Đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên Huế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH
**********

NGUYỄN HÀ QUỲNH GIAO

ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN DU LỊCH NHÂN
VĂN Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ

Thành phố Hồ Chí Minh - 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH
**********

NGUYỄN HÀ QUỲNH GIAO

ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN DU LỊCH NHÂN
VĂN Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ

Chuyên ngành: Địa lý học
Mã số: 62 31 05 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học 1: PGS.TS Phạm Xuân Hậu
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học 2: TS Trƣơng Thị Kim Chuyên

Thành phố Hồ Chí Minh - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án này là công trình
nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu
trong luận án là trung thực và chưa từng công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả ký tên

Nguyễn Hà Quỳnh Giao


Lời cảm ơn
Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu, với lòng biết ơn sâu sắc, tác giả
luận án xin chân thành cám ơn thầy PGS.TS Phạm Xuân Hậu và cô TS Trƣơng Thị
Kim Chuyên đã tận tâm chỉ dạy, định hƣớng và đồng hành, giúp tác giả tháo gỡ mọi
vƣớng mắc trong suốt quá trình nghiên cứu.
Tác giả xin chân thành cám ơn trƣờng Đại học Sƣ phạm TP. Hồ Chí Minh là
cơ sở đón nhận đào tạo nghiên cứu sinh và sự giúp đỡ tận tình của Ban chủ nhiệm,
quý thầy, cô giáo của Khoa Địa lý, quý phòng Sau Đại học, phòng Khoa học công
nghệ - Tạp chí khoa học và Môi trƣờng.
Tác giả rất biết ơn Ban Chủ nhiệm, các thầy giáo, cô giáo, đặc biệt là Tổ bộ
môn Địa lý kinh tế - xã hội của Khoa Địa lý trƣờng Đại học Sƣ phạm Huế tạo điều
kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập và công tác.
Tác giả xin chân thành cám ơn các cơ quan, ban ngành ở tỉnh Thừa Thiên Huế: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế,
Trung tâm biểu diễn Ca Huế trên sông Hƣơng, Bảo tàng Lịch sử và Cách Mạng,
Bảo tàng Hồ Chí Minh, Cục Thống kê, Sở Kế hoạch và Đầu tƣ, Sở Công thƣơng và
các Ban quản lý các di tích đã nhiệt tình giúp tác giả thu thập tài liệu và các thông
tin cần thiết phục vụ cho nội dung nghiên cứu.
Cuối cùng, tác giả xin tri ân gia đình, ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp,
trong mọi hoàn cảnh đã luôn giúp đỡ, động viên để tác giả hoàn thành luận án này.

TP. HCM, ngày 10 tháng 7 năm 2015
NCS Nguyễn Hà Quỳnh Giao


i

MỤC LỤC
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................................... 1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU .................................................................................................... 3
3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................................ 12
4. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU..................................................................... 12
5. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................... 13
6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN....................................... 20
7. CẤU TRÚC LUẬN ÁN..................................................................................................... 20
PHẦN NỘI DUNG ...................................................................................................21
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN
DU LỊCH NHÂN VĂN ............................................................................................21
1.1. Cơ sở lý luận ..................................................................................................................... 21
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................21
1.1.2. Tài nguyên du lịch nhân văn .......................................................................26
1.1.3. Đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ........................................................33
1.2. Cơ sở thực tiễn.................................................................................................................. 49
1.2.1. Thực tiễn triển khai công tác đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn trên thế
giới.............................................................................................................................49
1.2.2. Thực tiễn triển khai công tác đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ở Việt
Nam ...........................................................................................................................52
1.2.3. Một số vấn đề đặt ra trong đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ..............55
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................................56

CHƢƠNG 2: TÀI NGUYÊN DU LỊCH NHÂN VĂN VÀ ĐÁNH GIÁ TÀI
NGUYÊN DU LỊCH NHÂN VĂN Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ .......................58
2.1. Khái quát tỉnh Thừa Thiên - Huế.................................................................................... 58
2.1.1. Vị trí địa lý, phạm vi lãnh thổ .....................................................................58
2.1.2. Điều kiện tự nhiên.......................................................................................60
2.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ...........................................................................62
2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên - Huế ................................................ 67
2.2.1. Các di tích lịch sử - văn hóa .......................................................................67


ii
2.2.2. Các lễ hội ....................................................................................................74
2.2.3. Các đối tƣợng du lịch gắn với dân tộc học .................................................77
2.2.4. Làng nghề truyền thống ..............................................................................81
2.2.5. Các đối tƣợng văn hóa, thể thao và hoạt động nhận thức khác ..................83
2.3. Đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên - Huế ................................. 83
2.4. Thực trạng khai thác tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế................. 96
2.4.1. Qua hoạt động của cơ quan quản lý nhà nƣớc và công ty du lịch ..............97
2.4.2. Qua cảm nhận của du khách .....................................................................107
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2..........................................................................................116
CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP KHAI THÁC HIỆU QUẢ TÀI
NGUYÊN DU LỊCH NHÂN VĂN Ở TỈNH THỪA THIÊN - HUẾ .....................119
3.1. Cơ sở xây dựng định hƣớng .......................................................................................... 119
3.1.1. Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam và vùng Bắc Trung Bộ đến
năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 .........................................................................119
3.1.2. Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội và du lịch tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2013 – 2020, định hƣớng đến năm 2030 .........................................121
3.1.3. Những thành tựu và hạn chế của ngành du lịch tỉnh Thừa Thiên - Huế...123
3.1.4. Những thuận lợi và khó khăn trong việc khai thác tài nguyên du lịch nhân
văn tỉnh Thừa Thiên - Huế. .....................................................................................130
3.2. Định hƣớng khai thác hiệu quả tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên - Huế

phục vụ phát triển du lịch đến năm 2030. ........................................................................... 132
3.2.1. Định hƣớng tổng quát ...............................................................................132
3.2.2. Định hƣớng khai thác theo điểm...............................................................134
3.2.3. Định hƣớng khai thác theo tuyến ..............................................................136
3.3. Các giải pháp khai thác tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế .......... 144
3.3.1. Giải pháp cơ chế, chính sách gắn với khai thác TNDLNV ......................144
3.3.2. Giải pháp về vốn đầu tƣ ............................................................................146
3.3.3. Giải pháp xúc tiến, quảng bá ....................................................................147
3.3.4. Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị của tài nguyên ...............................148
3.3.5. Giải pháp bảo vệ môi trƣờng, phát triển bền vững ...................................153
3.3.6. Giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ .................................................154
3.3.7. Giải pháp liên kết, hợp tác trong khai thác TNDLNV .............................155


iii
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3..........................................................................................155
KẾT LUẬN .............................................................................................................157
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ............................................... XII
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... XIII
PHỤ LỤC ............................................................................................................ XXIII


iv
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BTB

: Bắc Trung Bộ

CSHT

: Cơ sở hạ tầng

CSVCKT

: Cơ sở vật chất kỹ thuật

DT

: Di tích

DTKTNT

: Di tích kiến trúc nghệ thuật

DTLS

: Di tích lịch sử

DTLSVH

: Di tích lịch sử - văn hóa

DSTG

: Di sản thế giới

DSVH

: Di sản văn hóa

ĐVHC

: Đơn vị hành chính

KT-XH

: Kinh tế - xã hô ̣i

KS

: Khách sạn

LN

: Làng nghề

LNTT

: Làng nghề truyền thống

QTDT

: Quần thể Di tích

QHTT

: Quy hoạch tổng thể

TP

: Thành phố

TNDLNV

: Tài nguyên du lịch nhân văn

TTBTDT

: Trung tâm bảo tồn di tích

TTH

: Thừa Thiên - Huế

TX

: Thị xã

QG

: Quốc gia

UNESCO

: Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp quốc

VHTTDL

: Văn hóa, thể thao và du lịch

WHC

: Hội đồng Di sản Thế giới


v
DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU
Bảng 1.1. Phân cấp chỉ tiêu đánh giá mức độ hấp dẫn của điểm TNDLNV ............42
Bảng 1.2. Trọng số các tiêu chí đánh giá ..................................................................45
Bảng 1.3. Các thông số của AHP ..............................................................................45
Bảng 1.4. Trọng số, độ lệch chuẩn và độ biến thiên các tiêu chí ..............................46
Bảng 1.5. Thang đánh giá thành phần của các tài nguyên du lịch nhân văn ............47
Bảng 1.6. Thang đánh giá tổng hợp tiêu chí khả năng tiếp cận ................................48
Bảng 1.7. Thang điểm đánh giá tổng hợp các điểm tài nguyên du lịch nhân văn ....49
Bảng 2.1. GDP, cơ cấu GDP phân theo ngành và tốc độ tăng trƣởng GDP giai đoạn
2000 - 2013 ...............................................................................................................63
Bảng 2.2. Số lƣợng di tích lịch sử xếp hạng phân theo đơn vị hành chính...............69
Bảng 2.3. Số lƣợng di tích kiến trúc nghệ thuật xếp hạng phân theo ĐVHC ...........70
Bảng 2.4. Các làng nghề trên địa bàn tỉnh phân theo nhóm ngành nghề sản xuất....82
Bảng 2.5. Số lƣợng các làng nghề phân theo đơn vị hành chính ..............................82
Bảng 2.6. Kết quả đánh giá tổng hợp khả năng khai thác TNDLNV (chƣa nhân
trọng số).....................................................................................................................85
Bảng 2.7. Kết quả đánh giá khả năng khai thác TNDLNV tỉnh TTH (có trọng số) .87
Bảng 2.8. Tổng hợp khả năng khai thác và mức độ khai thác TNDLNV tỉnh TTH
.................................................................................................................................105
Bảng 2.9. Cảm nhận của du khách đối với chƣơng trình du lịch ............................110
Bảng 2.10. Cảm nhận của du khách đối với các điểm du lịch di tích - công trình văn
hóa ...........................................................................................................................111
Bảng 2.11. Kiểm định sự khác biệt về cảm nhận của du khách đối với các điểm du

lịch di tích - công trình văn hóa ..............................................................................112
Bảng 2.12. Cảm nhận của du khách đối với các điểm du lịch làng nghề truyền thống
.................................................................................................................................114
Bảng 2.13. Kiểm định sự khác biệt về cảm nhận của du khách đối với các điểm du
lịch làng nghề truyền thống .....................................................................................115
Bảng 3.1. Các thị trƣờng khách quốc tế chủ yếu đến TTH giai đoạn 2000 - 2013 124
Bảng 3.2. Phân tích SWOT cho việc khai thác TNDLNV tỉnh Thừa Thiên - Huế 130
Bảng 3.3. Định hƣớng khai thác TNDLNV theo quy mô .......................................134
Bảng 3.4. Định hƣớng sản phẩm du lịch gắn với các điểm TNDLNV ...................135


vi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ
Hình 0.1. Khung nghiên cứu tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên Huế ..15
Hình 1.1. Sơ đồ đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn .............................................34
Hình 2.3. Biểu đồ phân tích các tiêu chí đánh giá thành phần của TNDLNV tỉnh
TTH ...........................................................................................................................89
Hình 2.5. Điểm đánh giá tổng hợp khả năng khai thác của tài nguyên hạng I .........93
Hình 2.6. Điểm đánh giá tổng hợp khả năng khai thác của tài nguyên hạng II ........94
Hình 2.7. Điểm đánh giá tổng hợp khả năng khai thác của tài nguyên hạng III.......95
Hình 2.8. Điểm đánh giá tổng hợp khả năng khai thác của tài nguyên hạng IV ......95
Hình 2.9. Tần suất xuất hiện của một số điểm du lịch nhân văn trong các chƣơng
trình du lịch khảo sát ...............................................................................................100
Hình 2.10. Lƣợng khách và doanh thu vé tham quan các di tích Huế giai đoạn 2000
- 2013.......................................................................................................................102
Hình 2.11. Cơ cấu khách tham quan các di tích Huế trung bình giai đoạn 2005 2013 .........................................................................................................................102
Hình 3.1. Tỷ lệ khách du lịch và khách du lịch quốc tế đến TTH so với cả nƣớc ..120
Hình 3.2. Cơ cấu khách quốc tế đến các tỉnh trong vùng Bắc Trung Bộ trung bình
giai đoạn 2000 - 2012 ..............................................................................................121

Hình 3.3. Số lƣợt khách quốc tế và nội địa đến TTH giai đoạn 2000 – 2013 ........123
Hình 3.4. Số lƣợng cơ sở lƣu trú và khách sạn phân theo cấp xếp hạng ở TTH giai
đoạn 2000 - 2013 .....................................................................................................126


vii

DANH MỤC BẢN ĐỒ

Hình 2.1. Bản đồ hành chính tỉnh Thừa Thiên - Huế năm 2013 ...............................59
Hình 2.2. Bản đồ tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế .....................71
Hình 2.4. Bản đồ phân hạng khả năng khai thác tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh
Thừa Thiên - Huế ......................................................................................................92
Hình 3.5. Bản đồ tuyến du lịch di sản, lịch sử và làng nghề tỉnh Thừa Thiên - Huế
.................................................................................................................................138
Hình 3.6. Bản đồ tuyến du lịch truyền thống văn hóa, lễ hội và tôn giáo-tâm linh
tỉnh Thừa Thiên - Huế .............................................................................................140
Hình 3.7. Bản đồ tuyến du lịch văn hóa tổng hợp tỉnh Thừa Thiên - Huế .............142


1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Ngày nay, du lịch đang phát triển mạnh mẽ, trở thành nhu cầu quan trọng của
con ngƣời, mang lại hiệu quả cao về kinh tế - xã hội và môi trƣờng ở nhiều quốc gia
trên thế giới. Du lịch là hoạt động kinh tế có định hƣớng tài nguyên rõ nét. Tài
nguyên đƣợc xem là hạt nhân của hoạt động du lịch, là cơ sở quan trọng để phát
triển các loại hình và là yếu tố cơ bản tạo thành các sản phẩm du lịch. Thực tế phát
triển du lịch cho thấy việc đánh giá và khai thác tài nguyên du lịch đúng đắn và hợp
lý không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế mà còn giúp bảo vệ tài nguyên bền vững.

Ở Việt Nam, từ khi chính sách đổi mới đƣợc Đảng và Nhà nƣớc ta khởi
xƣớng, du lịch có sự phát triển vƣợt bậc. Cùng với nguồn tài nguyên du lịch phong
phú và đa dạng, du lịch Việt Nam dần trở thành điểm đến hấp dẫn đối với du khách
trên thế giới, một ngành kinh tế mũi nhọn của đất nƣớc. Du lịch không chỉ mang lại
lợi ích kinh tế mà còn góp phần giới thiệu văn hóa và con ngƣời Việt Nam với du
khách quốc tế, tạo ra sự hòa đồng giữa Việt Nam với thế giới, đồng thời làm tăng
thêm lòng yêu mến đối với quê hƣơng, đất nƣớc. Tuy nhiên, việc tăng trƣởng nhanh
của ngành du lịch đang đặt ra thách thức, đó là làm thế nào để kết hợp hài hòa, hợp
lý giữa việc khai thác và bảo vệ, tôn tạo các tài nguyên du lịch.
Thừa Thiên - Huế là một tỉnh thuộc Bắc Trung Bộ Việt Nam; phía Bắc giáp
Quảng Trị, phía Nam giáp thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam, phía Đông giáp
biển Đông và phía Tây giáp Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Trong lịch sử, Huế
đã từng là thủ phủ của các chúa Nguyễn ở xứ Đàng Trong (1687 - 1774), là kinh đô
của triều đại Tây Sơn (1788 - 1801), rồi đến các triều đại phong kiến nhà Nguyễn
(1802-1945).
Trong những năm gần đây, cùng với cả nƣớc, Thừa Thiên - Huế tập trung
phát triển du lịch dựa trên việc khai thác các tài nguyên thế mạnh. Thừa Thiên - Huế
là một trong số ít những địa phƣơng có nguồn tài nguyên du lịch phong phú, đa
dạng và có giá trị cao cả về tự nhiên lẫn nhân văn.
Nằm ở vào trung độ của đất nƣớc, vị trí của Thừa Thiên - Huế rất thuận tiện
cho giao lƣu cả hai miền Bắc - Nam bằng đƣờng bộ, đƣờng sắt, đƣờng biển, đƣờng
hàng không, lại gần những khu vực giàu tài nguyên du lịch nhƣ Quảng Bình, Đà


2
Nẵng, Quảng Nam. Thừa Thiên - Huế còn là một vùng đất có bề dày lịch sử, văn
hóa với nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng: sông Hƣơng, núi Ngự, Bạch Mã,....
cũng là nơi lƣu giữ nhiều di tích lịch sử, cách mạng cùng với nhiều giá trị văn hóa,
âm nhạc, lễ hội. Trong đó, nổi bật nhất là các Di sản văn hóa (DSVH) thuộc Cố đô
Huế đƣợc bảo tồn gần nhƣ nguyên vẹn hệ thống lăng tẩm, thành quách, cung điện,

chùa chiền... Cố đô Huế ngày nay vẫn còn lƣu giữ những di sản văn hoá chứa đựng
nhiều giá trị biểu trƣng cho trí tuệ và tâm hồn của dân tộc Việt Nam.
Tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên - Huế thật sự là những giá trị
văn hóa độc đáo, đặc sắc trở thành di sản quý hiếm của quốc gia và một bộ phận
quan trọng đã đƣợc công nhận là DSVH thế giới. Đây là lợi thế rất lớn của tỉnh, cho
phép phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn mang tầm quốc gia và quốc tế.
Chính vì vậy việc đánh giá, xác nhận tiềm năng phục vụ cho hoạt động du lịch để
một mặt có kế hoạch khai thác hợp lý, mặt khác có kế hoạch trùng tu, tôn tạo, bảo
tài nguyên là việc làm hết sức cần thiết.
Thực tế hoạt động du lịch trong hơn thập niên qua cho thấy, thế mạnh lâu dài
của ngành du lịch Thừa Thiên - Huế là khai thác các giá trị của tài nguyên du lịch
nhân văn (TNDLNV). Tuy nhiên sản phẩm du lịch Thừa Thiên - Huế còn ít và đơn
điệu, hiệu quả kinh tế mang lại chƣa cao, chủ yếu khai thác một số tài nguyên thuộc
quần thể di tích Cố đô Huế, những tài nguyên du lịch nhân văn khác chƣa đƣợc đầu
tƣ khai thác hợp lý. Cùng với những tồn tại ở các yếu tố khác, thực trạng này chƣa
tạo ra những đảm bảo vững chắc cho sự phát triển bền vững của ngành du lịch Thừa
Thiên - Huế. Đòi hỏi bức thiết của du lịch tỉnh hiện nay là phải khai thác hợp lý các
nguồn tài nguyên du lịch, đặc biệt tài nguyên du lịch nhân văn cần đƣợc chú trọng.
Do vậy, việc kiểm kê và đánh giá các tài nguyên du lịch nhân văn là cần thiết
nhằm tạo cơ sở cho việc khai thác hợp lý các tài nguyên, góp phần làm phong phú,
đa dạng các sản phẩm du lịch, mở rộng các hoạt động du lịch, đáp ứng yêu cầu phát
triển bền vững của du lịch Thừa Thiên - Huế. Đó là lý do tác giả đã chọn đề tài:
“Đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn ở tỉnh Thừa Thiên - Huế” cho luận án
nghiên cứu sinh chuyên ngành Địa lý học.


3
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU
2.1. Trên thế giới
Tài nguyên du lịch nhân văn là vấn đề đƣợc nhiều nhà khoa học và tổ chức

quốc tế quan tâm nghiên cứu. Thuật ngữ TNDLNV không có sự thống nhất giữa các
quốc gia, tuy nhiên xét về nội hàm thì hầu hết các nhà nghiên cứu đều cho rằng đó
là tài nguyên du lịch văn hóa, những tài nguyên do con ngƣời sáng tạo ra có giá trị,
sức hút đối với du lịch [106], [107], [113], [120], [138].
Căn cứ vào quan niệm trên, TNDLNV đƣợc chia thành nhiều nhóm, trong
mỗi nhóm có sự phân chia chi tiết từng loại tài nguyên cụ thể. Tổ chức Du lịch thế
giới chia nhóm tài nguyên văn hóa kinh điển thành các loại: phong thổ; tập quán
sinh hoạt truyền thống, dân tộc, tôn giáo; khảo cổ học, di tích lịch sử; văn hóa hiện
tại [dẫn theo 90, tr.34]. Rade Knezevic lại phân tài nguyên du lịch có nguồn gốc
nhân tạo phân thành 4 nhóm gồm tài nguyên văn hóa (tài nguyên cố định, tài
nguyên có thể dịch chuyển và tài nguyên phi vật thể), tài nguyên dân tộc - xã hội,
tài nguyên nghệ thuật và tài nguyên bỗ trợ [106, tr90-94]. John Swarbrooke đã phân
chia chi tiết hơn TNDLNV thành 14 nhóm, nhƣ: Các điểm di sản, các điểm gắn với
sự kiện lịch sử, lễ hội và các sự kiện đặc biệt, ẩm thực, làng nghề truyền thống, các
loại hình kiến trúc, các công trình tôn giáo, nghệ thuật, ngôn ngữ… [113, tr307].
Một số tác giả trên cơ sở phân tích sức hấp dẫn du lịch của điểm đến hay nghiên
cứu sự phát triển của loại hình du lịch văn hóa cũng đã phân chia TNDLNV theo
các loại hình nhƣ di tích, khảo cổ, phong tục tập quán, nghệ thuật, hàng thủ công
truyền thống, lễ hội,… [120, tr7-8], [139].
Các nhà khoa học nghiên cứu TNDLNV theo nhiều cách tiếp cận khác nhau
nhƣ: nghiên cứu dƣới góc độ kiểm kê, khảo sát, đánh giá tài nguyên phục vụ du lịch
[103], [105], [109]…; hay nghiên cứu tài nguyên trong mối quan hệ tác động với sự
phát triển du lịch, tổ chức lãnh thổ du lịch và quy hoạch du lịch [120], [123], [129];
hay nghiên cứu khía cạnh quản lý, bảo tồn tài nguyên [108], [117], [118], [146]…
Nhiều tác giả đã xây dựng tiêu chí để đánh giá toàn bộ tiềm năng TNDLNV của
lãnh thổ hoặc đánh giá theo từng điểm TNDLNV cụ thể để khai thác phục vụ du
lịch với các chỉ tiêu về giá trị của điểm tài nguyên và các yếu tố bổ trợ.
Các quốc gia ở châu Âu, châu Mỹ nhƣ Anh, Đức, Pháp, Hoa Kỳ,… hoạt

4
động du lịch sớm phát triển nên có nhiều công trình nghiên cứu về TNDLNV. Khi
đánh giá tổng hợp tiềm năng du lịch của một lãnh thổ, tài nguyên du lịch nhân văn
đƣợc xem là một trong những nội dung cơ bản. Trong ấn phẩm “Kết nối cộng đồng,
du lịch và bảo tồn – Một quá trình đánh giá du lịch” (Linking Communities,
Tourism and Conservation – A Tourism Assessment Process) của nhóm tác giả
Elleen Guierrez, Kristin Lamoureux, Seleni Matus và Kaddu Sebunya đƣợc ấn hành
bởi Trung tâm bảo tồn quốc tế và Trƣờng Đại học Washington (2005) trình bày ba
giai đoạn chính trong quá trình đánh giá du lịch của một lãnh thổ. Trong đó, giai
đoạn hai là đánh giá về: sự tham gia của các bên liên quan, thống kê các điểm tài
nguyên, cơ sở hạ tầng và dịch vụ, nhu cầu thị trƣờng, khả năng cung ứng và sự cạnh
tranh, con ngƣời và năng lực thể chế, nguồn tài nguyên tự nhiên, văn hóa, kinh tế xã hội, môi trƣờng và sự đa dạng sinh học và đánh giá chi phí lợi ích. Nhƣ vậy, một
nội dung quan trọng trong đánh giá có liên quan đến tài nguyên là tạo nên bảng liệt
kê các điểm tài nguyên với ba bƣớc cơ bản. Trong đó, hai bƣớc đầu là liệt kê các
điểm tài nguyên tồn tại trong khu vực, thể hiện chúng lên bản đồ; bƣớc cuối cùng là
đánh giá và xếp hạng các điểm tài nguyên [103, tr7].
Trung tâm thực nghiệm phát triển kinh tế và cộng đồng, Trƣờng Đại học
Illinois, Hoa Kỳ đã nghiên cứu “Công cụ đánh giá và phát triển tài nguyên du lịch”
để giúp cho cộng đồng địa phƣơng lập mục tiêu, kế hoạch, chiến lƣợc phát triển du
lịch. Công cụ này bao gồm 7 bƣớc và các bƣớc này sẽ giúp cộng đồng kiểm kê tài
nguyên du lịch, đánh giá tài nguyên du lịch và đặt mục tiêu, sự ƣu tiên cho phát
triển du lịch. Quá trình đánh giá tài nguyên du lịch là một bƣớc quan trọng diễn ra
sau khi đã xác định đƣợc các tài nguyên du lịch của địa phƣơng. Đánh giá phải dựa
trên một cơ chế khách quan với 4 tiêu chí đánh giá: tính khác biệt, chất lƣợng tổng
thể của tài nguyên, sức hấp dẫn của điểm tài nguyên và động lực cho du lịch của
điểm tài nguyên với các thang điểm 4 hoặc 5 cấp. Kết quả đánh giá tài nguyên cùng
với sự phân tích SWOT (điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức) tạo lập cơ sở
cho việc đề ra mục tiêu, kế hoạch phát triển du lịch của địa phƣơng [123].
Một số nhà nghiên cứu khác ở Romania, khi đánh giá tài nguyên cho phát
triển du lịch một lãnh thổ lại dựa vào các tiêu chí: di tích khảo cổ, lịch sử, cơ sở tôn

giáo, các yếu tố dân tộc học và văn hóa dân gian [101, tr51-52] hay di tích lịch sử,
bảo tàng, nghệ thuật và đồ thủ công, các tổ chức văn hóa, các sự kiện [105, tr167].


5
Ở nhiều nƣớc đang phát triển, trong những thập niên gần đây, du lịch đƣợc
coi là ngành kinh tế mũi nhọn; việc điều tra, kiểm kê, đánh giá tài nguyên du lịch
đƣợc quan tâm nhiều hơn để phục vụ phát triển du lịch. Hầu hết các nƣớc đang phát
triển có nguồn tài nguyên du lịch phong phú, đa dạng nhờ sự giúp đỡ về chuyên gia,
cũng nhƣ tài chính của các nƣớc phát triển tiến hành điều tra, đánh giá tài nguyên
du lịch phục vụ cho mục đích quy hoạch phát triển du lịch, khai thác, sử dụng, bảo
vệ nguồn tài nguyên du lịch đạt hiệu quả cao hơn. Đặc biệt từ năm 1980 đến nay,
Trung Quốc là một quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế nhanh và rất coi trọng sự
phát triển du lịch. Các nhà khoa học đã tiến hành nhiều dự án lớn thống kê, đánh giá
tài nguyên du lịch và các nguồn lực phát triển du lịch trên phạm vi cả nƣớc và các
địa phƣơng, nhƣ nghiên cứu “Mô hình đánh giá tài nguyên du lịch – QEPP:
Trường hợp nghiên cứu ở Bắc Kinh” của Liu Xiao [128]. Tác giả này xây dựng hệ
thống đánh giá theo mô hình Chất lƣợng, Môi trƣờng, Vị trí và Giá trị cộng đồng
với 7 tiêu chí để đánh giá 41 điểm tài nguyên nổi bật ở Bắc Kinh. Đồng thời, tác giả
còn phân tích tƣơng quan giữa kết quả đánh giá với số lƣợng khách nhằm tạo cơ sở
khoa học cho việc quy hoạch phát triển du lịch, chính sách quản lý và khai thác tài
nguyên hợp lý.
Nhìn chung, các tiêu chí vừa có cái chung, vừa có cái riêng trong các nghiên
cứu khác nhau mà đề tài tham khảo. Trong quá trình đánh giá TNDLNV, bên cạnh
việc xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá, phƣơng pháp phân tích thứ bậc (AHP)
cũng đƣợc nhiều tác giả sử dụng để xác định trọng số của các tiêu chí và phân tích
SWOT để xác định điểm yếu, điểm mạnh, cơ hội, thách thức trong việc xây dựng
chiến lƣợc phát triển du lịch của một địa phƣơng [102], [110], [136].
Ngày nay, quan điểm phát triển bền vững trở thành một xu hƣớng, mục tiêu
phát triển kinh tế - xã hội nói chung và du lịch nói riêng của nhiều quốc gia trên thế

giới. Từ đó hoạt động du lịch có sự giám sát, kiểm tra chặt chẽ hơn; vậy nên, việc
quản lý, sử dụng tài nguyên du lịch cũng đã đƣợc tiến hành theo hƣớng có lợi cho
tài nguyên, môi trƣờng và cộng đồng nhằm đảm bảo sự phát triển du lịch của hiện
tại nhƣng không làm tổn hại đến sự phát triển du lịch của thế hệ mai sau. Do vậy,
các dự án quy hoạch phát triển du lịch không chỉ quy hoạch phát triển cơ sở hạ tầng,
cơ sở vật chất kỹ thuật, quản lý, khai thác tài nguyên có hiệu quả mà còn tiến hành
quy hoạch nhằm thực hiện mục tiêu bảo tồn.


6
Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO) đã xây dựng những chỉ tiêu cho sự phát
triển bền vững, làm cơ sở cho việc nghiên cứu, sử dụng tài nguyên du lịch cho các
nƣớc trên thế giới [116]. Từ năm 1972, Hội đồng Di sản thế giới (WHC) của Tổ chức
Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp quốc (UNESCO) đã đƣợc thành lập và
tiến hành xây dựng các tiêu chuẩn, điều kiện công nhận các di sản thế giới, đồng thời
nghiên cứu, giúp đỡ các quốc gia trong việc nghiên cứu, bảo vệ, tôn tạo các di sản thế
giới [117], [118]. Bên cạnh đó, việc ứng dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) trong
quản lý tài nguyên đƣợc nhiều nhà nghiên cứu áp dụng, chẳng hạn nhƣ nghiên cứu
The use of GIS for the protection of World Heritage: A case Study in Chiquitos
Region, Bolivia [141] hay các nghiên cứu ở Croatia, Canada [142], [143].
2.2. Ở Việt Nam
Từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ XX cho đến nay, cùng với sự
khởi sắc của hoạt động du lịch, nghiên cứu tài nguyên phục vụ du lịch đƣợc nhiều
nhà khoa học ở các lĩnh vực khác nhƣ du lịch, địa lý, kinh tế, văn hóa... quan tâm
thực hiện. Các tác giả nghiên cứu nhiều về du lịch nói chung, trong đó có TNDLNV
nhƣ Nguyễn Minh Tuệ, Lê Thông, Vũ Tuấn Cảnh, Phạm Trung Lƣơng, Đặng Duy
Lợi, Trần Đức Thanh,... Các công trình nghiên cứu của các tác giả đã giải quyết
đƣợc rất nhiều vấn đề từ lý luận đến thực tiễn về tài nguyên du lịch (TNDL), từ quy
mô quốc gia đến quy mô địa phƣơng (vùng, tỉnh, thậm chí huyện, điểm du lịch); từ
nghiên cứu riêng biệt cho đến nghiên cứu tổng hợp các loại tài nguyên [13], [47],

[69], [90].
Các vấn đề lý luận liên quan đến TNDLNV gồm khái niệm, đặc điểm, phân
loại và tiêu chí đánh giá một số loại hình tài nguyên cụ thể nhƣ di tích lịch sử - văn
hóa, lễ hội đƣợc tác giả Nguyễn Minh Tuệ, Phạm Trung Lƣơng trình bày chi tiết
trong “Địa lý du lịch Việt Nam” và “Tài nguyên và môi trường du lịch Việt Nam”
[90], [47]. Bên cạnh đó, tác giả Nguyễn Minh Tuệ còn đề cập nhiều đến các nội
dung về thực trạng phát triển du lịch Việt Nam, lý luận về tổ chức lãnh thổ du lịch,
phân vùng du lịch Việt Nam cũng nhƣ đặc điểm tài nguyên du lịch và hiện trạng
phát triển du lịch các vùng [90]. Trong “Tài nguyên và môi trường du lịch Việt
Nam” [47] tác giả Phạm Trung Lƣơng còn trình bày chi tiết các kiểu đánh giá,
phƣơng pháp đánh giá tổng hợp các dạng tài nguyên và các bƣớc tiến hành đánh


7
giá. Tác giả Trần Đức Thanh trong nghiên cứu “Đánh giá tài nguyên du lịch Thanh
Hóa” đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về tài nguyên du lịch và đánh giá tài
nguyên du lịch, gồm cả tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn
nhƣ khái niệm, phân loại, nội dung và các kiểu đánh giá tài nguyên... [69].
Nhìn chung, các tác giả đều nhìn nhận TNDLNV là nhóm tài nguyên có
nguồn gốc nhân tạo và căn cứ vào nội dung để phân TNDLNV thành 5 dạng chính
[47], [90]. Một số tác giả khác lại phân TNDLNV theo đặc tính vật chất có thể nhìn
hoặc sờ thấy đƣợc, có hình thể hoặc không có hình thể hay sự tồn tại hình thể không
liên tục để phân tài nguyên thành hai loại vật thể và phi vật thể [69], [100]; có tác
giả dựa vào diễn biến thời gian để phân chia tài nguyên thành những điểm thu hút
của quá khứ và những điểm thu hút ở hiện tại [57]. Việc đánh giá TNDLNV thƣờng
bắt đầu bằng việc xác định mục tiêu đánh giá, nội dung đánh giá, xây dựng chỉ tiêu
và tiến hành đánh giá.
Những nghiên cứu tài nguyên du lịch nói chung, TNDLNV nói riêng ở quy
mô cấp vùng, tỉnh, thành phố đƣợc nhiều tác giả quan tâm. Dƣới góc độ địa lý ứng
dụng, các tác giả đã tiến hành nhiều đề tài liên quan đến đánh giá tài nguyên, gồm

cả tự nhiên lẫn nhân văn nhằm phục vụ cho việc khai thác, phát triển du lịch nhƣ:
“Đánh giá, khai thác các điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên huyện Ba Vì Hà Tây phục vụ mục đích du lịch” của Đặng Duy Lợi [44], “Cơ sở khoa học của
việc xác định các điểm, tuyến du lịch Nghệ An” của Nguyễn Thế Chinh [15], “Cơ sở
khoa học cho việc xây dựng các tuyến, điểm du lịch vùng Bắc Trung Bộ” của Hồ
Công Dũng [30], “Nghiên cứu đặc điểm tài nguyên du lịch thủ đô Hà Nội phục vụ
cho việc khai thác có hiệu quả hoạt động kinh doanh du lịch” của Phạm Văn Du
[28], “Cơ sở khoa học cho việc xây dựng các tuyến, điểm du lịch” của Phạm Trung
Lƣơng [46], “Đánh giá tài nguyên du lịch Thanh Hóa” của Trần Đức Thanh [69],
”Tổ chức lãnh thổ du lịch Quảng Nam - Đà Nẵng” của Trƣơng Phƣớc Minh [50],...
Các công trình nghiên cứu đã đƣa ra các chỉ tiêu, phƣơng pháp đánh giá tài nguyên
phục vụ mục đích tổ chức lãnh thổ du lịch.
Nhiều tác giả đã sử dụng 7 tiêu chí để đánh giá tài nguyên: Độ hấp dẫn, thời
gian hoạt động du lịch, sức chứa khách du lịch, độ bền vững của môi trƣờng, vị trí
của địa điểm du lịch, cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật du lịch và hiệu quả kinh tế


8
[15], [30], [46]. Trong khi đó để đánh giá tài nguyên cho phát triển du lịch sinh thái ở
một số trọng điểm của vùng Bắc Trung Bộ [75], Nguyễn Quyết Thắng đã phân các
tiêu chí theo hai khía cạnh đó là khả năng thu hút khách với 4 tiêu chí: tính hấp dẫn,
tính an toàn, tính liên kết và cơ sở hạ tầng (CSHT) và cơ sở vật chất kỹ thuật
(CSVCKT) du lịch và khả năng khai thác với 3 tiêu chí: tính thời vụ, tính bền vững
và sức chứa của từng điểm tài nguyên.
Nguyễn Thị Hải [35] khi nghiên cứu tài nguyên du lịch tự nhiên phục vụ du
lịch cuối tuần ở Hà Nội đã dựa trên mối quan hệ giữa điểm cung cấp khách và điểm
đến tham quan để xây dựng các tiêu chí đánh giá gồm: Độ hấp dẫn của tài nguyên
(M1) (gồm các tiêu chí: Sự phù hợp; tính đa dạng, tƣơng phản, độc đáo và khả năng
mở rộng hoạt động tham quan; thời gian hoạt động du lịch; sức chứa du lịch; CSHT
và CSVCKT du lịch; khả năng phát triển của điểm du lịch; đồng thời xác định trọng
số cho các tiêu chí phụ này), sở thích của du khách (M2) và khoảng cách giữa điểm

tài nguyên với điểm cấp khách (R) (khoảng cách vật lý, khoảng cách thời gian và
khoảng cách chi phí). Việc đánh giá tổng hợp các điểm tài nguyên nhằm xác định
khả năng khai thác cho phát triển du lịch đƣợc tính theo trung bình nhân của 3 tiêu
chí thành phần M1, M2 và R.
Nhiều nghiên cứu cũng đã vận dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) vào việc
tổ chức lãnh thổ du lịch nhƣ “Tổ chức lãnh thổ các điểm du lịch tỉnh Kiên Giang
theo cách tiếp cận hệ thống thông tin địa lý” của Đào Ngọc Cảnh [12] hay để quản
lý tài nguyên nhƣ “Xây dựng cơ sở khoa học phục vụ cho việc xác định các tuyến
du lịch ở tỉnh Quảng Trị” của Bùi Thị Thu [80],...
Một số tác giả tiến hành đánh giá từng loại TNDLNV cụ thể nhƣ Nguyễn
Minh Tuệ, để xác định mức độ tập trung di tích lịch sử - văn hóa theo lãnh thổ căn
cứ vào các chỉ tiêu thể hiện mặt số lƣợng và chất lƣợng gồm số lƣợng di tích, mật
độ di tích, số di tích đƣợc xếp hạng, số di tích đặc biệt quan trọng [91, tr.48-54].
Dƣới góc độ kinh tế hay văn hóa, TNDLNV cũng đƣợc nghiên cứu để phục
vụ cho sự phát triển của ngành du lịch hay liên quan đến vấn đề bảo tồn. Tác giả
Nguyễn Thị Thống Nhất [51] nghiên cứu vấn đề khai thác các di sản văn hóa thế giới
ở miền Trung để phục vụ phát triển du lịch đã đề xuất 7 tiêu chí với 14 chỉ tiêu để
khai thác hợp lý các DSVH thế giới, trên cơ sở đó tác giả đã đề xuất mô hình khai


9
thác hợp lý DSVH thế giới. Hai công trình nghiên cứu “Văn hóa phi vật thể ở Hội
An” của Bùi Quang Thắng [73] và “Văn hóa phi vật thể ở Hà Nội” của Phạm Hồng
Giang chủ biên [34] đã đƣa ra cách đánh giá và xếp loại các loại hình văn hóa phi vật
thể, đánh giá thực trạng và đƣa ra các giải pháp khắc phục nhằm phát huy giá trị các
tài nguyên, bảo tồn và phát triển chúng trong hoạt động du lịch ở Hội An, Hà Nội.
2.3. Ở Thừa Thiên - Huế
Tài nguyên du lịch nhân văn ở Thừa Thiên - Huế (TTH) có sức thu hút rất
lớn đối với các nhà nghiên cứu, nhà khoa học trong và ngoài tỉnh. Với nhiều mục
đích và hƣớng nghiên cứu khác nhau, các tài nguyên du lịch nhân văn ở TTH đƣợc

xem xét dƣới nhiều góc độ riêng lẻ nhƣ lịch sử, văn hóa, kiến trúc, mỹ thuật, tôn
giáo,… đã tạo nên một khối lƣợng lớn các tài liệu, đặc biệt là các tài liệu liên quan
đến Quần thể di tích Cố đô Huế nhƣ “Kiến trúc cố đô Huế” [1]; “Huế xưa và nay Di
tích - Danh thắng” [2], “Âm nhạc cung đình triều Nguyễn” [77], “Nghiên cứu triều
Nguyễn và Huế xưa, tập I” [99], “Huế - di tích lịch sử - văn hóa - danh thắng”
[53]… Bên cạnh đó, nhiều tài liệu về di tích lịch sử - văn hóa ở TTH đƣợc biên soạn
của các cơ quan nhƣ “Di tích lịch sử văn hóa Thừa Thiên - Huế” [9]; “Di tích lịch
sử cách mạng Thừa Thiên - Huế” [7], “30 năm bảo tồn và phát huy giá trị Di sản
văn hóa Huế (1982-2012)” [88]…
Riêng trong lĩnh vực du lịch, do nhu cầu ngày càng phát triển, những công
trình về đánh giá tổng hợp tài nguyên, tổ chức lãnh thổ cho mục đích du lịch ngày
càng nhiều. Từ đầu những năm 1990 đến nay, khi du lịch Thừa Thiên - Huế bắt đầu
có bƣớc phát triển khởi sắc, đã có nhiều đề tài khoa học, đề án đã đề cập đến vấn đề
này nhƣ: “Cơ sở khoa học của việc tổ chức không gian du lịch dải ven biển Thừa
Thiên - Huế - Đà Nẵng – Quảng Nam” [92], “Nghiên cứu quy hoạch các tuyến điểm
du lịch nông thôn Thừa Thiên - Huế” [41], “Điều chỉnh Quy hoạch tổng thể phát
triển du lịch Thừa Thiên - Huế đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” [61] …
Để quy hoạch, tổ chức lãnh thổ các đề tài này đều có tiến hành đánh giá tổng hợp tài
nguyên du lịch, tuy nhiên chỉ dừng lại ở mức khái quát, định tính và cũng chƣa tiến
hành xây dựng hệ thống chỉ tiêu, tiêu chí cho điểm tài nguyên cụ thể.
Những công trình nghiên cứu địa lý ứng dụng có tiến hành đánh giá tài nguyên
phục vụ du lịch nhƣ: “Đánh giá tài nguyên thiên nhiên tỉnh Thừa Thiên - Huế phục


10
vụ du lịch” [82]. Trong công trình này, tác giả đã sử dụng 5 tiêu chí để đánh giá các
điểm tài nguyên thiên nhiên gồm: Độ hấp dẫn, thời gian hoạt động du lịch, sức chứa
khách du lịch, vị trí của điểm du lịch và độ bền vững. Căn cứ vào số điểm đánh giá
tổng hợp của các chỉ tiêu để kết luận khả năng khai thác của điểm tài nguyên cho việc
phát triển du lịch. Kết quả này đƣợc sử dụng làm cơ sở cho việc định hƣớng khai thác

hiệu quả theo lãnh thổ tài nguyên thiên nhiên tỉnh TTH phục vụ du lịch với 3 cụm và
12 tuyến du lịch, ngoài ra tác giả còn định hƣớng khai thác tài nguyên theo định
hƣớng tổ chức không gian kinh tế - xã hội vùng.
Cũng là công trình nghiên cứu theo hƣớng đánh giá khả năng khai thác của
các tổng thể tự nhiên cho mục đích du lịch, tác giả Nguyễn Đức Vũ (chủ trì), trong
đề tài cấp nhà nƣớc “Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên
và kinh tế - xã hội phục vụ cho việc tổ chức lãnh thổ du lịch trục sông Hương theo
hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa” [98] đã tiến hành xây dựng các chỉ tiêu và
cho điểm để đánh giá khả năng khai thác của điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên
nhiên, kinh tế - xã hội theo lãnh thổ. Đề tài chia ra các khu vực thuộc lƣu vực sông
Hƣơng và toàn bộ lƣu vực sông Hƣơng để đánh giá khả năng khai thác của điều
kiện tự nhiên và tài nguyên với 8 yếu tố: Độ hấp dẫn, thời gian hoạt động du lịch,
sức chứa khách du lịch, độ bền vững của môi trƣờng tự nhiên, cơ sở hạ tầng, cơ sở
vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch, giá trị của các di tích lịch sử - văn hóa, môi
trƣờng. Dựa vào kết quả đánh giá, đề tài đề xuất khai thác hợp lý và có hiệu quả tài
nguyên sông Hƣơng phục vụ tổ chức lãnh thổ du lịch.
Công trình nghiên cứu đi sâu vào việc nghiên cứu tài nguyên du lịch nhân
văn phục vụ du lịch là “Đánh giá khả năng khai thác các di tích lịch sử - văn hóa
tỉnh Thừa Thiên - Huế phục vụ mục đích du lịch” của tác giả Trần Văn Thắng [70].
Công trình đã sử dụng phƣơng pháp thang điểm tổng hợp để đánh giá các di tích
lịch sử - văn hóa về mặt số lƣợng, chất lƣợng theo lãnh thổ (theo đơn vị hành
chính). Với việc tiến hành xác định các yếu tố chính làm căn cứ để đánh giá, các
bậc, chỉ tiêu của từng bậc cùng điểm đánh giá mỗi bậc và số điểm đánh giá tổng
hợp của từng khu vực, đề tài đã xác định khả năng khai thác của các huyện, thành
phố ở Thừa Thiên - Huế phục vụ cho mục đích du lịch. Dựa vào kết quả đánh giá,
tác giả đã định hƣớng tổ chức theo điểm, cụm, tuyến du lịch trên cơ sở khai thác các
di tích lịch sử - văn hóa của tỉnh.


11

Nguyễn Lê Thu Hiền [38] với nghiên cứu “Làng nghề truyền thống phục vụ
du lịch ở tỉnh Thừa Thiên Huế” đã sử dụng hệ thống các tiêu chí đánh giá làng nghề
gồm: Sản phẩm du lịch của làng nghề truyền thống (LNTT) phục vụ du lịch, lực
lƣợng lao động của LNTT phục vụ du lịch, nguồn vốn và năng lực tài chính của chủ
thể sản xuất kinh doanh của LNTT phục vụ du lịch, mức độ ứng dụng khoa học
công nghệ vào quá trình sản xuất LNTT phục vụ du lịch và lƣợt khách du lịch đến
LNTT phục vụ du lịch. Trên cơ sở đánh giá, tác giả rút ra những thành tựu, hạn chế
và nguyên nhân của những hạn chế trong quá trình phát triển LNTT phục vụ du lịch
ở TTH và đề xuất phƣơng hƣớng và giải pháp nhằm phát triển các làng nghề.
Ngoài ra, nhiều hội thảo khoa học đƣợc UBND thành phố, Sở văn hóa thể
thao và du lịch Thừa Thiên - Huế cùng một số ban ngành liên quan tổ chức nhƣ:
“Tiềm năng và hướng phát triển du lịch Bắc Trung Bộ” [86]; “Phát triển sản phẩm
du lịch các tỉnh Duyên hải miền Trung” [5]; “Nghề và làng nghề truyền thống Huế
với phát triển du lịch” [95]…
Gần đây nhất, “Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Thừa Thiên – Huế
giai đoạn 2013-2020, định hướng đến năm 2030” [62] do Akitek Tenggara tƣ vấn
đã nghiên cứu một cách công phu, đầy đủ và chi tiết về tình hình du lịch trên thế
giới và ở Việt Nam, phân tích những yếu tố mang lại thành công cho du lịch TTH,
đồng thời xây dựng các định hƣớng và mô hình phát triển cũng nhƣ quy hoạch
hƣớng không gian phát triển mới và chiến lƣợc triển khai quy hoạch.
Tóm lại, đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn và các vấn đề liên quan đến
phát triển du lịch đƣợc nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu cả về lý luận và
thực tiễn trên nhiều khía cạnh khác nhau. Dƣới góc độ địa lý, tính không gian lãnh
thổ luôn đƣợc chú trọng. Nhiều công trình nghiên cứu địa lý ứng dụng ở phạm vi
quốc gia, vùng hay địa phƣơng dù mục đích chính là đánh giá tài nguyên hay khai
thác tiềm năng lãnh thổ hay tổ chức lãnh thổ du lịch thì việc đánh giá tài nguyên
đều là một bƣớc quan trọng trong đề tài nhằm tạo cơ sở khoa học cho việc định
hƣớng khai thác hợp lý theo lãnh thổ.
Đối với Thừa Thiên - Huế, vấn đề đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch nhân
văn của tỉnh theo các điểm tài nguyên phục vụ phát triển du lịch chƣa có công trình

nào nghiên cứu một cách có hệ thống.


12
3. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
3.1. Mục tiêu
Đánh giá tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế làm cơ sở cho
việc đề xuất những định hƣớng và giải pháp nhằm khai thác hiệu quả tài nguyên du
lịch nhân văn, đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững ngành du lịch Thừa Thiên - Huế
trong tƣơng lai.
3.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan có chọn lọc những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến
TNDLNV, đánh giá TNDLNV và vận dụng vào địa bàn nghiên cứu;
- Xác định những tiêu chí và chỉ tiêu phù hợp để đánh giá tài nguyên du lịch
nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế;
- Phân tích đặc điểm tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế;
- Đánh giá các điểm tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên - Huế phục vụ
phát triển du lịch;
- Phân tích thực trạng khai thác TNDLNV tỉnh Thừa Thiên - Huế;
- Đề xuất định hƣớng phát triển không gian theo điểm, tuyến du lịch và
những giải pháp nhằm khai thác có hiệu quả tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh TTH
trong tƣơng lai.
4. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
4.1. Về nội dung
- Đề tài kiểm kê, phân tích khái quát tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa
Thiên - Huế với tất cả các loại tài nguyên, gồm các di tích lịch sử - văn hóa; các lễ
hội; các đối tƣợng gắn với dân tộc học; các làng nghề truyền thống; các đối tƣợng văn
hóa, thể thao và hoạt động nhận thức khác.
- Đối tƣợng đánh giá bằng phƣơng pháp thang điểm tổng hợp của đề tài là các
điểm tài nguyên có vị trí cố định trong không gian. Trên cơ sở kết quả kiểm kê tài

nguyên, nhằm làm nổi bật các giá trị văn hóa truyền thống đặc trƣng gắn liền với
vùng đất Thừa Thiên - Huế, đề tài lựa chọn các điểm tài nguyên đƣa vào đánh giá
theo thang điểm tổng hợp, bao gồm:


13
+ Các di tích lịch sử - văn hóa: Đề tài đánh giá tất cả di tích đƣợc xếp hạng
các cấp.
+ Các làng nghề truyền thống: Đề tài đánh giá những làng nghề truyền thống
có định hƣớng phát triển phục vụ du lịch, nằm trong Đề án “Quy hoạch phát triển
nghề và làng nghề trên địa bàn tỉnh TTH đến năm 2020 và định hướng đến năm
2025” và một số làng nghề truyền thống hiện đang thu hút du khách.
+ Các lễ hội, đối tƣợng du lịch gắn với dân tộc học, các đối tƣợng văn hóa,
thể thao và hoạt động nhận thức khác: đề tài đƣa vào đánh giá những tài nguyên có
sức thu hút với khách du lịch.
- Các điểm tài nguyên du lịch nhân văn có kết quả đánh giá tổng hợp khả
năng khai thác từ mức trung bình trở lên mới đƣa vào xây dựng định hƣớng khai
thác theo điểm, tuyến du lịch.
4.2. Về không gian
Đề tài phân tích khái quát tài nguyên du lịch nhân văn và đánh giá các điểm
tài nguyên du lịch nhân văn phân bố trong phạm vi ranh giới tỉnh Thừa Thiên - Huế,
đồng thời xây dựng định hƣớng khai thác TNDLNV không chỉ trong phạm vi không
gian của tỉnh mà còn gắn với tài nguyên các tỉnh lân cận.
4.3. Về thời gian
Đề tài đánh giá TNDLNV tỉnh Thừa Thiên – Huế trong thời điểm hiện tại,
nghiên cứu hiện trạng phát triển du lịch và khai thác TNDLNV tỉnh TTH trong giai
đoạn 2000 - 2013 và đề xuất định hƣớng, giải pháp nhằm khai thác hiệu quả tài
nguyên đến năm 2030.
5. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
5.1. Quan điểm nghiên cứu

5.1.1. Quan điểm tổng hợp
Quan điểm tổng hợp thể hiện qua sự nhìn nhận đối tƣợng nghiên cứu một
cách đồng bộ, toàn diện, xem chúng là sự kết hợp, phối hợp có quy luật của nhiều
yếu tố cấu thành. Tài nguyên du lịch nhân văn bao gồm nhiều nội dung có quan hệ
mật thiết với nhau nhƣ kiến trúc, lịch sử, văn hóa, mỹ thuật,... Việc nghiên cứu
TNDLNV phải đƣợc xem xét tổng hợp trên cơ sở phân tích đồng bộ và toàn diện


14
các tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá thành phần, cũng nhƣ mối quan hệ với các loại tài
nguyên khác trong cùng một lãnh thổ du lịch.
5.1.2. Quan điểm hệ thống
Tài nguyên du lịch nhân văn là một phần quan trọng trong phân hệ tài
nguyên của hệ thống lãnh thổ du lịch. Các hệ thống lãnh thổ du lịch thƣờng tồn tại,
phát triển trong mối quan hệ qua lại giữa các thành tố trong từng phân hệ, cũng nhƣ
giữa các phân hệ với nhau trong cùng một hệ thống và môi trƣờng xung quanh. Vì
vậy khi nghiên cứu tài nguyên du lịch nhân văn nói chung, các điểm tài nguyên du
lịch nhân văn nói riêng phải đặt trong mối quan hệ với các điểm du lịch nhân văn
khác và với tài nguyên du lịch tự nhiên cũng nhƣ các bộ phận hợp thành hệ thống
lãnh thổ du lịch.
5.1.3. Quan điểm lãnh thổ
Đối tƣợng nghiên cứu phân bố trên một phạm vi không gian nhất định với
những đặc trƣng lãnh thổ riêng. Tài nguyên du lịch nhân văn tỉnh Thừa Thiên – Huế
luôn đặt trong quan điểm lãnh thổ để rút ra những đặc điểm riêng của tài nguyên so
với các vùng lãnh thổ khác, đồng thời, làm rõ tính phân hóa không gian trong phân
bố của tài nguyên du lịch nhân văn TTH. Chính sự phân hóa này sẽ quy định việc
phân bố không gian của việc tổ chức lãnh thổ du lịch.
5.1.4. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh
Các đối tƣợng địa lý đều có quá trình phát sinh và phát triển, nói cách khác
chúng thƣờng xuyên có những thay đổi, biến động theo thời gian. Tài nguyên du

lịch nhân văn tồn tại trong sự vận động và phát triển không ngừng theo những quy
luật khách quan. Đặc điểm của mỗi tài nguyên hay của một hệ thống lãnh thổ du
lịch không phải là bất biến nên những đánh giá về chúng chỉ đúng ở một thời điểm
nhất định. Vì vậy, đánh giá TNDLNV phục vụ du lịch cần thiết phải có những phân
tích về lịch sử hình thành, khai thác, bảo tồn trong quá khứ, hiện tại cũng nhƣ
những nhận định về xu hƣớng phát triển của đối tƣợng trong tƣơng lai làm cơ sở
cho những định hƣớng khai thác tài nguyên cũng nhƣ lãnh thổ du lịch.
5.1.5. Quan điểm phát triển bền vững
Phát triển bền vững hiện đã trở thành xu hƣớng, mục tiêu phát triển kinh tế
xã hội nói chung và phát triển du lịch của các quốc gia trong thế kỷ XXI. Phát triển