Bước đầu tìm hiểu sự đề kháng kháng sinh từ các vi khuẩn trong môi trường

MỤC LỤC
Trang
Trang tựa ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
Nhận xét của giáo viên hướng dẫn ................................... Error! Bookmark not defined.
Lời cảm tạ ............................................................................................................... iii
Tóm tắt luận văn ................................................................. Error! Bookmark not defined.
Mục lục ...................................................................................................................................i
Danh sách các chữ viết tắt ..................................................................................................ix
Danh sách các bảng ..............................................................................................................x
Danh sách các hình..............................................................................................................xi
Danh sách các sơ đồ ............................................................................................................xi
Chương 1 MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1
1.1 Đặt vấn đề ...................................................................................................................1
1.2 Mục đích .....................................................................................................................2
1.3 Yêu cầu........................................................................................................................2
Chương 2 TỔNG QUAN ..................................................................................................3
2.1 Vi khuẩn trong môi trường .......................................................................................3
2.1.1 Vai trò của vi khuẩn trong môi trường ..................................................... 3
2.1.2 Giới thiệu một số vi khuẩn trong môi trường ........................................... 4
2.1.2.1 Acinetobacter spp ......................................................................... . 4
2.1.2.2 Aeromonas spp. .............................................................................. 5
2.1.2.3 Pseudomonas spp............................................................................ 8
2.1.2.4 Stenotrophomonas maltophilia ..................................................... 12
2.2 Giới thiệu sơ lược về kháng sinh ...........................................................................13
2.2.1 Khái niệm .............................................................................................. 13
2.2.2 Các nhóm thuốc kháng sinh ................................................................... 14
2.2.2.1 Nhóm beta - lactam ....................................................................... 14
2.2.2.2 Nhóm aminoglycoside .................................................................. 15
2.2.2.3 Nhóm polypeptide ........................................................................ 15
2.2.2.4 Nhóm tetracycline......................................................................... 16

2.2.2.5 Nhóm phenicol ............................................................................. 16
2.2.2.6 Nhóm macrolide ........................................................................... 17
2.2.2.7 Nhóm sulfonamide........................................................................ 17
2.2.2.8 Nhóm diaminopyrimidine ............................................................. 17
2.2.2.9 Nhóm quinolone ........................................................................... 18
2.2.2.10 Các nhóm khác ........................................................................... 18
2.3 Sự đề kháng kháng sinh ..........................................................................................18
2.3.1 Nguyên nhân của sự đề kháng kháng sinh .............................................. 19
2.3.1.1 Đề kháng tự nhiên ......................................................................... 19
2.3.1.2 Đề kháng thu nhận ....................................................................... 19
2.3.2 Các cơ chế đề kháng kháng sinh của vi khuẩn ........................................ 20
2.3.2.1 Sản xuất ra enzyme làm bất hoạt kháng sinh ................................ .20
2.3.2.2 Ngăn chặn kháng sinh không thể xâm nhập qua thành tế bào ....... .20
2.3.2.3 Thay đổi tại điểm tác động .......................................................... . 20
2.3.2.4 Phát sinh đường chuyển hóa mới ............................................... . 21
2.3.2.5 Sản xuất ra nhiều chất cạnh tranh với kháng sinh ......................... .21
2.3.2.6 Đề kháng chéo ........................................................................... . 21
2.4 Các phương pháp xác định độ mẫn cảm của vi khuẩn đối với kháng sinh.......21
2.4.1 Phương pháp định tính ........................................................................... 21
2.4.1.1 Các yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả phản ứng ..................... . 21
2.4.1.2 Chọn lựa đĩa kháng sinh............................................................... .23
2.4.1.3 Quy trình kiểm tra chất lượng ...................................................... .23
2.4.2 Phương pháp định lượng ........................................................................ 26
2.5 Những nghiên cứu liên quan đến sự đề kháng kháng sinh trong môi trường ..27
Chương 3 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP ............................................................29
3.1 Thời gian và địa điểm .............................................................................................29
3.1.1 Thời gian ............................................................................................... 29
3.1.2 Địa điểm ................................................................................................ 29
3.2. Nội dung nghiên cứu và chỉ tiêu theo dõi ............................................................29

3.3 Vật liệu ......................................................................................................................30


3.3.1 Đối tượng khảo sát ................................................................................. 30
3.3.2 Thiết bị và dụng cụ ................................................................................ 30
3.3.3 Môi trường ............................................................................................. 30
3.3.4 Các hóa chất .......................................................................................... 31
3.3.5 Đĩa giấy tẩm kháng sinh......................................................................... 31
3.4 Phương pháp tiến hành ............................................................................................31
3.4.1 Cách lấy mẫu và bảo quản mẫu .............................................................. 31
3.4.1.1 Mẫu nước .................................................................................... .31
3.4.1.2 Mẫu đất....................................................................................... . 32
3.4.2 Phân lập các chủng vi khuẩn từ môi trường............................................ 33
3.4.2.1 Qui trình phân lập Aeromonas spp. và Pseudomonas spp ............ . 33
3.4.2.2 Qui trình phân lập Pseudomonas spp. và Acinetobacter spp. ........ .37
3.4.2.3 Qui trình phân lập Stenotrophomonas maltophilia ...................... . 39
3.4.3 Thực hiện kháng sinh đồ ........................................................................ 41
3.5 Phương pháp xử lý số liệu ......................................................................................42
Chương 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN.....................................................................43
4.1 Kết quả phân lập và định danh Aeromonas spp., Pseudomonas spp.,
Acinetobacter spp., Stenotrophomonas maltophilia từ các mẫu nước và mẫu đất 43
4.1.1 Tỉ lệ phát hiện Aeromonas spp. trong môi trường nước .......................... 43
4.1.2 Tỉ lệ phát hiện Acinetobacter spp. trong môi trường nước và đất ........... 44
4.1.3 Tỉ lệ phát hiện Pseudomonas spp. trong môi trường nước và đất ............ 46
4.1.4 Tỷ lệ phát hiện Stenotrophomonas maltophilia trong môi trường đất ..... 48
4.1.5 Sự tương thích giữa kết quả phân lập của đề tài với kết quả kiểm chứng
tại Đại học Tufts, Hoa Kỳ. .............................................................................. 49
4.2 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ............................................................................49
4.2.1 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ đối với các gốc Aeromonas spp. .......... 50
4.2.2 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ đối với các gốc Acinetobacter spp. ...... 51

4.2.3 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ đối với các gốc Pseudomonas spp. ...... 52
4.2.4 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ đối với các gốc Stenotrophomonas
maltophilia ..................................................................................................... 53


Chương 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .........................................................................55
5.1 Kết luận .....................................................................................................................55
5.2 Đề nghị ......................................................................................................................56
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................57
Phụ lục .................................................................................................................................61


DANH SÁCH CÁC CHỮ VIẾT TẮT
AA

: Aeromonas Agar

TSI

: Tryple Sugar Iron Agar

MCK

: MacConkey

NA

: Nutrient Agar

Đ/Đ

: Đỏ/ Đỏ

Đ/NC

: Đỏ/ Nguyên chất

Đ/V

: Đỏ/ Vàng

YSA – CN

: Yersinia - cefsulodin và novobiocin

APUA

: Alliance for Prudent Use of Antibiotic

MHA

: Muller – Hinton Agar

PBG

: Peptone Beef extract Glycogen

MIC

: Minimal inhibitory concentration

MRVP

: Methy Red Voges Proskauer


DANH SÁCH CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1 Phân biệt những loài Aeromonas .............................................................. 7
Bảng 2.2 Một số đặc điểm của nhóm Aeromonas di động ........................................ 7
Bảng 2.3 Đặc điểm sinh hóa của một số loài Pseudomonas ................................... 10
Bảng 2.4 Các bệnh cảm nhiễm do Pseudomonas ở động vật .................................. 11
Bảng 2.5 Đường kính vòng vô khuẩn ..................................................................... 24
Bảng 3.1 Bảng phân bố lấy mẫu nước và số lượng mẫu ......................................... 32
Bảng 3.2 Bảng phân bố lấy mẫu đất ....................................................................... 33
Bảng 4.1 Tỉ lệ phát hiện Aeromonas spp. trong các loại môi trường nước .............. 44
Bảng 4.2 Tỉ lệ phát hiện Acinetobacter spp. trong các loại môi trường nước .......... 45
Bảng 4.3 Tỉ lệ phát hiện Acinetobacter spp. trong môi trường đất .......................... 44
Bảng 4.4 Tỉ lệ phát hiện Pseudomonas spp. trong các loại môi trường nước .......... 47
Bảng 4.5 Tỷ lệ phát hiện Pseudomonas spp. trong môi trường đất ......................... 48
Bảng 4.6 Tỉ lệ phát hiện S. maltphilia trong môi trường đất ................................... 48
Bảng 4.7 Sự tương thích giữa kết quả phân lập của đề tài với kết quả kiểm chứng tại
Đại học Tufts, Hoa Kỳ ........................................................................................... 49
Bảng 4.8 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ với chủng Aeromonas spp. phân lập..... 50
Bảng 4.9 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ với chủng Acinetobacter spp. phân lập. 51
Bảng 4.10 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ với chủng Pseudomonas spp. phân lập522
Bảng 4.11 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ với chủng Stenotrophomonas
maltophilia phân lập .............................................................................................. 53

DANH SÁCH CÁC HÌNH
Trang
Hình 3.1 Hình thái vi khuẩn Aeromonas dưới kính hiển vi ..................................... 35
Hình 3.2 Các phản ứng sinh hóa để phân lập Aeromonas ....................................... 35
Hình 3.3 Phản ứng di động và không di động trên thạch ........................................ 35
Hình 3.4 Hình thái vi khuẩn Pseudomonas dưới kính hiển vi ................................. 36
Hình 3.5 Các phản ứng sinh hóa phân lập Pseudomonas .............................................36
Hình 3.6 Hình thái vi khuẩn Acinetobacter dưới kính hiển vi................................. 38
Hình 3.7 Các phản ứng sinh hóa phân lập Acinetobacter........................................ 39
Hình 3.8 Vi khuẩn S. maltophilia mọc gần đĩa kháng sinh ..................................... 40
Hình 3.9 Phản ứng sinh ure (-) và gelatin (+) ......................................................... 41
Hình 4.10 Kết quả thực hiện kháng sinh đồ............................................................ 42

DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 3.1 Qui trình phân lập Aeromonas và Pseudomonas từ môi trường .............. 33
Sơ đồ 3.2 Qui trình phân lập Pseudomonas spp. và Acinetobacter spp. từ môi
trường .................................................................................................................... 37
Sơ đồ 3.3 Qui trình phân lập S. maltophilia trong đất ............................................. 39


Chương 1
MỞ ĐẦU
1.1 Đặt vấn đề
Vi khuẩn rất phổ biến trong tự nhiên, chúng có mặt khắp mọi nơi: trong đất,
trong nước, trong không khí, trên cơ thể động thực vật và còn ở dạng cộng sinh với
các sinh vật khác. Bên cạnh những vi khuẩn gây bệnh chiếm tỉ lệ nhỏ so với tổng số
vi khuẩn có trong môi trường thì vi khuẩn không gây bệnh và có ích chiếm tỉ lệ khá
lớn.
Hiện nay, tình hình lạm dụng kháng sinh để điều trị nhiễm khuẩn trong nhân
y và thú y đang rất được quan tâm. Kháng sinh được sử dụng một cách bừa bãi:

dùng không đúng liều lượng, không đúng khoảng cách giữa các lần, dùng khi không
cần thiết, chọn kháng sinh không phù hợp, v.v… Ngoài việc dùng kháng sinh để
phòng trị bệnh cho gia súc, các nhà chăn nuôi còn dùng nó như những chất kích
thích tăng trưởng trong chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Kháng sinh được trộn vào
trong thức ăn với nồng độ thấp nhằm giúp thú mau lớn, tăng trọng nhanh nhưng sẽ
gây ra sự tích lũy kháng sinh trong cơ thể và bài thải ra môi trường bên ngoài. Điều
đó đã tạo nên những chủng vi khuẩn mang gen kháng thuốc sống sót, nhân lên và
lan tràn trong môi trường. Hơn nữa, những vi khuẩn không gây bệnh hay gây bệnh
cơ hội cũng từ đó tồn trữ tính kháng thuốc và truyền lại cho những vi khuẩn khác.
Chính vì thế, hiện nay đã có nhiều chủng vi khuẩn kháng thuốc tăng lên trong cộng
đồng như: Aeromonas spp. có nguồn gốc từ môi trường thủy sản, là tác nhân lây
nhiễm mà ngày càng mang tính đa kháng thuốc; Staphylococcus aureus đề kháng
với penicillin, methicillin, penicillin thế hệ thứ 3; Acinetobacter baumanii kháng
gentamicin,

polymixin;

Pseudomonas

aeruginosa

fluoroquinolone, imipenem (Marshall và ctv, 2009).

1

kháng

ceftazidime,

Với mục đích bước đầu tìm hiểu sự đề kháng kháng sinh với một số gốc vi
khuẩn phân lập được từ môi trường (đất và nước), điển hình là các vi khuẩn:
Aeromonas spp., Acinotobacter spp., Pseudomonas spp., Stenotrophomonas
maltophilia và từ đó có thể đưa ra những nhận xét về tình hình đề kháng kháng sinh
của các gốc vi khuẩn đó. Chúng tôi đã thực hiện đề tài “Bước đầu tìm hiểu sự đề
kháng kháng sinh từ các vi khuẩn trong môi trường” với sự đồng ý của khoa
Chăn Nuôi Thú Y – Trường Đại học Nông Lâm và dưới sự hướng dẫn của TS. Hồ
Thị Kim Hoa, BSTY. Lê Hữu Ngọc. Nghiên cứu này là một phần trong nghiên cứu
của APUA (the Alliance for Prudent Use of Antibiotic - một tổ chức nghiên cứu vấn
đề đề kháng kháng sinh) về xây dựng và phát triển các dữ liệu mẫn cảm kháng sinh
của vi khuẩn cộng sinh – nơi tồn trữ các gen kháng kháng sinh.
1.2 Mục đích
Phân lập một số vi khuẩn (Aeromonas spp., Acinetobacter spp.,
Pseudomonas spp., Stenotrophomonas maltophilia) trong môi trường và xác định
mức độ đề kháng kháng sinh của các gốc vi khuẩn phân lập được theo phương pháp
khuếch tán trên thạch.
1.3 Yêu cầu
Thu thập mẫu nước thải chăn nuôi, nước ao nuôi cá, nước sông, mẫu đất
trồng rau và cỏ gần khu vực chăn nuôi từ các tỉnh Tp Hồ Chí Minh, Đồng Nai,
Long An, Bình Dương, Tiền Giang, Tây Ninh.
Phân lập và giữ các gốc vi khuẩn: Aeromonas spp., Acinetobacter spp.,
Pseudomonas spp., Stenotrophomonas maltophilia.
Thử kháng sinh đồ với các gốc vi khuẩn phân lập được.

2


Chương 2
TỔNG QUAN
2.1 Vi khuẩn trong môi trường

2.1.1 Vai trò của vi khuẩn trong môi trường
Vi khuẩn trong môi trường tồn tại dưới nhiều dạng khác nhau, có thể là vi
khuẩn gây bệnh, hoặc vi khuẩn có lợi và cũng có thể là vi khuẩn cơ hội.
Vi khuẩn gây bệnh chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng nó đóng vai trò quan trọng và gây
nhiều chú ý trong cộng đồng. Do việc sử dụng kháng sinh để phòng và điều trị bệnh
nhiễm khuẩn một cách bừa bãi mà đã gây xuất hiện nhiều chủng vi khuẩn đề kháng
kháng sinh và tạo nên một nguy hiểm cho toàn cầu. Từ đó đã gây ra khó khăn trong
công tác điều trị của nhân y cũng như thú y. Vi khuẩn cũng được phát tán và lan
truyền gen đề kháng vào trong môi trường bằng nhiều cách. Như nguồn nước thải ô
nhiễm từ các trại chăn nuôi không được xử lý; nó ngấm vào trong đất, trong mạch
nước ngầm, thải vào ao nuôi cá, thải ra sông. Hoặc phân bón động vật là một nguồn
hỗn hợp các chất dinh dưỡng hữu cơ và vô cơ cho nông nghiệp như nitơ, phospho;
tuy nhiên phân động vật cũng có thể chứa các thành phần hóa học khác như kim
loại nặng, kích thích tố, các hợp chất kháng khuẩn mà có được là từ thức ăn chăn
nuôi và cách sử dụng thuốc thú y. Từ đó dẫn đến việc gia tăng số lượng vi khuẩn đề
kháng kháng sinh trong môi trường.
Bên cạnh đó, các vi khuẩn sống trong đất và nước còn tham gia tích cực vào
quá trình phân giải các xác hữu cơ biến chúng thành CO2 và các hợp chất vô cơ
dùng làm thức ăn cho cây trồng. Các vi khuẩn cố định nitơ thực hiện việc biến khí
nitơ (N2) trong không khí thành hợp chất nitơ (NH3, NH4) cung cấp cho cây trồng.
Vi khuẩn có khả năng phân giải các hợp chất khó tan chứa P, K, S và tạo ra các
vòng tuần hoàn trong tự nhiên như: chu trình cacbon, nitơ, phospho và lưu huỳnh.
Chúng còn tham gia vào việc phân giải các chế phẩm công nghiệp, phế thải đô thị
cho nên có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường. Ví dụ: Pseudomonas có

3


khả năng phân giải lưu huỳnh hữu cơ, những hợp chất lân vô cơ khó tan Ca3(PO4)2.
Vi khuẩn có khả năng phân giải dầu trong môi trường biển: Achromobacter,

Acinetobacter, Alcaligenes, Bacillus,.v.v... (Lương Đức Phẩm, 2009). Một số loài
Acinetobacter cũng được biết là tham gia vào việc phân hủy sinh học của một số
chất gây ô nhiễm khác nhau như: biphenyl, clo biphenyl, phenol, dầu thô, loại bỏ
phospho và kim loại nặng (Haleem, 2003).
2.1.2 Giới thiệu một số vi khuẩn trong môi trường
2.1.2.1 Acinetobacter spp.
(a) Phân loại (Bergey, 1994)
Họ: Neisseriaceae
Giống: Acinetobacter
Loài: A. baumanni, A. calcoaceticus, A. haemolyticus, A. johnsonii, A. junii,
A. lwoffii.
(b) Hình thái
Là những vi khuẩn Gram âm, trực khuẩn ngắn, có kích thước 0,9×1,6µm
đường kính và 1,5×2,5µm chiều dài nên thường có hình dạng song liên cầu hay
song cầu. Vi khuẩn không di động, không có nhung mao, không hình thành nha bào
nhưng hình thành giáp mô.
(c) Đặc điểm nuôi cấy
Acinetobacter spp là vi khuẩn hiếu khí. Tất cả các chủng đều phát triển từ 20
0

– 30 C nhưng nhiệt độ tối ưu là 33 – 350C.
Acinetobacter có thể phát triển mạnh trên môi trường thạch thường và thạch
MacConkey. Trên môi trường Nutrient Agar khuẩn lạc nhỏ, tròn, trơn, màu trắng
đục hoặc trong. Trên môi trường thạch máu: khuẩn lạc nhỏ, màu xám, trơn láng,
không dung huyết. Hầu hết các loài Acinetobacter, ngoại trừ một số chủng A.
lwoffii, phát triển tốt trên MacConkey (không muối). Khuẩn lạc trên môi trường này
không màu do không lên men đường lactose (Collins và Lyne, 1989). Trên môi
trường CHROMagar™ Acinetobacter agar khuẩn lạc có màu đỏ, nhỏ gọn và lồi.

4

(d) Đặc điểm sinh hóa
Catalase (+), oxidase (-), TSI (Đ/Đ hoặc Đ/NC), nitrate (-), indol (-), urease
(-), citrate (+) (APUA, 2009).
(e) Sự phân bố và tính gây bệnh
Acinetobacter spp phân bố rộng rãi trong thiên nhiên. Những vi khuẩn này
có thể tồn tại trong những điều kiện môi trường khác nhau. Chúng được phân lập
trong nước, đất, thực phẩm, chất thải, thực vật, và trên cơ thể người như: từ da, ruột,
âm đạo, mũi, khí quản. Một số loài Acinetobacter có thể tồn tại trong thời gian dài
trên những bề mặt khác nhau, tốt nhất là môi trường khô ráo. Điều này rất quan
trọng đối với bệnh viện, bởi vì những chủng này có thể gây nhiễm trùng nghiêm
trọng ở những bệnh nhân bị tổn thương, thường gây tử vong. Nói chung,
Acinetobacter không có tính gây bệnh nhưng khi người và động vật giảm sức đề
kháng thì vi khuẩn phát huy tính gây bệnh, tạo nên bệnh cảm nhiễm cơ hội (Idomir
M và ctv, 2009).
Vi khuẩn thuộc họ này còn được biết là được tham gia vào quá trình phân
hủy sinh học, lọc và loại bỏ một số chất hữu cơ và vô cơ do con người thải ra chất
thải nguy hại (Haleem, 2003). Người ta đã xác nhận rằng Acinetobacter chủ yếu
chịu trách nhiệm loại bỏ phosphate sinh học (Auling, 1991; Wagner, 1994). Những
chủng Acinetobacter cũng đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ các kim loại
nặng (Boswell, 2001; Fancico, 2002).
2.1.2.2 Aeromonas spp.
(a) Phân loại (Collins và Lyne, 1989)
Họ: Vibrionaceae
Giống: Aeromonas
Loài: gồm 2 nhóm tách biệt nhau: (1) nhóm ưa lạnh không di động: A.
salmonicida và (2) nhóm ưa ấm di động: A. hydrophila, A. caviae, A. sobria.

5

(b) Hình thái (Bergey, 1994)
Vi khuẩn Gram âm có dạng trực thẳng hai đầu tròn với kích thước
0,3×1,0µm đường kính và 1,0×3,5µm chiều dài. Tồn tại dưới dạng đơn, bắt cặp
hoặc chuỗi ngắn. Thường di động với tiên mao đơn cực.
(c) Đặc điểm nuôi cấy
Aeromonas spp. là vi khuẩn hiếu khí hoặc yếm khí tùy nghi. Nhiệt độ tối ưu
để phát triển là 22 - 280C nhưng tốt nhất tại 370C, tuy nhiên có một số chủng thì
không phát triển được.
Trên thạch MacConkey: khuẩn lạc Aeromonas điển hình sẽ có kích thước lớn
(đường kính 2 – 3mm), tròn, không màu (không lên men lactose). Trên thạch PBG
(peptone – beef – extract – glycogen): với đĩa có phủ lớp thạch 2% thì khuẩn lạc
điển hình có kích thước nhỏ (đường kính 0,3 – 0,5mm), hình tròn, màu vàng và
được viền bởi một vòng sáng màu vàng; đĩa không có phủ lớp thạch, khuẩn lạc
Aeromonas điển hình sẽ có kích thước lớn hơn (đường kính 2 – 3mm), hình tròn,
màu vàng – xanh, tâm hơi đen và có mặt bao quanh trong mờ. Trên thạch Yersinia
(YSA) có bổ sung cefsulodin và novobiocin (YSA – CN): khuẩn lạc Aeromonas
điển hình sẽ có kích thước lớn (đường kính 2 – 4 mm), bề mặt ghồ ghề, xung quanh
khuẩn lạc có sợi và tâm khuẩn lạc màu đỏ tối, mép khuẩn lạc màu hồng phớt với
mặt bao quanh trong mờ. Ở một số khuẩn lạc có thể có vùng sáng giữa tâm màu tối
và mặt bao quanh (Nguyễn Đức Lượng, 2006).
Aeromonas Agar (AA) là một môi trường chọn lọc cao cho phân lập
Aeromonas spp. từ thực phẩm, bệnh phẩm, và môi trường. AA chứa các thành phần
chọn lọc như: brilliant green, irgasan; mà những chất này làm phát triển những
Aeromonas nhạy cảm với ampicillin. Khuẩn lạc trên môi trường AA có dạng tròn
lớn với kích thước 0,5 – 3mm, đục, hơi hồng (Lab M, 2009).
(d) Đặc điểm sinh hóa (Nguyễn Đức Lượng, 2006)
Catalase (+), Oxidase (+), TSI (Đ/V), arginine dihydrolase (+), ornithine
decarboxylase (-), urease (-), gelatinase và DNase (+).

Lên men các loại đường: glucose, manitol, succrose, arabinose.

6


Bảng 2.1 Phân biệt những loài Aeromonas (Collins và Lyne, 1989)
Di động

Phát triển ở 370C

Sắc tố nâu

A. salmonicida

-

-

+

A. hydrophila

+

+

v

(+: dương tính, -: âm tính, v: có thể thay đổi)
Bảng 2.2 Một số đặc điểm của nhóm Aeromonas di động (Collins và Lyne, 1989)

Aesculin

Sinh acid từ

Khí từ p/ư

Lysin

VP

Đĩa cephalothin

hydrolysis

Arabinose

Salicin

glucosa

30µg

A. hydrophila

+

+

+

+

+

+

R

A. caviae

+

+

+

-

-

-

R

A. sobria

-

-

-

+

+

+

S

(R: đề kháng, S: nhạy cảm)
(e) Sự phân bố và tính gây bệnh
Sự phân bố của các loài Aeromonas liên quan đáng kể đến nồng độ ô nhiễm
cặn trong nước. A. caviae chiếm ưu thế trong nước thải và nước với mức độ ô
nhiễm cặn cao. Trong vùng nước với nồng độ ô nhiễm cặn thấp hoặc không thì tỷ lệ
A. sobria và các loài khác tăng lên đáng kể. A. hydrophila được phân bố rộng rãi
trong nước ngọt, nước muối và có thể được tìm thấy trong thực phẩm, nước uống,
hệ thống nước ở bệnh viện (Abulhamd, 2009).
Vi khuẩn Aeromonas spp. phổ biến trong môi trường nước ngọt như: ao
nuôi cá, nước sông, nước thải, v.v… Chúng còn cư ngụ chủ yếu trong ruột cá. Một
vài loài gây bệnh cho cá, ếch, ít gây bệnh cho động vật có vú. Ở Việt Nam các loài
cá nuôi lồng, bè và ao nuôi nước ngọt thường gặp bệnh đốm đỏ, nhiễm trùng huyết
như: trắm cỏ, cá trôi, cá chép, cá mè, cá ba sa, cá bống tượng, cá tai tượng, cá trê.
Vi khuẩn có thể gây bệnh ở cá ba sa, cá sấu, bệnh đỏ chân ở ếch, đốm nâu ở tôm
càng xanh. Tỷ lệ tử vong ở động vật thủy sản thường từ 30 – 70%, riêng ở cá giống
(ba sa, trê) có thể chết 100% (Bùi Quang Tề, 2009). A. salmonicida là một kí sinh
trùng bắt buộc của cá salmonid.

7

Ở người A. hydrophila đã có lúc được xem là vi khuẩn gây bệnh cơ hội
(opportunistic pathogen) ở mức thấp. Mặc dù thế, hiện nay chúng được coi là tác
nhân gây bệnh chủ yếu. A. hydrophila đôi khi có thể gây nhiễm trùng trong cơ thể
người mà từ nhiễm trùng vết thương, nhiễm trùng máu, có thể gây tiêu chảy ở trẻ
em và ngộ độc thực phẩm (Nguyễn Đức Lượng, 2006).
2.1.2.3 Pseudomonas spp.
(a) Phân loại (Bergey, 1994)
Họ: Pseudomonadaceae
Giống: Pseudomonas
Loài: P. aeruginosa, P. fluorescens, P. putida, P. mallei, P. pseudomallei, P.
maltophilia, P. cepacia, P. stutzeri, P. mendocina, P. alcaligenes, P.
pseudoalcaligenes.
(b) Hình thái (Bergey, 1998)
Là những trực thẳng hay mảnh, hơi cong nhưng không xoắn; Gram âm; tồn
tại ở dạng đơn, bắt cặp hoặc tạo chuỗi ngắn; kích thước trung bình 0,5 ×1,0 × 1,5 ×
5,0 µm; không bào tử và giáp mô. Có khả năng di động với 1 hoặc vài tiên mao đơn
cực.
(c) Đặc điểm nuôi cấy
Vi khuẩn hiếu khí bắt buộc, dễ dàng nuôi cấy trên các môi trường thông
thường như thạch dinh dưỡng, thạch máu, canh thang nhưng P.aeruginosa có thể
phát triển trên môi trường kị khí nếu có NO-3 làm chất nhận điện tử. Tăng trưởng
được trên môi trường nghèo dinh dưỡng chỉ gồm khoáng và một nguồn cacbon
thích hợp duy nhất như acetate, pyruvate, succinate, glucose, 2-ketogluconate, Lvaline, β-alanine, DL-arginine. Trong môi trường ít chất dinh dưỡng thì P.
aeruginosa vẫn có thể sống được. Vì vậy người ta còn có thể tìm thấy chúng trong
nước tinh khiết, nước uống đóng chai (Trần Linh Thước, 2004).
Nhiệt độ thích hợp 30 – 370C nhưng có thể phát triển được ở 420C. Nhưng
tốt ở nhiệt độ 20 – 250C (đối với thức ăn), hoặc 35 – 370C (đối với bệnh phẩm ở
động vật). Có pH thích hợp từ 7,2 – 7,5.

8


Mọc tốt trên các môi trường như: NA (nutrient agar), MacConkey agar, NA
có chứa 0,1% cetrimide, King’ Medium A và Aeromonas agar. Khuẩn lạc trên NA
thường lớn (2 – 4 mm), bằng phẳng, lan rộng ra và có sắc tố. Sắc tố phát huỳnh
quang màu xanh vàng có thể khuếch tán vào trong môi trường. Trên môi trường BA
(Blood agar): tiêu huyết β, khóm vi khuẩn lớn, phẳng hay hơi lồi, rìa không đều.
Trên môi trường MacConkey: không lên men đường lactose, khóm vi khuẩn không
màu (Collins and Lyne, 1989). Trên môi trường AA khuẩn lạc đục, hồng nhạt, có
kích thước 0,5 – 1 mm (APUA, 2009). Trên môi trường canh: đục đều, có màu vàng
sau đổi màu xanh. Canh trùng già trở nên nhớt và sợi (Tô Minh Châu và Trần Thị
Bích Liên, 2001).
(d) Đặc điểm sinh hóa (Collins và Lyne, 1989)
Không lên men đường lactose, lên men không sinh hơi glucose.
Oxidase (+), catalase (+), TSI (Đ/Đ), indol (-), H2S (-), MR (-), VP (-),
nitrate (+), citrate (+), di động (+), có khả năng tan chảy gelatinase.
(e) Sắc tố
Một số chủng sinh sắc tố hòa tan và chất thơm. Có 2 loại sắc tố chính:
Pyoverdin: là sắc tố phát huỳnh quang màu xanh vàng khi được kích thích
bởi bước sóng thấp hơn 260nm. Sắc tố này được tạo ra trong môi trường có nồng độ
sắt thấp, dễ khuếch tán và có chức năng trong cơ chế trao đổi sắt của vi khuẩn. Sắc
tố này do P. fluorescens sản sinh ra.
Pyocyanine: là sắc tố có màu xanh ở pH trung tính hay kiềm, màu đỏ trong
môi trường acid. Sắc tố này là yếu tố tạo màu xanh trong mủ xanh là đặc tính gây
bệnh bởi P. aeruginosa (Trần Linh Thước, 2003).
Chất thơm do trực khuẩn mủ xanh sinh ra là kimetylamin.

9

Bảng 2.3 Đặc điểm sinh hóa của một số loài Pseudomonas (Collins và Lyne, 1989)
Phát triển tại
40C

420C

P. aeruginosa

_

+

P. fluorescens

+

P. putida

+

Lên men đường

Nitrate

Urease

Tan chảy
gelatin

Ethanol

Glucose

Manitol

+

+

+

+

+

+

_

+

_

+

+

_

+

_

_

+

+

_

_

_

(f) Kháng nguyên
Vi khuẩn có kháng nguyên lông H không bền với nhiệt và kháng nguyên O
chịu nhiệt. Đối với P. aeruginosa, dựa vào kháng nguyên O, người ta chia thành 16
type huyết thanh.
Cũng như các trực khuẩn đường ruột, kháng nguyên O của P. aeruginosa
mang nội độc tố bản chất glucid – lipid – protein. Nhưng trong cơ chế sinh bệnh
quan trọng hơn là ngoại độc tố. Ngoại độ tố này tác động lên hồng cầu chó, thỏ,
người và chuột lang (nội độc tố pyoxyanolyzin) và pyoxyanaze làm tan cơ huyết.
(g) Sự phân bố và tính gây bệnh
Pseudomonas spp. hiện diện phổ biến trong đất, nước, nhất là những nơi ẩm
thấp. Chúng còn được phát hiện sống bám bên ngoài của thực vật, động vật, kể cả
trong các thiết bị bệnh viện. Nhiều loài Pseudomonas spp. hầu hết là thực vật hoại
sinh, nhưng có hai loài quan trọng ở động vật là P. aeruginosa, P. pseudomallei. Họ
ngựa nhiễm bệnh là nguồn chứa P. mallei, P. aeruginosa, P. pseudomallei có mặt

trong đất và nước. P. aeruginosa tìm thấy khắp nơi, còn P. pseudomallei tìm thấy
chủ yếu ở vùng nhiệt đới (Quinn và ctv, 1998).
Pseudomonas spp. là vi khuẩn gây bệnh cơ hội trên người, khi cơ thể bị suy
giảm miễn dịch, bị mắc bệnh ác tính hay mãn tính, khi dùng corticoid lâu dài, sử
dụng kháng sinh tùy tiện,… Chúng có thể gây ra nhiều bệnh khác nhau: viêm màng
trong tim, viêm đường hô hấp, viêm phổi, nhiễm trùng đường máu, viêm màng não
mủ, áp xe, gây bệnh sừng hóa ở mắt, gây nhiễm trùng da, mô mềm (Trần Linh
Thước, 2003).

10


P. aerruginosa sản sinh elastase, ngoại độc tố A, protease, bacteriocin
(pyocin), .v.v. Các protein độc tố này liên quan đến việc hình thành các ổ hoại tử tổ
chức ở phổi cũng như ở da. Ở các ổ bệnh, mủ hoặc các chất tiết xuất sẽ có màu
xanh lục (Tô Minh Châu và Trần Thị Bích Liên, 2001).
Loài vi khuẩn này kháng thuốc phổ biến đối với nhiều loại kháng sinh và có
khả năng kháng thuốc tự nhiên do có hàng rào ngăn cản tính thấm ở màng ngoài
lypopolysaccharid. Tính kháng thuốc còn được quy định bởi các plasmid và các yếu
tố di truyền này có thể được lan truyền trong quần thể thông qua hiện tượng tải nạp
và giao nạp, tạo ra những đột biến kháng thuốc mới (Trần Linh Thước, 2003).
Bảng 2.4 Các bệnh cảm nhiễm do Pseudomonas ở động vật (Phạm Hồng Sơn,
2008)
Bệnh

Bệnh nguyên

Động vật cảm thụ

Bệnh trạng

Tỵ thư

P. mallei

Ngựa, lừa, la,

Hình thành hạch tỵ

người.

thư ở xoang mũi,
phổi, da.

Giả tỵ thư

P. pseudomallei

Gậm nhấm, động

Hình thành hạch

vật khác

dạng tỵ thư ở hạch
lympho ngựa

Bệnh trực khuẩn

P. aeruginosa

heo

mủ xanh ở heo

Bại huyết heo con,
viêm hóa mủ
thường màu xanh

Bệnh viêm phổi

P. aeruginosa

Chồn vizon (mink)

xuất huyết ở chồn

Viêm phổi xuất
huyết

vizon
Bệnh cảm nhiễm

P. fluorescens

Cá nục, cá

Da và mang xuất

Pseudomonas ở

hoặc P. putida

hanh,.v.v…

huyết, loét (bệnh
đóng dấu ở cá)

cá
P. dermoalba

Cá

11

Bệnh trắng đuôi ở


cá giống
P. anguilliseptica,

Lươn, cá chình

Bệnh đốm đỏ
(xuất huyết) ở

P. chlororaphis

lươn, cá chình.
Pseudomonas spp.

Cá chép

Bệnh đốm trắng
do vi khuẩn

2.1.2.4 Stenotrophomonas maltophilia
(a) Phân loại
Stenotrophomonas maltophilia tên cũ là Pseudomonas maltophilia rồi đổi
thành Xanthomonas maltophilia năm 1983, sau đó 10 năm được phân loại lại thành
1 loài của giống Stenotrophomonas, có họ là Xanthomonadaceae (Võ Thị Chi Mai
và Ngô Thị Quỳnh Hoa, 2004).
(b) Hình thái
Là trực khuẩn Gram âm, thẳng hay hơi cong với kích thước 0,5 – 1 µm, vi
khuẩn tồn tại ở dạng đơn hoặc bắt cặp.
(c) Đặc điểm nuôi cấy
Stenotrophomonas maltophilia là vi khuẩn hiếu khí bắt buộc, tăng trưởng
không xảy ra ở nhiệt độ dưới 50C hoặc cao hơn 400C, nhiệt độ tối ưu để phát triển là
350C (Denton và Kerr, 1998).
Trên môi trường CHROMagar™ Acinetobacter agar khuẩn lạc nhỏ, lồi, đục,
màu đỏ, rìa mờ, có đốm vàng như kim loại sau 48 giờ ủ ở nhiệt độ 300C. Nếu để lâu
hơn ở nhiệt độ 300C hoặc nhiệt độ phòng thì khuẩn lạc sẽ trở nên có màu tối, tím
xanh và những đốm kim loại sẽ nổi rõ hơn. S. maltophilia phát triển tốt trên môi
trường MCK với khuẩn lạc nhỏ, tròn, không màu và cũng phát triển trên thạch máu
sau khi ủ ở 350C trong 18 – 24 giờ (APUA, 2009).

12


(d) Đặc điểm sinh hóa

Oxidase (-), catalase (+), esculin hydrolysis (+), gelatin hydrolysis (+),
DNase (+), ONPG (+), urease (-).
S. maltophilia đề kháng với imipenem và cần có methionine cho sự phát
triển (APUA, 2009).
(e) Sự phân bố và tính gây bệnh
Stenotrophomonas maltophilia là loại vi khuẩn phổ biến sống tự do trong
môi trường. Nó cũng có thể phân lập được từ nước nhưng thường tìm thấy hơn
trong đất và đặc biệt là trong rễ cây có nốt sần. Debette và Blondeau (1980) đã chỉ
ra sự quan hệ này được thúc đẩy bởi lượng lớn sulfurated amino acid có trong dịch
tiết của rễ cây, đó là yếu tố phát triển cho S. maltophilia.
Ở người, S. maltophilia là một tác nhân gây bệnh cơ hội. Vi khuẩn có thể
gây bệnh nguy hiểm cho bệnh nhân bị tổn thương miễn dịch hoặc suy nhược cơ thể.
Nằm lâu dài trong bệnh viện, nhiễm nấm, áp lực kháng khuẩn, đặt ống thông cũng
là yếu tố góp phần gia tăng tỷ lệ nhiễm S. maltophilia (Berg và ctv, 1999).
Những chủng S. maltophilia từ môi trường đề kháng cao với kháng sinh, và
sự đề kháng này không phụ thuộc vào những nguồn phân lập ra chúng (Berg và ctv,
1999). Trong những năm qua, kháng sinh imipenem sử dụng rộng rãi trong việc
chống lại P. aeruginosa và những vi khuẩn gram âm khác. Tuy nhiên, S.
maltophilia đề kháng tự nhiên với imipenem bởi vì nó sản xuất imipenemase. S.
maltophilia cũng kháng hầu hết với các kháng sinh β – lactam vì nó tiết enzyme β –
lactamase (Bollet và ctv, 1995).
2.2 Giới thiệu sơ lược về kháng sinh
2.2.1 Khái niệm
Thuốc kháng sinh là tất cả những chất hóa học, không kể nguồn gốc (chiết
xuất từ môi trường nuôi cấy vi sinh vật, bán tổng hợp hay tổng hợp) có khả năng
kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn (bacteriostatic) hoặc tiêu diệt vi khuẩn
(bactericidal) bằng cách tác động chuyên biệt trên một giai đoạn chuyển hóa cần
thiết của vi sinh vật.

13

Với định nghĩa này, nhiều thuốc trước đây xếp vào nhóm chất kháng khuẩn
tổng hợp (sulfonamide, quinolone) bây giờ cũng được xếp loại là kháng sinh (Võ
Thị Trà An, 2007).
2.2.2 Các nhóm thuốc kháng sinh
2.2.2.1 Nhóm beta-lactam
Các thuốc này trong công thức hóa học có chứa vòng beta - lactam bao gồm
các penicilline và các cephalosporine. Nhóm kháng sinh này ức chế sự hình thành tế
bào vi khuẩn.
A. Các penicillin
Các penicillin dùng trong điều trị thuộc 3 nhóm chính:
+ Nhóm G: penicillin G (benzylpenicillin), penicillin V (phenoxymethyl penicillin).
Đây là các kháng sinh có hoạt lực cao đối với vi khuẩn G+ nhưng chúng bị
thủy giải bởi penicillinase. Do đó chúng không có hiệu quả với hầu hết các chủng
Staphylococcus aureus.
+ Nhóm A: ampicillin, amoxicillin.
Các kháng sinh này có phổ kháng khuẩn mở rộng trên vi khuẩn G+ và G(Haemophilus influenza, E.coli và Pseudomonas mirabilis) nhưng vẫn không kháng
được penicillinase. Do đó chúng thường phối hợp với các chất ức chế β-lactamse
như acid clavulanic, sulbactam.
+ Nhóm M: methicillin, oxacillin, cloxacillin, floxacillin.
Các penicillin bán tổng hợp này có phổ kháng khuẩn rộng trên vi khuẩn G+
và G-, bên trong môi trường acid và kháng penicillinase. Tuy nhiên, sự lan tràn của
chủng vi khuẩn S. aureus, S. epidermic kháng methicillin đang là một báo động
trong nhân y trên toàn thế giới.
B. Các cephalosporin
Dựa vào tính kháng khuẩn các cephalosporin được chia thành các thế hệ
+ Cephalosporin thế hệ 1. Ví dụ: cephalexine, cefadroxil.
Các cephalosporin có phổ kháng khuẩn trên vi khuẩn G+, không kháng được
cephalosporinase.

14


+ Cephalosporin thế hệ 2. Ví dụ: cefamandol, cefaclor, cefoxitin, cefuroxime.
Các kháng sinh loại này tác động trên vi khuẩn G+ kém hơn thế hệ 1, có hoạt
tính trên vi khuẩn G- đường ruột và kháng cephalosprinase.
+ Cephalosporin thế hệ 3. Ví dụ: ceftriazon, ceftiofur, cefotaxime, ceftazidime.
Phổ kháng khuẩn rộng trên vi khuẩn G+, G- kị khí, Pseudomonas và kháng
cephalosprinase.
2.2.2.2 Nhóm aminoglycoside
Kháng sinh nhóm aminoglycoside sau khi vào trong tế bào sẽ gắn kết chủ
yếu với tiểu đơn vị 30S của ribosome, chúng có thể ngừng tiến trình tổng hợp
protein hoặc gây nên việc đọc sai mã ở 30S và tạo những protein không hoàn chỉnh
hoặc protein không có chức năng.
Nhóm kháng sinh aminoglycoside thông dụng trong thú y gồm:
streptomycin, neomycin, gentamicin, tobramycin, amikacin, kanamycin.
Gentamicin, kanamycin, neomycin tác động trên cả vi khuẩn G- và G+
(Streptococcus spp.), riêng gentamicin còn có hiệu quả trên Proteus spp. và
Pseudomonas spp.
Streptomycin có phổ kháng khuẩn hẹp, tác động trên vi khuẩn G- (trực
khuẩn hiếu khí như Brucella canis, Haemophilus, Salmonella spp., Klebsiella
pneumonia), Leptospira spp., Mycobacteria. Ít tác dụng trên vi khuẩn kị khí do sự
thấm phụ thuộc O2 và cần năng lượng. Tác động của streptomycin chống
Mycobacteria cao nhất so với các kháng sinh khác trong nhóm này nhưng kém nhất
trong việc chống các vi khuẩn khác.
2.2.2.3 Nhóm polypeptide
Kháng sinh nhóm này bao gồm: colistin, bacitracin, polymyxin.
Các polymyxin kết hợp lên các phospholipid của màng bào tương vi khuẩn
làm rối loạn sự sắp xếp lớp lipoprotein của màng bào tương, dẫn đến thay đổi tính

thấm chọn lọc qua màng, khi đó các thành phần tế bào thoát ra ngoài và vi khuẩn bị
tiêu diệt.

15


Kháng sinh nhóm polypeptide chủ yếu là polymyxin có phổ tác dụng chủ
yếu diệt khuẩn với vi khuẩn G- kể cả Pseudomonas. Trong khi đó, bacitracin có tác
dụng đối với vi khuẩn G+
2.2.2.4 Nhóm tetracycline
Các kháng sinh của nhóm tetracycline thông dụng trong thú y gồm có:
tetracycline, chlotetracycline, oxytetracycline, doxycycline, minocycline.
Kháng sinh nhóm tetracycline gắn vào tiểu đơn vị 30S của ribosome, sau đó
chúng cản trở RNA vận chuyển mang aminoacyl gắn với điểm tiếp nhận trên phức
hợp ribosome-RNA thông tin nên làm ngừng quá trình tổng hợp protein.
Các tetracycline có phổ kháng khuẩn rộng trên cả vi khuẩn G+, kị khí G+, G, và cả vi khuẩn nội bào như: Mycoplasma spp., Ricketsia spp., Chlamydia spp.,
Leptospira spp. Tuy nhiên Mycobacterium, Proteus, Pseudomonas thì đề kháng tự
nhiên với các tetracycline.
2.2.2.5 Nhóm phenicol
Nhóm phenicol bao gồm các kháng sinh: chloramphenicol, thiamphenicol,
florfenicol.
Kháng sinh nhóm chloramphenicol có tác dụng tĩnh khuẩn do ức chế tổng
hợp protein của tế bào vi khuẩn. Chúng gắn với tiểu đơn vị 50S của ribosome, ức
chế enzyme peptidyl transferase không cho acid amin gắn vào chuỗi polypeptide.
Chloramphenicol có ái lực với cả ribosome của động vật hữu nhũ.
Kháng sinh nhóm này có phổ kháng khuẩn rộng trên vi khuẩn G+ và G-, một
số vi khuẩn nôi bào (Ricketsia spp., Chlamydia spp.), vi khuẩn kị khí (Clostridium
spp., Bacteroides spp.). Đối với Haemophilus thì chloramphenicol có tác dụng sát
khuẩn. Mycoplasma và Nocardia spp. ít nhạy cảm với kháng sinh nhóm này. Tuy
nhiên hiện nay, ở Việt Nam, chloramphenicol đã cấm sử dụng trong thú y khoa từ

năm 2002 do phát hiện ra những độc tính liên quan đến cơ quan tạo máu. Do đó,
chloramphenicol không được phép tồn dư trong thực phẩm, chỉ giới hạn sử dụng
trong các trường hợp điều trị bệnh cho thú không sản xuất thực phẩm cho người
như: chó, mèo, ngựa. Thay vào đó hai kháng sinh thiamphenicol và florfenicol được

16


sử dụng rộng rãi vì ít độc hơn, có hoat tính thấp hơn nhưng lại có phổ tác dụng
tương tự chloramphenicol.
2.2.2.6 Nhóm macrolide
Nhóm macrolide bao gồm các kháng sinh: erythromycin, spiramycin,
oleandomycin, josamycin, tylosin, tulathromycin. Nhóm kháng sinh gần gũi với
macrolide: lincomycin, virginiamycin.
Các kháng sinh này ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn bằng cách gắn kết
với tiểu đơn vị 50S của ribosome và ức chế hoạt động của peptidyl transferase. Các
macrolide có tính sát khuẩn ở liều cao hơn.
Phổ kháng khuẩn của macrolide chủ yếu trên vi khuẩn G+, một số vi khuẩn
G- (Actinobacillus spp., Brucella spp., Campylobacter spp.)
2.2.2.7 Nhóm sulfonamide
Các sulfonamide được sử dụng rộng rãi như: sulfaguanidin, sulfadiazim,
sulfisoxazol, sulfamethoxazol, sulfadimethoxin.
Đối với nhiều vi sinh vật, acid para-aminobenzoic (PABA) là một chất cần
thiết trong quá trình tổng hợp acid folic, mà acid folic cần thiết để tổng hợp purin và
DNA. Sulfonamid do có cấu trúc tương tự như PABA nên có thể đi vào phản ứng
thay cho PABA, hậu quả là một chất tương tự như acid folic nhưng không có hoạt
tính được tạo thành và ngăn cản sự phát triển của vi khuẩn.
Sulfonamide có phổ kháng khuẩn rộng, tác động trên vi khuẩn G+ và G-.
Nhiều vi khuẩn G- kém nhạy cảm với sulfonamide hoặc thu nhận đề kháng với
kháng sinh này như E. coli, Klebsiella spp., Salmonella spp., Pasteurella spp.,

Haemophillus spp. Tuy nhiên khi dùng phối hợp sulfonamide + trimethoprim thì
chúng mẫn cảm.
2.2.2.8 Nhóm diaminopyrimidine
Nhóm này gồm có: trimethoprim, diaverdin. Trimethoprim ức chế
dihydrofolat reductase ngăn quá trình

chuyển hóa dihydrofolate thành

tetrahydrofolate, một giai đoạn trong chuỗi phản ứng tổng hợp purin và DNA.

17


Tác động của nhóm kháng sinh này là tĩnh khuẩn khi dùng một mình. Chúng
có phổ kháng khuẩn rộng chống vi khuẩn G+, G- hiếu khí, cầu trùng. Chúng rất ít
khi được sử dụng một mình do gia tăng tính đề kháng. Diaminopyrimidine thường
được phối hợp với sulfonamide, lúc này sự phối hợp cho tác động sát khuẩn.
2.2.2.9 Nhóm quinolone
Nhóm quinolone gồm có các kháng sinh: acid nalidixic, flumequin,
norfloxacin, ciprofloxacin. Quinolone ức chế mạnh sự tổng hợp DNA trong giai
đoạn nhân đôi do ức chế DNA gyrase.
Nhóm kháng sinh này có tác dụng diệt khuẩn đối với nhiều vi khuẩn G+ và
G- kể cả tụ cầu đề kháng với methicillin và Pseudomonas aeruginosa, chúng còn có
tác dụng chống Mycoplasma và Chlamydia.
2.2.2.10 Các nhóm khác
Glycopeptides, pleuromutilin, polyetherionophore, nitrofuran (Võ Thị Trà
An, 2007).
2.3 Sự đề kháng kháng sinh
Mặc dù việc sử dụng kháng sinh trong phòng, trị bệnh cho người và thú đem
lại nhiều thành công và có hiệu quả kinh tế, nhưng đồng thời đã tạo một áp lực chọn

lọc đối với vi khuẩn. Việc dùng kháng sinh sẽ luôn tạo ra một sự đề kháng với
chính nó ở một mức độ nhất định trong quần thể vi khuẩn. Bằng chứng rõ ràng nhất
là khi kiểm tra các chủng vi khuẩn thời tiền kháng sinh, các nhà khoa học không
phát hiện ra sự đề kháng với kháng sinh cũng như bất kỳ gen liên quan đến tính
trạng đề kháng thường gặp ở các chủng vi khuẩn đương thời. Áp lực chọn lọc đối
với sự đề kháng kháng sinh xuất phát từ nhiều nguồn như việc sử dụng kháng sinh
trong phòng, trị bệnh cho động vật, kháng sinh dùng với mục đích kích thích tăng
trọng trong thức ăn gia súc.
Hiện tượng đề kháng kháng sinh ngày càng gia tăng trong nhiều loài vi
khuẩn gây bệnh cho người và gia súc đang là mối quan tâm lo lắng cho toàn xã hội.
Vi khuẩn đề kháng kháng sinh làm giới hạn khả năng điều trị bệnh nhiễm trùng,
một số trường hợp dẫn đến tử vong do vi khuẩn gây bệnh đề kháng với hầu hết

18