có ý nghĩa
thiết thực.
Cha mẹ phải luôn luôn tôn trọng nhân cách trẻ mở rộng tự do, tự chủ cho
con cái, không nên quá nuông chiều con, và cũng không nên quá nguyên tắc, thực
tế có những gia đình bắt con ngày đêm miệt mài học, bao nhiêu hoạt động vui
chơi, giải trí, văn nghệ, trẻ đều không được tham gia, làm cho trẻ phát triển kém
hoàn thiện.
Muốn giáo dục có kết quả người làm cha làm mẹ phải tìm thấy ở con cái
mình những đức tính tốt đẹp dù đây mới chỉ là mầm mông đế khích lệ, giúp đỡ trẻ
phát triển trên cơ sở đó mà hạn chế cái xấu. Nhiều nhà nghiên cứu tâm lý, giáo dục
ở nước ta đã nêu ra phương pháp giáo dục kết hợp phương pháp giáo dục truyền


thống và hiện đại, kết hợp uy quyền với tình thương, quy quyền với sự bao dung,
vị tha.
Một thực tế hiện nay là cha mẹ không có thời gian nhiều để tiếp xúc

thường xuyên với con cái. Song nếu các bậc cha mẹ thực sự quan tâm ý thức tầm
quan trọng của giáo dục gia đình, biết sắp xếp và lên phương án kế hoạch cụ thể
thì hoàn toàn có thể làm được và làm có hiệu quả tốt. Đặc biệt là vấn đề tổ chức
bữa ăn tối trong gia đình có vai trò hết sức quan trọng. Đây là biện pháp thực sự
cần thiết đế củng cố quan hệ giữa các thành viên trong gia đình. Đế thực hiện giáo
dục gia đình, có không ít những gia đình hiện nay, do ỷ lại vào điều kiện văn minh
nên đã mua sắm rất nhiều thức ăn đã chế biến sẵn cho vào trong tủ lạnh. Ai muốn
ăn lúc nào cứ việc ăn, thế là bữa cơm trong gia đình mất hẳn nề nếp, không ăn
cùng lúc, kẻ ăn người làm, sáng trưa, chiều chẳng ai gặp ai, tối về cũng vậy. Gia
đình như vậy thực sự buồn tẻ vè chán ngắt chẳng khác nào nhà trọ.
Do đó việc tổ chức một bữa cơm nhỏ đầm ấm đế mọi người sau một ngày
làm việc về quây quần bên nhau trao đổi trò chuyện, nói cười vui vẻ trong bữa
cơm tạo ra một không khí đầm ấm, chan hòa, hạnh phúc. Từ đó các thành viên
được động viên, khích lệ giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.
Điều chú ý nữa là, nhà giáo dục, các bậc cha mẹ phải hướng tới việc tôn
trọng bản chất con người, những chế độ thưởng phạt đối với con trẻ là điều cần
thiết, song phải đúng mức và đúng chỗ, phải có thái độ biết lắng nghe và tôn trong
ý kiến con cái, phải để cho trẻ phát triển bình thường tự do... phải tạo ra ở nơi trẻ
những niềm tin sinh động, những hiểu biết đúng đắn về sự vật, từ đó bắt buộc trẻ
hoạt động có ý thức.
Trong đời sống dân chủ và cởi mở hiện nay, phương pháp giáo dục có
hiệu quả hơn là: Phải biết kết hợp lồng ghép các phương pháp giáo dục khác nhau.
Nhất thiết phải giáo dục, rèn luyện trẻ thông qua lao động, học tập.
Tuy nhiên, với phương pháp giáo dục con cái phong phú đa dạng như
vậy, thì hiệu quả giáo dục đến đâu lại tùy thuộc vào sự vận dụng sáng tạo trong
những điều kiện, hoàn cảnh mỗi con người mỗi gia đình cụ thể.


2.2.4.

Tăng cường sự phôi hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong

việc giáo dục thế hệ trẻ, đặc biệt coi trọng ưu thê của giáo dục gia đình
Gia đình, nhà trường và xã hội là những thiết chế có chức năng giáo dục,
xã hội hóa cá nhân không hoàn toàn giống nhau, do vậy chúng sẽ bổ sung cho
nhau. Những mặt mạnh của giáo dục gia đình sẽ bổ sung những thiếu hụt của giáo
dục nhà trường và xã hội. Đồng thời giáo dục gia đình cũng cần được bổ sung
những mặt mạnh của giáo dục nhà trường và xã hội.
Trong thực tế hiện nay, hiệu quả của sự kết hợp này chưa cao, ảnh hưởng
không tốt đến chất lượng giáo dục thế hệ trẻ. VI vậy tăng cường sự phối hợp giứa
các lực lượng giáo dục có ý nghĩa to lớn. Sự thành công trong giáo dục chỉ có
được khi tất cả các lực lượng thống nhất với nhau, về mục tiêu, nội dung, giáo dục.
Thống nhất về nội dung giáo dục bao gồm việc thống nhất về nuôi dưỡng,
chăm sóc ở gia đình và nhà trường, kết hợp việc dạy văn hóa, kiến thức khoa học
với việc giáo dục lý tưởng niền tin, đạo đức, lao động nghề nghiệp, thẩm mỹ, sức
khỏe, giới tính và các hoạt động văn hóa thể thao.
Thống nhất phương thức giáo dục ở trường và ở nhà trên cơ sở gắn quá
trình giáo dục với tự giáo dục kết hợp các hình thức biện pháp giáo dục đa dạng
phù hợp với lứa tuổi và giới tính.
Tăng cường sự hoạt động và sự phối hợp kết hợp giữa hội cha mẹ học
sinh và nhà trường, nhằm nắm bắt kịp thời những thông tin về học tập, rèn luyện
của học sinh, đồng thời duy trì thông báo giữa gia đình và cha mẹ học sinh qua sổ
liên lạc đặc biệt chú ý phương pháp phản ánh để mang lại hiệu quả giáo dục cao.
Ánh hưởng của môi trường xã hội đến việc giáo dục thế hệ trẻ gồm rất
nhiều mặt như chế độ chính trị, quan hệ giữa người với người trong nền kinh tế thị
trường rộng lớn, nhà nước và pháp quyền, các thiết chế các tổ chức xã hội, tập
quán nếp sống của nhân dân... tất cả các mặt đó đều thường xuyên tác động vào
mỗi con người trong xã hội, tới từng gia đình.
Làm tốt việc kết hợp các lực lượng giáo dục là tạo cho thế hệ trẻ môi
trường sống lành mạnh, trẻ em ngay từ khi còn nhỏ đào tạo sống trong sự giáo dục

hài hòa của gia đình, nhà trường và xã hội, tuy nhiên cũng cần coi trọng và phát


huy ưu thế của gia đình trong giáo dục thế hệ trẻ đặc biệt là tình cảm ruột thịt của
gia đình là sức mạnh cảm hóa to lớn mà gia đình nhà trường vả xã hội không có
được.
2.2.5. Đẩy mạnh mô hình xây dựng gia đình văn hóa ở nước ta trong giai
đoạn hiện nay
Chúng ta không hoàn toàn phủ nhận cái khó của quá trình giải pháp mâu
thuẫn nội tại trong cơ chế thị trường. Đó là mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển kinh
tế, giữa sự đòi hỏi phải tập trung trí tuệ thời gian và sức lực, vốn liếng cho việc
nâng cao mức sống và vươn lên làm giàu. Với quá trình đảm bảo gìn giữ và phát
huy những nội dung mang tính nhân văn sâu sắc của đời sống tinh thần trong đạo
lý gia đình.
Nhiều gia đình bị đồng tiền chi phối lối sống nên đã làm mất đi những giá
trị đạo đức, làm môi trường giáo dục gia đình rơi vào tình trạng sa sút. Từ những
vấn đề trên đặt ra yêu cầu đẩy mạnh xây dựng gia đình văn hóa nhằm xây dựng
môi trường giáo dục đạo đức của gia đình. Gia đình văn hóa là một hình thức gia
đình trong điều kiện mới (thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội). Ớ nước ta, là sự kế
thừa các giá trị văn hóa, đạo đức của gia đình truyền thống. Đồng thời nó được bổ
sung các giá trị văn hóa hiện đại cho phù hợp, cho phù hợp với điều kiện của gia
đình trong xã hội mới.
Theo tiêu chuẩn xây dựng gia đình văn hóa mới từ năm 1991 cho tới nay
gồm 4 tiêu chuẩn sau:
1. Thực hiện dân số - kế hoạch hóa gia đình.
2. Xây dựng gia đình hòa thuận, hạnh phúc tiến bộ.
3. Đoàn kết xóm giềng.
4. Thực hiện tốt, nghĩa vụ công dân.
Sự mở rộng và phát triển mô hình gia đình văn hóa có một ý nghĩa hết sức
quan trọng. Nó không chỉ góp phần thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, ổn định

cải thiện đời sống nhân dân, mà còn gìn giữ và phát huy những truyền thống đạo
đức văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Hơn nữa nó hạn chế sự gia tăng của trẻ em hư, vi
phạm, pháp luật, suy thoái đạo đức, lối sống của con người.


Chúng ta biết rằng một xã hội tốt đẹp, không thể chứa đựng và tồn tại
nhưng thực thể gia đình thấp kém, đầy mâu thuẫn mối quan hệ một thịt trong từng
gia đình nếu bị hủy hoại, bị lại căng và phai mờ đạo lý thì cũng không thế có được
một xã hội tốt đẹp. Chính vì vậy dù là thời nào, thời mở cửa, dù có nền kinh tế thị
trường đầy biến động vẫn rất cần và có lẽ càng cần hơn những gia đình giàu chất
văn hóa đậm đà đạo lý tmyền thống đẹp đẽ, hạnh phúc đời thường.
Tương lai của con cháu triển vọng của đất nước phụ thuộc rất nhiều vào
suy nghĩ, hành động của mỗi chúng ta trong mỗi gia đình, mọi nhà phải coi vốn
đầu tư cho con người xây dựng con người là nhiệm vụ, trách nhiệm hàng đâù. Hồ
Chí Minh đã từng nói: Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những
con người xã hội chủ nghĩa.
Không gì vui hơn, hạnh phúc hơn khi ta được sống trong một gia đình
thực sự thương yêu quý trọng và quan tâm đến nhau, trên bảo dưới nghe thuận hòa
êm dịu... Đó chính là vẻ đẹp là hạnh phúc lớn nhất đối với mỗi người của không gì
thay thế được.
Như vậy con người mới có được xây dựng nhanh hay không thì nó lại phụ
thuộc vào chính môi trường đế cho con người đó hình thành và phát triển trong đó
môi trường giáo dục gia đình đóng vai trò nền tảng quan trọng.


Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi thân yêu nuôi dưỡng cả đời người.
Hồ Chủ tịch đã khẳng định: Gia đình tốt thì xã hội mới tốt, là một bộ phận của hệ
thống giáo dục xã hội, giáo dục gia đình hướng tới sự hình thành và phát triển
nhân cách con người.
Vì vậy, giáo dục gia đình có một nôị dung toàn diện, giáo dục đạo đức,

giáo dục lao động, giáo dục thể chất và thẩm mỹ... và giáo dục sử dụng kết họp
nhiều biện pháp giáo dục đa dạng và phong phú.
Trong những năm qua giáo dục gia đình đã có một vai trò to lớn đối với
tiến trình phát triển đất nước nói chung và giáo dục thế hệ trẻ nói riêng, và đã đạt
được kết quả nhất định.
Song do tác động ảnh hưởng của những yếu tố lịch sử, thời đại, và nhất là
thực tiễn của nền kinh tế - xã hội, nên giáo dục gia đình đang đứng trước những
khó khăn làm hạn chế hiệu quả của giáo dục như: Ý thức trách nhiệm của cha mẹ
chưa đầy đủ, trình độ hiểu biết và năng lực giáo dục con cái của một bộ phận cha
mẹ còn thấp, phương pháp giáo dục chưa đúng đắn, bố mẹ chưa đầu tư thời gian
và sự quan tâm thích đáng đối với con cái, sự suy thoái đạo đức của một bộ phận
thế hệ trẻ do tác động của môi trường xã hội v.v...
Do đó, để nâng cao vai trò của gia đình trong giáo dục thế hệ trẻ đề tài đã
đi vào phân tích thực trạng giáo dục gia đình và đề xuất một số giải pháp chủ yếu.
Làm tốt những vấn đề này, gia đình sẽ thực sự góp phần quan trọng vào việc xây
dựng con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa cường tráng về thể chất, phong phú về
tinh thần, trong sáng về đạo đức và đạt đến tầm cao mới về trí tuệ, ngang tầm với
vai trò là chủ thể của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng
và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.


Việc nghiên cứu về gia đình và giáo dục gia đình trong những năm qua có
nhiều chuyển biến quan trọng mang tính đột phá và đạt được nhiều thành tựu. Tuy
nhiên, việc đi sâu nghiên cứu vấn đề nâng cao vai trò giáo dục gia đình hiện nay
thì chưa có một công trình nào hoàn chỉnh. Đề tài này cũng có một chút mong
muốn giải pháp vấn đề đó.
Nhưng do năng lực và thời gian có hạn, nên những gì em nêu ra ở đề tài
chí là những khai phá đầu tiên của một người bắt đầu bước vào con đường nghiên
cứu khoa học, do đó rất mong có sự đóng góp ý kiến xây dựng, phê bình của thầy,
cô giáo và độc giả để đề tài được hoàn chỉnh hơn.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1 . AM.Bac-di-an, Giáo dục các con trong gia đình, Nxb Kim Đồng,
Hà Nội, 1997.
2 . Mai Huy Bích, Lối sôhẹ gia đình ngày nay, Nxb Phụ nữ, Hà Nội, 1987.
3 . Phạm Khắc Chương, Giáo dục gia đình, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1998.
4 . Phạm Thị Dung, Nguyễn Thu Hà, Phạm Minh Thảo, Từ Thu Hằng,
Phạm Thị Hảo, Từ điển vãn hóa gia đình, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội,
1999.
5 . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần
thứ VI, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1987, tr. 95.
6 . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lằn
thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991, tr. 83.
7 . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lằn
thứVIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr. 112.
8 . Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lằn
thứ IX, Nxb Chĩnh trị quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 39.
9 . Ngô Công Hoàn, Tâm lý học gia đình, Trường Đại học Sư phạm
Ha Nội, 1993.
10 . Trần Hậu Kiêm, Đạo đức học, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1997.
11 . Võ Thị Hồng Loan, Văn hóa gia đình với sự hình thành phát triển
nhân cách con người Việt Nam hiện nay, Luận văn Thạc sĩ Khoa học Văn
hóa, Hà Nội, 1998.
12 . A.Ma carencô, Nói chuyện về giáo dục gia đình, (Thiệu Huy dịch),
Nxb Kim đồng, 1978.