hoàn thiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA: 2009 – 2012
ĐỀ TÀI:

HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG KIỂM SÁT CÁC
HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA VIỆN KIỂM SÁT
TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ

GVHD: NGUYỄN CHÍ HIẾU

SVTH: BÙI LONG HẢI

BỘ MÔN: LUẬT TƯ PHÁP

MSSV: 5095606
LỚP: LUẬT TƯ PHÁP 1, K35

CẦN THƠ, THÁNG 11 NĂM 2012


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................

................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................
................................................................................................................................


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cha, mẹ - những người đã chăm
lo cho tôi trong suốt bốn năm học đại học, chính nhờ có sự hỗ trợ của cha mẹ mà tôi mới
có được kết quả học tập như ngày hôm nay. Thứ hai, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành
đến quý thầy, cô Khoa luật cùng các thầy, cô đã từng giảng dạy cho tôi trên giảng đường
đại học, chính các thầy cô là những người đã truyền đạt, vun bồi kiến thức cho tôi và khơi
dậy niềm đam mê học tập của tôi. Thứ ba, tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy Nguyễn Thanh
Xuân, Phó thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an Thành phố Cần Thơ, người đã
truyền đạt cho tôi nhiều kiến thức thực tiễn trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Kế
đến, tôi xin gửi lời cảm ơn thân mến đến bạn bè cùng khóa - những người đã giúp đỡ tôi
trong việc tìm kiếm, thu thập tài liệu, thảo luận với tôi những vấn đề còn vướng mắc. Và
cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy Nguyễn Chí Hiếu – người đã
hướng dẫn, hỗ trợ cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn, để tôi có thể hoàn thành

tốt đề tài nghiên cứu của mình.
Tôi xin chúc tất cả mọi người luôn tràn đầy niềm vui, hạnh phúc, gặp nhiều may
mắn và thành công trong công việc của mình!

Sinh viên thực hiện

BÙI LONG HẢI


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHỨC NĂNG KIỂM SÁT CÁC
HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU
TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ ................................................................................................ 5
1.1

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ..... 5

1.1.1

Khái niệm điều tra vụ án hình sự......................................................................... 6

1.1.2

Đặc điểm của giai đoạn điều tra vụ án hình sự ................................................... 8

1.1.3

Nhiệm vụ của giai đoạn điều tra vụ án hình sự.................................................... 9

1.1.4

Nguyên tắc của giai đoạn điều tra vụ án hình sự............................................... 10

1.1.5

Tầm quan trọng của giai đoạn điều tra vụ án hình sự ....................................... 12

1.2

MỘT SỐ QUY ĐỊNH VỀ CÁC CHỦ THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA

VỤ ÁN HÌNH SỰ ....................................................................................................... 13
1.2.1

Cơ quan điều tra ............................................................................................... 13

1.2.2

Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra .................... 19

1.2.3

Viện kiểm sát..................................................................................................... 26

1.3

CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CHỨC NĂNG KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ

PHÁP TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM

SÁT.............................................................................................................................. 30
1.3.1

Mối quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong điều tra vụ án hình sự

..................................................................................................................................... 30
1.3.2

Nội dung mối quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong giai đoạn

điều tra vụ án hình sự ................................................................................................... 31
1.3.3 Tầm quan trọng của mối quan hệ giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự ................................................................................... 34


CHƯƠNG 2: PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ CHỨC NĂNG KIỂM SÁT CÁC
HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU
TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ .............................................................................................. 38
2.1

KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU CHO GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA

VỤ ÁN HÌNH SỰ ....................................................................................................... 38
2.1.1 Kiểm sát việc tiếp nhận và xử lí tin báo, tố giác tội phạm................................... 38
2.1.2 Kiểm sát quyết định khởi tố và quyết định không khởi tố vụ án hình sự .............. 46
2.2

KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG DUY TRÌ VÀ DIỄN BIẾN GIAI ĐOẠN

ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ.................................................................................... 49

2.2.1

Kiểm sát khám nghiệm hiện trường................................................................... 51

2.2.2

Kiểm sát khởi tố bị can .................................................................................................... 53

2.2.3

Kiểm sát hoạt động hỏi cung bị can .................................................................. 57

2.2.4

Kiểm sát hoạt động khám xét ............................................................................ 59

2.2.5

Kiểm sát việc lấy lời khai .................................................................................. 61

2.2.6

Kiểm sát việc đối chất và nhận dạng ................................................................. 63

2.2.7

Kiểm sát việc trưng cầu giám định và giám định............................................... 66

2.2.8

Kiểm sát việc thực nghiệm điều tra ................................................................... 70

2.2.9

Kiểm sát việc khám nghiệm tử thi, xem xét dấu vết trên thân thể ....................... 71

2.3

KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG KẾT THÚC GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN

HÌNH SỰ..................................................................................................................... 76
2.3.1 Kiểm sát đình chỉ điều tra .................................................................................. 76
2.3.2 Kiểm sát đề nghị truy tố ..................................................................................... 79
CHƯƠNG 3: NHỮNG TỒN TẠI VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG
KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG GIAI
ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ ...................................................................... 82
3.1

TỒN TẠI PHÁP LÝ VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN................................... 82

3.1.1 Khám nghiệm hiện trường.................................................................................. 82
3.1.2 Trưng cầu giám định ......................................................................................... 86
3.1.3 Hỏi cung bị can.................................................................................................. 89


3.2

TỒN TẠI THỰC TIỄN VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN.............................. 92

3.2.1 Khám nghiệm hiện trường.................................................................................. 92

3.2.2 Giám định .......................................................................................................... 94
3.2.3 Hỏi cung bị can.................................................................................................. 99
PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................... 103


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Cùng với các cơ quan Nhà nước thực hiện chức năng, nhiệm vụ, bảo đảm trật tự
kỷ cương của pháp luật, duy trì công lý, công bằng xã hội để bảo vệ pháp chế xã hội chủ
nghĩa, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, các cơ quan tư pháp đã và đang thực hiện
chức năng, nhiệm vụ được Nhà nước giao, đồng thời phát huy cao độ vai trò của mình
trong công cuộc phát triển chung của toàn xã hội và công cuộc cải cách tư pháp hiện nay.
Viện kiểm sát với chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động
tư pháp trong tố tụng hình sự đã và đang thực hiện chức năng và nhiệm vụ của ngành
nhằm kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh những hành vi vi phạm pháp luật và tội
phạm. Trong các giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự từ khởi tố, điều tra, truy tố, cho
đến xét xử và thi hành án thì mỗi một giai đoạn đều giữ những nhiệm vụ và tầm quan
trọng đặc trưng nhất định, nhưng cùng hướng tới mục tiêu chung của tố tụng hình sự đó
là: “nhằm chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện nhanh chóng và xử lý
công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm và không làm oan người
vô tội” (Điều 1 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003). Trong tất cả các giai đoạn của quá
trình tố tụng hình sự thì giai đoạn điều tra có vai trò rất lớn trong việc thực hiện mục tiêu
chung của toàn bộ quá trình. Giai đoạn điều tra là giai đoạn tiếp theo sau liền kề với giai
đoạn khởi tố, nhiệm vụ của giai đoạn này là chứng minh làm rõ các tình tiết của vụ án,
người đã thực hiện hành vi phạm tội, nhằm xác định có hay không có hành vi phạm tội để
tiếp tục giải quyết theo trình tự thủ tục do luật quy định.
Xuất phát từ nguyên tắc “tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân”
(Điều 4 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003) và nguyên tắc “không ai bị coi là có tội khi
chưa có bản án kết tội của Tòa án có hiệu lực pháp luật” (Điều 9 Bộ luật tố tụng hình sự
năm 2003) thì các hoạt động tố tụng trong giai đoạn điều tra có thể sẽ làm ảnh hưởng và

hạn chế đến một số quyền cơ bản của công dân được pháp luật bảo vệ. Vì vậy, để các
hoạt động tố tụng trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự được thực hiện một cách chính
xác và nhanh chóng cũng như tuân thủ đúng theo các quy định của pháp luật, thì việc
Viện kiểm sát thực hiện chức năng của mình là vô cùng quan trọng. Trong giai đoạn điều
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 8

SVTH: Bùi Long Hải


tra, với chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp Viện kiểm sát phải kiểm tra, giám sát
từng hành vi của các cơ quan có thẩm quyền tố tụng nhằm làm rõ tất cả những tình tiết
của vụ án để kịp thời đánh giá các hành vi tố tụng đó là hợp pháp hay không hợp pháp,
qua đó Viện kiểm sát sẽ thực hành quyền công tố bằng việc ra các quyết định khởi tố, phê
chuẩn hoặc hủy bỏ các quyết định của cơ quan có thẩm quyền, nhằm phát hiện, ngăn
chặn và xử lý kịp thời các vi phạm của cơ quan tiến hành tố tụng để không bỏ lọt tội
phạm và không làm oan người vô tội, góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, quyền
và lợi ích của công dân.
Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự hiện
hành có hoàn toàn hợp lý và khả quan hay không, việc áp dụng các quy định đó có đảm
bảo đúng pháp luật hay không, lại là một vấn đề đáng được quan tâm. Những hạn chế về
pháp lý và thực tiễn về chức năng kiểm sát các hoạt đông tư pháp của Viện kiểm sát trong
giai đoạn điều tra vụ án hình sự đã làm ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động của Viện
kiểm sát, là một trong những nguyên nhân dẫn đến nhiều sai phạm trong quá trình tố tụng
như hiện nay. Với những hạn chế như vậy, trước tình hình nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ
chính trị về “chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020” xác định là phải nâng cao vai
trò, chức năng của Viện kiểm sát thì đòi hỏi phải có các giải pháp nâng cao hơn nữa để
hoàn thiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát. Nhưng cho đến
nay, các tồn tại vẫn phần lớn chưa khắc phục được và mặc dù cũng đã có nhiều biện pháp

đưa ra nhưng lại không áp dụng được. Điều đó đã tác động tiêu cực đến quá trình giải
quyết vụ án, không đảm bảo được vụ án sẽ được giải quyết một cách thỏa đáng và công
bằng.
Chính vì vậy, với lý do là vẫn còn những bất cập và tồn tại về chức năng của Viện
kiểm sát trong các quy định của pháp luật cũng như trong thực tiễn áp dụng đã làm ảnh
hưởng không tốt đến quá trình giải quyết vụ án và nhất là ảnh hưởng đến dư luận xã hội,
ảnh hưởng đến uy tín của cơ quan bảo vệ pháp luật và trên hết là ảnh hưởng đến các
quyền cơ bản của công dân. Nên người viết đã chọn đề tài “hoàn thiện chức năng kiểm
sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự” để
đi vào nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề về chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 9

SVTH: Bùi Long Hải


của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Để trên cơ bản, trong tương lai
Viện kiểm sát sẽ thực hiện tốt hơn nữa chức năng, nhiệm vụ, vai trò của mình trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự nói riêng và trong toàn bộ quá trình tố tụng hình sự nói
chung.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu “hoàn thiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của
Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự” nhằm làm rõ bản chất của hoạt
động này trong giai đoạn điều tra và mối liên hệ chặt chẽ giữa các khâu kiểm sát trong
hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hình sự. Trên cơ sở đó, chỉ ra những hạn chế của hoạt
động này và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát các hoạt động tư
pháp của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự .
Để thực hiện mục tiêu nói trên, đề tài có nhiệm vụ là làm sáng tỏ lý luận về giai
đoạn điều tra vụ án hình sự, hoạt động kiểm sát các hoạt động điều tra cụ thể trong tố

tụng hình sự, qua đó thấy được những ưu điểm, nhược điểm, mặt tích cực và mặt hạn chế
để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc thực hiện chức năng này.
3. Phạm vi nghiên cứu
Chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát tồn tại trong suốt quá
trình tố tụng hình sự bao gồm cả năm giai đoạn từ khởi tố, điều tra, truy tố cho đến xét xử
và thi hành án. Tuy nhiên, để tập trung thấy rõ chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp
trong một giai đoạn cụ thể, thì đề tài “hoàn thiện chức năng kiểm sát các hoạt động tư
pháp của viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự” chỉ tập trung nghiên cứu
chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra (và gồm cả
hoạt động mở đầu cho giai đoạn điều tra), bao gồm kiểm sát các hoạt động khởi tố, điều
tra cụ thể như: khởi tố vụ án hình sự, hỏi cung bị can, khám nghiệm tử thi, khám nghiệm
hiện trường, giám định… mà không đi vào nghiên cứu chức năng chức năng kiểm sát các
hoạt động tư pháp trong các giai đoạn khác còn lại như: truy tố, xét xử hay thi hành án.
Các vấn đề về chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát trong giai
đoạn khởi tố và điều tra chủ yếu được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003.
Vì vậy, những phân tích trong đề tài chủ yếu dựa trên Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 10

SVTH: Bùi Long Hải


và các văn bản có liên quan như: Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 2004 (sửa đổi,
bổ sung năm 2006 và 2009), Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002, Pháp lệnh
Kiểm sát viên năm 2002 (sửa đổi, bổ sung năm 2011)… và văn bản nền tảng và quan
trọng nhất đó là Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi bổ, sung năm 2001), Chương Viện kiểm
sát nhân dân. Theo đó, đề tài tập trung nghiên cứu ở ba phương diện: lý luận, pháp lý và
thực tiễn. Trong vấn đề lý luận, người viết tập trung nghiên cứu đưa ra những khái niệm
cơ bản, những vấn đề chung có liên quan đến đề tài, đó là những cơ sở nền tảng làm tiền

đề việc nghiên cứu. Tiếp theo, trong vấn đề pháp lý, người viết tập trung nghiên cứu,
phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về chức năng kiểm sát các hoạt động tư
pháp trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự (và gồm cả giai đoạn mở đầu cho giai đoạn
điều tra) của Viện kiểm sát mà chủ yếu là tập trung phân tích các quy định về chức năng
kiểm sát các hoạt động điều tra (và hoạt động mở đầu cho giai đoạn điều tra) cụ thể. Cuối
cùng, dựa trên những cơ sở từ lý luận và pháp lý đó trong vấn đề thực tiễn người viết tập
trung nghiên cứu những mặt tích cực, những điểm tiến bộ, đồng thời làm rõ những bất
cập, hạn chế và từ đó đề ra các giải pháp để khắc phục những bất cập, hạn chế đó.

4. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở quan điểm của Đảng và Nhà nước về xây dựng Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa thì trong quá trình nghiên cứu đề tài, người viết đã sử dụng các phương
pháp cơ bản để phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu như sau:
Đầu tiên, để có tư liệu cho việc nghiên cứu người viết đã sử dụng phương pháp
sưu tầm, tìm kiếm tài liệu, phân loại tài liệu, tham khảo các thông tin qua báo, đài, tạp chí
để chọn lọc, sắp xếp, cơ cấu lại cho phù hợp với nội dung từng chương. Tiếp đó, trong
quá trình thực hiện người viết có sử dụng thêm các phương pháp như: phân tích luật viết,
liệt kê, so sánh, đối chiếu các quy định của pháp luật với nhau. Đồng thời, để tạo ra sự dễ
dàng cho người đọc trong việc tiếp cận đề tài người viết cũng đã sử dụng các biện pháp
như: tổng hợp, diễn dịch, quy nạp để phân tích, chứng minh hay giải thích vấn đề. Tất cả
các phương pháp trên được người viết trình bày đan xen trong đề tài, tùy từng nội dung

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 11

SVTH: Bùi Long Hải


cụ thể mà áp dụng phương pháp cho phù hợp để tạo ra sự hài hòa, cân đối, mạch lạc trong

từng vấn đề của luận văn.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài lời cảm ơn, mục lục, phần mở đầu, phần kết luận và danh mục các tài liệu
tham khảo thì luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1. Một số vấn đề lý luận về chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của
Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Chương 2. Pháp luật hiện hành về chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp của
Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Chương 3. Những tồn tại và giải pháp hoàn thiện chức năng kiểm sát các hoạt
động tư pháp của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự

CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CHỨC NĂNG KIỂM SÁT CÁC HOẠT
ĐỘNG TƯ PHÁP CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA
VỤ ÁN HÌNH SỰ
1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ
Khi hành vi phạm tội được thực hiện và có sự phát hiện của các cơ quan chức
năng thì việc giải quyết vụ án hình sự được trải qua nhiều giai đoạn và do nhiều cơ quan
có thẩm quyền tiến hành các hoạt động cần thiết theo luật định, nhằm xác định sự thật
của vụ án và tất cả những gì liên quan đến vụ án và từ đó các cơ quan có thẩm quyền, ra
quyết định áp dụng hoặc không áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, toàn
bộ các hoạt động đó được gọi là quá trình tố tụng hình sự.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 12

SVTH: Bùi Long Hải

Theo Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam của Trường Đại học luật Hà Nội
thì: “tố tụng hình sự là toàn bộ các hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan
điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) người tiến hành tố tụng (Điều tra viên, Kiểm sát viên,
Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân và Thư kí phiên tòa) người tham gia tố tụng (bị can, bị
cáo, người bào chữa …) của cá nhân, cơ quan Nhà nước khác và tổ chức xã hội góp phần
vào việc giải quyết vụ án theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự”.
Toàn bộ quá trình tố tụng hình sự bao gồm các giai đoạn sau: khởi tố, điều tra,
truy tố, xét xử và thi hành án. Tuy mỗi một giai đoạn hoạt động theo một nguyên tắc độc
lập nhất định và chỉ tuân theo pháp luật, nhưng chúng có mối quan hệ gắn kết khăn khít
với nhau, liên hệ mật thiết với nhau và bổ trợ cho nhau.
Điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn rất quan trọng trong toàn bộ quá trình tố
tụng hình sự, trong đó cơ quan có thẩm quyền áp dụng mọi biện pháp, phương tiện theo
quy định của pháp luật tiến hành nhằm thu thập chứng cứ xác định tội phạm và người
phạm tội và các vấn đề khác liên quan đến vụ án làm cơ sở cho giai đoạn xét xử của Tòa
án sau này. Trong giai đoạn này bao gồm các bước quan trọng như: hỏi cung bị can, lấy
lời khai một số đối tượng tham gia tố tụng, khám nghiệm tử thi, khám nghiệm hiện
trường, đối chất, giám định …

1.1.1. Khái niệm điều tra vụ án hình sự
Điều tra là hoạt động có mục đích nhằm khám phá sự thật khách quan phục vụ nhu
cầu của con người1. Trong lĩnh vực hình sự, điều tra là hoạt động nhằm khám phá phát
hiện tội phạm, hoạt động điều tra được nhìn nhận và quy định khác nhau ở các quốc gia

1

Nguyễn Viết Hoạt – Bản chất của hoạt động điều tra trong tố tụng hình sự - Tạp chí Khoa học pháp lý số 3, kì 40,
năm 2007.
2
Vư-sinxki, Lý luận chứng cứ trong pháp luật Xô viết, Nxb Hà Nội, 1967.
3

Bư-cốp-xki L.E , Sự phát triển của các quy định của Luật Tố tụng hình sự về hoạt động điều tra, Hà Nội, 1992,
trang 4.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 13

SVTH: Bùi Long Hải


phụ thuộc vào quan điểm chính trị, chính sách hình sự, trình độ nhận thức và cách thức tổ
chức bộ máy phòng chống tội phạm.
Ở Việt Nam, hiện nay cũng có nhiều quan điểm về điều tra vụ án hình sự, tiêu biểu
là những quan điểm sau:
Thứ nhất, cũng là quan điểm phổ biến hiện nay cho rằng “điều tra vụ án hình sự
là hoạt động tố tụng nhằm thu thập, củng cố và kiểm tra chứng cứ”2, quan điểm này chỉ
rõ điều tra vụ án hình sự là hoạt động thu thập chứng cứ nhưng đã bỏ qua phương pháp
thực hiện, nên có thể hiểu rằng chứng cứ có sẵn tồn tại trước khi thực hiện cuộc điều tra
và Cơ quan điều tra chỉ việc thực hiện hành vi thu lượm chứng cứ đã có sẵn về mà thôi.
Quan điểm trên chưa đề cập đến chủ thể của hoạt động điều tra và có thể coi chứng cứ là
những thứ có trước khi thực hiện các hoạt động điều tra khác hẳn việc điều tra mang tính
sáng tạo của chủ thể.
Thứ hai, quan điểm này cho rằng “điều tra vụ án hình sự là một dạng hoạt động
phát hiện, nghiên cứu, củng cố, ghi nhận, thu giữ chứng cứ của Điều tra viên theo quy
định của pháp luật về tố tụng hình sự”3 quan điểm này không nói đến hoạt động nào, của
chủ thể nào đã làm xuất hiện chứng cứ, cũng như quan điểm thứ nhất, quan điểm này
thừa nhận rằng chứng cứ có trước khi tiến hành các hoạt động điều tra. Và như vậy, tính
sáng tạo của hoạt động điều tra không còn nữa mà chỉ mang tính chất tìm kiếm đơn điệu.
Hai quan điểm này không phân định được sự khác biệt giữa các khách thể phản ánh
thông qua các hoạt động điều tra, tức là các dấu vết cụ thể của tội phạm và các sản phẩm

của hoạt động điều tra tức là chứng cứ. Tuy nhiên quan điểm này khác với quan điểm thứ
nhất là giới hạn chủ thể của hoạt động điều tra chỉ là Điều tra viên.
Thứ ba, quan điểm này cho rằng “hoạt động điều tra vụ án hình sự là hoạt động tố
tụng có nội dung phát hiện, củng cố, thu giữ các thông tin thực tế nhằm mục đích thu
thập chứng cứ”4 so với hai quan điểm trên, quan điểm này đã phân biệt được giữa khách
thể của hoạt động điều tra với kết quả thu nhận được. Tuy nhiên chưa thể hiện được nội

4

Gu-xa-cốp A.N, hoạt động điều tra và phương pháp nghiệp vụ, Nhà xuất bản Matscơva, 1973.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 14

SVTH: Bùi Long Hải


dung của hoạt động nhận thức làm chuyển hóa thông tin. Đó là các hoạt động như quan
sát, xét hỏi và các phương pháp khác do pháp luật tố tụng hình sự quy định.
Đặc điểm chung của các quan điểm trên đã nêu bật được nội dung bản chất của
hoạt động điều tra là hoạt động phát hiện, thu thập, củng cố, ghi nhận, thu giữ những
thông tin của vụ án. Điểm khác nhau giữa các quan điểm trên là quan niệm về đối tượng
mà hoạt động điều tra tác động tới, thừa nhận Điều tra viên là chủ thể của hoạt động điều
tra. Nhưng, liệu có phải phạm vi chủ thể của hoạt đông điều tra chỉ là Điều tra viên hay
không? Chứng cứ chỉ là những thứ có sẵn hay không? Điều này vẫn chưa được giải đáp
thỏa đáng.
Rút ra từ những thiếu sót của những quan điểm nói trên, hiện nay ta có một quan
điểm tương đối hoàn thiện về khái niệm của điều tra vụ án hình sự, cụ thể như sau “điều
tra vụ án hình sự là một giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự theo đó cơ quan có thẩm

quyền điều tra vụ án hình sự nói chung, tiến hành một số hoạt động điều tra được pháp
luật tố tụng hình sự quy định nhằm chứng minh tội phạm, người phạm tội và những vấn
đề khác có liên quan đến vụ án làm cơ sở xét xử của Tòa án sau này. Đồng thời thông
qua hoạt động điều tra xác định các nguyên nhân và điều kiện dẫn đến tội phạm đối với
từng vụ án cụ thể qua đó kiến nghị với các cơ quan và tổ chức hữu quan đề ra các biện
pháp phòng, chống tội phạm”5.
Để thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra, cơ quan có thẩm quyền điều tra
được tiến hành các hoạt động điều tra theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự, Viện
kiểm sát kiểm sát việc điều tra bảo đảm cho mọi hoạt động điều tra được diễn ra đúng
pháp luật. Hoạt động điều tra là cần thiết đối với tất cả các vụ án hình sự, thiếu hoạt động
điều tra, Tòa án không có cơ sở để xét xử vụ án, Tòa án muốn xét xử đúng người, đúng
tội, đúng pháp luật thì trước đó giai đoạn điều tra phải thu thập được những chứng cứ cơ
bản, bao gồm cả những chứng cứ buộc tội và chứng cứ gỡ tội, chứng cứ xác định tình tiết
tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị can, cũng như chứng cứ xác
định tình tiết khác của vụ án. Nếu giai đoạn điều tra không thu thập được đầy đủ những
5

Mạc Giáng Châu, Nguyễn Chí Hiếu – Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam – Khoa luật – Trường đại học Cần
Thơ, năm 2010.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 15

SVTH: Bùi Long Hải


chứng cứ hoặc việc thu thập chứng cứ có những vi phạm nghiêm trọng trong thủ tục tố
tụng thì Tòa án sẽ trả hồ sơ yêu cầu điều tra lại hoặc điều tra bổ sung.
1.1.2. Đặc điểm của giai đoạn điều tra vụ án hình sự

Trong toàn bộ các giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự từ khởi tố, điều tra, truy
tố cho đến xét xử và thi hành án thì mỗi một giai đoạn đều có những đặc điểm riêng biệt
của nó như: phương pháp thực hiện hoạt động, văn bản pháp luật ban hành, thời gian bắt
đầu và kết thúc, chủ thể tiến hành các hoạt động…
Từ khái niệm về điều tra vụ án hình sự nêu trên ta có thể rút ra một số đặc điểm
của giai đoạn này như sau:
Thứ nhất, giai đoạn điều tra vụ án hình sự là giai đoạn thứ hai của quá trình tố
tụng hình sự, và là giai đoạn tiếp theo sau liền kề với giai đoạn khởi tố, và phát sinh trên
cơ sở đã có quyết định khởi tố vụ án hình sự. Có thời hạn xác định, bắt đầu từ khi cơ
quan tiến hành tố tụng ra quyết định khởi tố vụ án hình sự cho đến khi Cơ quan điều tra
chuyển toàn bộ hồ sơ vụ án và kết luận điều tra sang Viện kiểm sát đề nghị truy tố hoặc
Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ điều tra vụ án.
Thứ hai, chủ thể thực hiện các hoạt động tố tụng trong giai đoạn điều tra chỉ là Cơ
quan điều tra và các Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.
Dựa theo cơ quan chủ quản ta có cách phân chia hệ thống cơ quan điều tra như
sau, bao gồm: Cơ quan điều tra thuộc lực lượng Công an nhân dân và các Cơ quan khác
thuộc Công an nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Cơ
quan điều tra thuộc lực lượng Quân đội nhân và các cơ quan khác thuộc Quân đội nhân
dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Cơ quan điều tra của Viện
kiểm sát nhân dân, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra
thuộc Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành
một số hoạt động điều tra thuộc Bộ tài chính.
Trong các chủ thể nói trên, có một số chủ thể đặt biệt như: Bộ đội biên phòng và
Cảnh sát biển (thuộc Quân đội nhân dân), Hải quan (thuộc Bộ tài chính), Kiểm lâm
(thuộc Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn) là các cơ quan mà chức năng chính của
họ là Hành chính - quản lí Nhà nước, các cơ quan này không phải là cơ quan tiến hành tố
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 16

SVTH: Bùi Long Hải


tụng. Về chức năng, đây không phải là Cơ quan điều tra có thẩm quyền và trách nhiệm
chứng minh trong vụ án hình sự. Nhưng trong quá trình thực hiện quản lí Nhà nước trong
lĩnh vực của mình, các cơ quan này phải có trách nhiệm là thực hiện chức năng thanh tra
và kiểm tra và do đó họ có khả năng phát hiện tội phạm. Vì vậy, pháp luật cho phép các
cơ quan này được tiến hành một số hoạt động điều tra trong quá trình giải quyết vụ án
hình sự.
Thứ ba, hành vi tố tụng đặc trưng: các biện pháp áp dụng trong giai đoạn điều tra
được các chủ thể áp dụng là mọi biện pháp do Bộ luật tố tụng hình sự quy định, việc áp
dụng các biện pháp đó tùy thuộc vào tính chất và mức độ của từng vụ án, cụ thể các biện
pháp đó là: hỏi cung bị can, lấy lời khai người làm chứng người, bị hại, đối chất và nhận
dạng, khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi …
Thứ tư, văn bản tố tụng đặc trưng: gồm bản kết luận điều tra và đề nghị truy tố.
*Bản kết luận điều tra: là hành vi tố tụng của Cơ quan điều tra thể hiện bằng một
văn bản tố tụng hình sự. Khi kết thúc giai đoạn điều tra và khi đã có đủ chứng cứ chứng
minh được người đã thực hiện hành vi phạm tội hoặc xác định không có tội phạm xảy ra
thì Cơ quan điều tra sẽ làm bản kết luận điều tra đề nghị truy tố hoặc bản kết luận điều tra
và quyết định đình chỉ điều tra.
*Đề nghị truy tố: là hành vi tố tụng của Cơ quan điều tra thể hiện bằng một văn
bản tố tụng hình sự. Kết thúc giai đoạn điều tra, khi đã có đầy đủ chứng cứ để xác định có
tội phạm và bị can thì Cơ quan điều tra làm bản kết luận điều tra đề nghị truy tố bị can để
tiến hành xét xử trước Tòa án.
Trên đây là những đặc điểm cơ bản trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự, được cụ
thể hóa từ Bộ luật tố tụng hình sự, mà các cơ quan tiến hành tố tụng phải thực hiện đúng
trình tự và chấp hành nghiêm chỉnh để góp phần cho việc điều tra vụ án được khách
quan, nhanh chóng và đúng pháp luật, đảm bảo đúng người, đúng tội và không bỏ lọt tội
phạm.
1.1.3. Nhiệm vụ của giai đoạn điều tra vụ án hình sự

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 17

SVTH: Bùi Long Hải


Thứ nhất, xác định chính xác, đầy đủ, khách quan tội phạm và người thực hiện
hành vi phạm tội, nhanh chóng khám phá từng vụ án xảy ra, kịp thời hạn chế thiệt hại do
tội phạm gây ra đến mức thấp nhất.
Tội phạm và người thực hiện hành vi phạm tội là vấn đề cơ bản cần phải làm rõ
trong vụ án hình sự. Trong giai đoạn điều tra phải xác định đầy đủ chứng cứ có hay
không có việc phạm tội, xem hành vi phạm tội thuộc vào Điều, khoản nào của Bộ luật
hình sự hiện hành, phải xác định tất cả tội phạm, sao cho không một tội phạm nào không
bị phát hiện, không người vô tội nào phải bị trách nhiệm hình sự oan …
Khi xác định có tội phạm xảy ra, Cơ quan điều tra phải làm rõ ai là người thực
hiện hành vi phạm tội. Nếu là vụ án đồng phạm, phải xác định vai trò từng người để làm
cơ sở cho Tòa án xét xử được chính xác.
Các cơ quan tiến hành điều tra áp dụng các biện pháp ngăn chặn như: bắt, tạm giữ,
tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị khác để đảm
bảo. Với mục đích kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ bị can, bị cáo
sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc bị can, bị cáo tiếp tục phạm tội.
Thứ hai, xác định thiệt hại do tội phạm gây ra, tạo điều kiện cần thiết cho việc giải
quyết vụ án và đảm bảo cho việc thi hành án.
Mỗi một tội phạm xảy ra, đều để lại một hậu quả nguy hại nhất định cho xã hội.
Trong giai đoạn điều tra phải xác định đúng những thiệt hại do tội phạm gây ra, để đánh
giá tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, những thiệt hại xác định bao
gồm: thiệt hại về vật chất, thiệt hại về tinh thần và tài sản để tạo điều kiện cho việc giải
quyết vụ án, nếu xét thấy cần thiết Cơ quan điều tra phải áp dụng biện pháp kê biên tài

sản đối với những người phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại hoặc có thể bị tịch thu
tài sản hay phạt tiền.
Thứ ba, xác định nguyên nhân và điều kiện phạm tội, yêu cầu cơ quan và tổ chức
hữu quan áp dụng các biện pháp khắc phục và ngăn ngừa
Trong giai đoạn điều tra, một trong những nhiệm vụ không kém phần quan trọng
đó là: xác định, tìm ra nguyên nhân và điều kiện dẫn đến tội phạm từ đó đề ra chính sách
phòng ngừa tội phạm. Thực hiện nhiệm vụ này, đối với mỗi tội phạm cụ thể Cơ quan điều
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 18

SVTH: Bùi Long Hải


tra phải tìm ra nguyên nhân và điều kiện thúc đẩy việc thực hiện tội phạm. Nếu tội phạm
phát sinh do thiếu sót của cơ quan, tổ chức thì yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan áp
dụng các biện pháp khắc phục và ngăn ngừa.
Ví dụ, qua việc điều tra phát hiện những thiếu sót trong quản lý kinh tế, trong bảo
vệ tài sản, trong việc giáo dục thanh, thiếu niên… dẫn đến việc phạm tội thì Cơ quan điều
tra yêu cầu cơ quan có trách nhiệm áp dụng các biện pháp khắc phục và ngăn ngừa, các
cơ quan, tổ chức có trách nhiệm phải chấp hành yêu cầu của Cơ quan điều tra.
1.1.4. Nguyên tắc của giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Dựa theo những quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Pháp lệnh tổ chức
điều tra hình sự năm 2004 (sửa đổi, bổ sung năm 2006 và 2009) thì có thể thấy quá trình
điều tra vụ án hình sự được tiến hành theo những nguyên tắc sau:
Thứ nhất, chỉ Cơ quan điều tra và Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số
hoạt động điều tra mới được tiến hành điều tra vụ án hình sự, mọi hoạt động điều tra đều
phải tuân theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và Pháp lệnh tổ chức điều
tra hình sự năm 2004 (sửa đổi, bổ sung năm 2006 và 2009).
Trong quá trình điều tra, Điều tra viên không chỉ đơn thuần chấp hành những yêu

cầu của pháp luật, nhất là Bộ luật tố tụng hình sự, mà còn phải biết áp dụng hiệu quả
những thủ thuật, chiến thuật, những phương tiện kỹ thuật trong hoạt động điều tra.
Không cho phép áp dụng trong hoạt động điều tra những biện pháp, phương tiện
trái pháp luật, chống lại pháp luật. Tất cả những biện pháp được áp dụng trong hoạt động
điều tra phải theo đúng thủ tục, trình tự, kết quả tiến hành phải được phản ánh chính xác,
khách quan trong các văn bản tố tụng.
Thứ hai, hoạt động điều tra phải tôn trọng sự thật, tiến hành một cách khách quan,
toàn diện và đầy đủ, phát hiện chính xác, nhanh chóng mọi hành vi phạm tội, làm rõ
những chứng cứ xác định có tội, những tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ trách
nhiệm hình sự của người có hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm và không làm oan
người vô tội.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 19

SVTH: Bùi Long Hải


Kết thúc giai đoạn điều tra vụ án là hành vi phạm tội của bị can được làm rõ, đúng
sự thật như trong thực tế đã xảy ra, không được xuyên tạc, cố ý bóp méo hay làm sai sự
thật do nhiều động cơ mục đích khác nhau.
Thứ ba, tôn trọng danh dự, nhân phẩm, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân
nói chung và người tham gia tố tụng nói riêng. Các hoạt động được tiến hành trong giai
đoạn điều tra vụ án hình sự tác động rất nhiều và trực tiếp tới quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân. Các biện pháp điều tra được áp dụng nhất là các biện pháp cưỡng chế tố
tụng, phải được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật cho phép, không được xúc phạm
danh dự, nhân phẩm, tài sản và sức khỏe của công dân.
Thứ tư, Cơ quan điều tra cấp dưới chịu sự chỉ đạo nghiệp vụ của Cơ quan điều tra
cấp trên. Cơ quan điều tra các cấp thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình và

mối quan hệ lãnh đạo, chỉ đạo giữa Cơ quan điều tra cấp trên và Cơ quan điều tra cấp
dưới do pháp luật quy định. Mặt khác, công tác lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động điều tra phải
mang tính trực tiếp để đảm bảo sự nhanh chóng của hoạt động điều tra, phát huy tinh thần
chủ động, sáng tạo của Cơ quan điều tra các cấp, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan
điều tra và Điều tra viên trong quá trình điều tra …
Từ những nguyên tắc nêu trên ta có thể rút ra được kết luận như sau: để giải quyết
một vụ án hình sự được công bằng, khách quan, chính xác và đầy đủ thì trong giai đoạn
điều tra, Cơ quan điều tra phải tuân thủ chấp hành nghiêm chỉnh, đầy đủ, các nguyên tắc
cơ bản nêu trên.
1.1.5. Tầm quan trọng của giai đoạn điều tra vụ án hình sự
Nhiệm vụ của giai đoạn điều tra là rất quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án
hình sự, bởi kết quả của hoạt động điều tra là cơ sở để Tòa án xét xử sau này. Mọi quyết
định của Tòa án về sự việc phạm tội và người thực hiện tội phạm bao gồm xác định tội
danh, quyết định hình phạt, hình phạt bổ sung đều phải dựa trên những chứng cứ đã thu
thập được ở giai đoạn điều tra.
Mặt khác, điều tra vụ án hình sự cũng góp phần loại trừ một thái cực khác trong
hoạt động tư pháp hình sự, ngăn chặn kịp thời việc thông qua quyết định khởi tố bị can
một cách không thận trọng, thiếu chính xác và do vậy, có thể sẽ kéo một loạt hậu quả tiêu
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 20

SVTH: Bùi Long Hải


cực tiếp theo xảy ra trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự ở các giai đoạn tố tụng hình
sự như: truy tố của Viện kiểm sát hoặc xét xử của Tòa án không khách quan, vô căn cứ
và trái pháp luật, làm oan những người vô tội. Trong thực tế, việc giải quyết các vụ án
hình sự hiện nay, có thể nói giai đoạn điều tra là giai đoạn giữ vai trò thành bại đối với
toàn bộ quá trình tố tụng hình sự, kết quả của hoạt động điều tra là cơ sở để Viện kiểm sát

truy tố người phạm tội ra trước Tòa án để Tòa án xét xử đúng người, đúng tội. Hơn nữa
thực tế hiện nay cho thấy những kết quả đạt được cũng như những sai lầm mắc phải trong
quá trình giải quyết vụ án hình sự như: bỏ lọt tội phạm, làm oan người vô tội… đều được
bắt nguồn từ giai đoạn điều tra. Ngoài ra hoạt động điều tra của Cơ quan điều tra còn tạo
điều kiện thuận lợi cho công tác xét xử của Tòa án bằng việc cung cấp những chứng cứ
về tội phạm và người phạm tội. Trong nhiều trường hợp, sự nhận định, đánh giá, và quyết
định của Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra còn quy định một
cách cơ bản cả tội danh và khung hình phạt mà người phạm tội phải gánh chịu.Và cuối
cùng, điều tra vụ án hình sự là một giai đoạn tố tụng hình sự cơ bản và vô cùng quan
trọng để tăng cường pháp chế, bảo vệ các quyền và tự do của công dân trong các giai
đoạn trước khi truy tố của Viện kiểm sát và xét xử của Tòa án, cùng với các giai đoạn
khác của quá trình tố tụng hình sự góp phần có hiệu quả vào cuộc đấu tranh phòng và
chống tội phạm trong toàn xã hội.

1.2. MỘT SỐ QUY ĐỊNH VỀ CÁC CHỦ THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA
VỤ ÁN HÌNH SỰ
Theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 thì thẩm quyền tiến hành
điều tra chỉ thuộc về Cơ quan điều tra và Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số
hoạt động điều tra, mỗi một cơ quan được tổ chức theo một hệ thống riêng biệt và lĩnh
vực điều tra cũng hoàn toàn riêng biệt, nhưng tựu chung lại chức năng cuối cùng của
những cơ quan nói trên cũng chỉ nhằm thực hiện các nhiệm vụ của giai đoạn điều tra đặt
ra, đó là: xác định chính xác, đầy đủ, khách quan tội phạm và người thực hiện hành vi
phạm tội, nhanh chóng khám phá từng vụ án xảy ra, hạn chế thiệt hại do tội phạm gây ra
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 21

SVTH: Bùi Long Hải

đến mức thấp nhất; xác định thiệt hại do tội phạm gây ra, tạo điều kiện cần thiết cho việc
giải quyết vụ án và đảm bảo cho việc thi hành án; xác định nguyên nhân và điều kiện
phạm tội, yêu cầu cơ quan và tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp khắc phục và ngăn
ngừa.
1.2.1. Cơ quan điều tra
Theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 và Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm
2004 (sửa đổi, bổ sung năm 2006 và 2009) thì dựa vào chủ thể thực hiện hành vi phạm
tội, đối tượng mà tội phạm tác động tới và thẩm quyền xét xử của Tòa án mà ta có cách
phân chia hệ thống Cơ quan điều tra như sau: Cơ quan điều tra trong Công an nhân dân,
Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân, Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân
tối cao.
Cơ quan điều tra trong Công an nhân dân được tổ chức như sau:
*Cơ quan Cảnh sát điều tra
+Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an gồm có: Cục Cảnh sát điều tra tội phạm
về trật tự xã hội, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, Cục Cảnh sát điều tra tội
phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma tuý và
Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra. Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an điều tra các
vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm quyền điều
tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh gồm: có Phòng Cảnh sát điều tra tội
phạm về trật tự xã hội, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và
chức vụ, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma tuý và Văn phòng Cơ quan Cảnh sát
điều tra. Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh điều tra các vụ án hình sự về các tội
phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXII của Bộ luật hình sự khi
các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp tỉnh hoặc các tội
phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện nhưng
xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện gồm có: Đội Cảnh sát điều tra tội
phạm về trật tự xã hội, Đội Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức
GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 22

SVTH: Bùi Long Hải


vụ, Đội Cảnh sát điều tra tội phạm về ma tuý và bộ máy giúp việc Cơ quan Cảnh sát điều
tra.Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp huyện điều tra các vụ án hình sự về các tội
phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXII của Bộ luật hình sự khi
các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp huyện, trừ các tội
phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao và
Cơ quan An ninh điều tra trong Công an nhân dân.
*Cơ quan an ninh điều tra
+Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an gồm có: các Phòng điều tra, Phòng nghiệp
vụ và Văn phòng Cơ quan An ninh điều tra. Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an điều
tra các vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp thuộc thẩm
quyền điều tra của Cơ quan An ninh điều tra Công an cấp tỉnh quy định tại Chương XI,
Chương XXIV và các tội phạm quy định tại các điều 180, 181, 221, 222, 223, 230, 231,
232, 236, 263, 264, 274 và 275 của Bộ luật hình sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm
quyền xét xử của Toà án nhân dân cấp tỉnh nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan An ninh điều tra Công an cấp tỉnh gồm có: các Đội điều tra, Đội nghiệp
vụ và bộ máy giúp việc Cơ quan An ninh điều tra. Cơ quan An ninh điều tra Công an cấp
tỉnh điều tra các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại Chương XI, Chương XXIV
và các tội phạm quy định tại các điều 180, 181, 221, 222, 223, 230, 231, 232, 236, 263,
264, 274 và 275 của Bộ luật hình sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của
Toà án nhân dân cấp tỉnh.
Nói tóm lại, thẩm quyền điều tra của các Cơ quan điều tra thuộc Công an nhân dân
là điều tra tất cả các tội phạm, trừ những tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan
điều tra trong Quân đội nhân dân và Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân được tổ chức như sau:

*Cơ quan điều tra hình sự Quân đội nhân dân
+Cơ quan điều tra hình sự Bộ Quốc phòng gồm có: các Phòng điều tra, Phòng
nghiệp vụ và bộ máy giúp việc Cơ quan điều tra hình sự. Cơ quan điều tra hình sự Bộ
Quốc phòng điều tra các vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 23

SVTH: Bùi Long Hải


tạp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra hình sự quân khu và tương đương
nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan điều tra hình sự quân khu và tương đương gồm có Ban điều tra và bộ
máy giúp việc Cơ quan điều tra hình sự. Cơ quan điều tra hình sự quân khu và tương
đương điều tra các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XII
đến Chương XXIII của Bộ luật hình sự, khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của
Toà án quân sự quân khu và tương đương hoặc các tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra
của Cơ quan điều tra hình sự khu vực nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan điều tra hình sự khu vực gồm có bộ phận điều tra và bộ máy giúp việc
Cơ quan điều tra hình sự. Cơ quan điều tra hình sự khu vực điều tra các vụ án hình sự về
các tội phạm quy định tại các chương từ Chương XII đến Chương XXIII của Bộ luật hình
sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự khu vực, trừ các tội
phạm thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát quân sự trung ương.
Căn cứ vào nhiệm vụ và tổ chức của Quân đội trong từng thời kỳ, Chính phủ trình
Uỷ ban thường vụ Quốc hội quyết định việc thành lập hoặc giải thể Cơ quan điều tra hình
sự quân khu và tương đương, Cơ quan điều tra hình sự khu vực.
*Cơ quan An ninh điều tra Quân đội nhân dân
+Cơ quan An ninh điều tra Bộ Quốc phòng gồm có các phòng điều tra, phòng

nghiệp vụ và bộ máy giúp việc Cơ quan An ninh điều tra. Cơ quan An ninh điều tra Bộ
Quốc phòng điều tra các vụ án hình sự về những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng, phức
tạp thuộc thẩm quyền điều tra của Cơ quan An ninh điều tra quân khu và tương đương
nhưng xét thấy cần trực tiếp điều tra.
+Cơ quan An ninh điều tra quân khu và tương đương gồm có Ban điều tra và bộ
máy giúp việc Cơ quan An ninh điều tra. Cơ quan An ninh điều tra quân khu và tương
đương điều tra các vụ án hình sự về các tội phạm quy định tại Chương XI và Chương
XXIV của Bộ luật hình sự khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân
sự quân khu và tương đương.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 24

SVTH: Bùi Long Hải


Căn cứ vào nhiệm vụ và tổ chức của Quân đội trong từng thời kỳ, Chính phủ trình
Uỷ ban thường vụ Quốc hội quyết định việc thành lập hoặc giải thể Cơ quan An ninh
điều tra quân khu và tương đương.
Nói tóm lại, thẩm quyền điều tra của các Cơ quan điều tra thuộc Quân đội nhân
dân là điều tra các tội phạm thuộc thẩm quyền xét xử của Toà án quân sự.
Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao được tổ chức như sau:
*Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao gồm có các phòng điều tra và
bộ máy giúp việc Cơ quan điều tra.
Thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao là
điều tra các vụ án hình sự về một số loại tội xâm phạm hoạt động tư pháp mà người phạm
tội là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp khi các tội phạm đó thuộc thẩm quyền xét xử của
Toà án nhân. Để làm rõ hơn về thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Viện kiểm sát
nhân dân Tối cao xin tham khảo vụ án “3 sỹ quan Công an tỉnh Tiền Giang bị khởi tố về

tội lợi dụng chức vụ quyền hạn khi thi hành công vụ6”.
Theo đơn tố cáo của ông Bùi Mạnh Lân và ông Phạm Văn Hướng tập trung ở các
nội dung sau: tố cáo ông Nguyễn Văn Nên và một số cán bộ điều tra tiến hành bắt khẩn
cấp, khám xét trái pháp luật đối với ông Bùi Mạnh Lân, Phạm Văn Hướng trong vụ án
gây rối trật tự công cộng năm 2003. Khi cơ quan có thẩm quyền ra quyết định trả tự do
cho ông Bùi Mạnh Lân và ông Phạm Văn Hướng nhưng ông Nguyễn Văn Nên và đồng sự
không thực hiện ngay, kéo dài thời gian giam giữ đối với họ. Ngoài ra còn có việc giải
quyết tranh chấp dân sự trái thẩm quyền đối với tranh chấp sử dụng thửa đất 23.383 m2 ở
huyện Dĩ An, tỉnh Bình Dương giữa ông Bùi Mạnh Lân và vợ chồng bà Huỳnh Thị Thu,
Nguyễn Văn Cư thu giữ trái pháp luật của ông Cư 5.25 tỉ đồng từ năm 2003 để gửi tiết
kiệm lấy lãi, cuối năm 2009 mới trả lại cho ông cư. Dùng tiền thu giữ trong một số vụ án
hình sự khác để gửi tiết kiệm lấy lãi và chia nhau dùng cho mục đích cá nhân. Ngày
7/6/2011 tại tỉnh Tiền Giang, Cục điều tra hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã
6

Vụ 3 nguyên cán bộ Công an tỉnh Tiền Giang bị khởi tố: “lấy tiền tang vật trong vụ án để gửi tiết kiệm lấy lãi tiêu
xài cá nhân” - Truy cập ngày 23/9/2012.

GVHD: Nguyễn Chí Hiếu

Trang 25

SVTH: Bùi Long Hải